Ο Ζωικός Κόσμος της Αφρικής Υπό Εξαφάνιση—Θα Επιβιώσει;
ΕΙΝΑΙ πρωί και στην αφρικανική σαβάνα βασιλεύει ηρεμία. Ανάμεσα στα χαμόδεντρα βόσκει ένας αρσενικός ελέφαντας. Τεντώνει την προβοσκίδα του και αγκαλιάζει τα μικρά φυτά και τα τρυφερά βλαστάρια, τα ξεριζώνει, τινάζει το χώμα και αφού τα βάλει στο στόμα του, τα μασάει με ικανοποίηση· μόλις άρχισε να κατεβάζει ένα μέρος από τα 136 κιλά φυτικής τροφής που καταναλώνει καθημερινά. Αν και δεν το γνωρίζει, περιφέρεται σ’ αυτά τα λιβάδια εδώ και 40 χρόνια· οι μεγάλοι του χαυλιόδοντες προδίνουν την ηλικία του. Για δέκα ακόμα χρόνια θα είναι σε θέση να συνεχίσει να αναπαράγεται, και κάλλιστα μπορεί να ζήσει μέχρι τα 60.
Ξαφνικά, ένας πυροβολισμός ταράζει την πρωινή ησυχία.
Η σφαίρα που φεύγει από μια καραμπίνα χώνεται βαθιά μέσα στα πλευρά του άμοιρου ελέφαντα. Αυτός βγάζει μια απόκοσμη κραυγή, τρικλίζει και ζαλισμένος όπως είναι προσπαθεί αδέξια να βηματίσει. Οι σφαίρες πληθαίνουν. Τελικά λυγίζει στα γόνατά του και σωριάζεται στο χώμα. Από το φορτηγάκι που πλησιάζει πετάγεται μια ομάδα αντρών και πέφτει με τα μούτρα στη δουλειά. Κατακρεουργούν το πρόσωπο του ελέφαντα για να φτάσουν μέχρι τις ρίζες των χαυλιόδοντων, βαθιά στο κρανίο, και τους πελεκίζουν στα γρήγορα. Μέσα σε λίγα λεπτά οι λαθροκυνηγοί έχουν εξαφανιστεί. Η σαβάνα βυθίζεται και πάλι στην ησυχία. Το μόνο που απόμεινε από τον κάποτε αγέρωχο ελέφαντα είναι τα 6.300 κιλά σάρκας που κείτονται εκεί μέχρι να σαπίσουν.
Δυστυχώς, αυτή δεν είναι κάποια μεμονωμένη περίπτωση. Αντίθετα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς, οι ελέφαντες που σκοτώνονται κάθε χρόνο από τους λαθροκυνηγούς κυμαίνονται από 45.000 μέχρι 400.000. Έρευνες που γίνονται στο ζωικό βασίλειο δείχνουν ότι ο συνολικός αριθμός των αφρικανικών ελεφάντων έχει μειωθεί από εκατομμύρια που ήταν κάποτε σε σχεδόν 900.000. Αν το λαθραίο κυνήγι συνεχιστεί με το σημερινό ρυθμό, τότε αυτός ο αριθμός θα μειωθεί στις 450.000 μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Και καθώς τα γέρικα αρσενικά που έχουν τους μεγάλους χαυλιόδοντες γίνονται όλο και πιο σπάνια, οι κυνηγοί σκοτώνουν όλο και περισσότερα νεαρά αρσενικά, ακόμα και θηλυκά.
Τι βρίσκεται πίσω απ’ αυτήν τη σφαγή; Το εμπόριο του ελεφαντοστού της Αφρικής που ανέρχεται σε 50 εκατομμύρια δολάρια (περ. 6,75 δισ. δρχ.), σε συνδυασμό με την εύκολη απόχτηση αυτόματων όπλων, έχουν κάνει τον ελέφαντα ένα στόχο-πειρασμό για τους λαθροκυνηγούς.
Ο αφρικανικός ρινόκερος διέρχεται ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο. Εξαιτίας του εξοντωτικού κυνηγιού τον περασμένο αιώνα, οι ρινόκεροι περιορίστηκαν σε περίπου εκατό χιλιάδες την προηγούμενη γενιά. Σήμερα υπάρχουν μόνο κάπου 11.000 κατατρεγμένοι ρινόκεροι. Ανάμεσα στο 1972 και στο 1978, κάθε χρόνο θανατώνονταν 2.580 ρινόκεροι· πολλοί βιολόγοι φοβούνται ότι το είδος θα έχει εξαφανιστεί μέχρι το έτος 2000.
Τι βρίσκεται πίσω απ’ αυτό το μακελειό; Και πάλι η απάντηση έχει να κάνει κυρίως με το χρήμα. Το κέρατο του ρινόκερου μπορεί να αποφέρει μέχρι και 11.000 δολάρια (περ. 1,5 εκατ. δρχ.) το κιλό στη λιανική πώληση. Σε όλη την Άπω Ανατολή πουλιέται σε κονιοποιημένη μορφή, ως γιατρικό για τον πονοκέφαλο και τον πυρετό, μολονότι οι έρευνες δείχνουν ότι οι θεραπευτικές του ιδιότητες σ’ αυτούς τους τομείς είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Η Βόρεια Υεμένη αποτελεί μια ακόμα μεγαλύτερη αγορά για τα κέρατα του ρινόκερου. Εκεί νεόπλουτοι νεαροί λαχταρούν να αυξήσουν το γόητρό τους αποχτώντας ένα εθιμοτυπικό στιλέτο με λαβή από κέρατο ρινόκερου—παρ’ όλο που την ίδια δουλειά θα την έκανε εξίσου καλά και το κέρατο ενός βοδιού.
