Η Δυνατή Γκρίζα Αρκούδα—Φονιάς η Θύμα;

Αξίζει να έχει τη φήμη η γκρίζα αρκούδα ότι είναι ένας βίαιος φονιάς; Η ακόλουθη συνέντευξη με τον Δαβίδ Χάμερ, ένα ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Κάλγκαρυ στην Αλμπέρτα του Καναδά, που βρίσκεται τώρα στο Εθνικό Πάρκο Γουώτερτον Λέηκ, ρίχνει φως σ’ αυτό το ερώτημα.

Επί πόσο καιρό μελετάτε τις γκρίζες αρκούδες;

Άρχισα το 1971 και, εκτός από τα έτη 1974 και 1975, συνεχίζω μέχρι σήμερα,

Πώς προχωρείτε σ’ αυτές τις μελέτες;

Εδώ στο Γουώτερτον οι φύλακες έπιασαν μία θηλυκιά αρκούδα που είχε τα μικρά της μαζί της. Της πέρασαν ένα περιλαίμιο με ραδιοφωνικό πομπό και την ονόμασαν Μπέρθα. Αυτό έγινε τον Ιούνιο τον 1981. Το επόμενο έτος οι φύλακες έπιασαν μια άλλη θηλυκιά χωρίς κανένα μικρό και της πέρασαν όμοιο περιλαίμιο και την έβγαλαν Ρούμπυ. Τώρα παρακολουθούμε τις κινήσεις τους από τα ραδιοσήματα που παίρνουμε.

Ποιος είναι ο σκοπός του προγράμματος;

Μελετάμε τις συνήθειες της δίαιτάς τους, τον τόπο διαμονής τους και τις σχέσεις τους με τούς ανθρώπους.

Και ποιες οι σχέσεις τους με τούς ανθρώπους;

Οι δύο αρκούδες με τα περιλαίμια αποφεύγουν η αγνοούν τους ανθρώπους ως κάποιο βαθμό. Η Ρούμπυ αποφεύγει τα μονοπάτια και τις κατασκηνώσεις. Η Μπέρθα χρησιμοποιεί τα μονοπάτια και σε σπάνιες περιπτώσεις περνάει μέσα από τις κατασκηνώσεις, χωρίς όμως να ενοχλεί τους ανθρώπους,, τα τρόφιμά τους, ή τις αποσκευές τους. Αυτό είναι πολύ καλό γι’ αυτήν, γιατί η αρκούδα είναι ένα πολύ, πολύ περίεργο ζώο. Αν επρόκειτο να πάει και να ψάξει εκείνα τα εφόδια και εύρισκε τροφή σ’ αυτά, θα μπορούσε να ταυτίζει τους ανθρώπους με τη τροφή. Έτσι και μάθουν ότι οι αποσκευές σημαίνουν τροφή, και ότι οι πεζοπόροι, μεταφέρουν αποσκευές, μερικές απ’ αυτές θα άρπαζαν τις αποσκευές από τους πεζοπόρους ή θα έμπαιναν σε κατασκηνώσεις ψάχνοντας για την τροφή των ανθρώπων, με αποτέλεσμα να έχουμε τραυματισμούς.

Ώστε η αρκούδα ψάχνει για τροφή και όχι απλώς για να κάνει μοχθηρή επίθεση;

Μάλιστα, αν αυτό είναι εκείνο που λέμε αρκούδα των σκουπιδιών. Όταν οι κανονισμοί απαγορεύουν το τάισμα των άγριων ζώων, αυτό δεν γίνεται για να χαλάσουνε την ψυχαγωγία των επισκεπτών. Είναι για να προστατεύσουν και τους επισκέπτες και τα ζώα. Όταν τα άγρια ζώα ταΐζονται χάνουν το φόβο τους για τους ανθρώπους, και τότε είναι που έχουμε τραυματισμούς μερικές φορές. Όταν οι αρκούδες μαθαίνουν ότι άνθρωποι σημαίνει τροφή, μπορεί να ψάξουν τους ανθρώπους και τις αποσκευές τους για να βρουν τροφή—όπως έγινε σε περιπτώσεις που οι αρκούδες μπήκαν μέσα στις σκηνές των ανθρώπων ή έσυραν ανθρώπους έξω από τους σάκκους ύπνου και τους τραβούσαν στο δάσος σαν μια πιθανή πηγή τροφής.

