Αριστοτέχνες του Καμουφλάζ στον Κόσμο Ζώων
Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Νιγηρία
ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΑΝ για σαφάρι στην Κένυα. Τα μάτια μας καρφώνονταν παντού, για να μη μας διαφύγει τίποτα. Ή τουλάχιστον, έτσι νομίζαμε μέχρι που, ξαφνικά, ο Ρουνέ μ’ άρπαξε από το μπράτσο και μου είπε: ‘Ο Τζέημς κάτι είδε!’
«Ο Τζέημς, ο οδηγός μας από την Κένυα, έδειχνε ένα ψηλόλιγνο δέντρο 120 μέτρα (400 πόδια) μακριά. ‘Να μια λεοπάρδαλη’, είπε.
«‘Πού;’ ρώτησε ο Σέρεν.
«Κοίταξα, άλλαξα την οπτική μου γωνία, έτριψα τα μάτια μου και ξανακοίταξα. Δεν είδα τίποτα παρά μοναχά φύλλα, κλαδιά και τους καρπούς του δέντρου, σε σχήμα λουκάνικου.
«Ο Τζέημς κρυφογέλασε. ‘Ας πλησιάσουμε,’ είπε. Πλησιάσαμε γύρω στα 15 μέτρα (50 πόδια) από το δέντρο και τότε την είδα. Στίγματα και κηλίδες, άσπρα και καφέ φαίνονταν τώρα στον συμπαγή όγκο της λεοπάρδαλης, που ξεχώριζαν από τα παρόμοια στίγματα και κηλίδες και τα χρώματα του δέντρου.
«Ο Τζέημς είπε ότι πιθανόν να μην είχε δει τη λεοπάρδαλη, αν η ουρά της δεν κρεμόταν κουλουριασμένη στην άκρη της. Η κουλούρα ήταν αταίριαστο σχήμα στο δέντρο, γι’ αυτό ξανακοίταξε και είδε το ζώο.» Έτσι ο Γκέστα και οι φίλοι του άρχισαν να γνωρίζουν τον εντυπωσιακό κόσμο του καμουφλαρίσματος των ζώων—έναν κόσμο στον οποίο βλέπουμε γύρω μας την ομοιότητα που έχει η εμφάνιση των ζώων με το περιβάλλον τους. Όπως είναι φυσικό, θέλουν κι αυτοί, όπως πολλοί από μας, να μάθουν πώς γίνεται η προσαρμογή και σε ποιον ή σε τι πρέπει να δοθεί η τιμή για την ικανότητα αυτή που έχουν τα ζώα.
Πώς Γίνεται η Προσαρμογή
Η προσαρμογή είναι απαραίτητη για την επιβίωση των ζώων. Χρησιμεύει σαν μέσο αποκρύψεως από τα αρπαχτικά ζώα, ή βοηθάει τα αρπαχτικά ζώα να παραμένουν αθέατα καθώς ενεδρεύουν ή καραδοκούν για να επιτεθούν στη λεία τους. Η προσαρμογή στηρίζεται στην αρχή του να γίνουν αθέατα δημιουργώντας σύγχυση στην δράση των άλλων πλασμάτων.
Η πείρα του Γκέστα με τη λεοπάρδαλη το δείχνει αυτό. Οι λεοπαρδάλεις όπως πολλά άλλα πλάσματα, έχουν τη διάστικτη εμφάνιση ενός δάσους, όπου το φως του ήλιου περνάει μέσα από τα δέντρα. Επίσης, έχουν την ικανότητα να παραμένουν ακίνητες και να γίνονται αθέατες, επειδή γίνονται ένα με το περιβάλλον τους.
Αυτό αληθεύει ακόμα και για τη ζέβρα, η οποία ίσως φαίνεται ότι είναι το πιο ευδιάκριτο από τα άγρια ζώα. Οι λουρίδες της ζέβρας παίζουν τον ίδιο ακριβώς ρόλο, όπως και το διάστικτο δέρμα της λεοπάρδαλης. Το σχέδιο των αντιθέτων σκιών και σχημάτων φαίνεται ότι σπάζει το σχήμα του ζώου στα ακανόνιστα σχήματα. Αυτό συμβαίνει γιατί όταν κοιτάζεις από απόσταση, το μάτι δυσκολεύεται να ξεχωρίσει ένα διασπασμένο έγχρωμο σχήμα σ’ ένα συμπαγές σχήμα. Το μάτι ανταποκρίνεται στην ψευδαίσθηση που δημιουργείται από το διασπασμένο χρωματισμό και βλέπει τον ωχρό φόντο του δέρματος του ζώου, να μοιάζει με φωτισμένα κομμάτια γης ανάμεσα σε δέντρα και χορτάρια.
