Οι Τερμίτες—Φίλοι ή Εχθροί;

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΚΕΝΥΑ

«ΚΟΥΜΠΕ! Μτσούα!» Έτσι φώναξε ένας Χριστιανός διάκονος όταν αυτός και αρκετοί άλλοι σήκωσαν μια φορητή ξύλινη πισίνα. Ήλπιζαν να χρησιμοποιήσουν την πισίνα για το βάφτισμα που θα λάβαινε χώρα σε μια συνέλευση περιοχής των Μαρτύρων του Ιεχωβά στην Κένυα. Ωστόσο, προς απογοήτευσή τους, ανακάλυψαν ότι μεγάλο μέρος του ξύλου είχε φαγωθεί. Έτσι εξηγείται η απελπισμένη του έκφραση. Μεταφρασμένη, σημαίνει: «Ωχ! Τερμίτες!»

Πιθανώς κανένα άλλο έντομο δεν συνδέεται τόσο συχνά με την καταστροφή διάφορων πραγμάτων όσο οι μικροσκοπικοί τερμίτες. Αλλά είναι αυτά τα ζωύφια στ’ αλήθεια εχθροί του ανθρώπου; Για να βρούμε την απάντηση, ας ρίξουμε μια προσεκτική ματιά στους τερμίτες.

Το Φρούριο των Τερμιτών

Στην Κένυα, βλέπει κανείς συχνά πανύψηλα σπίτια τερμιτών. Αυτές είναι κατασκευές που μοιάζουν με καμινάδες και προεξέχουν 5 ως 6 μέτρα από το έδαφος. Οι τερμίτες χτίζουν αυτά τα υψώματα που μοιάζουν με τσιμεντένια οχυρά με τέτοια ακρίβεια ώστε έχουν αποκληθεί αριστοτέχνες αρχιτέκτονες. Δεν φαίνεται εντελώς ανεξήγητο το ότι αυτά τα μικροσκοπικά έντομα μπορούν να οικοδομήσουν ένα τόσο εντυπωσιακό φρούριο, παρ’ όλο που περπατάνε αρκετά αργά—και είναι τυφλά;

Μέσα στο ύψωμα βρίσκεται ένας περίπλοκος λαβύρινθος από θαλάμους και σήραγγες. Αυτή η θορυβώδης μητρόπολη έχει επίσης ένα αποτελεσματικό αποχετευτικό σύστημα, εξαερισμό, ακόμα και κλιματισμό. Ο ζεστός αέρας διαφεύγει από την κορυφή του υψώματος μέσα από διάφορες θυρίδες. Ο δροσερός αέρας μπαίνει από τη βάση. Περισσότερη ψύξη δημιουργείται με ένα απλό σύστημα εξάτμισης: Οι τερμίτες ψεκάζουν τους τοίχους τους με νερό φτύνοντάς τους. Καθώς το νερό εξατμίζεται, δροσίζει τον αέρα και βοηθάει στην κυκλοφορία. Έτσι το σπίτι των τερμιτών διατηρεί μια ευχάριστη θερμοκρασία 30 βαθμών Κελσίου 24 ώρες το εικοσιτετράωρο!

Κοινωνία των Τερμιτών

Ακόμα πιο καταπληκτική είναι η κοινωνία των τερμιτών. Μερικά υψώματα φτιαγμένα από τερμίτες στεγάζουν αποτελεσματικά κοινότητες, ή αποικίες, οι οποίες έχουν μέχρι και πέντε εκατομμύρια κατοίκους. Αντί να είναι χαώδης, η αποικία αποτελεί παράδειγμα αποτελεσματικότητας. Η οικογένεια των τερμιτών αποτελείται από τρεις κάστες, δηλαδή τους εργάτες, τους στρατιώτες και τους αναπαραγωγούς. Οι εργάτες κάνουν την ουσιαστική κατασκευή των υψωμάτων, χρησιμοποιώντας το σάλιο τους σαν τσιμέντο.

Οι στρατιώτες είναι τα πιο επιθετικά μέλη της οικογένειας. Οπλισμένοι με ισχυρά σαγόνια και κοφτερά δόντια, φυλάνε το φρούριο από τους εισβολείς, όπως είναι τα μυρμήγκια λεγεωνάριοι. Επίσης ενεργούν σαν σωματοφύλακες για να προστατεύουν τους εργάτες όταν αυτοί βγαίνουν έξω από τη φωλιά για να βρουν τροφή. Αν χρειαστεί, οι στρατιώτες καταφεύγουν σε χημικό πόλεμο· κάποιος ειδικός αδένας ενεργεί σαν νεροπίστολο, απελευθερώνοντας ένα θανατηφόρο υγρό.

Πώς ανταμείβονται οι στρατιώτες για τις υπηρεσίες τους; Φαίνεται ότι τα σαγόνια τους είναι τόσο μεγάλα ώστε δεν μπορούν να μασήσουν την τροφή προκειμένου να τραφούν. Έτσι, όταν ένας στρατιώτης πεινάει, απλώς τρίβει το κεφάλι ενός εργάτη με τις κεραίες του. Αυτό σημαίνει: «Τάισέ με!» Ο εργάτης ανταποκρίνεται με το να βάζει μασημένη τροφή στο στόμα του στρατιώτη.