Έτσι όταν οι άνθρωποι ταΐζουν τις αρκούδες είναι σαν να τις καταδικάζουν σε θάνατο, γιατί οι υπεύθυνοι των πάρκων μπορεί μετά να χρειαστεί να σκοτώσουν τέτοιες αρκούδες ως επικίνδυνες.

Σε άλλες περιπτώσεις μια αρκούδα μπορεί να αντιδράσει σ’ εκείνο που εξηγείται σαν μια απειλή. Μπορεί να μπήκατε στο περιβάλλον της και να έχει αναστατωθεί, Ή μπορεί να είναι μια μητέρα με τα μικρά της και να νομίζει ότι είστε απειλή για τα μικρά της.

Αν ένα άτομο δει μια αρκούδα ότι έρχεται κοντά του και αισθάνεται ότι απειλείται, τι θα πρέπει να κάνει;

Πρώτα, θέλω να σας πω ότι το καλύτερο πράγμα για να αποφύγετε βλάβη είναι να υπακούετε στο νόμο που απαγορεύει να ταΐζετε τα άγρια ζώα, ιδιαίτερα τις αρκούδες. Θα πρέπει επίσης να βάζετε τα σκουπίδια σας σε κατάλληλα μέρη. Μπορεί να σκεφτείτε, ‘Θα σκάψω και θα σκεπάσω τα σκουπίδια.’ Μετά κάποιος άλλος στήνει τη σκηνή του στο ίδιο σημείο, έρχεται μια αρκούδα, μυρίζει τα θαμμένα σκουπίδια και σχίζει τη σκηνή, για να βρει τα σκουπίδια. Μπορεί να κοιμούνται άνθρωποι σ’ εκείνη τη σκηνή! Αυτό έχει πράγματι συμβεί σ’ ένα επαρχιακό πάρκο στη Βρετανική Κολομβία.

Αλλά, για να ξαναγυρίσουμε στην ερώτηση σας, ποια ήταν . . . ;

Τι θα πρέπει να κάνεις εάν συναντήσεις μια επιθετική αρκούδα;

Ναι, μάλιστα . . . μια επιθετική αρκούδα. Ποια δράση πρέπει να αναλάβεις; Αυτό εξαρτάται από την περίπτωση. Κάθε αρκούδα, κάθε κατάσταση, είναι διαφορετική. Υπάρχουν ίσως δύο μεγάλα γενικά προβλήματα. Το ένα είναι η επιθετική αρκούδα η οποία για κάποιο λόγο είναι εξαιρετικά αναστατωμένη μαζί σας. Η άλλη κατάσταση είναι η αρκούδα που έχει χάσει το φόβο της για τους ανθρώπους και βλέπει εσάς και τις αποσκευές σας σαν μια πηγή τροφής.

Για παράδειγμα: ‘Εάν δείτε μια αρκούδα, κάντε τον πεθαμένο’. Αυτό δεν φέρνει πάντοτε αποτέλεσμα, αλλά μερικές φορές φέρνει. Ίσως μια αρκούδα είναι θυμωμένη γιατί μπήκατε στο «χώρο» της, «στην ατομική της απόσταση.» Σ’ αυτή την περίπτωση η καλύτερη πορεία μπορεί να είναι ‘να κάνετε ‘τον πεθαμένο.’ Εξαλείφετε την απειλή με το να γίνετε αφανείς, αδρανείς.

Γνωρίζω μια περίπτωση που υπήρχαν δύο ψαράδες και είχαν μπει στην ατομική απόσταση μιας αρκούδας. Ο ένας έκανε τον πεθαμένο, ο άλλος το έβαλε στα πόδια. Η αρκούδα έτρεξε με 48 χιλιόμ. την ώρα (30 μίλια) δίπλα απ’ αυτόν που έκανε τον πεθαμένο και κυνήγησε και τραυμάτισε σοβαρά τον άλλον που έτρεχε.

Και τι θα πούμε για την άλλη περίπτωση που αναφέρατε;

Σ’ εκείνη την περίπτωση μια τολμηρή αρκούδα ψάχνει για τροφή, και αν πέσεις μπροστά στα πόδια της και κάνεις τον νεκρό είναι σαν να λες, ‘Εδώ είμαι, φάε με!’ Τι θα κάνει η αρκούδα παρά να βεβαιωθεί ότι είσαι κάτι φαγώσιμο; Νομίζω ότι με την αρκούδα που ψάχνει για τροφή δεν είναι πολύ καλή ιδέα να κάνεις τον πεθαμένο. Καλύτερα, αν έχεις μια αποσκευή ή μια σακκούλα, άφησέ την στο έδαφος και οπισθοχώρησε.

