Εξωγήινοι—Πού Είναι Λοιπόν;

ΣΥΜΦΩΝΑ με το συγγραφέα επιστημονικών έργων Ισαάκ Ασίμοφ, αυτό είναι «ένα ερώτημα που, κατά κάποιο τρόπο, ανατρέπει τα πάντα» για εκείνους που πιστεύουν ότι υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες. Αυτό το ερώτημα, που τέθηκε για πρώτη φορά το 1950 από τον πυρηνικό φυσικό Ενρίκο Φέρμι, αποτελεί το αποκορύφωμα ενός επιχειρήματος που περίπου έχει ως εξής: Αν έχει αναπτυχθεί ευφυής ζωή σε άλλους πλανήτες στο γαλαξία μας, θα πρέπει να υπάρχουν τώρα πολλοί πολιτισμοί που είναι εκατομμύρια χρόνια πιο προηγμένοι από το δικό μας. Αυτοί θα πρέπει να έχουν καταφέρει να κάνουν διαστρικά ταξίδια εδώ και πολύ καιρό, και να έχουν διασπαρεί σε μεγάλο μέρος του γαλαξία, δημιουργώντας αποικίες και κάνοντας εξερευνήσεις κατά βούληση. Πού είναι λοιπόν αυτοί οι εξωγήινοι;

Ενώ είναι αλήθεια ότι μερικοί επιστήμονες που ασχολούνται με την αναζήτηση εξωγήινης ευφυΐας συγκλονίζονται απ’ αυτό το «παράδοξο του Φέρμι», συχνά απαντούν τονίζοντας πόσο δύσκολα είναι τα ταξίδια ανάμεσα στα άστρα. Ακόμη και με την ταχύτητα του φωτός, ταχύτητα τρομακτική, ένα διαστημόπλοιο θα χρειαζόταν εκατό χιλιάδες χρόνια για να διασχίσει μονάχα το δικό μας γαλαξία. Η υπέρβαση αυτής της ταχύτητας θεωρείται αδύνατη.

Η επιστημονική φαντασία που παρουσιάζει διαστημόπλοια να ταξιδεύουν από άστρο σε άστρο μέσα σε λίγες μέρες ή ώρες είναι κάτι το εξωπραγματικό, όχι επιστημονικό. Οι αποστάσεις ανάμεσα στα άστρα είναι τεράστιες, σχεδόν ασύλληπτες για εμάς. Ακόμη κι αν μπορούσαμε να κατασκευάσουμε ένα μοντέλο του γαλαξία μας τόσο μικρό ώστε ο ήλιος (ο οποίος είναι τόσο μεγάλος που θα μπορούσε να χωρέσει ένα εκατομμύριο πλανήτες σαν τη γη) να μικρύνει και να γίνει ίσος μ’ ένα πορτοκάλι, η απόσταση ανάμεσα στα άστρα σ’ αυτό το μοντέλο θα ήταν κατά μέσο όρο περίπου 1.500 χιλιόμετρα!

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι επιστήμονες που ασχολούνται με την αναζήτηση εξωγήινης ευφυΐας βασίζονται τόσο πολύ στα ραδιοτηλεσκόπια· φαντάζονται ότι, αφού οι προηγμένοι πολιτισμοί μπορεί να μην ταξιδεύουν από άστρο σε άστρο, θα προσπαθούσαν τουλάχιστο να εντοπίσουν άλλες μορφές ζωής μ’ ένα σχετικά φτηνό και εύκολο μέσο, τα ραδιοκύματα. Αλλά το παράδοξο του Φέρμι εξακολουθεί να τους βασανίζει.

Ο Αμερικανός φυσικός Φρίμαν Τζ. Ντάισον κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, αν υπάρχουν προηγμένοι πολιτισμοί στο γαλαξία μας, το να βρούμε αποδείξεις της ύπαρξής τους θα πρέπει να είναι τόσο εύκολο όσο και το να βρούμε σημάδια τεχνολογικού πολιτισμού στο Νησί Μανχάταν της Πόλης της Νέας Υόρκης. Ο γαλαξίας θα πρέπει να βουίζει από τα σήματα και τα τεράστια μηχανολογικά προγράμματα των εξωγήινων. Αλλά τίποτα απ’ αυτά δεν έχει αποκαλυφθεί. Μάλιστα ένα άρθρο σχετικό μ’ αυτό το ζήτημα παρατήρησε ότι η δήλωση «το ερευνήσαμε, δεν βρήκαμε τίποτα» έχει γίνει κάτι σαν θρησκευτικό τροπάριο για τους αστρονόμους που ασχολούνται με την αναζήτηση εξωγήινης ευφυΐας.

