Πώς σας Επηρεάζει η Γουόλ Στριτ;
ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΙΑ την έχουν ονομάσει ζοφερή επιστήμη. Ωστόσο, είναι μια επιστήμη που επηρεάζει τη ζωή όλων μας. Οι τιμές που πληρώνετε στα μαγαζιά, ο αριθμός των διαθέσιμων θέσεων εργασίας, οι υπηρεσίες που παρέχει η κυβέρνηση της χώρας σας—όλα αυτά εξαρτιούνται από την ισχύ της οικονομίας στη χώρα σας.
‘Αλλά τι σχέση έχει αυτό με τη Γουόλ Στριτ;’ θα μπορούσαν να ρωτήσουν μερικοί. ‘Αυτή βρίσκεται πολύ μακριά για να με ενδιαφέρει εμένα’. Το χρηματιστήριο είναι σαν ένας καθρέφτης της οικονομίας. Και σήμερα, τα κράτη του κόσμου είναι τόσο αλληλεξαρτόμενα που δεν υπάρχει οικονομία η οποία να είναι αποκομμένη από τις υπόλοιπες.
Η Παγκοσμιότητα της Οικονομίας
Ο πρόεδρος του Αμερικανικού Χρηματιστηρίου είπε ότι το σοκ που συνέβη τη Μαύρη Δευτέρα «κατέστησε απόλυτα σαφές ότι δεν υπάρχει καμιά χώρα που να ελέγχει πλήρως την τύχη της». Στην Ιταλία, ένας αρθρογράφος της La Repubblica το έθεσε ως εξής: «Οι φόροι της Δυτικής Γερμανίας χτες, το χρέος της Λατινικής Αμερικής σήμερα και . . . οι νομοθετικές πράξεις του Κογκρέσου των Η.Π.Α. αύριο, κάποτε αποτελούσαν γεγονότα ξέχωρα το ένα από το άλλο ή αλληλένδετα μόνο μετά την πάροδο μεγάλης χρονικής περιόδου. Σήμερα, συνδέονται στη στιγμή. Για να το συνειδητοποιήσετε αυτό, αρκεί να μπείτε στην αίθουσα διαπραγματεύσεων μιας μεγάλης διεθνούς τράπεζας, όπου υπάρχει κάτι σαν ηλεκτρονικό διαστημόπλοιο, συνδεδεμένο μέρα-νύχτα με όλα τα χρηματιστήρια του κόσμου».
Ποια χώρα, ποια οικονομία μπορεί να αξιώσει ότι είναι απομονωμένη απ’ αυτό το παγκόσμια αλληλένδετο και αλληλεξαρτόμενο σύστημα; Μήπως οι αφρικανικές χώρες; Οι εκδότες ενός μηνιαίου οικονομικού εντύπου που παρακολουθεί την αφρικανική οικονομία λένε ότι «οι αφρικανικές οικονομίες είναι ιδιαίτερα τρωτές στα εξωτερικά σοκ». Και τι θα πούμε για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής; Ένας εκδότης της Jornal do Brasil είπε ότι η χρηματιστηριακή κρίση αποτελούσε μέρος μιας διεθνούς οικονομικής κρίσης. Και τι γίνεται με τη Μέση Ανατολή; Ο αναπληρωτής εκδότης της Ma’ariv του Τελ Αβίβ παρέθεσε τα λόγια ενός πρώην πρωθυπουργού του Ισραήλ: «Όταν κρυολογεί η Αμερική, φταρνίζεται το Ισραήλ».
Ποιος είναι λοιπόν ασφαλής από τις σημερινές οικονομικές καταιγίδες; Αν ένας επιβάτης λιάζεται πάνω στο κατάστρωμα ενός υπερωκεανίου και του πουν ότι στο κύτος του πλοίου, στο κάτω μέρος, έχει ανοίξει μια τρύπα, θα ήταν λογικό να αισθάνεται ότι δεν κινδυνεύει, απλώς και μόνο επειδή το σημείο του προβλήματος βρίσκεται τόσο πολύ μακριά του; Όχι· όλα τα μέρη του πλοίου συνδέονται—κανένα δεν επιπλέει μόνο του. Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για τις οικονομίες όλου του κόσμου. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει μια οικονομία, μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα σ’ εσάς.
