Υπάρχει Χώρος και για τον Άνθρωπο και για τα Ζώα;

ΓΙΑΤΙ μειώνεται η άγρια ζωή σε τόσο πολλά μέρη της Αφρικής; (Βλέπε πλαίσιο, απέναντι σελίδα). Μερικοί αποδίδουν την ευθύνη στη ραγδαία αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού της ηπείρου.

Είναι αλήθεια ότι μερικά μέρη της Αφρικής, ειδικά γύρω από τις πόλεις, παρουσιάζουν το φαινόμενο του υπερπληθυσμού. Επίσης, οι περιοχές της υπαίθρου υφίστανται υπερβόσκηση από τα κοπάδια πολλών χωρικών κτηνοτρόφων. Για παράδειγμα, εξετάστε την περίπτωση των πολυπληθών περιοχών Βέντα, Γκανζανκούλου και Κανγκουάνε, οι οποίες συνορεύουν με το Εθνικό Πάρκο Κρούγκερ. Αυτές οι ημιαυτόνομες περιοχές μαύρων σχηματίστηκαν ως μέρος της πολιτικής απαρτχάιντ που ακολουθούσε παλιότερα η Νότια Αφρική, και η πυκνότητα του πληθυσμού τους κυμαίνεται από 70 ως 100 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Στενοχωριέται κανείς όταν διασχίζει αυτές τις περιοχές, καθώς ταξιδεύει για να απολαύσει διακοπές στο Εθνικό Πάρκο Κρούγκερ. «Οι κοινότητες που ζουν στα σύνορα . . . είναι φτωχές, κυρίως άνεργες και λιμοκτονούν», εξηγεί η εφημερίδα Σοβέταν (Sowetan) της Νότιας Αφρικής. «Τα ζώα», παρατηρεί μια άλλη τοπική εφημερίδα, η Δε Νατάλ Γουίτνες (The Natal Witness), «ζουν σε οργιώδη αφθονία από τη δική τους μεριά του φράχτη».

Σύμφωνα με πρόσφατες εκθέσεις, οι αρχές του Πάρκου Κρούγκερ σκοπεύουν να κάνουν περισσότερα για να βοηθήσουν τους ανθρώπους που ζουν στα σύνορα του πάρκου. Αλλά τι θα συνέβαινε αν καταργούνταν όλοι οι φράχτες και επιτρεπόταν χωρίς περιορισμούς η είσοδος σε κυνηγούς, βοσκούς και έποικους; Οι υπέρμαχοι της διατήρησης του περιβάλλοντος φοβούνται ότι με τον καιρό θα εξαλείφονταν τα περισσότερα άγρια ζώα, όπως συνέβη σε άλλες χώρες.

Τα καλά οργανωμένα καταφύγια θηραμάτων παίζουν ζωτικό ρόλο στη διάσωση της άγριας ζωής, ιδιαίτερα σε πυκνοκατοικημένες περιοχές. Τα καταφύγια μπορούν επίσης να δημιουργήσουν εισροή των αρκετά απαραίτητων χρημάτων που φέρνουν οι ξένοι τουρίστες. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 5). «Αυτές οι περιοχές», καταλήγει ο Αφρικανός δημοσιογράφος Μούσα Ζόντι στο άρθρο της εφημερίδας Σοβέταν που αναφέρθηκε παραπάνω, «παρέχουν επίσης ευκαιρίες εργασίας για χιλιάδες ανθρώπους—ιδιαίτερα εκείνους που ζουν δίπλα σε αυτά τα καταφύγια. Επιπρόσθετα, αυτή είναι η κληρονομιά μας. Δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε στα παιδιά μας καλύτερο δώρο από αυτά τα μέρη».