Έτσι η ζέβρα γίνεται ένα με τους λεπτούς κορμούς των δέντρων και τους βλαστούς των φυτών, και η λεοπάρδαλη «εξαφανίζεται» μέσα στο δέντρο ή στο θάμνο. Ένα πουλί που ζει στους βάλτους, ο νυχτοκόρακας, γίνεται και αυτό ένα με το περιβάλλον του, γιατί έχει λουρίδες με καστανοκόκκινο και μαύρο χρώμα. Αλλά αυξάνει την προσαρμογή του με το να στέκεται ακίνητο ανάμεσα στα καλάμια, με το λαιμό και το ράμφος στραμμένα ίσια επάνω, οποτεδήποτε το απειλεί κίνδυνος. Μάλιστα κουνιέται μαζί με τα καλάμια, καθώς τα σείει ο αέρας.
Επιπρόσθετα, υπάρχει το σχέδιο της υποσκιάς, στο οποίο ο χρωματισμός των ανώτερων μερών του ζώου είναι πιο σκούρος από τα κατώτερα μέρη. Αυτό εξουδετερώνει την επίδραση του ηλιακού φωτός, το οποίο τονίζει την τρισδιάστατη εμφάνιση ενός αντικειμένου, ρίχνοντας τη σκιά του στην κατώτερη επιφάνεια του και στο έδαφος. Λόγω της υποσκιάς, η σκιά που πέφτει από το πάνω μέρος του ζώου, σκουραίνει το ωχρότερο κάτω μέρος και το σχήμα του είναι από παντού λιγότερο ευδιάκριτο.
Αντίθετα, άλλα πλάσματα παίρνουν το χρώμα του φόντου, λόγω της ομοιότητας του χρώματος. Οι άσπρες πολικές αρκούδες, τα πράσινα παπαγαλάκια και οι ακρίδες, καθώς και τα μαύρα, γκρίζα ή σκούρα νυχτόβια ζώα, όλα παίρνουν το χρώμα του περιβάλλοντος τους. Το ίδιο αληθεύει και για τα απαλά ή φανταχτερά χρώματα των εντόμων, των βατράχων, των σαυρών και των πουλιών που ζουν ανάμεσα σε λουλούδια και φύλλα.
Έντομα και Ψάρια
Μια άλλη μέθοδος προσαρμογής είναι η απομίμηση του σχήματος. Σ’ αυτόν υπερέχουν τα έντομα και τα ψάρια. Θυμάμαι κάποτε που άκουσα κάποιον ν’ αναφωνεί: «Δεν μπορώ να το πιστέψω! το κλαδάκι περπατάει». Λοιπόν δεν ήταν όμως κλαδί· ήταν ένα έντομο.
Τα έντομα απαρτίζουν ένα κόσμο ποικίλης ομορφιάς και περίεργων εκπληκτικών, περίπλοκων σχημάτων. Τα χρώματα και το σχήμα προμηθεύουν τόσο τέλειο καμουφλάζ, που εξαπατούνται τα μάτια, ακόμη και όταν κοιτάς από κοντά. Φανταστείτε ένα ίσιο σαν μπαστούνι έντομο που μοιάζει σαν ένα ξερό κλαδάκι. Άλλο έντομα μοιάζουν με πράσινους βλαστούς, πράσινα φύλλα, ξερά φύλλα, μισοσαπισμένα φύλλα ή ακόμα και με περιττώματα πουλιών.
Το έντομο που μοιάζει με φύλλο είναι τόσο όμοιο στο χρώμα, στο σχήμα, στις ίνες, και στις αργές, λικνιστές κινήσεις με ένα σωρό από πράσινα φύλλα, ώστε τ’ άλλα έντομα εξαπατούνται και το τσιμπολογούν! Και, εδώ, στη Νιγηρία, υπάρχει ένα μικρό σκαθάρι, που μοιάζει με φύλλο στην άκρη ενός κοτσανιού. Το κοτσάνι είναι το ρύγχος του!
Υπάρχουν αριστοτέχνες στο καμουφλάζ και στα νερά, επίσης. Το πετρόψαρο μοιάζει με μεγάλη πέτρα. Και το πολύκλαδο σώμα του Αυστραλιανού «θαλάσσιου δράκοντα» μοιάζει με φύκι. Το σαργασσόψαρο με τον κατάστικτο χρωματισμό του είναι σχεδόν αθέατο ανάμεσα στα φύκια της Θάλασσας των Σαργασσών. Εκεί, κρυμμένο από τους εχθρούς του, κυνηγάει τη λεία του. Εκτός από το καμουφλάζ του διαθέτει και δόλωμα—μια σάρκινη απόφυση στο ρύγχος του που σαγηνεύει σαν δόλωμα τ’ άλλα ψάρια.
Ο σκορπιός έχει διάστικτο κόκκινο χρώμα, όπως οι πέτρες και τα κοράλλια, ανάμεσα στα οποία ζει. Μπορεί να ποικίλλει τον χρωματισμό αυτό, ώστε να ταιριάζει καλύτερα στο περιβάλλον του. Πολλά είδη ψαριών μπορούν να το κάνουν αυτό, και ορισμένα βάζουν πάνω στο σώμα τους, κομμάτια από χόρτα για να συμπληρώνουν το καμουφλάζ.
