Γιατί Υπάρχει Βία στα Σπορ;

Σπορ—Γιατί Αυξάνει η Βία;

ΠΙΟ ΚΑΤΩ υπάρχουν λίγοι από τους τίτλους που έχουν εμφανιστεί στις αθλητικές και άλλες εφημερίδες διαφόρων κρατών στα πρόσφατα χρόνια. Τα σπορ έχουν γίνει ταυτόσημα με τη βία, τόσο μέσα όσο και έξω από τα γήπεδα. Άλλα γιατί;

Έχει Αυξηθεί η Βία;

Ο Στάνλεϋ Χέρεν, βοηθός καθηγητής της ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, έγραψε πρόσφατα: «Καθώς ο πληθυσμός γνωρίζει ολοένα και περισσότερο τη βία, αυξάνει η ανάγκη για μεγαλύτερη βία προκειμένου να ικανοποιηθεί η επιθυμία της βίαιης παρορμήσεως. . . . Οι άνθρωποι πληρώνουν περιουσίες για να δουν τους άλλους ανθρώπους να πληγώνονται. . . . Η βία κλιμακώνεται καθώς οι άνθρωποι βαργεστούν. Στη δεκαετία του 1930, οι άνθρωποι πάθαιναν σοκ αν έβλεπαν πάνω στην οθόνη τον Τζέημς Κάγκνυ να χαστουκίζει μια γυναίκα. Αλλά σήμερα αυτό δεν είναι τίποτα· απαιτούνται πολύ περισσότερο σοβαρές πράξεις βίας για να δημιουργηθεί έξαψη. . . . Ώστε, παρά το γεγονός ότι πυγμάχοι έχουν σκοτωθεί πάνω στο ρινγκ, οι φανατικοί οπαδοί απαιτούν ολοένα και μεγαλύτερη δράση. . . . Μέσα στη βαργεστιμάρα μας, έχουμε φτάσει στο σημείο να επιτρέπουμε στους αθλητές μας να κινδυνεύουν μέχρι θανάτου.»

Ας το επεξηγήσουμε το σημείο αυτό με ένα δημοφιλές σπορ στη Βόρεια Αμερική, το ράγκμπυ (που δεν πρέπει να το συγχέουμε με το ποδόσφαιρο). Το Αμερικανικό ποδόσφαιρο (είδος ράγκμπυ) από πάντα αναγνωριζόταν ότι είναι ένα σπορ σωματικής επαφής, σύμφωνα με το στυλ του Βρεταννικού ράγκμπυ, αλλά λίγο βιαιότερο. Όμως, στα πρόσφατα χρόνια η μεγαλύτερη βία έχει γίνει συνηθισμένο φαινόμενο. Η προστατευτική εξάρτηση συχνά γίνεται επιθετικός οπλισμός. Για παράδειγμα, οι παίχτες χρησιμοποιούν τα πάρα πολύ σκληρά κράνη ασφαλείας για να μετατρέπουν τα κεφάλια τους σε εκδικητικά βλήματα.

Η βία του παιχνιδιού συνοψίζεται από τα ακόλουθα σχόλια του επαγγελματία ποδοσφαιριστή Τζακ Τάτουμ (Ώκλαντ Ρέιντερς) στο πρόσφατο βιβλίο του Με Φωνάζουν Δολοφόνο.

«Το επαγγελματικό ράγκμπυ είναι άγριο και βάναυσο· δεν υπάρχει θέση για συναισθηματισμούς.»

«Ποτέ δεν κάνω μαρκάρισμα [ανατροπή του αντιπάλου για να του αποσπάσεις τη μπάλα] αποκλειστικά και μόνο για να ρίξω κάποιον κάτω. Θέλω να τιμωρήσω τον άνθρωπο που μαρκάρω και θέλω να τον κάνω να γνωρίσει ότι θα πονάει κάθε φορά που θα βρίσκεται στο δρόμο μου.»