Οι Αμφιβολίες Αρχίζουν

Αρκετοί επιστήμονες αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι οι συνάδελφοί τους έχουν κάνει υπερβολικά αισιόδοξες υποθέσεις σχετικά μ’ αυτό το ζήτημα. Αυτοί οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο αριθμός των προηγμένων πολιτισμών στο γαλαξία μας είναι πολύ μικρότερος. Μερικοί έχουν πει ότι δεν υπάρχει παρά ένας—ο δικός μας. Άλλοι έχουν πει ότι, από μαθηματική άποψη, θα πρέπει κανονικά να υπάρχουν λιγότεροι από ένας—ακόμη κι εμείς κανονικά δεν θα πρέπει να υπάρχουμε!

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε τη βάση στην οποία στηρίζουν τις επιφυλάξεις τους. Αυτή τη βάση θα μπορούσαμε να τη συνοψίσουμε σε δυο ερωτήματα: Αν υπήρχαν τέτοιοι εξωγήινοι, πού θα ζούσαν; Και πώς βρέθηκαν εκεί;

‘Μα, θα ζούσαν σε πλανήτες’, μπορεί να απαντούσαν μερικοί στο πρώτο ερώτημα. Αλλά στο ηλιακό μας σύστημα υπάρχει μόνο ένας πλανήτης που να μην είναι απόλυτα εχθρικός για τη ζωή, ο πλανήτης στον οποίο κατοικούμε εμείς. Τι θα πούμε, όμως, για τους πλανήτες που περιστρέφονται γύρω από τα δισεκατομμύρια άλλα άστρα του γαλαξία μας; Δεν θα μπορούσαν μερικοί απ’ αυτούς να φιλοξενούν κάποιο είδος ζωής; Το γεγονός είναι ότι, μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες δεν έχουν αποδείξει αδιάσειστα την ύπαρξη ούτε ενός πλανήτη έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Γιατί;

Επειδή ο εντοπισμός πλανητών είναι εξαιρετικά δύσκολος. Αφού τα άστρα βρίσκονται τόσο μακριά και οι πλανήτες δεν εκπέμπουν οι ίδιοι καθόλου φως, το να προσπαθήσει κανείς να εντοπίσει ακόμη κι ένα γιγάντιο πλανήτη, ίσο σε μέγεθος με το Δία, είναι σαν να προσπαθεί να εντοπίσει ένα μόριο σκόνης που αιωρείται γύρω από έναν ισχυρό λαμπτήρα, μίλια μακριά.

Ακόμη κι αν υπάρχουν πράγματι τέτοιοι πλανήτες—και έχουν συλλεχτεί ορισμένες έμμεσες ενδείξεις της ύπαρξής τους—αυτό δεν σημαίνει ότι περιστρέφονται σε ακριβή τροχιά γύρω από το κατάλληλο άστρο, στην κατάλληλη περιοχή του γαλαξία, ακριβώς στην κατάλληλη απόσταση από το άστρο και ότι έχουν οι ίδιοι ακριβώς το κατάλληλο μέγεθος και την κατάλληλη σύνθεση προκειμένου να συντηρήσουν τη ζωή.

Ένα Σαθρό Θεμέλιο

Ωστόσο, ακόμη κι αν υπάρχουν πολλοί πλανήτες που πληρούν τις αυστηρές προϋποθέσεις για τη συντήρηση της ζωής όπως την ξέρουμε, το ερώτημα παραμένει: Πώς θα ερχόταν σε ύπαρξη η ζωή σ’ αυτούς τους κόσμους; Έτσι οδηγούμαστε σ’ αυτό καθαυτό το θεμέλιο της πίστης για το ότι υπάρχουν όντα σε άλλους κόσμους—στην εξέλιξη.

Πολλοί επιστήμονες το θεωρούν λογικό να πιστεύουν ότι, αν η ζωή μπόρεσε να εξελιχτεί από άψυχη ύλη στο δικό μας πλανήτη, το ίδιο θα μπορούσε να έχει συμβεί και σε άλλους πλανήτες. Όπως το έθεσε κάποιος συγγραφέας: «Το σύνηθες σκεπτικό των βιολόγων είναι πως η ζωή ξεκινάει οποτεδήποτε της δοθεί ένα περιβάλλον στο οποίο μπορεί να ξεκινήσει». Αλλά αυτό είναι το σημείο στο οποίο η εξέλιξη αντιμετωπίζει ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο. Οι εξελικτές δεν μπορούν καν να εξηγήσουν πώς ξεκίνησε η ζωή στο δικό μας πλανήτη.