Μετά υπάρχει το καλαμάρι, που βγάζει μια σφαιρική μάζα από μελάνι όταν το καταδιώκουν. Έτσι δημιουργεί ένα «προπέτασμα καπνού», πίσω από το οποίο μπορεί να σωθεί κολυμπώντας. Επειδή αυτή η σφαιρική μάζα έχει κατά προσέγγιση το μέγεθος του καλαμαριού, μπερδεύει τους διώκτες του και μ’ ένα άλλο τρόπο: Μπορείτε να φανταστείτε αν θελήσει ο διώκτης να επιτεθεί στο μελάνι αντί για το καλαμάρι!
Οι Αλλαγές Χρωματισμού του Χαμαιλέοντα
Οι αλλαγές χρωματισμού του σκορπιού μας θυμίζουν τον άλλο εκείνο αριστοτέχνη στο καμουφλάζ, τον χαμαιλέοντα. Είναι από τα ελάχιστα ερπετά που έχει μια ποικιλία από ζωηρά χρώματα.
Κάποτε είδα έναν στη Μαδαγασκάρη να κατεβαίνει από ένα δέντρο, τρέμοντας σαν γέρος, ντυμένος με εμπριμέ πράσινη, κίτρινη, γκρίζα και καφέ ρόμπα. Το ίδιο ήταν το χρώμα του φλοιού και των φύλλων του δέντρου. Ο αργός και προσεκτικός βηματισμός το έκανε να τραβάει λιγότερο την προσοχή. Σε μια πρόχειρη ματιά θα μπορούσε να φανεί σαν ένας σωρός από κίτρινα, καφέ και πράσινα φύλλα που τα σείει ο αέρας.
Οι χαμαιλέοντες μπορούν ν’ αλλάζουν χρώμα, οπότε θέλουν για να προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους. Καθώς τα μάτια του ζώου καταγράφουν τα χρώματα του άμεσου περιβάλλοντος τους, ορισμένα νεύρα στέλνουν μηνύματα σε ορμόνες, οι οποίες αντιδρούν διεγείροντας κύτταρα με χρωστικές ουσίες (χρωματοφόρα), που αλλάζουν τη συγκέντρωση, την κατανομή και τη θέση τους. Έτσι ο χαμαιλέοντας αλλάζει χρώμα. Αυτό βρίσκεται σε αντίθεση με την ακούσια αλλαγή χρώματος των άλλων πλασμάτων, που εξαρτάται από τις εποχιακές αλλαγές της θερμοκρασίας και στις ποικιλίες στο φωτισμό ή στο χρώμα του περιβάλλοντος.
Προσαρμογή
Σχετικά με το καμουφλάζ, μήπως ο Θεός σχεδίασε τα ζώα με αυτόν τον τρόπο, γιατί ο σκοπός του γι’ αυτά ήταν να τρώει το ένα το άλλο, και για αυτό χρειάζονταν βοήθεια για να επιβιώσουν; Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι, όταν ο Θεός δημιούργησε τον άντρα και τη γυναίκα, τα ζώα δεν τους φοβούνταν, ούτε φοβούνταν το ένα το άλλο. Η Αγία Γραφή λέει το γιατί, όταν δηλώνει ότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο και στα ζώα «πάντα χλωρόν χόρτον εις τροφήν.»—Γέν. 1:29, 30.
Όμως, μετά την ανταρσία του ανθρώπου, η γήινη δημιουργία έγινε χαώδης. Ο άνθρωπος έχασε τη στοργική εξουσία του πάνω στα ζώα. Σαν παραχώρηση για την επιβίωση του, ο άνθρωπος μετά τον Κατακλυσμό απέκτησε το δικαίωμα να τρώει το κρέας των ζώων για τροφή. (Γέν. 9:2-4) Επίσης και τα ζώα ήρθαν σε χαώδη κατάσταση και άρχισαν να ζουν το ένα σε βάρος του άλλου. Και, επειδή ο Θεός είχε δημιουργήσει μεγάλη ποικιλία από χαρακτηριστικά για να κάνει τη ζωή των ζώων ενδιαφέρουσα, πολλά ζώα μπορούσαν να προσαρμόζονται στη νέα τους κατάσταση, χρησιμοποιώντας ορισμένα από τα χαρακτηριστικά που βοηθούν στην επιβίωση τους.
Το ανθρώπινο γένος, λίγο πολύ, έκανε το ίδιο. Ασφαλώς σκοπός του Θεού δεν ήταν να σκοτώνει ο άνθρωπος τους συνανθρώπους του, ούτε να γίνει κανίβαλος. Αλλά και ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες του περιβάλλοντος του, χρησιμοποιώντας ακόμη και το καμουφλάζ σε περίοδο πολέμου.
Στη νέα τάξη του Θεού, ο άνθρωπος και τα ζώα για μια ακόμη φορά θα έρθουν στην ειρηνική κατάσταση που προόρισε ο Θεός. Τότε, ούτε θα ζουν με το φόβο του αιφνίδιου θανάτου, ούτε θα υπάρχει ανησυχία για ανεπαρκή τροφή.—Ησ. 11:9· Ωσηέ 2:18· Αποκ. 21:4, 5.