Γιατί Χρεοκοπούν οι Τράπεζες

ΤΟ 1970 όταν η Τράπεζα της Χαβάης άνοιξε υποκατάστημα στο νησί Γιαπ της Μικρονησίας, αντιμετώπισε ένα πρόβλημα: πώς να πείσει τους κατοίκους του Γιαπ να καταθέσουν τα χρήματά τους στην τράπεζα. «Διευθετήσαμε δημόσιες συγκεντρώσεις και αρχίσαμε από τα θεμελιώδη», εξήγησε ο ανώτερος τραπεζιτικός υπάλληλος Ντομινίκ Β. Γκρίφιν. «Σε οικονομίες χαμηλού βιοτικού επιπέδου, σαν χρήμα μπορεί να θεωρηθεί οτιδήποτε. Χρειάστηκε να εξηγήσουμε το γιατί ένα γουρούνι δεν ήταν χρήματα, αλλά μια υπογραφή πάνω σε ένα κομμάτι χαρτί ήταν».

Το πρόβλημα αυτό υπογραμμίζει ένα βασικό σημείο: Οι σύγχρονες τραπεζιτικές δοσοληψίες βασίζονται πάνω στην εμπιστοσύνη. Στηρίζονται στην εμπιστοσύνη που έχουν οι άνθρωποι—άτομα και επιχειρήσεις—στις τράπεζες με τις οποίες έχουν εμπορικές συναλλαγές, καθώς και στους οργανισμούς που τις υποστηρίζουν.

Το Γιαπ είχε ήδη μια τράπεζα—την τράπεζα των λίθινων νομισμάτων. Για αιώνες ο πολιτισμός του χρησιμοποιούσε τεράστιες πέτρινες ρόδες ως νόμισμα. Και είναι τόσο μεγάλες που δεν χρειάζεται θησαυροφυλάκιο για να τις αποθηκεύσεις και να τις προστατέψεις. Αντί γι’ αυτό, τις τοποθετούν όρθιες ακουμπώντας τες σε τοίχους και δέντρα που είναι κατά μήκος ενός δρόμου έξω από την Κολόνια. Λαξευμένες στα νησιά Μπελάου, νοτιοδυτικά του Γιαπ, η αξία τους καθοριζόταν από το πόσο δύσκολο ήταν να τις αποκτήσει κάποιος και να τις μετακομίσει στο Γιαπ με μικρά πλοιάρια. Τα λίθινα χρήματα δεν αλλάζουν θέση ποτέ. Όλοι γνωρίζουν το κάθε κομμάτι και την ιστορία του. Η ιδιοκτησία (αλλά όχι η ίδια η πέτρα) μεταφέρεται από οικογένεια σε οικογένεια όταν γίνεται η αγορά γης ή προϊόντων.

Το Γιαπ, λοιπόν, έπρεπε να μεταφερθεί κατά γράμμα από τη «λίθινη εποχή» στην εποχή των σύγχρονων ηλεκτρονικών συστημάτων τραπέζης, να πληροφορηθεί την έννοια των λογαριασμών όψης και ταμιευτηρίου, του ξένου συναλλάγματος, των ομολογιών, και των τηλεγραφικών εμβασμάτων. Οι άνθρωποι έπρεπε να μάθουν την αξία που είχαν τα «τυπωμένα παλιόχαρτα» και να έχουν εμπιστοσύνη σε τράπεζες που θα διαχειρίζονταν χρήματα που εκείνοι δεν θα μπορούσαν να δουν.

Αυτή η διευθέτηση επικρατεί σήμερα παγκοσμίως. Κανένας δεν ζητάει από μια τράπεζα να του δείξει το χρήμα της. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες συναλλαγές γίνονται με ηλεκτρονικά μέσα ή με επιταγές. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η τράπεζα θα έχει διαθέσιμα τα χρηματικά ποσά όταν αυτά της ζητηθούν ή όταν λήξουν τα χρονικά όρια των λογαριασμών προθεσμίας. Ωστόσο, οι τράπεζες στην πραγματικότητα κρατούν στα θησαυροφυλάκιά τους μόνο τα αναγκαία ποσά για τις συνηθισμένες καθημερινές αναλήψεις. Γνωρίζουν εκ πείρας πόσα χρήματα χρειάζονται σε ρευστό για ορισμένες μέρες ή χρονικές περιόδους. Πού, λοιπόν, βρίσκονται τα υπόλοιπα χρήματα;

Οι Τραπεζιτικές Επιχειρήσεις

Οι τράπεζες είναι επιχειρήσεις. Όπως και άλλες επιχειρήσεις, έτσι και αυτές έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Αλλά σε αντίθεση με τις περισσότερες από τις άλλες, το προϊόν της παραγωγής τους είναι το χρήμα. Στην ουσία δανείζονται χρήματα από τη μια πηγή και τα δανείζουν στην άλλη. Με τη δανειοδότηση σε υψηλότερο επιτόκιο από ό,τι τα δανείστηκαν, κερδίζουν χρήματα για τον εαυτό τους, τους μετόχους τους και τους καταθέτες τους, καθώς επίσης καλύπτουν και τα έξοδα της όλης διαδικασίας. Αλλά επίσης, οι τράπεζες παράγουν χρήματα. Πώς το κατορθώνουν αυτό;