Υπερπληθυσμός—Η Μόνη Απειλή;

Η εκρηκτική αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού δεν είναι η μόνη απειλή για την άγρια ζωή της Αφρικής. Εξετάστε, για παράδειγμα, τέσσερις μεγάλες αφρικανικές χώρες που συνορεύουν: τη Ναμίμπια, την Μποτσουάνα, την Ανγκόλα και τη Ζάμπια. Αυτές περικλείουν μια έκταση μεγαλύτερη από την Ινδία, ωστόσο συνολικά έχουν πυκνότητα πληθυσμού μόνο 6 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αυτό δεν είναι πολύ αν συγκριθεί με την πυκνότητα πληθυσμού χωρών όπως η Γερμανία, με 222 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο· η Βρετανία, με 236 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο· και η Ινδία, με 275 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο! Μάλιστα, η πυκνότητα πληθυσμού όλης της Αφρικής, 22 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, είναι πολύ μικρότερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο που είναι 40 άτομα.

«Ο ανθρώπινος πληθυσμός στην Αφρική αυξάνεται γοργά», παραδέχεται ο Ρίτσαρντ Μπελ από τη Ζάμπια στο βιβλίο Διατήρηση του Περιβάλλοντος στην Αφρική (Conservation in Africa), «αλλά συνολικά η πυκνότητα του πληθυσμού είναι ακόμη σχετικά μικρή εκτός από κάποιες συγκεντρώσεις σε τοπικό επίπεδο».

Οι ασθένειες, οι καταστροφικές ξηρασίες, οι διεθνείς δραστηριότητες των λαθροθήρων, οι εμφύλιοι πόλεμοι και η παραμέληση των χωρικών της υπαίθρου, όλα συντελούν στη μείωση της άγριας ζωής στην Αφρική.

Ο ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της Δύσης, είχε ως αποτέλεσμα συγκρούσεις σε ολόκληρη την Αφρική, καθώς και οι δυο πλευρές έφεραν άφθονα και εξελιγμένα όπλα στην ήπειρο. Συνήθως, μερικά από τα αυτόματα όπλα έχουν στραφεί εναντίον των άγριων ζώων για να τραφούν στρατοί που λιμοκτονούσαν και να αγοραστούν και άλλα όπλα από την πώληση διαφόρων ειδών, όπως χαυλιόδοντες ελεφάντων, κέρατα ρινόκερων, τρόπαια και προϊόντα από άλλα ζώα. Η ραγδαία καταστροφή της άγριας ζωής δεν σταμάτησε με τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου. Τα όπλα εξακολουθούν να βρίσκονται στην Αφρική. Σχετικά με έναν από τους εμφύλιους πολέμους της Αφρικής, αυτόν στην Ανγκόλα, το περιοδικό Άφρικα Σάουθ (Africa South) αναφέρει: «Η λαθροθηρία, η οποία ήταν ήδη εκτεταμένη στη διάρκεια του πολέμου, πήρε τεράστιες διαστάσεις αφότου έγινε κατάπαυση του πυρός επειδή δεν έγινε κανένας έλεγχος στους μαχητές που αποστρατεύτηκαν». Επιπλέον, αυτός ο πόλεμος έχει ξαναρχίσει.

Πολλοί λαθροθήρες είναι διατεθειμένοι να διακινδυνέψουν τη ζωή τους εξαιτίας των τεράστιων χρηματικών ποσών που περιλαμβάνονται. «Ένα και μόνο κέρατο [ρινόκερου] μπορεί να αποφέρει 25.000 δολάρια [περ. 5 εκατ. δρχ.]», αναφέρει η εφημερίδα Δε Σταρ (The Star) της Αφρικής. Ένας υπέρμαχος της διατήρησης του περιβάλλοντος, ο Δρ Έζμοντ Μάρτιν, επισκέφτηκε μια χώρα της Ασίας το 1988 και διαπίστωσε ότι η τιμή του κέρατου του ρινόκερου είχε αυξηθεί μέσα σε τρία χρόνια από 1.532 δολάρια (περ. 306.000 δρχ.) σε 4.660 δολάρια (περ. 932.000 δρχ.) το κιλό.