Επικίνδυνα Νερά για τα Μικρά Ψάρια
Μετά το κραχ, οι μικροί επενδυτές εγκατέλειψαν ομαδικά το χρηματιστήριο. Η μαζική αποχώρηση προξένησε μεγάλες απώλειες στις μεσιτικές επιχειρήσεις, όπου έγιναν 25.000 απολύσεις μετά το κραχ. Αλλά προξένησε ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα στο ίδιο το χρηματιστήριο.
Τι ήταν εκείνο που τρόμαξε πολλούς επενδυτές και τους έκανε να εγκαταλείψουν τη Γουόλ Στριτ; Είναι φανερό πως το κραχ είχε μεγάλη σχέση μ’ αυτό. Αλλά και με άλλους τρόπους, η Γουόλ Στριτ άρχισε να φαίνεται εχθρικό περιβάλλον για το μικρό επενδυτή, σαν τα νερά που είναι πολύ επικίνδυνα για τα μικρά ψάρια. Ας εξερευνήσουμε εν συντομία τρεις από τις τάσεις που έχουν συντελέσει σ’ αυτό: η επικράτηση των κομπιούτερ, το όργιο της ‘εξαγοράς’ εταιριών από άλλες εταιρίες και η έκρηξη του χρέους.
Μήπως Έχουν το Πρόσταγμα τα Μηχανήματα;
Η Μαύρη Δευτέρα ήταν άσχημη μέρα για τους κομπιούτερ. Το παλιρροϊκό κύμα των συναλλαγών εκείνης της μέρας ήταν πολύ μεγάλο για να το αντέξουν. Σ’ ολόκληρη τη χώρα, οι μεσίτες, εξοργισμένοι αλλά κι ανίκανοι ταυτόχρονα, παρακολουθούσαν τις οθόνες των τερματικών τους να γεμίζουν ερωτηματικά ή απλώς να σβήνουν. Στο επίκεντρο της καταιγίδας, στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, το κραχ προξένησε τη διακοπή σχεδόν όλων των τμημάτων του συστήματος. Αλλά πολλοί υποστήριξαν ότι οι κομπιούτερ δεν ήταν απλώς θύματα του κραχ, αλλά στην πραγματικότητα συνεργοί στο φαινόμενο των μαζικών πωλήσεων. Κάποιος το έθεσε ως εξής στην εφημερίδα The New York Times: «Απλώς, κομπιούτερ πουλάνε σε κομπιούτερ».
Φυσικά, αυτό δεν είναι απόλυτα αληθινό. Αλλά με μερικά πολύπλοκα τεχνάσματα στις συναλλαγές, τα οποία προωθούνται από μεγάλες εταιρίες-επενδυτές, οι κομπιούτερ αντιδρούν αυτόματα στις συνθήκες της αγοράς—όπως η πτώση της τιμής κάποιας μετοχής—υποδεικνύοντας στο μεσίτη τι πρέπει να κάνει. Το πρόβλημα είναι ότι αυτός σπάνια έχει τον καιρό να εξετάσει την ορθότητα των υποδείξεων που του δίνει ο κομπιούτερ του. Έτσι, οι κομπιούτερ μπορούν να καθορίσουν τις κινήσεις αμέτρητων διαπραγματευτών, όπως ο χορογράφος καθορίζει τις κινήσεις μιας ομάδας χορευτών. Αυτοί όλοι μαζί υπακούνε στους κομπιούτερ τους, δημιουργώντας έτσι τεράστια κύματα πωλήσεων, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν άλλα κύματα πωλήσεων. Οι κομπιούτερ λοιπόν μπορεί να έκαναν πιο έντονο το κραχ, ακριβώς όπως ο ήχος που διοχετεύεται και πάλι στα μεγάφωνα μπορεί να κλιμακωθεί και να γίνει διαπεραστικό σφύριγμα που σου παίρνει τ’ αυτιά. Μερικοί λένε ότι οι κομπιούτερ είναι υπεύθυνοι για τις 300 από τις 508 μονάδες της πτώσης.