«Χρησιμοποίησα τη λέξη ‘σκοτώνω,’ και όταν χτυπάω κάποιον πραγματικά προσπαθώ να τον σκοτώσω, αν και όχι στην κυριολεξία. Εννοώ ότι προσπαθώ να σκοτώσω το παίξιμό του ή την πάσσα [μεταβίβαση της μπάλας], αλλά όχι και τον άνθρωπο . . . Η δομή του ράγκμπυ βασίζεται πάνω στην τιμωρία του αντιπάλου σου.»

«Μου αρέσει να πιστεύω ότι τα καλύτερα χτυπήματά μου βρίσκονταν κοντά στην εγκληματική βιαιοπραγία, αλλά ταυτόχρονα καθετί που έκανα ήταν σύμφωνο με τους κανονισμούς.»

Το τελευταίο σχόλιο του Τάτουμ είναι σημαντικό. Ήταν «σύμφωνο με τους κανονισμούς» που ένα μαρκάρισμά του παρέλυσε για πάντα έναν άνθρωπο. Αυτό που θα ήταν σκόπιμη εγκληματική βιαιοπραγία σε οποιοδήποτε άλλο χώρο, είναι νόμιμο στο γήπεδο. Δεν πρέπει να απορούμε, λοιπόν, που ένας συγγραφέας είπε για τα σπορ: «Με τη στολή του παιχνιδιού έρχεται και η προστασία από τους νόμους.»

Οι παρατηρήσεις του Τάτουμ δεν είναι μόνο δικές του πεποιθήσεις. Όπως σχολίασε ο Τζωρτζ Πέρλις, βοηθός προπονητής των Στήλερς του Πίτσμπουργκ (ποδοσφαιρική ομάδα των Η.Π.Α.): «[Το ράγκμπυ] είναι ένας πάρα πολύ βίαιος τρόπος ζωής, άθλιος, σκληρός, βίαιος, αρρενωπός.» Ο συγγραφέας Γουίλλιαμ Μπ. Φέρλονγκ έγραψε σ’ ένα άρθρο στο περιοδικό Τάιμς της Νέας Υόρκης: «Η ζωή στην Κόλαση, όπως ονομάζεται το κέντρο της γραμμής [είναι ο χώρος συμπλοκής των κυνηγών γύρω από τη μπάλα], ήταν πάντοτε βίαιη, κατά καιρούς τόσο βίαιη, όσο και ένας αγώνας μαχαιρώματος μέσα σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο . . . συχνά περιλαμβάνει μπουνιές, βλαστήμιες, χτυπήματα, κλωτσιές.»

Ο Τζέρρυ Κράμερ, επιθετικός παίκτης της ομάδας ράγκμπυ Γκρήην Μπέυ Πάκερς, έγραψε στο βιβλίο του Ίσταντ Ρηπλαίη: «Άρχισα τη μέρα μου, αποφασισμένος να γίνω εριστικός και επικίνδυνος στο παιχνίδι. Είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει μόνο τη μέρα του Σαββάτου και της Κυριακής [πριν από το παιχνίδι]. Πρέπει να αρχίσεις να το κάνεις από τη Δευτέρα ή την Τρίτη [μια εβδομάδα πριν από το παιχνίδι] . . . Αρχίζεις να δημιουργείς μέσα σου θυμό, μετά μίσος, και το συναίσθημα γίνεται ισχυρότερο και ισχυρότερο μέχρι που, την Κυριακή, τα έχεις αναπτύξει σε τόσο μεγάλη ένταση, ώστε είσαι έτοιμος να εκραγείς. . . . Όταν θέλω να μισήσω ένα άτομο, έχω για κανόνα να μην κοιτάζω την άλλη ομάδα πριν από το παιχνίδι . . . Αισθάνομαι ότι εάν δεν τον δω, μπορεί να τον μισήσω λίγο περισσότερο.»

