‘Αυτή η Αηδιαστική Συνήθεια, η Εισπνοή Καπνού’

‘ΑΠΟΚΡΟΥΣΤΙΚΟ για τα μάτια, ανυπόφορο για τη μύτη, βλαβερό για τον εγκέφαλο, επικίνδυνο για τους πνεύμονες’.

Η περιγραφή αυτή, γραμμένη πριν από τετρακόσια χρόνια σχεδόν, αποτελεί τον επίλογο της διακήρυξης κατά του καπνίσματος που είχε τίτλο Αντιλογία για τον Καπνό (A Counterblaste to Tobacco) και δημοσιεύτηκε, όχι από κάποιον τυχόντα, αλλά από τον Ιάκωβο Α΄, βασιλιά της Αγγλίας, εκείνον ο οποίος έδωσε και την εντολή να γίνει η μετάφραση της Αγίας Γραφής του 1611, γνωστή ως Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου.

Ποια ήταν η αιτία γι’ αυτή τη διακήρυξη και τι μαθήματα μπορούμε να πάρουμε εμείς;

Θεραπευτικές και Άλλες Χρήσεις

Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος επέστρεψε στην Ευρώπη ύστερα από την επίσκεψή του στην Αμερική το 1492, έφερε μαζί του μερικούς σπόρους από ένα φυτό που οι Ινδιάνοι της Αμερικής το είχαν σε μεγάλη εκτίμηση για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Αργότερα, ο Νικολάς Μονάρντες ονόμασε το φυτό ταμπάκο (ή πισιέλτ, σύμφωνα με τους Ινδιάνους). Οι Ισπανοί κατακτητές είχαν μάθει την αξία του καθώς περιποιούνταν τα τραύματά τους, γιατί ‘είχε πολύ καλά αποτελέσματα στη θεραπεία τους’.—Ευχάριστα Νέα από το Νέο Κόσμο (Joyful News Out of the New Found World), αγγλική μετάφραση του Τζον Φράμπτον, 1577.

Ωστόσο, εκείνο που τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή των εξερευνητών ήταν μια άλλη χρήση αυτού του φυτού. Ο Μονάρντες εξηγεί:

‘Ένα από τα θαύματα αυτού του φυτού, μάλιστα αυτό που εμπνέει περισσότερο θαυμασμό, είναι ο τρόπος με τον οποίο το χρησιμοποιούσαν οι Ιερείς των Ινδιάνων. Όταν απασχολούσε τους Ινδιάνους κάποιο πολύ σημαντικό ζήτημα, για το οποίο οι αρχηγοί χρειάζονταν τη συμβουλή των ιερέων τους, ο Αρχιερέας τους έπαιρνε ορισμένα φύλλα Ταμπάκο, τα έριχνε στη φωτιά και εισέπνεε τον καπνό τους από το στόμα κι από τη μύτη μ’ ένα καλάμι, και μόλις εισέπνεε τον καπνό, έπεφτε στο έδαφος, σαν νεκρός, και έμενε εκεί, ανάλογα με την ποσότητα του καπνού που είχε εισπνεύσει. Όταν περνούσε η ενέργεια του φυτού, αυτός ξυπνούσε, συνερχόταν και τους έδινε τις απαντήσεις που ζητούσαν, σύμφωνα με τα οράματα και τις παραισθήσεις που έβλεπε. Κατά παρόμοιο τρόπο, οι υπόλοιποι Ινδιάνοι εισπνέουν τον καπνό από το Ταμπάκο για να περνάνε την ώρα τους’.

Ο Σερ Γουόλτερ Ράλεϊ πήρε υπό την κατοχή του τη Βιρτζίνια το 1584. Καθώς η αποικία μεγάλωνε, η συνήθεια που είχαν οι Ινδιάνοι να καπνίζουν έγινε δημοφιλής και στους εκεί αποίκους. Στην Αγγλία, ‘ο Ράλεϊ ήταν κυρίως υπεύθυνος για την εισαγωγή της συνήθειας και για την υποστήριξη αυτής της μανίας’, υποστηρίζει ο ιστορικός Α. Λ. Ρόουζι.

Η «Αντιλογία»

Αλλά, στην καινούρια αυτή συνήθεια εναντιώθηκε ο ίδιος ο βασιλιάς του, ο Ιάκωβος. Αυτός πήρε πένα και χαρτί προκειμένου να αφυπνίσει τους υπηκόους του για τους κινδύνους του καπνίσματος.

‘Για να διακρίνετε καλύτερα τις πολυάριθμες καταχρήσεις αυτής της αηδιαστικής συνήθειας, της εισπνοής καπνού, είναι κατάλληλο να εξετάσετε πρωτίστως τόσο την αρχική της προέλευση όσο και τους λόγους για τους οποίους πρωτοεισάχθηκε σ’ αυτή τη χώρα’. Έτσι αρχίζει η περίφημη Αντιλογία. Έπειτα από την εξέταση της, σύμφωνα με τα λεγόμενα του βασιλιά, ‘βρωμερής και απαράδεκτης’ συνήθειας του να χρησιμοποιούν τον καπνό του ταμπάκου για να θεραπεύουν ασθένειες, ο Ιάκωβος απαριθμεί τα τέσσερα επιχειρήματα που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για να δικαιολογούν τη συνήθειά τους:

1. Ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι κρύος και υγρός, κι έτσι όλα τα ξηρά και ζεστά πράγματα (όπως ο καπνός του ταμπάκου) πρέπει να του κάνουν καλό.