Ποιος θα Χτυπήσει Πρώτος;

Έχουν ληφτεί δραστικά μέτρα για να στραφεί η προσοχή στην απειλή που προκαλεί η ζήτηση για ελεφαντόδοντο και κέρατο ρινόκερου. Τον Ιούλιο του 1989, εκατομμύρια τηλεθεατές σε όλο τον κόσμο είδαν τον πρόεδρο της Κένυας, Ντάνιελ άραπ Μόι, να βάζει φωτιά σε έναν τεράστιο σωρό 12 τόνων ελεφαντόδοντου, η υπολογισθείσα αξία του οποίου ήταν τρία ως έξι εκατομμύρια δολάρια (περ. 0,6 ως 1,2 δισ. δρχ.). Ο υπεύθυνος για την άγρια ζωή της Κένυας, Δρ Ρίτσαρντ Λίκι, ρωτήθηκε πώς μπορούσε να δικαιολογηθεί μια τέτοια φαινομενική σπατάλη. «Δεν θα μπορούσαμε να πείσουμε τους ανθρώπους στην Αμερική, στον Καναδά ή στην Ιαπωνία να σταματήσουν να αγοράζουν ελεφαντόδοντο αν εξακολουθούσαμε να το πουλάμε», αποκρίθηκε αυτός. Πράγματι, τέτοια μέτρα ανάγκασαν πολλούς ανθρώπους που σοκαρίστηκαν να συμμορφωθούν με μια διεθνή απαγόρευση που επιβλήθηκε στο εμπόριο ελεφαντόδοντου. Η ζήτηση για προϊόντα ελεφαντόδοντου έπεσε ραγδαία.

Με τους ρινόκερους, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Αν και ο πρόεδρος της Κένυας έκαψε το 1990 κέρατα ρινόκερου αξίας εκατομμυρίων δολαρίων, η ζήτηση συνεχίζεται. (Βλέπε πλαίσιο «Γιατί Είναι Τόσο Δημοφιλές το Κέρατο του Ρινόκερου», σελίδα 9). Για να προστατέψουν τον πληθυσμό των ρινόκερων που μειώνεται, μερικές χώρες έχουν καταφύγει στο κόψιμο των κεράτων αυτών των ζώων. Μερικές φορές γίνεται ένας απεγνωσμένος αγώνας δρόμου για το ποιος θα χτυπήσει πρώτος, ο υπέρμαχος της διατήρησης του περιβάλλοντος με αναισθητικό βέλος ή ο λαθροθήρας με φονικό αυτόματο όπλο.

Μια Νέα Τάση στη Διατήρηση του Περιβάλλοντος

Οι Δυτικοί κυνηγοί και οι υπέρμαχοι για τη διατήρηση του περιβάλλοντος θεωρούν από καιρό πολύτιμη την ικανότητα των κατοίκων της υπαίθρου να ανακαλύπτουν τα ίχνη των ζώων. Πράγματι, πολλοί Αφρικανοί έχουν εκπληκτική γνώση της άγριας ζωής. «Μεγάλο μέρος αυτής της γνώσης», εξηγεί ο Λόιντ Τίμπερλέικ στο βιβλίο του Η Αφρική σε Κρίση (Africa in Crisis), «μεταδίδεται από στόμα σε στόμα και κινδυνεύει να χαθεί καθώς οι Αφρικανοί εγκαταλείπουν την επαρχία και πηγαίνουν στις πόλεις . . . Ο κόσμος κινδυνεύει έτσι να χάσει αυτό που . . . η ανθρωπολόγος Λέσλι Μπράουνριγκ αποκάλεσε ‘αιώνες πολυάνθρωπης επιστημονικής έρευνας’».

