Ζωντανός στην Πόλη των Νεκρών

Έκθεση από τον αυτόπτη διάκονο της Σκοπιάς στο Μποπάλ

ΜΠΟΠΑΛ—μέχρι πρόσφατα ίσως δεν είχατε ακούσει ποτέ γι’ αυτή την πόλη των 800.000 ανθρώπων στην κεντρική Ινδία. Χτισμένη πάνω σε τρεις λόφους, με δυο μεγάλες λίμνες που σχεδόν ενώνονται στο κέντρο της πόλης, και έχοντας υπέροχα πάρκα και δρόμους με δεντροστοιχίες, το Μποπάλ είναι πολύ όμορφο. Αλλά ξαφνικά, στις 3 του περασμένου Δεκεμβρίου, δηλητηριώδη αέρια διέφυγαν από το χημικό εργοστάσιο της Union Garbide στην πόλη προξενώντας τη χειρότερη βιομηχανική τραγωδία της ιστορίας. Έτσι το Μποπάλ έγινε, κυριολεκτικά σε μια νύχτα, η πόλη των νεκρών.

Η σύζυγος μου Μαίρη και εγώ μαζί με τον έφηβο γιο μας Καρλ, ζούμε δίπλα ακριβώς στο εργοστάσιο της Union Garbide. Μόνο ένας μικρός αγρός γύρω στα 150 μέτρα (490 πόδια) χωρίζει το σπίτι μας από το εργοστάσιο. Έτσι πώς τα καταφέραμε και μείναμε ζωντανοί ενώ χιλιάδες άλλοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ζούσαν μακρύτερα από το εργοστάσιο, είτε σκοτώθηκαν είτε υπέστησαν σοβαρές βλάβες;

Η Κατεύθυνση του Ανέμου

Όταν πλαγιάσαμε το βράδι της Κυριακής, 2 Δεκεμβρίου, μια ψυχρή αύρα φυσούσε μέσα από τα δέντρα στους τρεις λόφους του Μποπάλ, και το φως μιας σχεδόν γεμάτης σελήνης αντανακλούνταν πάνω στις λίμνες του. Στη διάρκεια της νύχτας, μας ξύπνησαν οι σειρήνες του εργοστασίου της Union Garbide. Αλλά δεν τους δώσαμε προσοχή και, μετά από λίγο, κοιμηθήκαμε και πάλι. Πολλές φορές πριν είχαμε ακούσει τις σειρήνες του εργοστασίου, που προφανώς καλούσαν τους τεχνικούς για κάποια μικρότερη έκτακτη ανάγκη ή για να κάνουν κάποια άσκηση ασφάλειας. Πράγματι, όταν ερχόμαστε στο σπίτι τις νύχτες του χειμώνα, συχνά η περιοχή μύριζε εντομοκτόνα.

Αυτή τη νύχτα, ωστόσο, δεν υπήρχε καμιά ασυνήθιστη μυρωδιά, τίποτα που να κάνει κάποιον να υποθέσει ότι είχε αρχίσει ο εφιάλτης. Επρόκειτο για μια καταστροφή τεράστιων διαστάσεων, που θα αφαιρούσε τη ζωή περισσότερων από 2.500 ανθρώπων και θα επηρέαζε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης. Χιλιάδες άτομα θα έμεναν μερικά ή ολοκληρωτικά τυφλοί, ή με βλαμμένα πνευμόνια και βλάβη στον εγκέφαλο. Κάπου 3.000 βοοειδή και αμέτρητα μικρά ζώα σκοτώθηκαν. Ήταν ένας τρόμος που θα άφηνε πίσω του φόβο—φόβο για τη μόλυνση που εναπόμενε και φόβο για τις μετέπειτα επιδράσεις της δηλητηρίασης από το αέριο και τις θανατηφόρες ασθένειες.