Οι κομπιούτερ μπορεί να είναι απαραίτητοι για το χρηματιστήριο, αλλά, τη Μαύρη Δευτέρα, έκαναν τα μικρά ψάρια να αισθάνονται μικρότερα παρά ποτέ. Οι μεμονωμένοι επενδυτές δεν μπορούσαν ούτε να πιάσουν στο τηλέφωνο τους μεσίτες τους, για να τους πουν να πουλήσουν τις μετοχές τους που έπεφταν. Στο μεταξύ, οι μεγάλοι επενδυτές με τα ελεγχόμενα από κομπιούτερ προγράμματα συναλλαγών ξεφορτώνονταν τις μετοχές τους σε μεγάλες ποσότητες.
‘Καταβροχθίζουν’ Ξέφρενα
Πολλοί ανησυχούν επίσης επειδή, στη διάρκεια των τελευταίων ετών, τα ψάρια μεγάλου και μεσαίου μεγέθους ‘καταβροχθίζουν’ ξέφρενα το ένα το άλλο με διαφόρων ειδών ‘εξαγορές’. «Οι άνθρωποι αγοράζουν σήμερα εταιρίες, όπως αγόραζαν κάποτε μετοχές», είπε ένας συνταξιούχος πωλητής χρεωγράφων που έδωσε συνέντευξη στο Ξύπνα!
Οι ‘εξαγορές’ εταιριών που ονομάζονται leveraged buyout (λέβερετζντ μπάιαουτ) ή LBO, είναι πολύ δημοφιλείς στη Γουόλ Στριτ. Κάποια εταιρία μπορεί να χρησιμοποιήσει «leverage» (τεράστια δανεισμένα χρηματικά ποσά, τα οποία απέκτησε, για παράδειγμα, πουλώντας ένα είδος ομολογιών που ονομάζονται junk bonds [βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 6]), προκειμένου να ‘εξαγοράσει’ μια άλλη εταιρία, αγοράζοντας τις κυριότερες μετοχές της. Μόλις το ‘αρπακτικό’ αγοράσει τη λεία του, την κομματιάζει και πουλάει τα κομμάτια για να ξεπληρώσει όλο αυτό το χρέος. Έτσι, το αρπακτικό μπορεί τελικά να κατέχει ό,τι έχει απομείνει, χωρίς να έχει πληρώσει τίποτα! Πουλώντας το είδος των ομολογιών που προαναφέρθηκαν (junk bonds), οι μικρές εταιρίες μπορούν να καταφέρουν να καταβροχθίσουν τις μεγάλες, σαν να καταπίνει μια σαρδέλα καρχαρίες.
Οι συμφωνίες για αναγκαστικές ‘εξαγορές’ αποφέρουν σχεδόν απίστευτα χρηματικά ποσά στις τράπεζες, στους δικηγόρους και στους επιχειρηματίες που διευθετούν τις συμφωνίες. Σε μια τέτοια γιγαντιαία ‘εξαγορά’, που έγινε στα τέλη του 1988, οι αμοιβές που πήραν οι τράπεζες και οι σύμβουλοι μόνο πλησίασαν το 1 δισεκατομμύριο δολάρια (περ. 150 δισ. δρχ.). Μερικά άτομα που απέκτησαν φήμη ως ‘αρπακτικά’ κέρδισαν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε λίγα μόνο χρόνια. Και δεν είναι λίγοι εκείνοι που μπλέχτηκαν σε προβλήματα με το νόμο.