Ο Ντέννις Τέρνερ στο βιβλίο του When Your Bank Fails, στην Αγγλική (Όταν η Τράπεζά Σας Χρεοκοπεί) εξηγεί: «Το Fed[eral Reserve System] (Αμερικανικό Ομοσπονδιακό Σύστημα Τραπεζών για τον Έλεγχο Διαθέσιμων Αποθεμάτων Εμπορικών Τραπεζών) απαιτεί από τις τράπεζες να έχουν διαθέσιμο μόνο ένα μικρό ποσοστό από τις καταθέσεις. Αν και οι όροι διατήρησης διαθέσιμου αποθέματος διαφέρουν ανάλογα με το μέγεθος της τράπεζας και το είδος των καταθέσεων, τώρα [1983] κυμαίνονται γύρω στα 8%. Αν ο καταθέτης βάλει 100 δολάρια στο λογαριασμό του, επιτρέπεται στην τράπεζα να δανειοδοτήσει τα 92 δολάρια. Ο δανειζόμενος, είτε ξοδέψει τα χρήματα, είτε τα καταθέσει σε άλλο τραπεζιτικό λογαριασμό, θα δημιουργήσει νέες καταθέσεις αξίας 92 δολαρίων. Από αυτές τις καταθέσεις τα 84,64 δολάρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για δανειοδότηση, ενώ τα 7,36 δολάρια θα κρατηθούν σαν διαθέσιμο απόθεμα. Αυτή η σαν πυραμίδα διαδικασία συνεχίζεται, έτσι ώστε, με τον όρο ότι το 8% θα διατηρείται σαν διαθέσιμο απόθεμα η κατάθεση των 100 δολαρίων μπορεί να παραγάγει νέο χρήμα συνολικού ποσού 1.200 δολαρίων».

Συνήθως οι τράπεζες δανειοδοτούν μέχρι τα επιτρεπόμενα όρια. Αν ακουστούν διαδόσεις ότι η τράπεζα αντιμετωπίζει δυσκολίες, οι καταθέτες μπορεί να χάσουν την εμπιστοσύνη τους και πανικοβλημένοι να ζητήσουν να αποσύρουν βιαστικά τις καταθέσεις τους απ’ αυτήν. Η τράπεζα θα είναι ανίκανη να πληρώσει όλους τους καταθέτες την ίδια στιγμή και θα μπορούσε έτσι να χρεοκοπήσει—εκτός αν επέμβει η κυβέρνηση ή συγχωνευθεί η τράπεζα με μια άλλη, ισχυρότερη τράπεζα. Ακόμη και οικονομικά σταθερές τράπεζες έχουν υποκύψει μ’ αυτό τον τρόπο.

Άλλες Αιτίες Χρεοκοπίας

Μερικές φορές είναι τα δάνεια που βάζουν μια τράπεζα σε δυσκολίες, ειδικά όταν είναι μακροπρόθεσμα και με χαμηλό επιτόκιο. Συνήθως δεν υπάρχει πρόβλημα όταν η οικονομία παραμένει σταθερή και το επιτόκιο που πληρώνει η τράπεζα για χρήματα που έλαβε από καταθέτες ή άλλες πηγές είναι χαμηλότερο από το επιτόκιο που χρεώνει για τα δάνεια. Αλλά όταν ανεβαίνουν τα επιτόκια που πληρώνει, όπως έγινε πρόσφατα, η τράπεζα βρίσκεται στη θέση να πληρώνει περισσότερα από όσα εισπράττει.

Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη όταν εκείνοι που έλαβαν τα δάνεια δεν μπορούν να τα ξεπληρώσουν. Αυτό συμβαίνει ακριβώς τώρα σε πολλούς αγρότες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τέτοιες αθετήσεις υποχρεώσεων γίνονται πρόξενοι χρεοκοπίας πολλών μικρότερων περιφερειακών τραπεζών. «Οι μισές ακριβώς από τις τράπεζες του καταλόγου χρεοκοπίας για το 1985 ορίζονταν ως αγροτικές τράπεζες, δηλαδή, τουλάχιστον το 25% των δανειοδοτήσεών τους σχετίζονταν με τη γεωργία», λέει η εφημερίδα οικονομικής ενημέρωσης American Banker, στην Αγγλική (Ο Αμερικανός Τραπεζίτης).

