Είναι οι Ίδιοι Όταν Γυρνάνε Πίσω;

«ΕΣΠΑΣΑΝ τα νεύρα μου από τις εμπειρίες του πολέμου,» έγραψε ο Γιάννης από το κρεβάτι του νοσοκομείου. «Φυσικά δεν είμαι τρελός. Αλλά ζούσα σαν το ζώο.» Πρόσθεσε: «Οι πληγές μου από τις λόγχες και από τις οβίδες έχουν θεραπευτεί ωστόσο. Οι περισσότεροι από μας θα είναι αρκετά καλά μέσα σε έξι μήνες, αλλά κανείς μας δεν θα θεραπευτεί τελείως για χρόνια.» Αυτά τα έγραψε ένας στρατιώτης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που μόλις είχε βγει ζωντανός από το χειρότερο λουτρό αίματος στον πόλεμο στον Νότιο Ειρηνικό—στη Γκουανταλκανάλ.

Η κατάσταση του Γιάννη ήταν παρόμοια μ’ εκείνη εκατομμυρίων άλλων στρατιωτών που επέστρεψαν από τους πολυάριθμους πολέμους που έγιναν στον εικοστό αιώνα. Πολλοί υπέφεραν από αυτό πού ονομάζεται νευρικός κλονισμός από τις εμπειρίες του πολέμου, εξάντληση πολέμου ή, για να χρησιμοποιήσουμε τον πιο σύγχρονο όρο, διαταραχή μετατραυματικής εντάσεως.a Ανεξάρτητα από την ονομασία, η ασθένεια αυτή σημαίνει ότι η διάνοια έχει βαθιά σημάδια από τον πόλεμο.

Παίρνει, στ’ αληθινά, χρόνια για να «θεραπευτούν τελείως» τα σημάδια αυτά. Μένουν τα άτομα αυτά διανοητικά ανάπηρα σε όλη τους τη ζωή; Ή, πράγμα που είναι το χειρότερο, είναι «κινούμενες ωρολογιακές βόμβες,» έτοιμοι ν’ απελευθερώσουν ανεξέλεγκτη βία στα ανύποπτα άτομα που βρίσκονται κοντά τους;

Ποιο Είναι το Αποτέλεσμα;

Αφού εργάστηκε για παραπάνω από τριάντα πέντε χρόνια με στρατιώτες που υπέφεραν από διανοητικές διαταραχές που είχαν σχέση με τον πόλεμο, ο Δρ Λώρενς Κολμπ, διακεκριμένος ψυχίατρος, που εργάζεται για την Διεύθυνση Βετεράνων, δήλωσε σε μια συνέντευξη με έναν ανταποκριτή του Ξύπνα!: «Έχω εργαστεί με ανθρώπους που είχαν έντονες διαταραχές από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και από τον Πόλεμο της Κορέας. Έχω γνωρίσει πάρα πολλούς στρατιώτες, ακόμη και ορισμένους Ρώσους στρατιώτες που ξαναγύρναγαν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τώρα εργάζομαι ειδικά μ’ εκείνους που πήραν μέρος στη σκληρότερη μάχη του Βιετνάμ. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν μερικά συμπτώματα που είναι απολύτως παρόμοια.»

«Είναι όλοι υπερευαίσθητοι στους θορύβους, υπερπροσεκτικοί και δεν μπορούν να αναπαυτούν,» συνέχισε ο Δρ Κολμπ. «Έχουν όλοι επαναλαμβανόμενα όνειρα από μάχη και δεν μπορούν να κοιμηθούν. Έχουν υπερβολικές αντιδράσεις στους μεγάλους θορύβους που τους ξαναθυμίζουν τη μάχη, έχουν πολλές αναδρομές στο παρελθόν και πραγματικά νομίζουν ότι βρίσκονται στη μάχη ξανά. Συχνά όλα αυτά συνοδεύονται από βαθιά συναισθήματα καταθλίψεως που συνδέεται με την ενοχή. Αναρωτιούνται γιατί έζησαν οι ίδιοι και όχι οι συνάδελφοί τους που σκοτώθηκαν.»