Η Έκρηξη του Χρέους
Οι ‘εξαγορές’ εταιριών δεν αποτελούν παρά ένα παράδειγμα της διαρκούς ‘ερωτοτροπίας’ της Αμερικής με το χρέος. Οι Αμερικανοί σαν άτομα αποταμιεύουν μόνο περίπου το 5 τοις εκατό από το εισόδημά τους. Οι Δυτικογερμανοί αποταμιεύουν περίπου το 13 τοις εκατό και οι Ιάπωνες περίπου το 17 τοις εκατό. Η αγάπη των Αμερικανών για την πιστωτική κάρτα και το σύνθημα ‘αγόρασε τώρα, πλήρωσε αργότερα’ έχουν γίνει θρύλος. Οι αμερικανικές επιχειρήσεις χρωστάνε πάνω από 1,8 τρισεκατομμύρια δολάρια (περ. 270 τρισ. δρχ.) και το ομοσπονδιακό χρέος ξεπερνάει τα 2,6 τρισεκατομμύρια δολάρια (περ. 390 τρισ. δρχ.). Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. επίσης έχει καταφέρει μέσα σε οχτώ μόνο χρόνια να γίνει, από μεγαλύτερος πιστωτής του κόσμου, ο μεγαλύτερος χρεώστης στις διεθνείς του συναλλαγές. Ένας αρθρογράφος της καναδικής Globe and Mail συνόψισε την αμερικανική πολιτική ως εξής: «Να ξοδεύεις, να ξοδεύεις κι απλώς να δανείζεσαι».
Μια κάμψη θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα για τις υπερχρεωμένες αμερικανικές επιχειρήσεις. Οι εταιρίες που είναι φορτωμένες με χρέη θα γίνονταν ξαφνικά εύθραυστες μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα. Θα άρχιζαν ξαφνικά να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους και να πτωχεύουν. Οι τράπεζες έχουν φτάσει κι αυτές στο χείλος της χρεοκοπίας: Έχουν δώσει ριψοκίνδυνα δάνεια, ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αρκετές εκατοντάδες τράπεζες αντιμετωπίζουν προβλήματα και πολλές έχουν αναγκαστεί να κλείσουν.
Το χρέος σε παγκόσμια κλίμακα είναι ακόμη πιο απειλητικό: Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου χρωστάνε το τρομακτικό ποσό των 1,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων (περ. 180 τρισ. δρχ.). Δεν είναι να απορεί λοιπόν κανείς που ο πωλητής χρεωγράφων, Φίλιξ Ρόχατιν, προσδιόρισε την οικονομία ως εξής: «Έχουμε δημιουργήσει ένα γιγαντιαίο οικονομικό σπίτι από χαρτιά. Έχουμε λάβει ξεκάθαρη προειδοποίηση για την αδυναμία του».
Η Αποχώρηση
Για το μικρό λοιπόν επενδυτή, μπορεί να φαίνεται ότι στη Γουόλ Στριτ κυριαρχούν οι συναλλαγές των κομπιούτερ που δημιουργούν τεράστια κύματα, τα μεγάλα ψάρια που καταβροχθίζουν ξέφρενα, κι ένα απύθμενο χάσμα χρέους που απειλεί να απορροφήσει ολόκληρη τη λίμνη. Προκαλεί, λοιπόν, έκπληξη το γεγονός ότι τα μικρά ψάρια έχουν αποχωρήσει από το χρηματιστήριο;
Αλλά ακόμη περισσότερο από το φόβο, υπάρχει μια τάση που έχει κάνει πολλούς μικρούς επενδυτές να φύγουν από τη Γουόλ Στριτ. Αυτό το χρηματιστήριο κυβερνιέται από το ίδιο συναίσθημα που προφανώς διέπει ολόκληρο τον κόσμο στις μέρες μας. Ποιο είναι αυτό το συναίσθημα;
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 8]
Αρκετές εκατοντάδες τράπεζες των Η.Π.Α. αντιμετωπίζουν προβλήματα και πολλές έχουν αναγκαστεί να κλείσουν
[Πλαίσιο στη σελίδα 6]
Οδηγός στο Λεξιλόγιο της Γουόλ Στριτ
Τα όσα συμβαίνουν στη Γουόλ Στριτ μπορεί να σας φαίνονται ξένα, επειδή ο κόσμος των οικονομικών έχει μια γλώσσα εντελώς δική του. Ακολουθούν λίγα μόνο δείγματα από τις πιο κοινές λέξεις της Γουόλ Στριτ.