Μπορεί ακόμη να υπάρξει και περίπτωση που θα είναι καλύτερα να πολεμήσετε—όχι ότι θα μπορούσατε να νικήσετε μια αρκούδα, αλλά η αντίσταση θα μπορούσε να της ξυπνήσει τον ανεκδήλωτο φόβο του ανθρώπου και να την κάνει να φύγει.

Έχω διαβάσει πως αρκούδες προκάλεσαν προβλήματα στο Γκλέσιερ Παρκ της Μοντάνα—τραυμάτισαν ανθρώπους, έφαγαν χέρια ανθρώπων και ίσως σκότωσαν μερικούς. Είναι αυτό το πιο επικίνδυνο πάρκο που υπάρχουν αρκούδες;

Είχε μερικά προβλήματα, αλλά πολύ λίγα. Αλλά τέτοια συμβάντα εντυπωσιάζουν και προκαλούν δημοσιότητα. Το Γκλέσιερ Παρκ έχει πραγματικά αρκετές αρκούδες και οι χώροι του χρησιμοποιούνται πάρα πολύ από τους εκδρομείς. Αν και συμβαίνει αυτό, ο αριθμός τέτοιων συμβάντων είναι πολύ πολύ χαμηλός. Αλλά είναι εύκολο για τους δημοσιογράφους να παρασυρθούν από τις μάλλον φριχτές, τρομερές λεπτομέρειες μιας αρκούδας που τραυματίζει έναν άνθρωπο.

Έτσι πήρε η αρκούδα την εικόνα του φονιά;

Μάλιστα από εντυπωσιακούς συγγραφείς. Βέβαια, είναι ένα φριχτό θέμα, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα. Ακρωτηριάζουν τρομερά, αλλά οι άνθρωποι δεν τους αρέσει να διαβάζουν γι’ αυτά—όλοι χρησιμοποιούν αυτοκίνητα, Άλλα καταβροχθίζουν τις εντυπωσιακές ιστορίες για επιθέσεις από αρκούδες και αρχίζουν να σκέφτονται ότι πίσω από κάθε θάμνο παραμονεύει μια αρκούδα, έτοιμη να πεταχτεί και να τους αρπάξει.

Ένας φύλακας στο Γκλέσιερ μόλις τελευταία έκανε μια μελέτη για τους αριθμούς θανάτων που είχαν συμβεί στο πάρκο από τότε που δημιουργήθηκε. Ήταν γύρω στους 150. Τρία τα εκατό απ’ αυτούς οφείλονταν στις αρκούδες. Σαράντα εννιά τα εκατό ήταν πνιγμοί και πτώση από γκρεμούς. Οι θάνατοι από τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα ήταν επίσης αρκετοί.

Πενήντα χιλιάδες άνθρωποι σκοτώνονται από τα αυτοκίνητα κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά οι άνθρωποι δεν σταματούν να οδηγούν τα αυτοκίνητά τους, έτσι δεν είναι;

Όχι, δεν σταματούν κι ακόμη πολλοί δεν φορούν τις ζώνες ασφαλείας!

Και καπνίζουν;

Μάλιστα, καπνίζουν. Αυτό παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα μικρή, μελέτη για την ανθρώπινη φύση, δεν νομίζετε; Οι άνθρωποι κατά δεκάδες χιλιάδες σκοτώνονται όλο τον καιρό με πράγματα που θα μπορούσαν ν’ αποφύγουν, και τα εκλαμβάνουν ως δεδομένα· αλλά ας σκοτώσει μια αρκούδα έναν άνθρωπο κι αυτό θα το γράψουν με μεγάλους τίτλους στις εφημερίδες σε όλη τη χώρα,

Στην πραγματικότητα, ο άνθρωπος είναι, μάλλον ο φονιάς και η αρκούδα είναι το θύμα. Λόγω των πράξεων του ανθρώπου η αρκούδα είναι ένα ζώο που κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Οι αρκούδες χρειάζονται, ερημιές για να επιζήσουν, αλλά ο άνθρωπος τις έχει περιορίσει σε μικρότερες εκτάσεις από εκείνες που είχαν πρώτα.

