Φελλός—Μικροσκοπικά Κύτταρα στην Υπηρεσία Σας

Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ έκανε ένα μεγάλο βήμα μπροστά στη δεκαετία του 1660, όταν στην Αγγλία ο Ρόμπερτ Χουκ πήρε ένα κομμάτι φελλού και το εξέτασε με το μικροσκόπιο που είχε ειδικά κατασκευάσει. Ανακάλυψε ότι το υλικό δεν ήταν ομοιογενές, αλλά αποτελούνταν από μεγάλο αριθμό μικροσκοπικών κυττάρων που ήταν γεμάτα αέρα. Τα ονόμασε cells, από τη λατινική λέξη cella, που σημαίνει «μικρό δωμάτιο».

Τα κύτταρα του φελλού είναι πράγματι μικρά. Κανένα υλικό φυσικό ή τεχνητό που αποτελείται από κύτταρα δεν έχει τόσο πολλά κύτταρα ανά μονάδα όγκου όσα έχει ο φελλός. Υπάρχουν, κατά μέσο όρο, περίπου 20.000 από αυτά ανά κυβικό χιλιοστόμετρο! Είναι τόσο μικροσκοπικά ώστε δεν είναι δυνατόν να δεις τη δομή του κυττάρου με ένα συνηθισμένο μικροσκόπιο. Χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικά μικροσκόπια, οι ερευνητές στα πανεπιστήμια του Κέμπριτς της Αγγλίας, και του Λούλεο της Σουηδίας αποκάλυψαν την περίπλοκη κατασκευή του κυττάρου του φελλού. Και είναι αυτή η δομή—ένα εξαγωνικό πρίσμα με αυλακωτά τοιχώματα όπως του ακορντεόν—που δίνει στο φελλό τις σπάνιες και τις πιο ωφέλιμες ιδιότητές του.

Η Φελλοφόρος Δρυς

Αν και ένα λεπτό στρώμα από φελλό βρίσκεται στο φλοιό όλων των δέντρων, το μεγαλύτερο μέρος του εμπορεύσιμου φελλού λαμβάνεται από τη φελλοφόρο δρυ (βαλανιδιά) της περιοχής της Μεσογείου, κυρίως την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Αλγερία. Η φελλοφόρος δρυς είναι αειθαλές δέντρο. Ο φλοιός της μπορεί να αφαιρεθεί χωρίς προβλήματα και νέος φλοιός θα σχηματιστεί πάλι!

Ο φλοιός της φελλοφόρου δρυός έχει δυο κύρια στρώματα. Το σκληρό εξωτερικό στρώμα, που αποτελείται από νεκρά κύτταρα, ενεργεί σαν ένα προστατευτικό κάλυμμα που μονώνει το δέντρο από τη ζέστη, τις εξωτερικές φθοροποιές επιδράσεις και την απώλεια νερού. Αυτό είναι το στρώμα που συλλέγεται με μια διαδικασία που ονομάζεται αποφλοίωση. Όμως, αυτό πρέπει να γίνεται με προσοχή ώστε το ζωντανό εσωτερικό στρώμα να μην υφίσταται βλάβη, αλλιώς δεν θα σχηματιστεί νέος φελλός.

Η αποφλοίωση μπορεί να γίνει όταν το δέντρο έχει ωριμάσει και το εξωτερικό στρώμα έχει σκληρύνει—συνήθως αυτό παίρνει 20 με 25 χρόνια. Αφού αφαιρεθεί ο φελλός από το δέντρο, τον αφήνουν πρώτα να στεγνώσει για μερικές μέρες. Μετά τον βράζουν για να αφαιρεθεί η ταννίνη και ο χυμός. Αυτό αυξάνει επίσης την ελαστικότητα και μαλακώνει το φελλό ώστε να μπορεί να ισιωθεί και να συσκευαστεί σε σωρούς για να αποσταλεί στον προορισμό του. Επίσης το σκληρό εξωτερικό στρώμα χαλαρώνει με αυτή τη διεργασία και αφαιρείται. Το δέντρο αφήνεται οκτώ ως δέκα χρόνια για να ξαναφτιάξει τον εξωτερικό του φλοιό και τότε μπορεί να ξαναγίνει συλλογή. Ο καλύτερος φελλός δημιουργείται μετά τη δεύτερη αποφλοίωση, και ένα δέντρο μπορεί να είναι παραγωγικό πάνω από εκατό χρόνια.

Η παραγωγή φελλού ανέρχεται σε μισό εκατομμύριο τόνους το χρόνο—ίσο σε όγκο με 28 εκατομμύρια τόνους χάλυβα. Κάθε χρόνο κατασκευάζονται 20 δισεκατομμύρια πώματα μόνο για μπουκάλια κρασιού. Πολλές από τις χρήσεις του φελλού είναι γνωστές εδώ και 2.000 και πλέον χρόνια. «Λίγα υλικά έχουν τόσο μακρά ιστορία ή έχουν επιβιώσει τόσο καλά από τον ανταγωνισμό με τα ανθρωποποίητα υποκατάστατα», λέει μια μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτς. Το μυστικό του; Το μικροσκοπικό κύτταρο του φελλού με τη μοναδική κατασκευή—ένα θαύμα της δημιουργίας.