Η απάτη και η κατάχρηση ξένης περιουσίας είναι ένας άλλος λόγος για τη χρεοκοπία τραπεζών. Ο αιώνας της διακίνησης του χρήματος με ηλεκτρονικά μέσα έχει δημιουργήσει τη δυνατότητα κλοπής κεφαλαίων σε βαθμό που ο παλιός τρόπος ληστειών να φαίνεται αστείος σε σύγκριση. «Η Αμερικανική οικονομία υπόκειται μ’ αυτό τον τρόπο σε ετήσια ζημία που υπερβαίνει τα 500 εκατομμύρια δολάρια», δηλώνει η καθημερινή εφημερίδα του Παρισιού Le Figaro, στη Γαλλική (Λε Φιγκαρό). «Στην Ευρώπη οι μεγάλες τράπεζες είναι πολύ πιο προσεκτικές σχετικά με τη δημοσίευση τέτοιων στοιχείων, επειδή δεν επιθυμούν να αποκαλύψουν τα προβλήματά τους, αλλά παρ’ όλα αυτά παραδέχονται ότι υποβάλλονται σε μεγαλύτερες ζημίες από τις απάτες που περιλαμβάνουν τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών παρά από τις ληστείες και τις κοινές διαρρήξεις. Οι ‘ηλεκτρονικές απάτες’ έχουν γίνει η μάστιγα της σύγχρονης οικονομίας. . . . Μόλις οι ειδικοί στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές βρουν τις λύσεις, νέα ‘παραθυράκια’ εμφανίζονται που ορισμένοι τα εκμεταλλεύονται αμέσως προς όφελός τους».

Όπως συμβαίνει σε κάθε επιχείρηση, η κακή διαχείριση και οι εσφαλμένες εμπορικές ενέργειες μπορούν επίσης να γίνουν πρόξενοι χρεοκοπίας. Στην πραγματικότητα, η κακή διαχείριση λέγεται ότι παίζει τον αποφασιστικό ρόλο στις περισσότερες περιπτώσεις χρεοκοπίας τραπεζών. Μπορεί να συμβεί να δώσουν οι διευθυντές των τραπεζών δάνεια χωρίς εγγύηση στους φίλους τους ή στους συγγενείς τους. Ή, ίσως να ξανοίχτηκαν υπερβολικά σε εποχές μεγαλύτερης ευημερίας. Ή, η απληστία και η προσπάθεια «να πιάσουν την καλή» και να πλουτίσουν στα γρήγορα, υποκίνησε κάποιες ριψοκίνδυνες επενδύσεις.

Σε μερικές περιπτώσεις, ο σκληρός ανταγωνισμός έχει οδηγήσει τράπεζες στο να εκτεθούν σε μεγάλους κινδύνους. Μερικές πέφτουν θύματα της δικής τους παράτολμης δανειοδοτικής τακτικής. Προσπαθώντας να καλυφθούν όταν παρουσιάζονται προβλήματα και να βελτιώσουν τα χρηματικά τους αποθέματα και τα κέρδη τους, μερικές τράπεζες επιδιώκουν να ελκύσουν καταθέτες προσφέροντάς τους ασυνήθιστα υψηλούς τόκους ή κάνουν επιπρόσθετες επενδύσεις σε παράτολμες επιχειρήσεις.

Οι κυβερνητικές ασφάλειες καταθέσεων—που εγγυώνται πως ό,τι και να συμβεί οι καταθέτες θα λάβουν τα χρήματά τους—έχουν και αυτές υποκινήσει μερικές τράπεζες να μην παίρνουν προφυλάξεις. Αλλά το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα. Για παράδειγμα, μερικές τράπεζες που έκαναν επενδύσεις στους τομείς των πετρελαίων και άλλων ειδών ενέργειας όταν αυτά βρίσκονταν σε οικονομική άνοδο και οι τιμές τους ήταν υψηλές, έπεσαν σε πτώχευση όταν οι τιμές παρουσίασαν κατακόρυφη πτώση ή οι παράτολμες επιχειρήσεις τους απέτυχαν. Ή όταν το χρήμα παρουσιάζει αντί για πτώση άνοδο της αξίας του, αυτό μπορεί να έχει ολέθρια αποτελέσματα για εκείνους που ανέμεναν να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους με φτηνά πληθωρικά δολάρια.

Αυτά τα προβλήματα που οδηγούν τις τράπεζες σε χρεοκοπία δεν εμφανίζονται μόνο σε μικρές τράπεζες. Μερικά από τα μεγαλύτερα δανειοδοτικά ιδρύματα πέφτουν παρόμοια σε μεγάλες δυσχέρειες. Πολλά απ’ αυτά έχουν δώσει δάνεια αξίας εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων δολαρίων σε χώρες του Τρίτου Κόσμου οι οποίες δεν μπορούν να πληρώσουν τώρα τους τόκους και, φυσικά, ούτε να επιστρέψουν τα κεφάλαια των δανείων. Η απότομη αύξηση χρεοκοπίας τραπεζών στα πρόσφατα χρόνια έχει εγείρει ερωτηματικά σε ολόκληρο τον κόσμο. Μήπως κάναμε λάθος που θέσαμε εκεί την εμπιστοσύνη μας; Πόσο ασφαλείς είναι άραγε οι τράπεζες;

[Πίνακας/Εικόνα στη σελίδα 6]

Χρεοκοπία Τραπεζών στις Η.Π.Α.a

1977 - 6

1978 - 7

1979 - 10

1980 - 10

1981 - 10

1982 - 42

1983 - 48

1984 - 79

1985 - 120

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Μπορείτε να δείτε τα λίθινα νομίσματα του Γιαπ έξω από αυτό το σπίτι