Τι ήταν εκείνο που προξένησε αυτή τη συμφορά; Σύμφωνα με τη διεύθυνση του εργοστασίου διέρρευσε MIC (μεθυλική ισοκυανάτη) όταν έσπασε μια βαλβίδα σε ένα από τα δοχεία αποθήκευσης κάτω από την πίεση που ανερχόταν. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι διέφυγε επίσης και φωσγένιο, ένα αέριο που χρησιμοποιήθηκε στις πολεμικές επιχειρήσεις στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η MIC (μεθυλική ισοκυανάτη) μοιάζει στα αέρια που προσβάλλουν τα νεύρα και έχει τα ίδια αποτελέσματα πάνω στους ανθρώπους. Μπορεί να σκοτώσει αυτοστιγμής και είναι επίσης θανάσιμη όταν απορροφηθεί μέσα από το δέρμα. Κάποια ώρα μετά τα μεσάνυχτα, επί 40 περίπου λεπτά, τόννοι ολόκληροι MIC διέφυγαν στην ατμόσφαιρα προτού καταφέρουν να σταματήσουν τη διαρροή. Αλλά ο αέρας την πήρε μακριά από τα σπίτια της περιοχής μας. Ειδαλλιώς, πιθανόν θα είχαμε βρεθεί νεκροί στο κρεβάτι και θα είχαμε ταφεί σ’ έναν ομαδικό τάφο.

Μια Νύχτα Τρόμου

Καθώς έβγαινε το αέριο, ένα τεράστιο άσπρο σύννεφο σχηματίστηκε στον καθαρό νυχτερινό ουρανό. Η ψύχρα του χειμώνα το έφερε κάτω στη γη, και αυτό πέρασε μέσα στα σπίτια, μέσα στις φάτνες των ζώων, μέσα από τον κεντρικό σταθμό λεωφορείων της πόλης και κάτω προς το σιδηροδρομικό σταθμό. Καθώς απλωνόταν, άρχισε να στρέφεται προς την κεντρική λαχαναγορά και πάνω προς το νοσοκομείο της πόλης.

Ένα άλλο μέρος του δηλητηριώδους αερίου κατευθύνθηκε προς την κατώτερη λίμνη και κατόπιν προς το νεότερο μέρος της πόλης. Και καθώς προχωρούσε, σκότωνε. Οι άνθρωποι ξυπνούσαν καθώς περνούσε το αέριο επειδή καίγανε τα μάτια τους και έκλεινε ο λαιμός τους κι έτσι κατά χιλιάδες ξεχύνονταν στους δρόμους. Από εκείνους που εισέπνεαν το αέριο κοντά στο εργοστάσιο, σχεδόν όλοι πέθαναν πολύ γρήγορα. Άλλοι παραπατούσαν, τυφλοί και κάνοντας εμετό, απλά για να πέσουν νεκροί στο δρόμο.

Ξαφνικά όλη η πόλη βρέθηκε στο πόδι και κραυγές «μπάγκο, μπάγκο» (που σημαίνει, «τρέξτε, τρέξτε») γέμισαν τον αέρα. Οι οικογένειες χωρίστηκαν καθώς τα πλήθη τους παράσερναν. Εγκαίρως φορτηγά της αστυνομίας με μεγάφωνα άρχισαν να ξυπνούν τους ανθρώπους και να εκκενώνουν τις περιοχές που είχαν υποστεί τη μόλυνση του αερίου όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Όλη τη νύχτα μερικά βενζινάδικα έδιναν δωρεάν βενζίνη για τα οχήματα που προσπαθούσαν να φύγουν από την πόλη. Με τα πόδια, με σκούτερ, με αυτόματα μηχανάκια, με αυτοκινούμενα ρίκσο, με αυτοκίνητα, με λεωφορεία, και με φορτηγά, χιλιάδες ξεχύθηκαν έξω από την πόλη. Παιδιά ποδοπατήθηκαν μέχρι θανάτου από τα πλήθη που έτρεχαν. Μερικοί άλλοι συντρίφτηκαν κάτω από τα οχήματα καθώς παραπατούσαν μισότυφλοι. Άλλοι έτρεχαν άσκοπα, ακολουθώντας χωρίς να το θέλουν το δρόμο που ακολουθούσε και το αέριο, κι έτσι πέθαναν ή υπέστησαν σοβαρότατες βλάβες.

Ανάμεσα σ’ εκείνους που πρόσεξαν πάρα πολύ τη φυγή τους ήταν ένας συγχριστιανός, ένας από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Ο αδελφός Παουλόζε ξύπνησε στις 2.30 π.μ. από τον ήχο της σειρήνας και από την καυστική μυρωδιά που έμοιαζε με αμμωνία. Γνωρίζοντας ότι το αέριο θα μπορούσε να έρχεται μόνο από το εργοστάσιο της Union Garbide, πρώτα διαπίστωσε προς ποια κατεύθυνση πήγαινε ο άνεμος και κατόπιν, χωρίς να σταματήσει καν για να πάρει μερικά ζεστά ρούχα, βιάστηκε με την οικογένεια του να φύγει μακριά από το δρόμο που έπαιρνε το αέριο. Στάθηκε απαραίτητο να δώσουν μάχη με ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων που έρρεε πάνω στο δρόμο και κατέφυγαν στην κορυφή ενός λόφου έξω από την πόλη όπου τους καταπράυνε ο καθαρός αέρας που φυσούσε από τη λίμνη. Αν εξαιρέσουμε ένα μικρό ερεθισμό στα μάτια και έναν πόνο στο στήθος, δεν υπέστησαν καθόλου κακές επιδράσεις.