Το ίδιο αυτό βίαιο πνεύμα εκδηλώνεται ολοένα και περισσότερο στο ποδόσφαιρο. Ο Χέιτορ Άμοριμ, πρώην τερματοφύλακας της ποδοσφαιρικής ομάδας Κορίνθιοι του Σάο Πάολο στη Βραζιλία σχολιάζει: «Εγκατέλειψα το ποδόσφαιρο το 1970 και τον καιρό εκείνο βρισκόταν σε μεταβατική φάση. Άλλαζε από παιχνίδι επιδεξιότητας σε παιχνίδι δυνάμεως. Η τέχνη και η δεξιότητα άρχισαν να υποχωρούν στη βία. Πιστεύω ότι αν ο Πελέ [ο μεγαλύτερος ίσως ποδοσφαιριστής που υπήρξε ποτέ] έπαιζε σήμερα, δεν θα μπορούσε να κάνει ούτε το 50% από τα υπέροχα παιχνίδια που έκανε στη δεκαετία του 60. Θα τον εμπόδιζε η βία. Και οι φανατικοί οπαδοί το ίδιο. Φαίνεται ότι αγαπούν τη βία.»

Ακόμη και στα σπορ εκείνα τα οποία κάποτε θεωρούνταν η προσωποποίηση του έντιμου παιχνιδιού και της ευγενικής συμπεριφοράς, όπως είναι το τέννις και το κρίκετ, έχει υπεισέλθει η βία—τόσο στα λόγια όσο και στις πράξεις. Το τέννις ήταν κάποτε το παιχνίδι των ανθρώπων με καλούς τρόπους που είχαν μάθει να επιδεικνύουν το γνήσιο αθλητικό πνεύμα. Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας η φιλοσοφία εκείνη εξανεμίστηκε μέσα σε μια σειρά από υβρεολόγια, παροξυσμούς και χυδαιότητες από μέρους ορισμένων ηγετικών επαγγελματιών.

Επηρεάζονται τα Σχολεία;

Με τόση βία στο επαγγελματικό επίπεδο των σπορ, δεν πρέπει να απορούμε που έχουν εισδύσει παρόμοιες συμπεριφορές στα κολλέγια και στα γυμνάσια. Ο Μάρβιν Βίκερς, ένας στιβαρός 24-χρονος από το Νιου Τζέρσεϋ, έπαιξε ράγκμπυ για το γυμνάσιό του στο Νορθ Μπρούνσγουήκ και του πρότειναν να παίξει για το πανεπιστήμιο. Τι λέει αυτός για τη βία στα σπορ των σχολείων; «Οι προπονητές μάς δίδασκαν να παίζουμε βρώμικα. Για παράδειγμα, αν γνωρίζαμε ότι κάποιος αντίπαλος είχε κτυπήσει στα πλευρά του, τότε η εντολή ήταν ‘γρονθοκοπήστε τις πλευρές του που πονάνε!’ Πράγματι, εάν δεν βγάζαμε δυο ή τρεις αντιπάλους παίκτες πληγωμένους, το παιχνίδι δεν ήταν καλό.»

Ακόμη και στο γυμνάσιο το μίσος και η βία ενσταλάζονται στους νεαρούς. Ένας καθηγητής του πανεπιστημίου και του λυκείου, ο Φρεντ Φ. Πάουλενιχ έγραψε: «Οι νεαροί διδάσκονται να χτυπούν, να εξαπατούν, να θυσιάζουν στη θεά Νίκη. Οι προπονητές δείχνουν στις ομάδες των γυμνασίων και των κολλεγίων βίαιους αγώνες σε κινηματογραφική ταινία για να τους εμψυχώνουν ενάντια στους αντιπάλους τους.»

Ο Ντέιβ Σουλτζ, Καναδός παίχτης του Χόκεϋ σε πάγο, φημισμένος για το επεισοδιακό στυλ παιξίματος, έγραψε πρόσφατα: «Αισθάνομαι αναγκασμένος να ζητήσω συγνώμη από τους νέους παίχτες που είδαν το στυλ ή το παίξιμό μου και το χρησιμοποίησαν σαν πρότυπο. . . . Έπαιζα με τον τρόπο αυτό γιατί όλοι—προπονητές, φανατικοί οπαδοί, μέσα ενημερώσεως—φαίνεται ότι περίμεναν να παίζω έτσι.»

Το τελευταίο σχόλιο μας οδηγεί λογικά στην επόμενη ερώτηση.

