Βία στον Αθλητισμό—Γιατί Αυξάνει;
«Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ είναι υγεία», λέει ένα παλιό γνωμικό. Στην αρχαιότητα, οι Έλληνες γιατροί ισχυρίζονταν ότι μια λογική αθλητική δραστηριότητα μπορούσε να φέρει καλή υγεία.
Αλλά σήμερα, πολλά αθλητικά γεγονότα φέρνουν κάθε άλλο παρά υγεία τόσο στους συμμετέχοντες όσο και στους θεατές. Η βία που επικρατεί στον αθλητισμό έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις, ώστε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ένα σώμα κύρους, ενέκρινε μια μακροσκελή απόφαση «σχετικά με το βανδαλισμό και τη βία που επικρατεί στον αθλητισμό». Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου—ανησυχώντας για την αγριότητα των συγκρούσεων που λαμβάνουν χώρα πριν και μετά τα αθλητικά γεγονότα, τόσο μεταξύ των παικτών όσο και μεταξύ των οπαδών των αντίπαλων ομάδων—εξέτασαν αυτό το φαινόμενο με τις ποικίλες μορφές του, τις αιτίες του και τα πιθανά μέτρα που θα το περιόριζαν. Τι διαπίστωσαν, και τι μορφές έχει πάρει η βία στον αθλητισμό;
‘Πλατιά Διαδεδομένο Φαινόμενο’
Το ποδόσφαιρο, το πιο δημοφιλές άθλημα στον κόσμο, δέχεται τις περισσότερες επικρίσεις, αλλά σχεδόν κι όλα τα άλλα αθλήματα σχετίζονται μ’ αυτό το πρόβλημα. Το 1988, η βία φούντωσε στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, που έγινε στη Γερμανία. Μετά από ένα παιχνίδι στο οποίο έπαιζε η εθνική τους ομάδα, Βρετανοί φίλαθλοι άρχισαν μια άγρια μάχη που κατέληξε στον τραυματισμό αστυνομικών, στην καταστροφή περιουσιών και στη σύλληψη 300 ατόμων. Μετά από μια νίκη της ιταλικής ομάδας στη διάρκεια του ίδιου πρωταθλήματος, πέθαναν τρία άτομα μέσα στη φρενίτιδα του ενθουσιασμού.
Στη Βρετανία, οι περιβόητοι χούλιγκαν σκορπίζουν τον πανικό οπουδήποτε κι αν πάνε, βοηθώντας έτσι «να καταστραφεί η εικόνα του αγγλικού ποδοσφαίρου, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό», όπως είπε η εφημερίδα The Guardian. Και στη διάρκεια μιας αθλητικής περιόδου, οι ιταλικές αθλητικές εφημερίδες της Δευτέρας μίλησαν αρκετές φορές για «μαύρες» Κυριακές—για αθλητικά γεγονότα που χαρακτηρίστηκαν από θανατηφόρες φασαρίες, τραυματισμούς και μακελλειό. Όπως το έθεσε μια εφημερίδα, οι αθλητικές εγκαταστάσεις έχουν γίνει «γήπεδα ανταρτών». Αλλά αυτές οι καταστάσεις δεν περιορίζονται στη Βρετανία και στην Ιταλία. Η Ολλανδία, η Γερμανία, η Σοβιετική Ένωση, η Ισπανία και πολλές άλλες χώρες έχουν να αντιμετωπίσουν το ίδιο πρόβλημα.
Ο «Πόλεμος των Φιλάθλων»
Ορισμένοι φίλαθλοι, των οποίων την επιθετικότητα φουντώνουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δίνουν διέξοδο στα πιο εξαχρειωμένα ένστικτά τους με την ευκαιρία των αθλητικών γεγονότων. Στο ποδόσφαιρο, οι Ιταλοί ουλτρά ή οι Βρετανοί χούλιγκαν συσπειρώνονται πίσω από σημαίες με ονόματα όπως «Κόκκινος Στρατός» ή «Διοίκηση του Τίγρη». Ο ποδοσφαιρόφιλος, είπε ένας χούλιγκαν, «θέλει να πολεμήσει, να κατακτήσει την περιοχή του αντιπάλου». Στις κερκίδες των σταδίων, επικρατούν συνθήκες εξαιρετικά όμοιες μ’ εκείνες που επικρατούσαν στις αρχαίες ρωμαϊκές αρένες, όπου οι θεατές παρακινούσαν τους μονομάχους να σφάξουν τους αντιπάλους τους. Ανάμεσα στις ιαχές των φιλάθλων οι οποίες ξεσηκώνουν τους αθλητές, παρεμβάλλονται χυδαιότητες και ρατσιστικά συνθήματα.
Οι φίλαθλοι συχνά έχουν πάνω τους επικίνδυνα όπλα. Οι έρευνες που κάνει η αστυνομία πριν αρχίσουν μερικά παιχνίδια έχουν φέρει στο φως ολόκληρα οπλοστάσια—μαχαίρια, πιστόλια φωτοβολίδων, μπάλες του μπιλιάρδου. Στις κερκίδες των βρετανικών σταδίων πέφτουν βροχή τα αιχμηρά μεταλλικά αντικείμενα!