Στο παρελθόν, οι αποικιακές κυβερνήσεις ίδρυαν εθνικά πάρκα διώχνοντας τους χωρικούς οι οποίοι επί αιώνες εξαρτιόνταν από τα άγρια ζώα για τροφή. Τώρα μερικές αφρικανικές κυβερνήσεις αναζητούν τη βοήθεια αυτών των από πολλού παραμελημένων κτηνοτρόφων της υπαίθρου. «Σε αρκετά κράτη του νότιου τμήματος της Αφρικής», αναφέρει το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής, «η πολιτεία έχει παραχωρήσει σε άλλους τον αποκλειστικό έλεγχο της άγριας ζωής. Στις αγροτικές κοινότητες που υπάρχουν σε 10 από τις 31 Περιοχές Διαχείρισης Θηραμάτων της Ζάμπιας έχουν δοθεί δικαιώματα όσον αφορά την άγρια ζωή· η λαθροθηρία έχει μειωθεί δραστικά και φαίνεται ότι, ως αποτέλεσμα, ο πληθυσμός των άγριων ζώων αυξάνει και πάλι». Υπάρχουν άλλες εκθέσεις που μιλούν για επιτυχία εκεί που οι ίδιοι χωρικοί της υπαίθρου έχουν αναλάβει τη διατήρηση της άγριας ζωής, όπως μεταξύ των μαύρων ρινόκερων και των ελεφάντων της ερήμου στο Καόκολαντ της Ναμίμπια, σε καταφύγια θηραμάτων στο Κανγκουάνε της Νότιας Αφρικής και σε άλλες αφρικανικές χώρες.

Παρά την ελπιδοφόρα αυτή τάση, οι υπέρμαχοι της διατήρησης του περιβάλλοντος παραμένουν ανήσυχοι για το μέλλον. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτή η νέα προσέγγιση είναι μόνο προσωρινή λύση. Μακροπρόθεσμα, η γοργή αύξηση του πληθυσμού των ανθρώπων εξακολουθεί να αποτελεί απειλή. «Στον επόμενο αιώνα», εξηγεί το περιοδικό Νέα των Η.Π.Α. και Παγκόσμιες Ειδήσεις (U.S.News & World Report), «αναμένεται να αυξηθεί ο πληθυσμός των ανθρώπων κατά 5 δισεκατομμύρια περίπου, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες, όχι συμπτωματικά, είναι επίσης τα τελευταία καταφύγια για την άγρια ζωή του πλανήτη».

Καθώς ο πληθυσμός των ανθρώπων επεκτείνεται σε ερημικές περιοχές, εκδηλώνεται μια σύγκρουση μεταξύ ανθρώπου και ζώων. «Είναι ασύμβατη η συνύπαρξη πολλών ειδών μεγάλων αφρικανικών ζώων με τα περισσότερα είδη ανάπτυξης της υπαίθρου· σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνεται, για παράδειγμα, ο ελέφαντας, ο ιπποπόταμος, ο ρινόκερος, το βουβάλι, το λιοντάρι και ο κροκόδειλος καθώς και μερικές μεγάλες αντιλόπες, πρωτεύοντα θηλαστικά και χοίροι», εξηγεί το βιβλίο Διατήρηση του Περιβάλλοντος στην Αφρική.

Εφόσον ο άνθρωπος δεν φαίνεται να έχει κάποια λύση για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση της άγριας ζωής της Αφρικής, τότε ποιος έχει;

[Πλαίσιο/Χάρτης στη σελίδα 7]

«Τα βουβάλια έχουν μειωθεί από 55.000 σε λιγότερα από 4.000, τα γουότερμπακ (υδρόβια αντιλόπη) από 45.000 σε λιγότερα από 5.000, οι ζέβρες από 2.720 σε 1.000 περίπου και οι ιπποπόταμοι έχουν μειωθεί από 1.770 σε 260 περίπου».—Μια σύγκριση δύο εναέριων ερευνών που έλαβαν χώρα το 1979 και το 1990 στο Δέλτα Μαρουμέου της Μοζαμβίκης και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Η Άγρια Ζωή της Αφρικής (African Wildlife), Μάρτιος/Απρίλιος 1992.