Ο Χάρλεϋ, που πήρε μέρος σε μια πολύνεκρη ναυμαχία στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παραδέχτηκε ότι για λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο μαστιζόταν από εφιάλτες σχετικούς με τη ναυμαχία. Συχνά, όταν κοιμόταν, ξεφώνιζε, «Φυλάξου! Πρόσεξε!» Και, μόλις ξυπνούσε, ήταν λουσμένος στον ιδρώτα. Στην απελπισία του αγόρασε ένα μικρό ραδιόφωνο και το έβαλε κάτω από το μαξιλάρι του με την ελπίδα ότι θα εξάλειφε τα όνειρά του αυτά! Ο Τζώνυ, ένας άλλος βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που πολέμησε στην Ευρώπη, όχι μονάχα έβλεπε όνειρα, αλλά συχνά τον ξυπνούσε η γυναίκα του, η οποία πάλευε ν’ απαλλαχτεί από τα χέρια του που σφίγγονταν γύρω από το λαιμό της. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, με τον καιρό η συχνότητα και η ένταση των ονείρων ελαττώθηκαν.

Ένοχή και Κατάθλιψη

Πολλοί στρατιώτες θεώρησαν ότι ο φόνος του εχθρού ήταν μέρος του καθήκοντός τους. Ανταμείφθηκαν γιατί εκτέλεσαν το καθήκον αυτό καλά, και έτσι δεν σέρνουν μαζί τους καμιά ενοχή που να τους εξουθενώνει μετά από τον πόλεμο.

«Όταν βρίσκεσαι στη μάχη το μόνο που μπορείς να σκεφτείς είναι πώς να μείνεις ζωντανός,» ανέφερε ο Τζώνυ. «Οι δυνάμεις της λογικής σου αντικαθίστανται από τα ένστικτα του ζώου. Κάνεις καθετί που μπορείς για να γυρίσεις ζωντανός σπίτι σου.»

Κατόπιν πρόσθεσε: «Ο φόνος από απόσταση δεν ήταν μεγάλο πρόβλημα. Αλλά κάναμε επιθέσεις το βράδυ και, από τη στιγμή που έρχεσαι δίπλα στους στρατιώτες του εχθρού και μετά τους σκοτώνεις, αυτό σου δημιουργεί πρόβλημα μέσα στη διάνοια.» Οι επαφές αυτές σώμα με σώμα ή η ανάμιξη σε αχρείαστους ή αδίκους φόνους συχνά αφήνουν βαθιά συναισθηματικά σημάδια στους ανθρώπους, και αυτά δημιουργούν ενοχή και κατάθλιψη.b

Όμως, σε άλλους στρατιώτες, η ενοχή και η κατάθλιψη που τη συνοδεύει δεν προήρθε από τη δράση που αναλαμβάνουν ενάντια στον εχθρό. Για παράδειγμα, ένας εικοσιπεντάχρονος πιλότος μάχης μπήκε σ’ ένα αναρρωτήριο μετά την εικοστή πέμπτη αποστολή του. Ήταν αγχοτικός και έπασχε από βαριά κατάθλιψη. Η ομιλία του παρουσίαζε διαταραχές. Είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς να μειώσει το άγχος του πίνοντας πολύ. Τελικά, κάτω από θεραπεία, αποκάλυψε ότι σαν αρχηγός πτήσεως αισθανόταν ένοχος για το θάνατο ενός από τους συναδέλφους του πιλότους που χτυπήθηκε από αντιαεροπορικά στη διάρκεια μιας αποστολής. «Ω, αν είχα διαλέξει κάποιο άλλο σημείο, έναν ασφαλέστερο στόχο,» ξέσπασε σε λυγμούς ο νεαρός. «Αν είχα πάει κάπου αλλού, δεν θα είχε πεθάνει τώρα. . . Δεν μπορώ να το βγάλω από το μυαλό μου.»