Γιατί Έχει Αυξηθεί η Βία;

«Προπονητές, φανατικοί οπαδοί, μέσα ενημερώσεως.» Αυτά έχουν γίνει οι κύριοι συντελεστές της βίας στα σπορ. Ανάμεσά τους λειτουργούν με το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Οι φανατικοί οπαδοί θέλουν δράση και έξαψη. Αυτή είναι η ζήτηση. Οι προπονητές συχνά μισθώνονται από μεγιστάνες επιχειρηματίες που θέλουν να γεμίζουν διαρκώς τα ταμεία τους. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ικανοποιούν συνεχώς τους φανατικούς οπαδούς. Έτσι οι προπονητές καθοδηγούνται να ικανοποιούν τη δημόσια ζήτηση. Από κοντά, τα μέσα ενημερώσεως, ιδιαίτερα η τηλεόραση, κάνουν το ίδιο, άλλοτε εξαίροντας και άλλοτε καταδικάζοντας τη βία.

Πριν από ορισμένα χρόνια ο Βινς Λομπάρντι, επαγγελματίας προπονητής της Αμερικανικής ομάδας ράγκμπυ Γκρήην Μπέυ Πάκερς, έκφρασε τη φιλοσοφία του για τα σπορ στην ακόλουθη φράση που τώρα έχει γίνει κοινότοπη: «Η νίκη δεν είναι το παν· είναι το μόνο πράγμα που υπάρχει.» Ασφαλώς δεν επινόησε την ιδέα. Απλώς έκφρασε με ελάχιστες λέξεις τη νοοτροπία που επικρατούσε στον κόσμο των επαγγελματικών σπορ.

Αλλά γιατί η νίκη είναι τόσο σημαντική; Το παραπάνω απόσπασμα της εφημερίδας που παραθέτουμε, μας δίνει την απάντηση: «Τα πανεπιστήμια [στις Η.Π.Α.] κάνουν επενδύσεις πολλών εκατομμυρίων δολλαρίων στα αθλητικά προγράμματα (και πολλά από αυτά τα χρήματα δίνονται για υποτροφίες αθλητών) για πολλούς λόγους, σπουδαιότερος από τους οποίους είναι τα τεράστια κέρδη από τους πετυχημένους αγώνες ράγκμπυ και μπάσκετ-μπωλ.»

Το κλειδί είναι οι μεγάλες επιχειρήσεις και τα κέρδη. Τα σπορ φέρνουν περισσότερα χρήματα απ’ όσο ποτέ άλλοτε. Ο αγώνας ανάμεσα στον Σούγκαρ Ρέυ Λέοναρντ και τον Τόμας Χηρν τον Σεπτέμβριο του 1981, «ήταν το πιο προσοδοφόρο αθλητικό γεγονός στην ιστορία με αναμενόμενα χονδρικά έσοδα 37 εκατομμύρια δολλάρια.» Πρόσφατα, οκτώ παίκτες μπέιζ-μπωλ στις Η.Π.Α. υπέγραψαν συμβόλαια «με μέσο όρο εσόδων από 500.000 έως 926.000 δολλάρια το χρόνο.» Ο Φερνάντο Βαλεντσουέλα, ο φημισμένος Μεξικανός παίχτης μπέιζ-μπωλ που έπαιζε για τους Ντότζερς του Λος Άντζελες, αναφέρεται ότι κέρδισε από 300.000 μέχρι 500.000 δολλάρια σε μια σαιζόν αποκλειστικά και μόνο από διαφημίσεις προϊόντων. Σύμφωνα με την Αργεντινή καθημερινή εφημερίδα Λα Νατσιόν, η ποδοσφαιρική λέσχη Μπόκα Τζούνιορς κατέθεσε το ισοδύναμο 1 εκατομμυρίου δολλαρίων σαν «προκαταβολή για την οριστική αγορά του Ντιένγκο Αρμάντο Μαραντόνα,» ενός φημισμένου ποδοσφαιρικού παίχτη της Αργεντινής. Από την Αυστραλία αναφέρεται: «Κανένας περιορισμός δεν υπάρχει και το ποδόσφαιρο έχει γίνει μεγάλη επιχείρηση, αφού κάθε ένα από τα δώδεκα ποδοσφαιρικά σωματεία της χώρας έχουν ετήσιο τζίρο γύρω στο ένα εκατομμύριο [Αυστραλέζικα δολλάρια].»