Οι επιστήμονες Φρεντ Χόιλ και Σάντρα Βικραμασίνγκε υπολογίζουν ότι οι πιθανότητες να σχηματίστηκαν τυχαία τα απαραίτητα για τη ζωή ένζυμα είναι μία στις 10^40.000 (ο αριθμός 1 με 40.000 μηδενικά στη συνέχεια). Οι επιστήμονες Φέινμπεργκ και Σαπίρο προχωρούν ακόμη πιο πέρα. Στο βιβλίο τους Ζωή Έξω Από τη Γη (Life Beyond Earth), λένε ότι οι πιθανότητες να έκανε ποτέ η ύλη μιας οργανικής σούπας τα πρώτα στοιχειώδη βήματα που θα οδηγούσαν στη ζωή είναι μία στις 10^1.000.000. Αν γράφαμε ολόκληρο αυτόν τον αριθμό, το περιοδικό που κρατάτε στα χέρια σας θα ξεπερνούσε τις 300 σελίδες!

Μήπως δυσκολεύεστε να συλλάβετε αυτούς τους αριθμούς που εκφράζονται με δυνάμεις; Η λέξη «αδύνατο» είναι πιο ευκολομνημόνευτη και εξίσου ακριβής.a

Παρ’ όλα αυτά, οι αστρονόμοι που ασχολούνται με την αναζήτηση εξωγήινης ευφυΐας υποθέτουν απροβλημάτιστα ότι η ζωή πρέπει να ξεκίνησε κατά τύχη σ’ ολόκληρο το σύμπαν. Ο Τζιν Μπιλίνσκι, στο βιβλίο του Ζωή στο Σύμπαν του Δαρβίνου (Life in Darwin’s Universe), κάνει υποθέσεις σχετικά με το ποιοι είναι οι διάφοροι δρόμοι που μπορεί να ακολούθησε η εξέλιξη σε εξωγήινους κόσμους. Υποστηρίζει ότι δεν είναι και πολύ παρατραβηγμένο να μιλάμε για ευφυή χταπόδια, μαρσιποφόρους ανθρώπους με θήκες στην κοιλιά τους και ανθρώπους-νυχτερίδες που φτιάχνουν μουσικά όργανα. Φημισμένοι επιστήμονες έχουν εγκωμιάσει το βιβλίο του. Εντούτοις, άλλοι επιστήμονες, όπως οι Φέινμπεργκ και Σαπίρο, διακρίνουν ένα κενό σ’ αυτό το σκεπτικό. Αυτοί καταγγέλλουν την «αδυναμία που χαρακτηρίζει τα βασικά πειραματικά θεμέλια» των επιστημονικών θεωριών σχετικά με το πώς ξεκίνησε η ζωή στη γη. Σημειώνουν όμως ότι, παρά ταύτα, οι επιστήμονες «έχουν χρησιμοποιήσει αυτά τα θεμέλια για να οικοδομήσουν πύργους που φτάνουν μέχρι το τέρμα του Σύμπαντος».

Η Λάθος Θρησκεία

Ίσως αναρωτηθείτε: «Γιατί τόσο πολλοί επιστήμονες παίρνουν τα αδύνατα ως δεδομένα;» Η απάντηση είναι απλή και μάλλον λυπηρή. Οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν ό,τι θέλουν να πιστεύουν. Οι επιστήμονες, παρ’ όλους τους ισχυρισμούς τους περί αντικειμενικότητας, δεν εξαιρούνται απ’ αυτή την ανθρώπινη αδυναμία.

Οι Χόιλ και Βικραμασίνγκε παρατηρούν ότι «η θεωρία που υποστηρίζει ότι η ζωή προήλθε από κάποιο ευφυές ον» είναι «απείρως» πιθανότερη απ’ ό,τι η αυτόματη γένεση. «Πράγματι», προσθέτουν, «αυτή η θεωρία φαίνεται τόσο αληθινή, ώστε αναρωτιέται κανείς γιατί δεν γίνεται ευρέως αποδεκτή ως αυταπόδεικτη. Οι λόγοι είναι ψυχολογικοί μάλλον παρά επιστημονικοί». Ναι, πολλοί επιστήμονες απεχθάνονται την ιδέα ενός Δημιουργού, έστω κι αν οι αποδείξεις δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Με τον καιρό, δημιούργησαν μια δική τους θρησκεία. Σύμφωνα με την άποψη των συγγραφέων που αναφέρθηκαν πιο πάνω, ο Δαρβινισμός απλώς αντικαθιστά τη λέξη «Θεός» με τη λέξη «Φύση».