Ψηλά στα ηφαιστειογενή βουνά της Ρουάντα και του Ζαΐρ και στο γειτονικό δάσος Μπουίντι της Ουγκάντα ζουν οι τελευταίοι από τους γορίλες των ορέων. Ο αριθμός τους έχει λιγοστέψει και έχουν φτάσει στο χείλος της εξαφάνισης. Προς το παρόν, στη ζούγκλα υπάρχουν μόνο 400 απ’ αυτούς. Γιατί; Οι λαθροκυνηγοί τους σκοτώνουν για τρόπαια. Το κεφάλι του γορίλα που θα στολίσει κάποιο τοίχο μπορεί να πουληθεί στη μαύρη αγορά μέχρι και 1.200 δολάρια (περ. 160.000 δρχ.) και το χέρι του για 600 δολάρια (περ. 80.000 δρχ.) για να χρησιμοποιηθεί ως σταχτοδοχείο!
Πιστεύεται επίσης ότι το ταχύτερο χερσαίο ζώο, ο γατόπαρδος (τσίτα), βρίσκεται υπό εξαφάνιση. Μόνο 20.000 έχουν απομείνει στην άγρια κατοικία τους. Οι επιστήμονες προειδοποιούν επιπλέον ότι ανάμεσα σ’ αυτόν τον μικρό πληθυσμό λαβαίνουν χώρα επικίνδυνες επιμειξίες ανάμεσα σε συγγενικά ζώα, με αποτέλεσμα το ποσοστό της βρεφικής θνησιμότητας να είναι μεγάλο ανάμεσα στους γατόπαρδους. Έτσι, αυτά τα ζώα γίνονται ακόμα περισσότερο ευπρόσβλητα στις δυσμενείς συνθήκες της φυσικής τους κατοικίας που συνεχώς μικραίνει.
Στην πραγματικότητα, η ανάγκη που υπάρχει για χώρο κατοικίας των ζώων της Αφρικής εγείρει περίπλοκα προβλήματα. Για παράδειγμα, ένας άγριος ελέφαντας που περνάει μέσα από ένα μικρό αγρόκτημα και τρώει τις σοδειές, κάλλιστα απειλεί το ίδιο το εισόδημα του αγροκτηματία. Αν τώρα, από την άλλη μεριά, περιοριστούν πάρα πολλοί ελέφαντες μέσα στα όρια ενός πάρκου ή χώρου διατήρησης, απ’ όπου δεν θα απειλούν τις σοδειές των αγροτών, μπορεί γρήγορα να μεταβάλουν τα δάση του πάρκου σε βοσκότοπους εξαιτίας της αδηφαγίας τους. Κι εφόσον οι ελέφαντες δεν μπορούν να μετακινηθούν σε άλλη περιοχή, τα δάση δεν έχουν την ευκαιρία να αναπτυχθούν και πάλι.
Εκείνοι που είναι υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος, οι φύλακες των πάρκων άγριων ζώων και οι επιστήμονες έχουν καταβάλει αξιέπαινες και επίπονες προσπάθειες για τη λύση αυτών των προβλημάτων και μπορεί να τους αποδοθεί κάποιος βαθμός επιτυχίας. Για παράδειγμα, στη Νότια Αφρική, υπήρχαν πρόσφατα μόνο εκατό περίπου λευκοί ρινόκεροι. Πάρθηκαν αποτελεσματικά μέτρα για την προστασία του είδους, και τώρα αριθμούν περίπου τις 3.000.
Παρ’ όλα αυτά ο κίνδυνος εξακολουθεί να ενεδρεύει όχι μόνο για τον αφρικανικό ρινόκερο και για το ζωικό κόσμο της Αφρικής αλλά μάλλον για το ζωικό βασίλειο σ’ όλη τη γη. Στην Ασία, και ο ελέφαντας και ο ρινόκερος βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο απ’ ό,τι τα αφρικανικά τους αντίστοιχα είδη που μόλις εξετάσαμε. Αυτό που προκαλεί μεγαλύτερη ανησυχία είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με μερικές μελέτες κάθε μέρα εξαφανίζεται οριστικά ένα είδος. Μια άλλη έκθεση παρατήρησε ότι από τώρα και μέχρι το τέλος του αιώνα, τα είδη θα εξαφανίζονται με ρυθμό ενός είδους την ώρα!
Μπορούμε να αντέξουμε μια τέτοια απώλεια; Μπορεί, άραγε, το εμπόριο που περιστρέφεται γύρω από τις ανθρώπινες ανάγκες, πραγματικές ή φανταστικές, να δικαιολογήσει αυτή την αλόγιστη καταστροφή;