Καθώς η νύχτα προχωρούσε, η κυβερνητική μηχανή έμπαινε σε δράση. Φορώντας μάσκες αερίου, οι αξιωματούχοι μπήκαν στις σκληρότερα χτυπημένες περιοχές από την άλλη πλευρά του εργοστασίου από την οποία ζούσαμε εμείς. Ανάμεσα στους πρώτους που μπήκαν στην περιοχή αυτή ήταν ο δήμαρχος του Μποπάλ, ο Δρ Μπισάρια, και ο γιος του Ρόμπιν. Περιγράφοντας τη σκηνή, μόλις 200 μέτρα (650 πόδια) μακριά από το σπίτι μας, ο Ρόμπιν είπε, «Το μόνο που μπορούσες να δεις ήταν πτώματα, πτώματα ανθρώπων και ζώων».

Γιατροί από όλη την πόλη κλήθηκαν και έτρεξαν για να βοηθήσουν. Το τεράστιο Νοσοκομείο Χαμίντια σύντομα γέμισε ασφυκτικά με ξέφρενους ανθρώπους που αναζητούσαν ανακούφιση. Σε μικρό χρονικό διάστημα τα τμήματα του νοσοκομείου είχαν γεμίσει ασφυκτικά και στήθηκαν σκηνές στην αυλή του νοσοκομείου. Ομάδες πρώτων βοηθειών στάλθηκαν σε όλη την πόλη.

Εκατοντάδες κατέφυγαν σε κοντινές πόλεις απλά για να πεθάνουν στο δρόμο ή αμέσως μόλις έφταναν. Αφού έλαβε ιατρική περίθαλψη, ένας άντρας αισθάνθηκε καλύτερα. Όταν έφτασε σπίτι του, άναψε ένα τσιγάρο, τράβηξε μια ρουφηξιά, και πέθανε αυτοστιγμής. Ένας νεαρός πήρε τα πτώματα του πατέρα και της μητέρας του για να αποτεφρωθούν, επέστρεψε σπίτι του, και έπεσε νεκρός. Ένα νεαρό κορίτσι που συναντήσαμε είχε χάσει εννιά μέλη από την οικογένεια της.

Μια Δευτέρα Γεμάτη Τρόμο

Ωστόσο για μας ο τρόμος δεν ήρθε παρά αφού ξυπνήσαμε στην κανονική μας ώρα, στις 5 παρά 10 το πρωί και αρχίσαμε να ετοιμαζόμαστε για τις δραστηριότητες της μέρας, περιβαλλόμενοι από το θάνατο και από τα δεινά, είχαμε κοιμηθεί ειρηνικά παρ’ όλ’ αυτά!

Αφού ετοιμάσαμε το γιο μας Καρλ για να πάει στο γραφείο της τοπικής εφημερίδας όπου εργάζεται σαν κοσμική εργασία για λίγες ώρες τη μέρα, η σύζυγος μου κι εγώ σχεδιάσαμε τη συμμετοχή μας στην τακτική δραστηριότητα κηρύγματος. Και οι δυο μας, καθώς και ο γιος μας, είμαστε ολοχρόνιοι διάκονοι των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Αλλά οπουδήποτε κι αν πηγαίναμε το πρωινό εκείνο της Δευτέρας, υπήρχαν νεκροί άνθρωποι και ζώα. Βλέπαμε κάποιον να περπατάει μπροστά μας στο δρόμο και ξαφνικά να παραπαίει και να πέφτει νεκρός.

Καθώς τώρα γυρνούσαμε σ’ όλη την πόλη, ουσιαστικά δεν συναντούσαμε καθόλου οχήματα. Όλα τα καταστήματα ήταν κλειστά. Η αγορά ήταν κλειστή. Μπαίνοντας στο σταθμό των λεωφορείων, βρήκαμε το πάτωμα γεμάτο με εμετούς και κόπρανα. Στο σιδηροδρομικό σταθμό, πολλοί από το προσωπικό που είχαν βάρδια πέθαναν επί τόπου.