◆ ΜΕΤΟΧΗ: Όταν αγοράζετε μια μετοχή σε κάποια εταιρία, στην πραγματικότητα αγοράζετε ένα κομμάτι αυτής της εταιρίας. Αυτός είναι ένας τρόπος με τον οποίο αποκτούν χρήματα οι εταιρίες. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, οι μέτοχοι μπορεί να λαβαίνουν ένα μικρό ποσοστό από τα κέρδη της εταιρίας, που ονομάζεται μέρισμα.
◆ ΟΜΟΛΟΓΙΑ: Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο αποκτούν χρήματα οι εταιρίες είναι το να τα δανείζονται πουλώντας ομολογίες. Όταν αγοράζετε μια ομολογία κάποιας επιχείρησης, τότε της δανείζετε χρήματα. Η εταιρία πληρώνει για τη χρήση των χρημάτων σας με τη μορφή τόκου. Οι μετοχές και οι ομολογίες μπορούν να ονομαστούν αλλιώς με το γενικό όρο «χρεώγραφα». Μολονότι γενικά η αξία των ομολογιών δεν αυξάνει όσο αυξάνει μερικές φορές η αξία των μετοχών, οι πρώτες θεωρούνται συχνά ασφαλέστερη επένδυση. Εξαίρεση αποτελεί η junk bond (τζανκ μποντ), η ομολογία δηλαδή που έχει οριστεί επίσημα ως πολύ ριψοκίνδυνη. Η εταιρία που την εκδίδει είναι πιο πιθανό να μη μείνει πιστή στις υποχρεώσεις της, να μη σας πληρώσει όπως είχε συμφωνηθεί. Οι άνθρωποι αγοράζουν αυτές τις ομολογίες επειδή εκδίδονται με υψηλό επιτόκιο.
◆ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΑΞΙΩΝ: Μια οργανωμένη δημοπρασία, ή αλλιώς αγορά, όπου αγοράζονται και πουλιούνται χρεώγραφα, όπως μετοχές και ομολογίες. Στο χρηματιστήριο, οι μεσίτες εκτελούν τις παραγγελίες για αγορά και πώληση που τους δίνουν οι πελάτες τους, οι επενδυτές, και πληρώνονται με τη μορφή προμήθειας.
◆ ΔΕΙΚΤΗΣ DOW (ΝΤΑΟΥ): Συντομογραφία του όρου Dow Jones Industrial Average (Ντάου Τζόουνς Ιντάστριαλ Άβεριτζ)· είναι ο πιο δημοφιλής δείκτης της ‘υγείας’ και της αξίας του Χρηματιστηρίου Αξιών της Νέας Υόρκης. Είναι ένας μέσος όρος βασισμένος στην τρέχουσα αξία 30 βιομηχανικών μετοχών. Όταν ρωτάνε οι άνθρωποι «Πώς πάει η αγορά;» συνήθως απαντάει κανείς λέγοντας πού βρίσκεται ο δείκτης Dow (Ντάου).
[Εικόνα στη σελίδα 7]
«Έχουμε δημιουργήσει ένα γιγαντιαίο οικονομικό σπίτι από χαρτιά. Έχουμε λάβει ξεκάθαρη προειδοποίηση για την αδυναμία του».—Ο πωλητής χρεωγράφων Φίλιξ Ρόχατιν