Το Χρήμα—Πώς Δημιουργήθηκε;
«Δι’ ευθυμίαν κάμνουσι συμπόσια, και ο οίνος ευφραίνει τους ζώντας», είπε κάποτε ένας σοφός, «το δε αργύριον αποκρίνεται εις πάντα (ή όπως λέει η Σημερινή Αγγλική Μετάφραση ‘δεν μπορείς να έχεις κανένα από αυτά τα δυο χωρίς χρήματα’)». (Εκκλησιαστής 10:19) Αλλά τι ακριβώς είναι το μυστηριώδες αυτό πράγμα—το χρήμα; Από που προέρχεται;
Πολλά χρόνια πριν, ο άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι ούτε η ανταλλαγή αλλά ούτε και το κουβάλημα μετάλλου ήταν οι κατάλληλοι τρόποι για εμπορικές συναλλαγές. Έτσι οι ευφυείς Κινέζοι εφεύραν το χαρτονόμισμα. Και, με τον καιρό, άλλα έθνη επίσης, διάλεξαν να τυπώνουν χαρτονομίσματα τα οποία, στη θεωρία τουλάχιστον, είχαν αντίκρισμα σε πολύτιμο μέταλλο—συνήθως χρυσάφι.
Η χρησιμοποίηση, όμως, του χρυσού σαν βάσης είχε ελαττώματα. Λέγεται ότι η συνολική αξία όλου του χρυσαφιού που εξορύχτηκε ποτέ από τη γη είναι μόνο γύρω στα 85 δισεκατομμύρια δολάρια (χρησιμοποιώντας την παλιά τιμή του χρυσαφιού, 35 δολάρια την ουγκιά). Πουθενά δεν υπάρχει αρκετό από το λαμπερό αυτό μέταλλο για να συμβαδίσει με την τεράστια αύξηση του πληθυσμού και των συναλλαγών.
Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το δολάριο των Ηνωμένων Πολιτειών έγινε το νόμισμα του διεθνούς εμπορίου. Δισεκατομμύρια δολάρια των Ηνωμένων Πολιτειών έφτασαν έτσι να υπάρχουν στα χέρια ξένων κυβερνήσεων. Όπως υποστήριξε ένας συγγραφέας: «Ήδη μέχρι το 1965 υπήρχαν περισσότερα δολάρια στα χέρια των ξένων τραπεζών από όσο άξιζε το χρυσάφι στο Φορτ Νοξ». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Και τι θα γινόταν αν τα έθνη όλα ξαφνικά ζητούσαν το χρυσάφι τους; Έτσι το 1971 οι Ηνωμένες Πολιτείες ‘έκλεισαν τη θυρίδα του χρυσού’. Τα ξένα έθνη δεν μπορούσαν να ανταλλάξουν τα δολάριά τους με χρυσάφι, παρότι στις Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούσαν να παραμένουν τεράστια αποθέματα χρυσαφιού. Για πρακτικούς σκοπούς, λοιπόν, το χρήμα είχε για αντίκρισμα μονάχα την καλή πίστη της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό έριξε το διεθνές νομισματικό σύστημα σε χάος.
Ώστε τα χρήματα αξίζουν μονάχα τόσο όσο οι άνθρωποι νομίζουν ότι αξίζουν. Όσο περισσότερα χρήματα τυπώνουν οι κυβερνήσεις, τόσο λιγότερη αξία έχουν αυτά για τους ανθρώπους. Αλλά τα εκτυπωτήρια των χαρτονομισμάτων δεν είναι η μόνη πηγή που παράγει χρήματα.
