Ένστικτο—Προγραμματισμένη Σοφία Πριν από τη Γέννηση

ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΚΟΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΙ ΚΟΛΟΣΣΙΑΙΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ

“ΕΙΝΑΙ ΕΝΣΤΙΚΤΩΔΩΣ ΣΟΦΑ.”—ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ 30:24, ΜΝΚ

ΤΟ ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ ΤΑΞΙΔΙ

Το μικρό τυρτιλί ίσως να φαίνεται πολύ απίθανο ότι θα μπορούσε ν’ αντιμετωπίσει το εξελικτικό κατεστημένο—και όμως το αντιμετωπίζει. Το βορειοαμερικανικό αυτό ωδικό πτηνό ζυγίζει μονάχα 20 γραμμάρια, λιγότερο από τα τρία τέταρτα μιας ουγγιάς, και έχει 13 εκατοστά (5 ίντσες) μήκος. Αλλά τα μεταναστευτικά του κατορθώματα είναι κολοσσιαία.

Όταν πλησιάζει το φθινόπωρο, αφήνει το καλοκαιρινό του σπίτι στην Αλάσκα, και πετάει νοτιοανατολικά κατά μήκος της βορειοαμερικανικής ηπείρου στην ακτή του Ατλαντικού, τρώγοντας αχόρταγα στο δρόμο, γιατί το ταξίδι του μόλις άρχισε.

Στις ακτές της Νέας Αγγλίας, το τυρτιλί περιμένει και παρατηρεί τον καιρό. Κατά κάποιο τρόπο, γνωρίζει με ακρίβεια τον καιρό που περιμένει—ένα ισχυρό ψυχρό μέτωπο που θα περάσει νοτιανατολικά πάνω από την ακτή και προς τον Ατλαντικό.

Όταν το ψυχρό μέτωπο φτάσει, το μικρό τυρτιλί ξεκινά, βοηθούμενο από τους ευνοϊκούς ανέμους, καθώς πετά νοτιοανατολικά—προς τη θάλασσα. Το ψυχρό μέτωπο σημαίνει, επίσης, ότι πιθανώς δεν θα συναντήσει τροπικές θύελλες, με τις οποίες να παλαίψει στο δρόμο του—μια σοφή επιλογή καιρού!

Η πτήση προς τα νοτιοανατολικά φέρνει το μικροσκοπικό πουλί γραμμή προς την Αφρική, που είναι απελπιστικά μακρινή και όχι ο προορισμός του. Όμως το τυρτιλί δεν αλλάζει πορεία. Πετάει χωρίς να σταματήσει πάνω από τις Βερμούδες, ανεβαίνοντας σε ύψος 21.000 πόδια, καθώς προσεγγίζει την Αντίγκουα. Σ’ αυτό το ύψος κάνει κρύο και το οξυγόνο είναι λίγο. Τότε, λοιπόν, γιατί το μικρό τυρτιλί ανεβαίνει σ’ αυτό το ύψος; Γιατί εδώ θα συναντήσει τους ανέμους που θα το φέρουν στα δυτικά, προς τον πραγματικό προορισμό του, τη Νότια Αμερική. Μετά από ένα αδιάκοπο ταξίδι, παραπάνω από 3.800 χιλιόμετρα (2.400 μίλια) σε περισσότερο από τρία ημερόνυκτα, το τυρτιλί φτάνει σε μιαν άλλη ήπειρο, ακριβώς στο στόχο του!

Οι επιστήμονες θαυμάζουν το κατόρθωμα που επιτελεί κάθε χρόνο το μικρό αυτό πουλί. Πώς γνωρίζει ακριβώς ποιες καιρικές συνθήκες να διαλέξει; Πώς ξέρει πότε ακριβώς ν’ αλλάξει ύψος για να βρει τους ανέμους που θα το οδηγήσουν στη Νότια Αμερική; Πώς γνωρίζει την ακριβή επιλογή της πρέπουσας αεροπλοϊκής πορείας, η οποία θα του επιτρέψει να διασταυρωθεί μ’ εκείνους τους ανέμους στο σωστό σημείο πάνω από τον ωκεανό; Οι επιστήμονες δεν μπορούν να το εξηγήσουν αυτό. Και, ασφαλώς, δεν μπορεί να το εξηγήσει η θεωρία της εξελίξεως.