Ποιο είναι το τελικό αποτέλεσμα της αναμίξεως των μεγάλων επιχειρήσεων στα σπορ; Η αυξανόμενη βία. Γιατί; Επειδή τα σπορ τώρα απαιτούν τεράστια έσοδα από τους θεατές τους και από τα κανάλια της τηλεοράσεως. Αυτό σημαίνει ότι ο καταναλωτής πρέπει να γίνει σαν τοξικομανής στα σπορ ώστε να είναι εγγυημένη η διαρκής εισροή εσόδων. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Με το να δίνεις στον καταναλωτή αυτό που ζητάει—έξαψη. Και έξαψη συνήθως σημαίνει βία. Έτσι ο φαύλος αυτός κύκλος καθιερώνεται. Οι προπονητές πρέπει να διδάσκουν και να απαιτούν βία γιατί οι φανατικοί οπαδοί (σημειώστε τη λέξη «φανατικοί») το απαιτούν. Και τα επιχειρησιακά μεγαθήρια απαιτούν τα κέρδη τους. Και τα μέσα ενημερώσεως για να προωθήσουν τις πωλήσεις τους, άλλοτε εξυψώνουν και άλλοτε καταδικάζουν τα σπορ. Πιασμένοι στη μέση του φαύλου αυτού κύκλου είναι οι παίχτες που πρέπει να τα βγάλουν πέρα με το εμπόρευμα—δράση, έξαψη και βία.

Γιατί Υπάρχει η Βία των Θεατών;

Οι υπερβολικοί μισθοί και οι αμοιβές στα σπορ που υπάρχουν σήμερα έχουν γεννήσει δευτερογενώς τη βία. Πώς συμβαίνει αυτό; Ο θεατής πληρώνει μεγάλο ποσό στο εισιτήριο για να παρακολουθήσει ένα παιχνίδι από ακριβοπληρωμένους επαγγελματίες. Σαν αποτέλεσμα απαιτεί τελειότητα σ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα. Δεν επιτρέπει καμία αποτυχία και καμία αργία. Αυτή η διαδικασία εξηγείται σωστά από τον Τζων Σέφφερς του Πανεπιστημίου της Βοστώνης: «Υπάρχει μια ουσιώδης μείωση του σεβασμού για τους παίχτες που θεωρούνται από τους φανατικούς οπαδούς των σπορ ότι πληρώνονται περισσότερο, που είναι καμία φορά δύστροποι και ασφαλώς παραχαϊδεμένοι. Κατά συνέπεια, εφόσον οι επαγγελματίες θεωρούνται ως εγγύηση της τελειότητας, αναμένεται να είναι τέλειοι σε όλα τους τα εγχειρήματα, πράγμα που τους αποκτηνώνει και τους κάνει εμπόρευμα στα μάτια του οικονομικού διαχειριστή και του θεατή.

Ποια είναι η λογική συνέπεια αυτής της διαδικασίας; Η βία των θεατών. Αλλά γιατί πρέπει να υπάρχει αυτή; Να γιατί, τι θα κάνατε αν αγοράζατε ένα ελαττωματικό προϊόν από ένα σούπερ-μάρκετ; Θα παραπονιόσαστε στον διευθυντή ή στον κατασκευαστή και θα περιμένατε την αντικατάστασή του. Πώς θα παραπονεθείτε στο στάδιο, αν ο αγώνας δεν ήταν και τόσο καλός; Αφού δεν υπάρχει κανένας επίσημος τρόπος για ν’ αποζημειωθεί, ο απογοητευμένος φανατικός οπαδός ξεσπάει σε αυθόρμητη βία. Στις τελευταίες δυο δεκαετίες η βία των θεατών έχει αυξηθεί από δύο πρόσφατους παράγοντες—τα ναρκωτικά και το ποτό. Πολλοί φανατικοί οπαδοί φτάνουν στο στάδιο ήδη μεθυσμένοι ή ναρκωμένοι, ή βρίσκονται περίπου στο στάδιο αυτό, και είναι εφοδιασμένοι με αρκετή μπύρα και μαριχουάνα για να φτιαχτούν ακόμη περισσότερο στη διάρκεια του παιχνιδιού. Καθώς το ματς προχωρεί, τα πλήθη γίνονται όχλος. Οι αναστολές εξαφανίζονται, και η «αλόγιστη βία» είναι ο κεντρικός τίτλος των εφημερίδων την επόμενη μέρα.