Ο διευθυντής του σταθμού, ο Χάρις Ντούρβε, ο οποίος είχε εισπνεύσει αέριο, είδε το προσωπικό του να καταρρέει. Κατάφερε να έρθει σε επαφή με τον επόμενο σταθμό και τους ειδοποίησε να σταματήσουν όλα τα τρένα ώστε να μη μπουν στο Μποπάλ. Βρέθηκε νεκρός πάνω στο γραφείο του. Μερικοί επιβάτες που είχαν έρθει για να πάρουν το τρένο που θα έφευγε στις 1.30 π.μ., δεν έφυγαν ποτέ ζωντανοί από το Μποπάλ. Ένας μηχανικός που έφερε ένα τρένο μέσα στην πόλη προτού δοθεί η προειδοποίηση, πέθανε μόλις έφτασε.

Επιστρέφοντας στο σπίτι τη Δευτέρα το μεσημέρι, πέσαμε επάνω σε πλήθη ανθρώπων που εμπόδιζαν το δρόμο μας και φώναζαν ότι είχε διαρρεύσει και άλλο αέριο και ότι έπρεπε όλοι να φύγουμε τρέχοντας προς τα πίσω. Αυτό προξένησε πανικό και αποδείχτηκε ότι ήταν μια ψεύτικη διάδοση. Είδαμε τα κοινοτικά φορτηγά με σώματα συσσωρευμένα το ένα πάνω στο άλλο. Καθώς περνούσαν οι ώρες οι αριθμοί των νεκρών ανέρχονταν—269, 566, 1.217, και τελικά έφτασαν σε πάνω από 2.500. Ένας κεντρικός τίτλος στις εφημερίδες της 5 Δεκεμβρίου έλεγε, «Ένας νεκρός κάθε λεπτό».

Μέρα και νύχτα, στήλες από καπνό υψώνονταν στον ουρανό από το κάψιμο των πτωμάτων. Οι ανοιχτοί χώροι σύντομα μετατρέπονταν για να χρησιμεύσουν για το κάψιμο των πτωμάτων αυτών, που έφταναν μερικές φορές και εκατό ταυτόχρονα. Τα ζώα τα φόρτωναν σε φορτηγά, παίρνονταν έξω από την πόλη και ρίχνονταν σε βαθιές χαράδρες και καλύπτονταν από πάνω με χώμα. Λίγα άτομα επιδόθηκαν στη λεηλασία των εγκαταλειμμένων σπιτιών, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να βοηθήσουν αυτούς που υπέφεραν. Ευχαρίστως μαζί με τους γείτονες μας δώσαμε χρήματα και ετοιμάσαμε τροφή για τους άρρωστους.

Από όλη τη χώρα, οι γιατροί και οι επιστήμονες συνέρρεαν στην πόλη για να βοηθήσουν. Και ιατρικοί εμπειρογνώμονες με πείρα στη θεραπεία ματιών και πνευμόνων ήρθαν από άλλες χώρες. Το λυπηρό είναι ότι γυναίκες που προφανώς δεν είχαν επηρεαστεί πολύ οι ίδιες γέννησαν θνησιγενή παιδιά. Άλλες έφτασαν στο νοσοκομείο με πάρα πολύ δυνατούς πόνους και απέβαλαν νεκρά έμβρυα.

Το ενδιαφέρον είναι ότι το Σάββατο, μόλις δυο μέρες πριν, η σύζυγος μου είχε πάει το τελευταίο αντίτυπο του Ξύπνα! στη Δρα Α. Μ. Σάλι, μια τακτική αναγνώστρια. «Έχεις δουλειά;» ρώτησε η γυναίκα μου τη γιατρό. «Δεν έχουμε πολλή δουλειά αυτή την εποχή», ήταν η απάντηση της. «Καθώς βρέχει και έχει και ζέστη, και ο χειμωνιάτικος καιρός είναι καλός, αυτή είναι μια περίοδος υγείας», πρόσθεσε. «Έτσι δεν υπάρχει και πολλή δουλειά για τους γιατρούς».