Υπάρχει, όμως, σοβαρός λόγος για την ασυνήθιστη πορεία που ακολουθεί το τυρτιλί. Η θαλάσσια πορεία του προς τη Νότια Αμερική είναι πολύ βραχύτερη απ’ όσο θα ήταν το ταξίδι από νησί σε νησί, και υπάρχουν ελάχιστα αρπακτικά όρνεα εκεί, για να ανησυχεί. Το τυρτιλί μπορεί να κάνει την χωρίς σταθμό πτήση του, που ισοδυναμεί με το τρέξιμο αλόγου επί 80 συνεχείς ώρες σε κούρσες, επειδή έχει ειδικά σχεδιασμένο μεταβολισμό. «Εάν το τυρτιλί έκαιγε βενζίνη αντί για λίπος», σημειώνει ένας επιστήμονας, «θα μπορούσε να καυχιέται ότι καίει ένα γαλόνι στα 1.160.000 χιλιόμετρα (720.000 μίλια).

ΤΕΡΜΙΤΕΣ—ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ

Εάν έχετε τερμίτες, θα δείχνετε μικρή κατανόηση για τις φυσικές αδυναμίες τους. Είναι μαλακοί και ασθενικοί, και χρειάζονται προσεχτικά ελεγχόμενη θερμοκρασία και υγρασία. Θα φαινόταν ότι τα έντομα αυτά ποτέ δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν στο τραχύ τροπικό κλίμα. Κι όμως ευδοκιμούν εκεί. Με ποιον τρόπο;

Η απάντηση βρίσκεται στην αρχιτεκτονική και μηχανική ικανότητα των τερμιτών. Οι φωλιές των τροπικών τερμιτών είναι λοφίσκοι από ξεραμένη λάσπη, τόσο σκληρή που θάκανε ένα τσεκούρι να βγάλει σπίθες. Ορισμένοι Αυστραλιανοί τερμίτες χτίζουν ένα μακρόστενο σφηνοειδή λοφίσκο που εκτείνεται πάντοτε από το βοριά προς το νοτιά, προφανώς για να προστατεύει από τον καυτό μεσημεριανό ήλιο. Άλλα είδη χτίζουν λοφίσκους που από μακριά μοιάζουν με ανθρώπινες καλύβες.

Ενώ το εξωτερικό του λοφίσκου μπορεί να είναι πολύ καυτό ώστε να μην μπορείς να το αγγίξεις, το εσωτερικό είναι άνετο με 30° Κελσίου (85° F). Πώς ελέγχεται η θερμοκρασία; Βοηθάνε οι παχείς τοίχοι, αλλ’ υπάρχουν κι άλλοι λόγοι. Ορισμένοι τερμίτες σκάβουν στοές 40 μέτρα (130 πόδια) μέσα στο έδαφος κάτω από τη φωλιά για να βρουν νερό, το οποίο χρησιμοποιούν τόσο για να δροσίζουν τη φωλιά με την εξάτμισή του, όσο και για να διατηρήσουν τη σωστή υγρασία, ακόμα και στον ξερό, καυτό αέρα της ερήμου! Άλλοι χτίζουν φωλιές με «κελλάρι» και «σοφίτα». Για την ανανέωση του αέρα, το εξωτερικό του λοφίσκου περιέχει κοίλους αγωγούς που ρυθμίζουν τη θερμοκρασία και εξασφαλίζουν άφθονο καθαρό αέρα μέσα στη φωλιά. Παρατηρείται ότι οι τερμίτες δουλεύουν συνεχώς σ’ αυτούς τους αγωγούς, και ότι ανοίγοντας ή κλείνοντάς τους προσαρμόζουν τον κλιματισμό στις ιδανικές συνθήκες.

Ποιος δίδαξε τους τερμίτες τις ικανότητές τους στην αρχιτεκτονική και στη μηχανική; Η τυφλή εξέλιξη; Ή ο διορατικός Αρχισχεδιαστής;

ΟΙ ΧΟΡΕΥΤΡΙΕΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΠΟΥ ΨΗΦΙΖΟΥΝ

Ίσως έχετε ακούσει για τα κατορθώματα που επιτελούν από ένστικτο οι μέλισσες. Τα μικρά αυτά πλάσματα συχνά έχουν πολλές δουλειές να κάνουν στη σύντομη ζωή τους. Αρχίζουν ως τροφοί της βασίλισσας και των προνυμφών. Μετά προάγονται στη δημιουργία κηρήθρας, στη φύλαξη της κυψέλης και στην επιστασία. Όμως οι γηραιότερες μέλισσες είναι εκείνες που έχουν τον επικίνδυνο διορισμό ν’ ανιχνεύουν για το νέκταρ και για τις άλλες απαιτούμενες ουσίες και των οποίων οι ενστικτώδεις δυνάμεις αποσπούν τον μεγαλύτερο θαυμασμό.