«Το 1981, περίπου 45.000 ζέβρες μετανάστευσαν περνώντας από τα λιβάδια και τα δάση [της βόρειας Μποτσουάνα]. Αλλά το 1991 μόνο 7.000 περίπου ολοκλήρωσαν το ίδιο ταξίδι».—Από το περιοδικό Γκέταγουεϊ (Getaway) στην κριτική του για μια βιντεοταινία με θέμα την άγρια ζωή και τίτλο Σχέδια στο Χορτάρι (Patterns in the Grass), Νοέμβριος 1992.

«Στη διάρκεια της επίσκεψής μας [στο Τόγκο της Δυτικής Αφρικής] βρήκαμε έναν ενδιαφέροντα και απροσδόκητο πληθυσμό ελεφάντων του δάσους στο Φυσικό Καταφύγιο Φος ο Λιόν . . . Μια εναέρια απογραφή που διεξάχτηκε το Μάρτιο του 1991 έδειξε ένα σύνολο 130 ζώων. . . . [Αλλά σε λιγότερο από ένα χρόνο] ο αριθμός των ελεφάντων στο Φος ο Λιόν έπεσε στους 25».—Αναφέρθηκε στο περιοδικό Η Άγρια Ζωή της Αφρικής, Μάρτιος/Απρίλιος 1992.

[Χάρτης]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Τα καταφύγια θηραμάτων της Αφρικής παίζουν ζωτικό ρόλο στη διατήρηση πολλών ειδών

ΑΦΡΙΚΗ

ΜΑΡΟΚΟ

ΔΥΤΙΚΗ ΣΑΧΑΡΑ

ΜΑΥΡΙΤΑΝΙΑ

ΑΛΓΕΡΙΑ

ΜΑΛΙ

ΤΥΝΗΣΙΑ

ΛΙΒΥΗ

ΝΙΓΗΡΑΣ

ΝΙΓΗΡΙΑ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΤΣΑΝΤ

ΣΟΥΔΑΝ

ΤΖΙΜΠΟΥΤΙ

ΑΙΘΙΟΠΙΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΚΑΜΕΡΟΥΝ

ΚΟΝΓΚΟ

Καμπίντα (Ανγκόλα)

ΓΚΑΜΠΟΝ

ΖΑΪΡ

ΟΥΓΚΑΝΤΑ

ΚΕΝΥΑ

ΣΟΜΑΛΙΑ

ΤΑΝΖΑΝΙΑ

ΑΝΓΚΟΛΑ

ΖΑΜΠΙΑ

ΜΑΛΑΟΥΙ

ΝΑΜΙΜΠΙΑ

ΖΙΜΠΑΜΠΟΥΕ

ΜΟΖΑΜΒΙΚΗ

ΜΠΟΤΣΟΥΑΝΑ

ΜΑΔΑΓΑΣΚΑΡΗ

ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ

ΣΕΝΕΓΑΛΗ

ΓΚΑΜΠΙΑ

ΓΟΥΙΝΕΑ-ΜΠΙΣΑΟΥ

ΓΟΥΙΝΕΑ

ΜΠΟΥΡΚΙΝΑ ΦΑΣΟ

ΜΠΕΝΙΝ

ΣΙΕΡΑ ΛΕΟΝΕ

ΛΙΒΕΡΙΑ

ΑΚΤΗ ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΟΥ

ΓΚΑΝΑ

ΤΟΓΚΟ

ΙΣΗΜΕΡΙΝΗ ΓΟΥΙΝΕΑ

ΡΟΥΑΝΤΑ

ΜΠΟΥΡΟΥΝΤΙ

ΣΟΥΑΖΙΛΑΝΔΗ

ΛΕΣΟΤΟ

Φος ο Λιόν

Φυσικό Καταφύγιο

Καταφύγιο Θηραμάτων Μασάι Μάρα

Εθνικό Πάρκο Σερεγκέτι

Δέλτα Μαρουμέου

Εθνικό Πάρκο Κρούγκερ

Μεσόγειος Θάλασσα

Ερυθρά Θάλασσα

Ινδικός Ωκεανός

Περιοχές που Αναφέρονται στο Άρθρο

Κύρια Εθνικά Πάρκα

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 9]