Αλλά καθώς περνούσαμε τώρα από το ιατρείο της Δρας Σάλι δευτέρα πρωί, η ουρά των ανθρώπων που συνωστίζονταν για να δεχθούν θεραπεία ήταν μέχρι την άλλη γωνιά του δρόμου και είχε πλάτος τεσσάρων ή πέντε ανθρώπων. Τα χέρια τους ανυψώνονταν για να προστατέψουν τα καμμένα μάτια τους από τον ήλιο. Η Δρ Σάλι αργότερα μας είπε ότι την είχαν καλέσει νωρίς το πρωί και ότι αυτή και ο σύζυγος της μαζί με άλλους ανθρώπους που βοηθούσαν δεν είχαν σταματήσει να δουλεύουν όλη την ημέρα της Δευτέρας και τη νύχτα προσφέροντας βοήθεια στα θύματα δωρεάν. Όπως μας δήλωσε, εφόσον θα δινόταν η κατάλληλη θεραπεία έγκαιρα, η όραση μπορούσε να σωθεί. Αν παραμελούνταν, ωστόσο, τα μάτια θα μπορούσαν να βγάλουν εξελκώσεις στον κερατοειδή χιτώνα και θα μπορούσε να χαθεί η όραση. «Όταν βλέπεις όλα αυτά τα δεινά», είπε, «πώς μπορούν οι άνθρωποι να διανοούνται να αρχίσουν έναν πυρηνικό πόλεμο;»

Ψάχνοντας για τους Άλλους Μάρτυρες

Το μεγάλο ενδιαφέρον μας ήταν οι Χριστιανοί αδελφοί και αδελφές μας στο Μποπάλ, που όλοι τους ζούσαν στο παλιό μέρος της πόλης αρκετά μέσα στη ζώνη κινδύνου. Τι ανακούφιση που νιώσαμε όταν τους επισκεφθήκαμε και διαπιστώσαμε ότι και οι 12 ήταν ζωντανοί και δεν είχαν πάθει τίποτα!

Αληθινά εκτιμήσαμε τη Χριστιανική αδελφότητα μας όταν Μάρτυρες από άλλα μέρη άρχισαν να μας επισκέπτονται για να δουν πώς ήμαστε. Ο πρώτος που έφτασε ήταν ο Αδελφός Μπάρετ, που υποφέρει από την καρδιά του. Είχε ταξιδέψει 337 χιλιόμετρα (209 μίλια) όλη τη νύχτα με το τρένο. Ήμαστε τόσο χαρούμενοι που τον είδαμε, βούρκωσαν τα μάτια μας. Τηλεγραφήματα και επιστολές επίσης άρχισαν να καταφθάνουν και αυτό μας ενθάρρυνε πάρα πολύ.

Ελπίδα Παρά τη Λύπη

Καθημερινά, χιλιάδες άνθρωποι συνέρρεαν στην πόλη για να βρουν τους αγαπημένους τους. Οι κυβερνητικές υπηρεσίες εργάζονταν νύχτα και μέρα για να θάψουν τα πτώματα ώστε να αποφευχθεί η διάδοση ασθενειών. Ο πρωθυπουργός του κράτους, ο Αρτζούν Σίνγκ, διακήρυξε ότι η Union Garbide ποτέ δεν θα άνοιγε πάλι στην πόλη. Αλλά θα απαιτηθεί μεγάλο χρονικό διάστημα για να ξεχάσουν οι κάτοικοι του Μποπάλ τη νύχτα του θανάτου.

Κανενός είδους αποζημίωση σ’ αυτούς που έχουν επιζήσει δεν θα φέρει πίσω στη ζωή τους νεκρούς ούτε θα δώσει πίσω την όραση στους τυφλούς. Ωστόσο Εκείνος που θα τα κάνει όλα αυτά τα πράγματα υπάρχει και είναι ο Ιεχωβά Θεός. Οι Μάρτυρες του στο Μποπάλ, ευγνώμονες που είναι ζωντανοί, ευχαρίστως επισκέπτονται τους γείτονες τους με τα παρηγορητικά καλά νέα ότι σύντομα αυτές οι ανθρωποποίητες τραγωδίες δεν θα συμβαίνουν ξανά.

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Μεταφέροντας κάποιο αγαπημένο πρόσωπο για κάψιμο

[Ευχαριστίες]

UPI/BETTMANN ARCHIVE

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Οδηγώντας δύο άτομα που τα μάτια τους υπέστησαν βλάβη

[Ευχαριστίες]

UPI/BETTMANN ARCHIVE