2. Ότι αυτός ο καπνός, μέσω της θερμότητάς του, της δύναμής του και των φυσικών του ιδιοτήτων, πρέπει να απαλλάσσει τόσο το κεφάλι όσο και το στομάχι από τα κρυολογήματα και τις διαταραχές.

3. Ότι οι άνθρωποι δεν θα είχαν αποδεχτεί τόσο πολύ αυτή τη συνήθεια αν δεν είχαν διαπιστώσει από προσωπική πείρα ότι τους έκανε καλό.

4. Ότι πολλοί βρίσκουν ανακούφιση από παθήσεις και ότι κανένας δεν έπαθε ποτέ τίποτα από το κάπνισμα.

Ενόψει της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης, αναμφίβολα θα συμφωνήσετε με τα αντεπιχειρήματα του Ιακώβου. Ο καπνός του ταμπάκου, δεν είναι μόνο ζεστός και ξηρός, αλλά έχει και ‘ορισμένες δηλητηριώδεις ιδιότητες που συνδέονται μ’ αυτή του τη θερμότητα’. ‘Η εισπνοή αυτού του καπνού δεν κάνει περισσότερο καλό στη θεραπεία του κρυολογήματος απ’ όσο κάνει το να τρως κρέας και να πίνεις διάφορα ποτά που σου προξενούν τυμπανισμό για να προλαβαίνεις τους κολικούς!’ Μερικοί ισχυρίζονται πως καπνίζουν χρόνια χωρίς καμιά παρενέργεια, αλλά μήπως αυτό κάνει το κάπνισμα ωφέλιμο;

Ο Ιάκωβος πρόβαλε το δυναμικό επιχείρημα ότι ‘παρ’ όλο που οι γριές πόρνες μπορεί να αποδίδουν τη μακροζωία τους στις ανήθικες πράξεις τους, παραβλέπουν το γεγονός ότι πολλές πόρνες πεθαίνουν πρόωρα’ από τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες τις οποίες παθαίνουν. Και τι μπορούμε να πούμε για τους γέρους πότες που πιστεύουν ότι παρατείνουν τη ζωή τους ‘με το να τρώνε και να πίνουν σαν κτήνη’, αλλά δεν σκέφτονται ποτέ πόσοι και πόσοι άλλοι πεθαίνουν ‘πνιγμένοι στο ποτό προτού καλά-καλά μεγαλώσουν’;

Αμαρτίες και Αλαζονεία

Έχοντας καταρρίψει τα επιχειρήματα που προβάλλονταν υπέρ του καπνίσματος, ο Ιάκωβος επισύρει μετά την προσοχή στις ‘αμαρτίες και στην αλαζονεία’ που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά εκείνων που καπνίζουν. Υποστηρίζει ότι εξέχουσα θέση κατέχει η αμαρτία της άπληστης επιθυμίας. Οι περισσότεροι δεν μένουν ικανοποιημένοι με την εισπνοή λίγου καπνού, αλλά λαχταρούν να εισπνεύσουν κι άλλο. Πράγματι, ο εθισμός στη νικοτίνη έχει γίνει συνηθισμένο φαινόμενο.

Και όσο για την ‘αλαζονεία’; Ο Ιάκωβος κατακρίνει τον καπνιστή με το εξής επιχείρημα: ‘Δεν είναι μεγάλη αλαζονεία και έλλειψη καθαρότητας να βγάζεις στο τραπέζι, μέρος όπου αρμόζει σεβασμός, σιχαμένο καπνό και βρωμιά, εκπνέοντας τον καπνό και μολύνοντας την ατμόσφαιρα, όταν οι υπόλοιποι παρόντες απεχθάνονται αυτή τη συνήθεια;’

Σαν να γνώριζε τους πολλούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η υγεία πολλών καπνιστών, ο Ιάκωβος προβάλλει το επιχείρημα: ‘Σίγουρα ο καπνός γίνεται ορεκτικό πολύ καλύτερο απ’ αυτό που γεύεται κανείς στην τραπεζαρία, εντούτοις συχνά βρωμίζει κιόλας και μολύνει τα σωθικά των ανθρώπων μ’ ένα λιπαρό και γλοιώδες είδος καπνιάς, όπως διαπιστώθηκε σε μερικούς που εισέπνεαν συστηματικά καπνό, τους οποίους τους άνοιξαν μετά το θάνατό τους’.

Ως κατακλείδα του επιχειρήματός του, ο Ιάκωβος συνεχίζει και λέει: ‘Δεν πρόκειται μόνο για μεγάλη αλαζονεία, αλλά για μεγάλη περιφρόνηση των αγαθών δώρων του Θεού, όταν η γλυκύτητα της ανθρώπινης αναπνοής, που είναι αγαθό δώρο του Θεού, καταστρέφεται σκόπιμα απ’ αυτόν το βρωμερό καπνό!’

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Βασιλιάς Ιάκωβος Α΄

[Ευχαριστίες]

Ashmolean Museum, Oxford

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Σερ Γουόλτερ Ράλεϊ

[Ευχαριστίες]

Courtesy of the Trustees of The British Museum