Πόση έκταση χρειάζονται;

Πρέπει να ψάξουν πολύ μακριά για τροφή. Μία αρσενικιά αρκούδα μπορεί να έχει μια έκταση πάνω από χίλια τετραγωνικά χιλιόμετρα,a η θηλυκιά ίσως διακόσια ως τριακόσια τετραγωνικά χιλιόμετρα.b Η αρκούδα είναι πραγματικά ένα αξιόλογο δημιούργημα, αλλά πρέπει να το θαυμάζει κανείς από απόσταση. Δεν μπορείς να προβλέψεις τι, θα κάνει. Είναι πλάσματα με μεγάλη δύναμη και προκαλούν φόβο, όμως μπορούν να είναι πολύ τρυφερά με τα μικρά τους. Αλλά η επιμονή του ανθρώπου να τα ταΐζει τα κάνει να χάνουν τον φυσικό τους φόβο για τους ανθρώπους κι εκεί αρχίζουν οι δυσκολίες, και για τον άνθρωπο και για την αρκούδα.

Ποιες είναι μερικές παρατηρήσεις για τον κύκλο της ζωής της αρκούδας: το ζευγάρωμά της, πόσο συχνά γεννάει, πόσο καιρό μένουν μαζί της τα μικρά της, και άλλα ενδιαφέροντα γεγονότα;

Η θηλυκιά αρκούδα γεννάει τα μικρά της—συνήθως δύο αλλά μερικές φορές ένα ή τρία—στη διάρκεια της χειμερινής νάρκης. Τα μικρά συνήθως μένουν με τη μητέρα τους το πρώτο και δεύτερο καλοκαίρι, και το τρίτο καλοκαίρι τα αφήνει να φύγουν και μετά ζευγαρώνει και πάλι και αποκτά νέα μικρά το τέταρτο καλοκαίρι.

Στη διάρκεια της χειμερινής νάρκης δεν τρώει ούτε πίνει τίποτα, και όμως είναι, σε θέση να θηλάζει τα μικρά της για τρεις περίπου μήνες. Αυτό καθεαυτό είναι ένα μεγάλο φυσιολογικό κατόρθωμα, αλλά τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με το πολύ μεγαλύτερο και καταπληκτικό κατόρθωμα της να μην αφοδεύει και να μην ουρεί στη διάρκεια όλης της περιόδου της χειμερινής νάρκης!

Αληθινά, η Κλινική Μάγιο μελέτησε τη χημική σύσταση του αίματος και άλλες φυσιολογικές λειτουργίες της μαύρης αρκούδας στη διάρκεια της χειμερινής νάρκης. Αν η αρκούδα μπορεί για πέντε μήνες να ζει χωρίς να ουρεί και χωρίς να συσσωρεύονται αζωτούχες τοξικές ενώσεις στο αίμα της πώς θα μπορούσαν να κάνουν το ίδιο οι ασθενείς που πάσχουν από νεφρά;c

Υπάρχει ακόμη ένα άλλο αξιοσημείωτο πράγμα για τη μητέρα αρκούδα. Η περίοδος ζευγαρώματος είναι τον Μάιο, Ιούνιο ή νωρίς τον Ιούλιο, και τα μικρά γεννιούνται τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο. Αλλά η περίοδος της κυοφορίας δεν είναι τόσο μεγάλη γι’ αυτό η αρκούδα που ζυγίζει 180 κιλά (400 πάουντς)d γεννά ένα μικρό που ζυγίζει μόνο μισό κιλό—για το καλό της. Πώς θα μπορούσε μια μητέρα αρκούδα η οποία δεν τρώει να θηλάζει ένα ή δύο ή και τρία μικρά που το καθένα τους ζυγίζει 14 κιλά; Έτσι αποκτά αυτό το μικρό αρκουδάκι, ή δύο ή τρία απ’ αυτά αν γεννήσει δίδυμα ή τρίδυμα που ζυγίζουν μόλις μισό κιλό. Παρεμπιπτόντως, η Ρούμπυ βγήκε από τη χειμερινή νάρκη της την περασμένη άνοιξη με ένα μόνο μικρό.

Ο φυσιολογικός μηχανισμός που χρησιμοποιεί η θηλυκιά για να γεννήσει τόσο μικρό αρκουδάκι, και εντούτοις να έχει προφανώς μακράς διαρκείας κυοφορία ας πούμε, από τον Ιούνιο μέχρι τον Φεβρουάριο, είναι η καθυστερημένη εμφύτευση. Το έμβρυο δεν εμφυτεύεται στα τοιχώματα της μήτρας παρά μόνο αργά τον Νοέμβριο ή Δεκέμβριο. Έτσι η πραγματική περίοδος κυοφορίας είναι μόνο δυο μήνες. Αυτός είναι ο λόγος που οίνε τόσο μικροσκοπικό το νεογέννητο,