Η βία των θεατών έχει φτάσει σε τέτοια επίπεδα στην Ευρώπη, ώστε πολλές χώρες δεν θέλουν ορισμένους φανατικούς οπαδούς στους αγώνες τους. «Φανατικοί της Αγγλίας, μην ξανάρθετε,» ήταν το μήνυμα από τη Βασιλεία της Ελβετίας, από τότε που οι Άγγλοι φίλαθλοι βγήκαν στους δρόμους της ήρεμης αυτής Ελβετικής πόλης και συμπεριφέρθηκαν μανιασμένα. Οι άνθρωποι στο κέντρο της Βαρκελώνης στην Ισπανία φρίττουν όταν ακούνε για τους φανατικούς οπαδούς της Γκλάσκοου Ρέηντζερς, που σκόρπισαν τον πανικό στους δρόμους τους πριν από λίγα χρόνια. Το γεγονός ότι η κατάσταση χειροτερεύει, βεβαιώνεται από έναν εμβρόντητο Άγγλο φίλαθλο που είπε: «Έχω ταξιδέψει στα παιχνίδια μας στο εξωτερικό εδώ και 13 χρόνια και τα παρακολουθούσα που γίνονταν ολοένα και χειρότερα. Τώρα οι οχλοκράτες από περιοχές όπως το Τσέλσυ, το Γουέστ Χαμ και το Μάντσεστερ έρχονται αποκλειστικά και μόνο για φασαρία. Δεν παρακολουθούν καν τους αγώνες.»

Υπάρχει Λύση;

Η βία στα σπορ, τόσο μέσα όσο και έξω από το γήπεδο, είναι σήμερα παγκόσμια πληγή. Όλων των ειδών οι πρόχειρες λύσεις έχουν προταθεί κι έχουν δοκιμαστεί. Σε πολλά στάδια σε όλο τον κόσμο φανατικοί οπαδοί τοποθετούνται πίσω από μια τάφρο, όπως τα άγρια ζώα στο ζωολογικό κήπο. Σε ορισμένα στάδια οι φανατικοί οπαδοί της αντίπαλης ομάδας περιορίζονται σε ορισμένες περιοχές στις κερκίδες. Η αστυνομία και τα ΜΑΤ (Μονάδες Αποκαταστάσεως Τάξεως) έχουν ενισχυθεί. Ορισμένες αυθεντίες έχουν προτείνει σοβαρούς νόμους και ποινές για τους βίαιους παίχτες και θεατές. Οι φίλαθλοι έχουν συνηγορήσει υπέρ της απαγορεύσεως αρκετών βίαιων πράξεων σε ορισμένα σπορ όπως είναι το χόκεϋ πάνω στον πάγο. «Αλλά οι γηπεδούχοι, έντρομοι για τον αντίκτυπο που θα έχει αυτό στην πώληση εισιτηρίων, ποτέ δεν συμφώνησαν γι’ αυτά.»

Προφανώς, το γνήσιο αθλητικό πνεύμα και το έντιμο παίξιμο δεν μπορούν να θεσμοθετηθούν μέσα στην καρδιά και στη διάνοια των ανθρώπων. Πρέπει να διδαχθούν σαν αναπόσπαστο μέρος της ισορροπημένης απόψεως για τη ζωή. Αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό δυνατό; Αν μπορεί να γίνει, με ποιο τρόπο θα ωφελήσει εσάς και τα παιδιά σας; Τι μπορούμε να κάνουμε, ώστε να γίνουν τα σπορ μια υγιεινή διασκεδαστική δραστηριότητα κι όχι μια θανατηφόρα δοκιμασία;

[Εικόνα στη σελίδα 4]

[Εικόνες στη σελίδα 5]

ΑΥΤΟ κατέληξε σε ΑΥΤΟ