Αναδρομές στο Παρελθόν

Ο Δαβίδ, ένας βετεράνος του Βιετνάμ, είχε επιστρέψει σπίτι αφού πρώτα είχε γνωρίσει απερίγραπτες ωμότητες. Σκηνές ανθρώπινου σφαγείου, που ελάχιστοι άνθρωποι θα πίστευαν ότι θα ήταν δυνατό να συμβούν, ήταν χαραγμένες για πάντα στο μυαλό του. Μια μέρα, σύντομα μετά την επιστροφή του, αυτός και η σύζυγός του ταξίδευαν με ένα αμάξι ξεσκέπαστο. Η σύζυγός του, Ελεάνα, εξήγησε τι συνέβη. «Ένα αμάξι που ερχόταν από την αντίθετη πλευρά του δρόμου πέταξε άκαυτη βενζίνη με ένα δυνατό κρότο. Χωρίς να σκεφτεί, ο Δαβίδ, που βρισκόταν στο τιμόνι, επιχείρησε να πηδήξει έξω από τ’ αμάξι. Στα μισά, συνειδητοποίησε τι πήγαινε να κάνει και είπε, ‘Ε, δεν βρίσκομαι στο Βιετνάμ. Κανείς δεν με πυροβολεί.’ Άρχισα να του φωνάζω, ‘Τι πας να κάνεις! Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό!’» Από θαύμα, κατάφεραν να σταθεροποιήσουν το αμάξι και να το βγάλουν έξω από το δρόμο.

Συχνά ήχοι από σειρήνες ή από αεροσκάφη κάνουν ένα βετεράνο να αισθάνεται ότι βρίσκεται ξανά στη μάχη. Μπορεί να πάει να κρυφτεί κάτω από ένα έπιπλο αν θα βρίσκεται στο σπίτι. Μερικοί βετεράνοι, που πληγώθηκαν ενώ κοιμόνταν, ξυπνούν και παίρνουν στάση μάχης έτοιμοι να σκοτώσουν. Κατά καιρούς, η διαταραχή αυτή διαρκεί επί χρόνια. Τροφοδοτημένοι από θεαματικές αναφορές του τύπου, σχετικά με τις αναδρομές αυτές στο παρελθόν, πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι εκείνοι πού γυρνούν από τον πόλεμο είναι «κινούμενες ωρολογιακές βόμβες,» επιρρεπείς στη βία—είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα.

Είναι Περισσότερο Βίαιοι;

Στην πραγματικότητα μια μελέτη αρκετών εκατοντάδων ανθρώπων που υπηρέτησαν στο Βιετνάμ απεκάλυψε ότι μονάχα «εξαιρετικά λίγοι βετεράνοι» είχαν δυσκολία να ελέγξουν τα συναισθήματα βίας. Η έκθεση στα «Αρχεία της Γενικής Ψυχιατρικής» δήλωνε:

«Παρά το γεγονός ότι πολλά έχουν γραφτεί για τα βίαια συναισθήματα και τη συμπεριφορά των βετεράνων, η σοβαρή δυσκολία στον έλεγχο των επιθετικών συναισθημάτων ήταν μεγάλο πρόβλημα για μια σχετικά μικρή μειονότητα των στρατιωτών. Μολονότι το 40 τα εκατό είπαν ότι ήταν πιο ευερέθιστοι και οξύθυμοι όταν επέστρεψαν, αυτό ήταν παροδικό, μικρής διάρκειας φαινόμενο που πέρασε μέσα στους πρώτους τρεις μήνες.»

Πολλοί αισθάνονταν όπως ένας από τους βετεράνους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που είπε, «Αισθάνθηκα τέτοια ανακούφιση που δεν ήμουν υποχρεωμένος πια να σκοτώνω!»