Κυβερνητική Παρέμβαση
Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου παρότρυνε τις κυβερνήσεις να πάρουν δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της βίας στον αθλητισμό. Παραδείγματος χάρη, η βρετανική κυβέρνηση έχει πάρει τέτοια μέτρα υπό την κατεύθυνση της πρωθυπουργού της, Μάργκαρετ Θάτσερ. Η κυρία Θάτσερ επέμεινε να υιοθετηθούν πιο αυστηροί νόμοι, όπως οι υποχρεωτικές ταυτότητες εισόδου στα γήπεδα. Αν οι κάτοχοι των ταυτοτήτων βρεθούν ένοχοι πράξεων βίας, οι ταυτότητες θα αφαιρούνται. Επιπρόσθετα, στη Βρετανία, γίνονται σχέδια να χτιστούν ή να ανακατασκευαστούν οι αθλητικές εγκαταστάσεις για να εφοδιαστούν με τηλεοπτικές κάμερες κλειστού κυκλώματος που να παρακολουθούν τους φιλάθλους, να ανεγερθούν κιγκλιδώματα που να χωρίζουν τους αντίπαλους οπαδούς και να αφαιρεθούν όλα τα εύφλεκτα υλικά. Αστυνομικοί έχουν εισχωρήσει σε συμμορίες χούλιγκαν, που είναι οι πιο βίαιοι φίλαθλοι, για να διαπιστώσουν ποιοι είναι οι αρχηγοί τους και να τους συλλάβουν.
Μέτρα παίρνονται και σ’ άλλες χώρες. Οι ιταλικές αθλητικές αρχές, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών, αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν αγκαθωτό σύρμα στα γήπεδα, καθώς και προστατευτικά δίχτυα, ελικόπτερα, στρατιές αστυνομικών και τηλεοπτικές κάμερες κλειστού κυκλώματος. Έχει συζητηθεί ακόμη και το να ανατεθεί η ασφάλεια των γηπέδων στο στρατό. Στη διάρκεια των προετοιμασιών για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Σεούλ, στην Κορέα, το 1988, οι αρχές διευθέτησαν να εκπαιδευτούν οι αστυνομικοί για την αντιμετώπιση τρομοκρατικών επιθέσεων.
Έπειτα, υπάρχουν και οι πράξεις βίας που στρέφονται κατά των διαιτητών. Στη διάρκεια μιας πρόσφατης ποδοσφαιρικής περιόδου στην Ιταλία, έπεσαν θύματα 690 διαιτητές. Ο διαιτητής ενός αγώνα πυγμαχίας στους Ολυμπιακούς της Σεούλ δέχτηκε άγρια επίθεση από προπονητές, ακόμη και από αστυνομικούς, που δεν συμφωνούσαν με την απόφασή του.
Εκτός από το ότι κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές, η βία στον αθλητισμό έχει και μεγάλο οικονομικό κόστος. Δεν πρόκειται μόνο για τα εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια που διατίθενται για την κάλυψη των απωλειών οι οποίες προκαλούνται από κλοπές, λεηλασίες και βανδαλισμούς, αλλά και για το κόστος της πρόληψης. Στη Βρετανία, μέσα σε μια κανονική μέρα ποδοσφαιρικών συναντήσεων, ξοδεύονται περίπου 117 εκατομμύρια δραχμές, μόνο για την αστυνομική προστασία.
Γιατί επικρατεί αυτή η ζωώδης επιθετικότητα;
Βία—«Ενυπάρχει» στον Τρόπο με τον Οποίο Διεξάγονται Σήμερα τα Αθλήματα
Σήμερα, η βίαιη επιθετικότητα έχει συνδεθεί με τον αθλητισμό. Είναι ενδιαφέρον ότι η ίδια επιτροπή που ετοίμασε την απόφαση, την οποία υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τόνισε ότι «η βία δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη μέρος των αθλημάτων, αλλά ενυπάρχει στις συνθήκες υπό τις οποίες αυτά διεξάγονται και στο γεγονός ότι οι κανόνες του παιχνιδιού, αν μπορούμε να τους αποκαλέσουμε έτσι, δεν μπορούν να την εμποδίσουν επαρκώς». Γιατί συμβαίνει αυτό;
Εκτός από τις βίαιες πράξεις των φιλάθλων, είναι και ο τρόπος διεξαγωγής των αθλημάτων που έχει αλλάξει. Όπως αναγνώρισε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υπάρχει «αυξανόμενη βία» σ’ αυτή καθαυτή την κοινωνία. Επίσης, ο αθλητισμός δεν τονίζει πια μονάχα τη σωματική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, στην Αθήνα, το 1896, στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες που έγιναν στη σύγχρονη εποχή, ορισμένοι Βρετανοί αθλητές αποκλείστηκαν επειδή προπονήθηκαν πριν από το ξεκίνημα του αγώνα. Αυτή καθαυτή η προπόνηση πριν από ένα αθλητικό γεγονός θεωρούνταν αντίθετη με το ερασιτεχνικό πνεύμα που προωθούνταν εκείνο τον καιρό. Ένα τέτοιο συμβάν σήμερα θα έκανε τους περισσότερους ανθρώπους να χαμογελάσουν.
Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και κυρίως μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι άνθρωποι που ζούσαν στις λεγόμενες αναπτυγμένες χώρες είχαν ολοένα και περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Η αναψυχή έγινε γρήγορα κερδοφόρα δραστηριότητα για τους επιχειρηματίες. Εκτός από τα εθνικά και κοινωνικά συμφέροντα, μπήκαν στη μέση και τα οικονομικά συμφέροντα. Τα σημερινά αθλητικά γεγονότα αποτελούν «ένα σενάριο στο οποίο κυριαρχούν οι οικονομικοί, οι πολιτικοί και οι κοινωνικοί παράγοντες». Με άλλα λόγια, ο αθλητισμός έχει γίνει «φαινόμενο των μαζών». Η νίκη συχνά σημαίνει εκατομμύρια δολάρια για τους νικητές! Η τηλεόραση έχει συμβάλει κι αυτή στη δημοτικότητα του αθλητισμού και μπορεί να έχει συντελέσει στην αγριότητά του. Συχνά η τηλεοπτική κάμερα ‘κολλάει’ στις βίαιες φάσεις, κι όχι στις φάσεις που θεωρούνται ήπιες, ξαναδείχνοντάς τες με απανωτές επαναλήψεις. Έτσι, η τηλεόραση μπορεί ακούσια να αυξάνει την επίδραση που ασκεί στο νου των μελλοντικών φιλάθλων και παικτών η βία η οποία επικρατεί στον αθλητισμό. Ο ερασιτεχνικός αθλητισμός κοντεύει να εξαφανιστεί, και τη θέση του έχει πάρει ο «επαγγελματικός ερασιτεχνισμός», όπως τον αποκάλεσε ένα περιοδικό που μιλούσε για τα δεκάδες χιλιάδες δολάρια που κέρδισαν οι αθλητές στη Σεούλ, στη διάρκεια των Ολυμπιακών του 1988.
Ο εθνικισμός κάνει τους αθλητές, τους προπονητές, τους μάνατζερ και τους θεατές να θεωρούν εξαιρετικά σπουδαία τη νίκη. Μετά από ορισμένα διεθνή αθλητικά γεγονότα, στους νικητές αποδίδονται θριαμβευτικές τιμές, ακριβώς όπως συνέβαινε στους αρχαίους χρόνους με τους στρατηγούς που γύριζαν θριαμβευτές στην πατρίδα τους. Αυτό παρατηρείται τα πρόσφατα χρόνια στην Ιταλία, στην Αργεντινή και στην Ολλανδία, όπου οι αθλητές μάχονται κατά γράμμα μέχρι την τελευταία τους πνοή, χωρίς κανένα δισταγμό. Και οι φίλαθλοι τους μιμούνται, καταφεύγοντας σε ακρότητες προκειμένου να δείξουν την αφοσίωσή τους στην ομάδα τους ή στο έθνος τους, ξεσηκώνοντας άγριες μάχες πριν από τα αθλητικά γεγονότα, στη διάρκειά τους και ύστερα απ’ αυτά.
Πριν αρχίσει το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου του 1988, το γερμανικό εβδομαδιαίο περιοδικό Der Spiegel είπε ότι υπήρχαν φόβοι πως αυτό το γεγονός θα γινόταν «ιδανική ευκαιρία για την ανάπτυξη ενός ιδιαίτερα εκρηκτικού συνδυασμού επιθετικότητας, εθνικισμού και νεοφασισμού».
Άλλη μια Μορφή Βίας
Αλλά αυτή δεν είναι όλη κι όλη η βία στον αθλητισμό. Στους Ολυμπιακούς της Σεούλ, το 1988, ξέσπασε το «σκάνδαλο του ντοπαρίσματος». Το ντοπάρισμα, δηλαδή η χρήση παράνομων φαρμάκων που αυξάνουν τα επίπεδα δύναμης των αθλητών και τους επιτρέπουν να επιτυγχάνουν απόδοση ανώτερη από τις φυσιολογικές τους σωματικές ικανότητες, ‘βιάζει’ και το αθλητικό πνεύμα και την υγεία των αθλητών.
Πόσο διαδεδομένο είναι αυτό το φαινόμενο;
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]
Συχνά η τηλεοπτική κάμερα ‘κολλάει’ στις βίαιες φάσεις, ξαναδείχνοντάς τες με απανωτές επαναλήψεις
[Εικόνα στη σελίδα 7]
Ο εθνικισμός προσδίδει εξαιρετική σπουδαιότητα στη νίκη
[Ευχαριστίες]
Nancie Battaglia