Κίλιο—Ένας Αφρικανικός Τρόπος Πένθους
«Η ΜΑΝΓΚΑΖΑ είναι νεκρή!» Αυτά τα αιφνιδιαστικά λόγια έφεραν θλίψη στη ζωή τεσσάρων νέων που ξαφνικά ορφάνεψαν. Είχαν χάσει τη μητέρα τους! Ωστόσο, σύντομα η λύπη τους θα γινόταν πιο μεγάλη.
Γιατί; Επειδή τα τρία παιδιά τής Μανγκάζα—η Έμιλυ, ο Ρίτσαρντ και ο Έρνεστ—είναι Μάρτυρες του Ιεχωβά. Η πίστη τους δε θα τους επέτρεπε να ακολουθήσουν τις προ πολλού καθιερωμένες συνήθειες κηδείας στο Ζαΐρ—παραδόσεις που έχουν τη ρίζα τους στη δεισιδαιμονία και στην πίστη στην αθανασία της ψυχής. Πώς ανταποκρίθηκαν αυτοί οι τρεις Χριστιανοί νέοι στις πιέσεις να συμβιβαστούν; Η εμπειρία τους όχι μόνο ενισχύει την πίστη αλλά δίνει και μια ενδιαφέρουσα εικόνα για τις συνήθειες που υπάρχουν στις κηδείες των Αφρικανών.
Ένα Σπάσιμο της Παράδοσης
Οι νεαροί πήραν αμέσως μια θαρραλέα απόφαση. Ο Ρίτσαρντ επικοινώνησε με τους πρεσβυτέρους της τοπικής εκκλησίας τών Μαρτύρων τού Ιεχωβά και τους ζήτησε να μιλήσουν μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό της Μανγκάζα. Όχι μόνο επειδή αυτός ήταν ο νοικοκύρης του σπιτιού τους, αλλά επειδή υπάρχει η συνήθεια να έχει αυτό το άτομο την υποχρέωση να κανονίζει για το κίλιο—η λέξη που σημαίνει πένθος στη γλώσσα Σουαχίλι.
Οι πρεσβύτεροι εξήγησαν ευγενικά ότι θα φρόντιζε η τοπική εκκλησία των Μαρτύρων του Ιεχωβά για την κηδεία. Ωστόσο, δε θα παρενέβαιναν στις τοπικές παραδόσεις που ήθελαν να τηρήσουν τα μέλη τής οικογένειας.
Λόγια για τους Νεκρούς
Το νεκροτομείο στο οποίο φέρθηκε η Μανγκάζα γέμισε σύντομα από συγγενείς και φίλους. Όλοι, ιδιαίτερα οι στενοί συγγενείς, έκλαιγαν δυνατά, γιατί αν κάποιος δεν έκλαιγε, οι άλλοι θα νόμιζαν ότι αυτός ήταν υπαίτιος για το θάνατο. Βλέπετε, στο Ζαΐρ ο θάνατος δε θεωρείται φυσιολογικός αν το άτομο που πεθαίνει δεν είναι μεγάλης ηλικίας. Συχνά πιστεύουν πως ο αποκρυφισμός είναι η αιτία του θανάτου. Γι’ αυτό, μερικές φορές οι συγγενείς φωνάζουν στα «πνεύματα» των νεκρών μελών τής οικογένειας, «Αυτή έρχεται τώρα!» ή, «Παρακαλώ δεχτείτε την καλά!»
Τα παιδιά τής Μανγκάζα δε θα μπορούσαν να αποφύγουν εντελώς αυτή τη γεμάτη συγκίνηση ατμόσφαιρα. Κατά παράδοση, οι γυναίκες που είναι συγγενείς κάθονται πολύ κοντά στο φέρετρο. Έτσι η Έμιλυ είπε: «Δε θέλησα να αναστατώσω την οικογένεια με το να βρίσκομαι στο σπίτι αυτή τη στιγμή. Γι’ αυτό, ζήτησα από μερικές Χριστιανές αδελφές να με συνοδέψουν στο νεκροτομείο. Θα μέναμε εκεί για λίγο, θα βγαίναμε έξω, και θα επιστρέφαμε μετά από λίγα λεπτά. Αυτό με βοήθησε να κρατήσω τη συναισθηματική μου ισορροπία».
Στο Χώρο της Κηδείας
Και η κηδεία δημιούργησε επίσης προβλήματα στα Χριστιανικά παιδιά της Μανγκάζα. Καθώς το φέρετρο μεταφερόταν από το νεκροτομείο στον τάφο, τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι σχημάτισαν μια πομπή από υμνητές και χορευτές. Ο Έρνεστ είπε: «Δεν ακολουθούσαμε εμείς την πομπή γιατί αυτό θα μας προσδιόριζε σαν μέρος του παραδοσιακού συστήματος πένθους».