Από το Τίποτα
«Έπρεπε λοιπόν να βάλης το αργύριόν μου εις τους τραπεζίτας», είπε ένας άνθρωπος σε μια από τις παραβολές του Ιησού, «και ελθών εγώ ήθελον λάβει το εμόν μετά τόκου.» (Ματθαίος 25:27) Ακόμη και στους Βιβλικούς χρόνους, οι τραπεζίτες ήξεραν την τέχνη να δανείζουν χρήματα με υψηλό κέρδος και να μοιράζονται ένα μέρος από το κέρδος αυτό με τον καταθέτη με τη μορφή του «τόκου». Κάνοντάς το αυτό, όμως, οι τραπεζίτες με έξυπνο τρόπο δημιουργούσαν χρήματα.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα για να το καταλάβουμε αυτό. Φανταστείτε ότι καταθέτετε 100.000 δραχμές σε μια τράπεζα. Κατόπιν ένας πελάτης δανείζεται 10.000 δραχμές για να αρχίσει κάποια επιχείρηση. Ίσως εσείς νομίζετε ότι η κατάθεσή σας, αν αφαιρέσουμε το δάνειο αυτό, αυξάνει τα κεφάλαια της τράπεζας μονάχα κατά 90.000 δραχμές. Αλλά ο τραπεζίτης δεν σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο. Αντί να δώσει στον δανειζόμενο 10.000 δραχμές σε μετρητά, συνήθως πιστώνει το ποσόν αυτό στον τραπεζικό του λογαριασμό ώστε να τα αναλαμβάνει προοδευτικά. Έτσι, αντί τα κεφάλαια της τράπεζας να μειωθούν, τα λογιστικά βιβλία της τράπεζας δείχνουν συνολικά 110.000 δραχμές—οι 10.000 δραχμές δημιουργήθηκαν από το τίποτα!
Το τέχνασμα αυτό με τους αριθμούς μπορεί σε σας να φέρνει πονοκέφαλο, αλλά στον τραπεζίτη φέρνει χαμόγελο. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι τράπεζες είναι σε θέση να δανείζουν περισσότερα χρήματα από αυτά που διαθέτουν στην πραγματικότητα. ‘Αλλά δεν είναι επικίνδυνο αυτό;’ μπορείτε να ρωτήσετε. Ίσως ναι. Ιδιαίτερα αν η τράπεζα δανείζει χρήματα ανεύθυνα. Παρ’ όλ’ αυτά, είναι σπάνιο όλοι οι καταθέτες και οι δανειζόμενοι να έρθουν την ίδια στιγμή ζητώντας τα χρήματά τους. Γι’ αυτό οι τράπεζες έχουν πάντοτε αρκετά διαθέσιμα μετρητά για να χειρίζονται τις καθημερινές τους δοσοληψίες.
Και οι κυβερνήσεις, επίσης, δημιουργούν τεράστιες ποσότητες χρημάτων χωρίς κατ’ ανάγκη να χρησιμοποιήσουν τις εκτυπωτικές τους μηχανές. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το βιβλίο Το Χρηματικό Μπαλόνι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα Αποθεμάτων των Ηνωμένων Πολιτειών «κάνει μια απίθανα σύνθετη σειρά από λογιστικές εγγραφές—αγοράζει και πουλάει Κυβερνητικά χρεόγραφα, κάνει δάνεια, αγοράζει χρεόγραφα και συμφωνεί να τα πουλήσει αμέσως μετά, πουλάει χρεόγραφα και συμφωνεί να τα αγοράσει, αμέσως μετά . . . αλλά όταν αναλυθούν όλες αυτές οι δραστηριότητες, το Σύστημα Ομοσπονδιακών Αποθεμάτων δημιουργεί χρήματα από το τίποτα.»
Και σεις, επίσης, μπορείτε ασυναίσθητα να δημιουργήσετε χρήματα. Η πιστωτική κάρτα σάς επιτρέπει να δανείζεστε χρήματα κάθε φορά που τη χρησιμοποιείτε. Οι καταθέσεις όψεως συχνά σας επιτρέπουν να υπογράφετε επιταγές για περισσότερα χρήματα απ’ όσα στην πραγματικότητα έχετε κατατεθειμένα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η προσφορά του χρήματος αυξάνει—και πυροδοτείται ο πληθωρισμός.
Ώστε λοιπόν, το νομισματικό σύστημα είναι μια φούσκα που μπορεί εύκολα να σπάσει αν οι άνθρωποι χάσουν την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα. Παρ’ όλ’ αυτά, αν το χρήμα δημιουργείται τόσο εύκολα, τότε που πηγαίνει;
[Εικόνα στη σελίδα 5]
Τα χρήματα που κυκλοφορούν σ’ όλο τον κόσμο δεν έχουν πια αντίκρισμα σε χρυσάφι