Γιατί Είναι Τόσο Δημοφιλές το Κέρατο του Ρινόκερου

«ΑΝΤΙΠΥΡΕΤΙΚΟ Νερό ‘Τρία Πόδια’ από Κέρατο Ρινόκερου». Έτσι λέγεται ένα δημοφιλές φάρμακο που πουλιέται στη Μαλαισία, σύμφωνα με τους συγγραφείς του βιβλίου Ρινόκερος (Rhino), τον Ντάριλ και τη Σάρνα Μπάλφορ. Η ετικέτα σε αυτό το αποκαλούμενο φάρμακο περιέχει το εξής μήνυμα: «Αυτό το φάρμακο κατασκευάζεται προσεκτικά από τα πιο καλοδιαλεγμένα Κέρατα Ρινόκερου και Αντιπυρετικά Φάρμακα, και με την άμεση επίβλεψη Ειδικών. Αυτό το θαυμαστό φάρμακο κάνει θαύματα με το να παρέχει άμεση ανακούφιση σε αυτούς που υποφέρουν από: Ελονοσία, Υψηλή Θερμοκρασία, Πυρετό που επηρεάζει την Καρδιά και τα Τέσσερα Άκρα, Κατά της Ζάλης από το Κλίμα, Τρέλα, Πονόδοντο, κτλ.».—Τα πλάγια γράμματα δικά μας.

Τέτοιες πεποιθήσεις είναι πολύ διαδεδομένες στις χώρες της Ασίας. Το κέρατο του ρινόκερου σε υγρό ή σε σκόνη το βρίσκει κανείς εύκολα σε πολλές ασιατικές πόλεις. Ελπίζοντας να μειώσουν τη δημοτικότητά του, οι Μπάλφορ ισχυρίζονται: «Η λήψη μιας δόσης από κέρατο ρινόκερου έχει την ίδια ιατρική αξία που έχει και το μάσημα των νυχιών σας».

Στην Υεμένη, θεωρούν πολύτιμο το κέρατο του ρινόκερου για άλλον ένα λόγο—ως υλικό για λαβές στιλέτων. Πάνω από 22 τόνοι εισάχτηκαν στη χώρα αυτή στη δεκαετία του 1970, και είναι δύσκολο να βρεθεί ένα κατάλληλο υποκατάστατο. «Οι κάτοικοι της Υεμένης», εξηγούν οι Μπάλφορ, «έχουν διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το κέρατο του ρινόκερου όσον αφορά την αντοχή και την εμφάνιση. . . . Όσο πιο πολύ παλιώνουν [οι λαβές των στιλέτων] τόσο ωραιότερες φαίνονται, αποκτώντας με τον καιρό μια ημιδιαφάνεια παρόμοια με αυτήν του κεχριμπαριού».

[Γραφήματα/Εικόνες στη σελίδα 8]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

2.720

1.000

1979 Πληθυσμός ζεβρών 1990

55.000

3.696

1979 Πληθυσμός βουβαλιών 1990

1.770

260

1979 Πληθυσμός ιπποπόταμων 1990

45.000

4.480

1979 Πληθυσμός γουότερμπακ 1990

Συγκριτικές τάσεις στους πληθυσμούς άγριων ζώων στο Δέλτα Μαρουμέου για το 1979 και το 1990

[Ευχαριστίες]

Bottom left: Safari-Zoo of Ramat-Gan, Tel Aviv