Στον τάφο ένας διάκονος της τοπικής εκκλησίας των Μαρτύρων του Ιεχωβά έδωσε μια ενθαρρυντική ομιλία από τη Γραφή, τονίζοντας τη Χριστιανική ελπίδα για την ανάσταση. Τα παιδιά της Μανγκάζα και οι Μάρτυρες φίλοι τους έφυγαν μετά από τον τάφο. Ωστόσο, οι υπόλοιποι έμειναν για να πουν τα παραδοσιακά τους «μηνύματα» στους νεκρούς. Καθένας ακούει προσεκτικά αυτά τα μηνύματα έτσι ώστε να προσδιορίσει ποιος είναι ο «φονιάς» ή η αιτία του θανάτου. Ένα μήνυμα όπως το, «Συγχώρεσέ με, σε παρακαλώ, που κάποτε σε πλήγωσα», ή ακόμη, «Αν έφταιγα εγώ που σ’ άφησα να πεθάνεις, έλα και πάρε κι εμένα σήμερα» θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν ομολογία ενοχής!
Το «Κίλιο»
Για μια εβδομάδα τώρα οι πενθούντες τηρούν το κίλιο. Επειδή ο αδελφός τής Μανγκάζα είναι ιδιοκτήτης του σπιτιού, δεν μπορούν να κάνουν τίποτα τα παιδιά της αλλά να παρατηρούν καθώς αυτός προετοιμάζει το κίλιο. Αυτός αρχίζει αδειάζοντας το σπίτι απ’ όλα τα έπιπλα. Σύντομα έρχονται στο σπίτι οι συγγενείς, οι άντρες κάθονται γύρω από μια φωτιά έξω σε καρέκλες και σκαμνάκια, και οι γυναίκες κάθονται κάτω στο πάτωμα του σπιτιού πάνω σε σάκκους. Οι στενές συγγένισσες κάθονται στις γωνίες του σπιτιού για να ονειρευτούν και να έχουν οράσεις. Πάλι, προσπαθούν να διαπιστώσουν την ‘αιτία του θανάτου’, έστω κι αν έχει γίνει ήδη γνωστή η αιτία από τους γιατρούς.
Ευτυχώς η Μανγκάζα είχε από πολύ καιρό πριν πει στα παιδιά της: «Αν πεθάνω και έχετε κάποιο όνειρο ή μήνυμα που να προέρχεται φαινομενικά από μένα, μην το πιστέψετε! Σ’ αυτή την περίπτωση, το μήνυμα θα προέρχεται από αόρατα, κακά πνεύματα». Και πρόσθεσε: «Αν πεθάνω, να παραμείνετε όλοι σας πιστοί για να ιδωθούμε πάλι στην ανάσταση». «Αυτά τα λόγια», είπε ο Έρνεστ, «μας βοήθησαν πάρα πολύ στη διάρκεια της κηδείας και της εβδομάδας του κίλιο». Ο Ρίτσαρντ πρόσθεσε: «Ήταν πιο εύκολο για μας να παραμείνουμε σταθεροί και να μη συμβιβαστούμε».
Δεν ήταν εύκολο όμως να μη συμβιβαστούμε στη διάρκεια της μακράς εβδομάδας του κίλιο. Η Έμιλυ προσπάθησε να ξεχωρίσει τον εαυτό της όσο περισσότερο μπορούσε από τις άλλες γυναίκες στο σπίτι και μιλούσε με τις συγχριστιανές της οι οποίες την επισκέφτονταν όλη την εβδομάδα. «Αυτό με βοήθησε να παραμείνω σταθερή και να μην επηρεαστώ από τους άλλους», είπε.
Ενώ το κίλιο υποτίθεται ότι είναι μια εβδομάδα πένθους, μερικές φορές η συγκέντρωση αυτή είχε την εμφάνιση γλεντιού. Υποτίθεται ότι το πολύ φαΐ και το πολύ ποτό σε βοηθάνε να ξεχάσεις το λυπηρό θάνατο. «Ποτέ δεν ήπιαμε με τους υπόλοιπους ούτε χρησιμοποιήσαμε οινοπνευματώδη ποτά», είπε ο Έρνεστ, «επειδή αυτό θα θεωρούνταν σαν συμμετοχή στο κίλιο».
Περιττό να πούμε ότι δεν ήταν χαρούμενοι όλοι μ’ αυτή τη σταθερή μας στάση. Στην πραγματικότητα, ένας συγγενής που ταξίδεψε από πολύ μακριά με το αεροπλάνο για να παρακολουθήσει το κίλιο υποσχέθηκε να σπάσει στο ξύλο οποιονδήποτε Μάρτυρα του Ιεχωβά θα έβρισκε εκεί. «Αλλά όταν είδε πόσοι πολλοί είχαν έρθει», είπε ο Έρνεστ, «δεν έκανε αυτό που είχε προγραμματίσει».