Αυτό είναι πράγματι καταπληκτικό! Υπάρχει κάτι άλλο: Έχω ακούσει ότι οι αρκούδες τρώνε κάπου 95 τα εκατό φυτική τροφή. Τι είδους φυτά;

Βγαίνουν την άνοιξη προτού φυτρώσει οτιδήποτε και σκάβουν να βρουν ρίζες και βολβούς. Τρώνε επίσης τα μούρα του περασμένου χρόνου—ιδιαίτερα τα αρκουδόμουρα. Η περιεκτικότητά τους σε ζάχαρη διπλασιάζεται στη διάρκεια του χειμώνα λόγω της ψύξεως και τον ξεπαγώματος, και θα έχουν διπλάσια ζάχαρη την άνοιξη από ό,τι είχαν το φθινόπωρο. Και όταν η πράσινη βλάστηση βγαίνει βλέπετε τις αρκούδες να βόσκουν όπως τα ελάφια—συνεχώς βόσκουν, βόσκουν, βόσκουν,

Χορτάρι;

Ναι, γρασίδι και σπαθόχορτο. Στην πραγματικότητα ακολουθούν το χιόνι καθώς λειώνει, τρώγοντας τα τρυφερά χόρτα. Τρώνε μόνο τα πολύ τρυφερά πράσινα μέρη. Δεν έχουν στομάχι με τέσσερα χωρίσματα ούτε τα βακτήρια και τα πρωτόζωα των μηρυκαστικών για να χωνεύουν κυτταρίνη—τον ξυλώδη ιστό του φυτού.

Στο Εθνικό Πάρκο του Γουώτερτον Λέηκς οι αρκούδες τρώνε επίσης είδη της οικογένειας των καρότων, και αργά το καλοκαίρι μπορεί να αλλάξουν και να σκάβουν για βολβούς. Το φθινόπωρο το κύριο γεύμα της είναι από μούρα.

Είναι τα μυρμήγκια ή τα κολεόπτερα κάτω από τους βράχους ή σε σάπια δέντρα, αυτά μια πηγή τροφής;

Νομίζω ότι η σπουδαιότητα τους είναι, στις βιταμίνες και στα αναγκαία αμινοξέα και πράγματα σαν αυτά, επειδή από άποψη όγκου δεν αποτελούν κάτι το αξιόλογο. Οι αρκούδες είναι επίσης γνωστές για το σκάψιμο που κάνουν για να βρουν σκίουρους και αρκτόμυγες και άλλα τρωκτικά που ζουν μέσα στη γη.

Βέβαια, οι αρκούδες φημίζονται ότι τρώνε μούρα. Το φθινόπωρο συχνά τρώνε μούρα επί 24 ώρες. Καταβροχθίζοντας αυτά τα γεμάτα ζάχαρη μούρα, οι αρκούδες παχαίνουν μισό κιλό (ένα πάουντ) και περισσότερο τη μέρα. Αυτή είναι η μεγάλη τους ευκαιρία να παχύνουν για να μπορέσουν να επιζήσουν στη διάρκεια του χειμώνα. Αποκτούν ένα στρώμα 20 πόντους πάχος.e

Πόσο ζυγίζουν οι μεγαλύτερες αρσενικές αρκούδες

Ζυγίζουν το διπλάσιο από τις θηλυκές, σε αναλογία. Πολλές ζυγίζουν 270 έως 317 κιλά (600 έως 700 πάουντς). Εδώ στα Καναδικά Βραχώδη Όρη προς το τέλος του Οκτωβρίου, μια εξαιρετικά μεγάλη αρσενική αρκούδα στην πιο ώριμη ηλικία της θα μπορούσε να φτάσει και τα 450 κιλά (χίλια πάουντς)!

Έτσι λοιπόν αν ζούσε σύμφωνα με τη φήμη της σαν φονιάς τι θα συνέβαινε;

Θα μπορούσε να κάνει μεγάλη ζημιά! Ευτυχώς, αυτός ο πελώριος χορτοφάγος δεν είναι πραγματικά ένας αιμοδιψής φονιάς όπως είναι η φήμη του. Δυστυχώς, ο άνθρωπος είναι εκείνος στον οποίο ταιριάζει η φήμη του φονιά λόγω της κακομεταχείρισης που κάνει στα ζώα.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι όταν το γρασίδι είναι τρυφερό, οι γκρίζες αρκούδες θα βόσκουν σαν τις αγελάδες