Αν και έχει παρατηρηθεί ότι τα εγκλήματα βίας αυξάνουν ουσιαστικά σε κάθε κράτος μετά από ένα πόλεμο, δεν υπάρχει καμιά στατιστική απόδειξη ότι υπεύθυνοι γι’ αυτό είναι οι στρατιώτες που γυρνούν από τον πόλεμο.c Στο Ψυχολογία Σήμερα οι ερευνητές Άρτσερ και Γκάρτνερ εξηγούν:

«Ίσως οι αυξήσεις να οφείλονται στη νομιμοποίηση του φόνου στα μάτια ολόκληρης της κοινωνίας. Οι πόλεμοι παρέχουν συγκεκριμένη απόδειξη ότι η ανθρωποκτονία μπορεί να γίνεται αποδεκτή. Επειδή έτσι αντιστρέφεται η απαγόρευση που υπάρχει για τη δολοφονία, γίνεται ευκολότερο να καταφεύγει κάθε άτομο στο φόνο σαν μέσο για το διακανονισμό των διενέξεων στην καθημερινή ζωή.»

Ώστε, πραγματικά, όλη η κοινωνία επηρεάζεται διανοητικά από τα αποτελέσματα του πολέμου, όχι μονάχα οι βετεράνοι. Οι συνθήκες πάνω στη γη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που άρχισε το 1914, έχουν αποδείξει καθαρά ότι ζούμε σ’ αυτό που η Αγία Γραφή ορίζει «έσχατες ημέρες.» Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά που τις καθορίζουν και αναγράφονται στην Αγία Γραφή είναι ότι «θέλουσιν είσθαι οι άνθρωποι [γενικά, όχι μονάχα οι στρατιώτες που γυρίζουν από τον πόλεμο] . . ακρατείς, ανήμεροι [βίαιοι, ΜΝΚ] . . . [προκόβοντας] εις το χείρον.»—2 Τιμόθεον 3:1-5, 13.

Όσο για τους βετεράνους του πολέμου, ο Δρ Κολμπ, ερευνητής του Ιατρικού Κέντρου ΒΑ στο Άλμπανυ της Νέας Υόρκης που εργάστηκε με ορισμένους από τους πιο διαταραγμένους ανθρώπους, αποκάλυψε: «Ακόμη και ανάμεσα στην ομάδα με την οποία εργάζομαι τώρα, η μεγάλη πλειοψηφία ποτέ δεν έχει πάει στο νοσοκομείο. Πολλοί είναι διευθυντές. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι ευσυνείδητοι, σκληρά εργαζόμενοι αφοσιωμένοι άνθρωποι. Συχνά οι κοινωνικές αξίες τους είναι καλύτερες από εκείνες του μέσου ανθρώπου.»

Κι όμως οι άνθρωποι αυτοί είχαν διανοητικές διαταραχές που απαιτούσαν τη βοήθεια ενός γιατρού. Μια μελέτη του 1981 έδειξε ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των ανθρώπων που γνώρισαν σκληρές μάχες στο Βιετνάμ υποφέρουν από διαταραχή μετατραυματικής εντάσεως. Συνήθως, αυτό που προσφέρεται σαν βοήθεια είναι η ομαδική ψυχοθεραπεία σε απομακρυσμένα κέντρα. Εκεί οι βετεράνοι μπορούν να παίρνουν μέρος σε συζητήσεις ανταλλάσσοντας απόψεις με άλλους βετεράνους ή με εκπαιδευμένους συμβούλους που προσπαθούν να επαναπροσαρμόσουν τον τρόπο της σκέψεώς τους. Κατά καιρούς χρησιμοποιούνται φάρμακα, συνήθως ηρεμιστικά ή υπνωτικά. Ωστόσο, ένας αριθμός από βετεράνους που πάσχουν διανοητικά από τον πόλεμο βρήκαν κάποια άλλη απάντηση. Ένας από αυτούς, που αναφέρθηκε προηγουμένως, επέστρεψε από το Βιετνάμ με σοβαρές διαταραχές μετατραυματικής εντάσεως.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Η Επίδραση του Πολέμου στη Διάνοια