Τώρα ήρθε το βράδι. Σύμφωνα με τη συνήθεια, κανένας δεν επιτρέπεται να κοιμηθεί σε κρεβάτι. Η Έμιλυ είπε: «Τα πρώτα δύο βράδια έμεινα σε μια Χριστιανή αδελφή. Αλλά όταν οι επισκέπτες που είχαν έρθει για το κίλιο συνήθισαν να μη με βλέπουν εκεί μαζί τους στο πάτωμα, άρχισα να κοιμάμαι και πάλι στο δικό μου κρεβάτι». Παρόμοια, ο Ρίτσαρντ και ο Έρνεστ έφευγαν αργά το βράδι από το σπίτι και έμεναν σε ένα φίλο τους. «Φεύγαμε ένας-ένας», είπε ο Ρίτσαρντ και ο Έρνεστ, «ώστε να μη μας προσέχουν πάρα πολύ, και ξαναγυρίζαμε νωρίς το άλλο πρωί για να περάσουμε τη μέρα μαζί με την οικογένεια».
Η Έβδομη Μέρα
Αυτή είναι μια ιδιαίτερη μέρα για το κίλιο, μια μέρα χαράς που τελειώνει η εβδομάδα του πένθους.
Οι πενθούντες συνήθως τραγουδάνε και χορεύουν γύρω από μια φωτιά, σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα μισθώνουν και ορχήστρα. Κάνουν τώρα μπάνιο (για πρώτη φορά μέσα στην εβδομάδα), αλλάζουν ρούχα και μάλιστα κοιμούνται σε κρεβάτια. Το χαρούμενο γλέντι κρατάει 24 ώρες.
Τα στενά μέλη της οικογένειας φοράνε τα κανίκι τους, ή τα πένθιμα ρούχα (συνήθως από μαύρο ύφασμα), για ένα χρόνο. Οι γυναίκες ξυρίζουν τα κεφάλια τους, δείχνοντας ότι το κίλιο τελείωσε. «Και αυτό ήταν ένα άλλο πράγμα που δεν μπορούσαμε να κάνουμε», είπε ο Ρίτσαρντ, «επειδή η Βίβλος λέει, στο εδάφιο Δευτερονόμιον 14:1: Ουδέ θέλετε κάμει φαλάκρωμα αναμέσον των οφθαλμών σας, δια νεκρόν».
Τελικά η μέρα έφτασε στο τέλος. Η φωτιά σβήστηκε, οι φίλοι επέστρεψαν στα σπίτια τους, και οι συγγενείς παρέμειναν για να συζητήσουν τα περιουσιακά. Ο μεγαλύτερος αδελφός τής Μανγκάζα αποφάσισε να κρατήσει το σπίτι στο οποίο ζούσε η οικογένεια τής Μανγκάζα. «Αλλά», είπε ο Έρνεστ, «είπε ότι μόνο αν γινόμαστε Καθολικοί θα μπορούσαμε να ζήσουμε σ’ αυτό το σπίτι. Γιαυτό, προσευχηθήκαμε στον Ιεχωβά για να λύσει το πρόβλημα αυτό».
Αντί να συμβιβάσουν την πίστη τους, η Έμιλυ, ο Ρίτσαρντ και ο Έρνεστ αποφάσισαν να βρουν το δικό τους τόπο για να ζήσουν. Τώρα ζουν κοντά σε μια εκκλησία των Μαρτύρων του Ιεχωβά και εξακολουθούν να υπηρετούν έτσι το Θεό τους «εν πνεύματι και αλήθεια».—Ιωάννης 4:24.
Τι Μπορείτε να Κάνετε
Τα έθιμα για τις κηδείες διαφέρουν σ’ όλο τον κόσμο, και επειδή πολλά έθιμα συγκρούονται με τις διδασκαλίες της Βίβλου, ο Χριστιανός δε θα ήθελε να έχει μέρος σ’ αυτά. Γι’ αυτό, είναι σοφό να πληροφορήσετε τους συγγενείς σας για τη στάση σας πάνω σ’ αυτά τα ζητήματα. Και, σαν τη Μανγκάζα, εσείς γονείς θα κάνετε καλά να διδάξετε στα παιδιά σας τη Βίβλο και να τους μάθετε πώς πρέπει να χειριστούν τα ζητήματα σε περίπτωση που πεθάνετε.
Υπάρχουν επίσης πολλά που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τους συγγενείς του νεκρού. Η Έμιλυ λέει: «Οι Χριστιανοί αδελφοί μας πραγματικά μας ενθάρρυναν. Ήταν πάντα δίπλα μας· ήταν ευγενικοί· χαιρετούσαν όλους· μιλούσαν μαζί μας μ’ έναν εποικοδομητικό τρόπο. Δεν έμεναν πάρα πολύ κάθε φορά που έρχονταν, αλλά είχαμε πάντα καλούς φίλους δίπλα μας σ’ όλη την δύσκολη αυτή περίοδο».
Με σωστή λοιπόν κατανόηση της κατάστασης των νεκρών και με σταθερή ελπίδα στην ανάσταση, ακόμη και ο θάνατος μπορεί να αντιμετωπιστεί. Και ενώ το κίλιο—ο Αφρικανικός τρόπος πένθους—λίγα πράγματα κάνει για να απαλύνει το κεντρί του θανάτου, η βέβαιη ελπίδα της Βίβλου πετυχαίνει!