Επομένως, απαντώντας στο ερώτημα «Υπάρχει κανείς εκεί έξω;» είναι φανερό ότι η επιστήμη δεν μας δίνει καμιά βάση για να πιστέψουμε ότι υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες. Μάλιστα, καθώς περνάνε τα χρόνια και συνεχίζεται η σιωπή από τα άστρα, η αναζήτηση εξωγήινης ευφυΐας φέρνει σε ολοένα και πιο δύσκολη θέση τους επιστήμονες που πιστεύουν στην εξέλιξη. Αν διάφορα είδη ζωής εξελίσσονται εύκολα από άψυχη ύλη, τότε γιατί δεν λαβαίνουμε κανένα σημείο ζωής απ’ αυτά τα όντα που βρίσκονται στο αχανές σύμπαν; Πού είναι λοιπόν αυτοί οι εξωγήινοι;

Από την άλλη μεριά, αν το ερώτημα ανήκει στη σφαίρα της θρησκείας, πώς μπορούμε να πάρουμε απάντηση; Δημιούργησε ο Θεός ζωή σε άλλους κόσμους;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 8]

Επισκέπτες από Άλλους Κόσμους;

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος δέχεται, ή δέχτηκε στο παρελθόν, επισκέψεις από εξωγήινους. Οι επιστήμονες γενικά δεν δέχονται αυτούς τους ισχυρισμούς· λένε ότι σ’ όλες τις περιπτώσεις δεν υπάρχουν επαληθευμένες αποδείξεις και υποστηρίζουν ότι οι περισσότερες εμφανίσεις ΑΤΙΑ (άγνωστης ταυτότητας ιπτάμενων αντικειμένων) μπορούν να εξηγηθούν με φυσικά φαινόμενα. Γενικά, αποφαίνονται ότι οι ισχυρισμοί περί απαγωγής ανθρώπων από εξωγήινους προέρχονται από ανεξερεύνητες περιοχές της ταραγμένης ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας ή από ψυχολογικές και θρησκευτικές ανάγκες.

Ένας συγγραφέας έργων επιστημονικής φαντασίας σημείωσε: «Η παρόρμηση να ερευνήσει κανείς αυτά τα πράγματα και να τα πιστέψει είναι σχεδόν θρησκευτική. Συνηθίσαμε να έχουμε θεούς. Τώρα θέλουμε να νιώθουμε ότι δεν είμαστε μόνοι μας, ότι μας προσέχουν κάποιες προστατευτικές δυνάμεις». Επιπρόσθετα, μερικές εμπειρίες με ΑΤΙΑ δείχνουν να σχετίζονται περισσότερο με τον αποκρυφισμό παρά με την επιστήμη.

Αλλά πολλοί επιστήμονες πιστεύουν στην ύπαρξη «επισκεπτών» με το δικό τους τρόπο. Διακρίνουν ότι είναι αδύνατο να προήλθε η ζωή κατά τύχη εδώ στη γη, και γι’ αυτό ισχυρίζονται ότι πρέπει να ήρθε εδώ από το διάστημα. Μερικοί λένε ότι κάποιοι εξωγήινοι ‘έσπειραν’ τη ζωή στον πλανήτη μας, στέλνοντας πυραύλους φορτωμένους με πρωτόγονα βακτηρίδια. Μάλιστα κάποιος υποστήριξε ότι εξωγήινοι επισκέφτηκαν τον πλανήτη μας πολύ παλιά και ότι η ζωή προήλθε κατά τύχη από τα σκουπίδια που άφησαν όταν έφυγαν! Μερικοί επιστήμονες καταλήγουν σε συμπεράσματα, με βάση την απόδειξη ότι τα απλά οργανικά μόρια είναι πολύ κοινά στο διάστημα. Αλλά μήπως αποτελούν πράγματι αυτά απόδειξη του τυχαίου σχηματισμού της ζωής; Μήπως ένα κατάστημα ανταλλακτικών αποτελεί απόδειξη του ότι πρέπει κατά τύχη να φτιαχτεί εκεί μόνο του ένα αυτοκίνητο;

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Ακόμη κι αν υπάρχουν άλλοι κατοικήσιμοι πλανήτες, έχουμε καμιά απόδειξη ότι η ζωή θα μπορούσε να ξεκινήσει σ’ αυτούς κατά τύχη;