Στο βασιλικό θάλαμο, ο οποίος είναι βυθισμένος σε ολοκληρωτικό σκοτάδι, ζουν οι αναπαραγωγοί—ο βασιλιάς και η βασίλισσα. Η βασίλισσα είναι γίγαντας αν συγκριθεί με το μικροσκοπικό ταίρι της. Η κοιλιά της, διογκωμένη από τα αβγά, αποτελεί ένδειξη των τεράστιων αναπαραγωγικών δυνάμεών της. Υπολογίζεται ότι μπορεί να γεννήσει από 4.000 ως 10.000 αβγά τη μέρα. Δεν είναι να απορεί κανείς που μερικοί έχουν ονομάσει τη βασίλισσα «αυτόματη ωοπαραγωγική μηχανή».

Όμως, το βασιλικό ζευγάρι δεν έχει ιδιωτική ζωή αφού το περιποιείται μια ομάδα από τερμίτες εργάτες. Αυτοί περιβάλλουν τη βασίλισσα, φροντίζουν για τις άμεσες ανάγκες της και της παρέχουν τροφή. Μόλις γεννιούνται τα αβγά, οι εργάτες τα μεταφέρουν στον «παιδικό» θάλαμο πιάνοντάς τα με τα σαγόνια τους.

Φίλοι ή Εχθροί;

Ενώ λίγοι άνθρωποι θα αρνούνταν ότι αυτά τα έντομα είναι συναρπαστικά, οι περισσότεροι εξακολουθούν να τα θεωρούν παράσιτα—εχθρούς! Ο Δρ Ρίτσαρντ Μπαζίν, επικεφαλής του Τμήματος Ζωολογίας Ασπονδύλων του Εθνικού Μουσείου της Κένυας, είπε στο Ξύπνα!: «Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι βλέπουν τους τερμίτες ως ένα από τα πιο καταστροφικά έντομα. Αλλά οι επιστήμονες βλέπουν τους τερμίτες διαφορετικά. Στο φυσικό τους περιβάλλον, οι τερμίτες είναι χρήσιμα μέλη της φυτικής και της ζωικής κοινότητας.

»Πρώτον, αποσυνθέτουν την ύλη των νεκρών φυτών σε απλές ενώσεις. Με αυτόν τον τρόπο, οι τερμίτες ανακυκλώνουν τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται τα φυτά. Δεύτερον, αποτελούν σημαντική πηγή τροφής. Σχεδόν όλα τα είδη πουλιών και πολλά θηλαστικά, ερπετά, αμφίβια και άλλα έντομα τρέφονται με τερμίτες. Πολλοί άνθρωποι στη δυτική και στη βόρεια Κένυα απολαμβάνουν επίσης τη γλυκιά, πλούσια γεύση τους· έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε λίπη και πρωτεΐνες. Τρίτον, βοηθάνε στην παραγωγή εδάφους. Οι τερμίτες ανακατεύουν το υπέδαφος και το επιφανειακό έδαφος όταν χτίζουν και επιδιορθώνουν τις φωλιές τους. Αποσυνθέτουν μεγάλα κομμάτια νεκρής φυτικής ύλης σε μικρότερα κομμάτια, σχηματίζοντας χούμος. Καθώς κινούνται μέσα στο έδαφος, δημιουργούν διόδους για τον αέρα και το νερό τα οποία είναι απαραίτητα στις ρίζες των φυτών. Έτσι, οι τερμίτες βελτιώνουν τη σύνθεση, την υφή και τη γονιμότητα του εδάφους».

Γιατί, όμως, οι τερμίτες εισβάλλουν στις ανθρώπινες κατοικίες; Ο Δρ Μπαζίν λέει: «Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι έχουν μετακινηθεί στο φυσικό περιβάλλον των τερμιτών και έχουν εξαφανίσει τις περισσότερες από τις φυτικές πηγές που χρησιμοποιούν οι τερμίτες. Οι τερμίτες πρέπει να φάνε προκειμένου να ζήσουν, και συνήθως τρέφονται με νεκρά φυτά. Όταν τους τα παίρνουν αυτά, οι τερμίτες τρέφονται με ανθρωποποίητες κατασκευές, όπως σπίτια ή σιταποθήκες».

Έτσι, μολονότι οι τερμίτες μπορεί μερικές φορές να φαίνονται παράσιτα, ασφαλώς δεν είναι εχθροί μας. Αναμφισβήτητα είναι ένα εντυπωσιακό παράδειγμα της δημιουργικής ευφυΐας του Ιεχωβά. (Ψαλμός 148:10, 13· Ρωμαίους 1:20) Τέλος, στον ερχόμενο νέο κόσμο του Θεού, καθώς ο άνθρωπος θα μαθαίνει να ζει σε αρμονία με τον κόσμο των ζώων, αναμφίβολα θα φτάσει στο σημείο να θεωρεί τους μικροσκοπικούς τερμίτες φίλους και όχι εχθρούς.—Ησαΐας 65:25.

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ένα χαρακτηριστικό ύψωμα φτιαγμένο από τερμίτες το οποίο μοιάζει με κάστρο

Ένθετο: Τερμίτες εργάτες

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ο στρατιώτης τερμίτης, με το μεγάλο κεφάλι του και τους αδένες που παράγουν θανατηφόρες χημικές ουσίες, είναι εξοπλισμένος για να υπερασπίζεται την αποικία των τερμιτών

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Η βασίλισσα, με την κοιλιά της διογκωμένη από τα αβγά

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Η βασίλισσα με το υπηρετικό προσωπικό της