Όταν η ανιχνεύτρια μέλισσα βρίσκει μια καινούργια πηγή από νέκταρ γυρνάει στην κυψέλη για να ανακοινώσει τα καλά νέα. Τούτο γίνεται μ’ ένα χορό. Η ταχύτητα του χορού καθώς και το είδος του (αν είναι κυκλικός ή σε σχήμα οκτώ), όπως και το κούνημα της κοιλιάς που κάνει η μέλισσα χορεύοντας, πληροφορούν τις άλλες μέλισσες για την απόσταση που βρίσκεται το νέκταρ. Η κατεύθυνση του νέκταρος σε σχέση με τον ήλιο δείχνεται επίσης με το χορό. «Η γλώσσα των μελισσών είναι απίστευτη», παραδέχεται το βιβλίο «Τα Έντομα», «αλλά έχει επαληθευτεί με απειράριθμα πειράματα».

Όταν η κυψέλη παραγεμίσει, ορισμένες από τις μέλισσες ακολουθούν την παλιά βασίλισσα σ’ ένα νέο σπίτι. Πώς γνωρίζουν που να πάνε; Ανιχνευτές από το νέο σμήνος πετούν προς κάθε κατεύθυνση. Τώρα, όμως, δεν ψάχνουν για λουλούδια. Ψάχνουν για τρύπες στα δέντρα, για σχισμάδες στους τοίχους—τοποθεσία για το νέο σπίτι. Όταν γυρίσουν, οι ανιχνεύτριες χορεύουν για να δείξουν την τοποθεσία των νέων χώρων, ακριβώς όπως χορεύουν για να δείξουν το μέρος που βρίσκεται ένα λουλούδι. Οι ανιχνεύτριες που έχουν βρει καλές τοποθεσίες χορεύουν με μεγάλο ενθουσιασμό, καμιά φορά για ώρες, ενώ πολλές άλλες μέλισσες παροτρύνονται από το ζωηρό χορό να ρίξουν μια ματιά. Οι ανιχνεύτριες που δεν έχουν βρει και τόσο καλές τοποθεσίες δεν χορεύουν τόσο πολύ και με τόσο ενθουσιασμό, ώστε λιγότερες μέλισσες παροτρύνονται να ελέγξουν την τοποθεσία τους.

Προοδευτικά, οι μέλισσες περιορίζουν τις επιλογές τους σ’ ελάχιστες τοποθεσίες και, τέλος, μονάχα σε μια, καθώς οι ενθουσιώδεις χοροί από επόμενες ανιχνεύτριες προσελκύουν ολοένα και περισσότερες μέλισσες να υποστηρίξουν την καλύτερη τοποθεσία. Στην ουσία το σμήνος ρίχνει μια ματιά σε διάφορες ενδεχόμενες τοποθεσίες και ψηφίζει για κείνη που του αρέσει περισσότερο. Η όλη διαδικασία μπορεί να πάρει και πέντε μέρες, μετά από τις οποίες, με ομόφωνη απόφαση, το σμήνος πετάει για το νέο του σπίτι!

Θα μπορούσαν συμπτωματικές μεταλλάξεις και τυχαία γεγονότα να παραγάγουν τόσο θαυμάσια κατορθώματα στην επικοινωνία και στην κοινωνική αρμονία; Μήπως οι συμπτώσεις και το χάος παράγουν αρμονία σε καμιάν άλλη κοινωνία;

[Εικόνα στη σελίδα 16]

ΤΟ ΤΥΡΤΙΛΙ: ΠΡΟΙΚΙΣΜΕΝΟΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΩΚΕΑΝΟ

[Εικόνες στη σελίδα 17]

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΕΝΟΣ ΤΕΡΜΙΤΗ ΜΕ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΠΑΝΕ ΝΑ ΨΗΦΙΣΟΥΝ