Το Χαριτωμένο Κιμονό—Άραγε θα Επιβιώσει;

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ιαπωνία

ΣΗΜΕΡΑ είναι ξεχωριστή μέρα για τη νεαρή Κιόκο. Θα φορέσει το καινούριο μεταξωτό κιμονό της για πρώτη φορά. Είναι σε μια απόχρωση του ροζ με ζωηρόχρωμα κόκκινα λουλούδια.

Τα ριχτά μανίκια, που λέγονται φουρισόντε, φτάνουν μέχρι κάτω, σχεδόν μέχρι εκεί που φτάνει και το κιμονό. Η Κιόκο έκανε τα μαλλιά της κότσο και τον στερέωσε με κόκκινες κορδέλες που ταιριάζουν με το κιμονό της. Καθώς περπατάει χαριτωμένα με τα κόκκινα χρυσοκεντημένα ζορί της, δηλαδή τα σανδάλια της, είναι η χάρη προσωποποιημένη.

«Φορώντας το κιμονό νιώθω σαν κυρία», λέει η Κιόκο. Και, πράγματι, το κιμονό την κάνει να φαίνεται πολύ κομψή.

Το Εθνικό Ένδυμα

Το κιμονό είναι το εθνικό ένδυμα της Ιαπωνίας τόσο για γυναίκες όσο και για άντρες. Η λέξη αυτή σημαίνει απλώς «ένδυμα(τα)».

Όμως, για τους Ιάπωνες το κιμονό δεν είναι απλώς ένα όμορφο ρούχο. Αντιπροσωπεύει έναν τρόπο ζωής, ένα μέρος του πολιτισμού τους. Λέγεται ότι, παράλληλα με την παραδοσιακή τους τέχνη της ανθοδετικής και την τελετουργία του τσαγιού, το κιμονό ενσαρκώνει τις ιδιότητες της ομορφιάς, της αγάπης, της ευγένειας και της αρμονίας στην καθημερινή ζωή.

Το κιμονό έχει στενή, ίσια γραμμή. Δένεται σφιχτά στη μέση με μια φαρδιά και κολλαριστή υφασμάτινη ζώνη, που λέγεται όμπι. Όμως, τα μανίκια είναι φαρδιά και πλούσια και, όταν τα χέρια είναι στην έκταση, μοιάζουν σαν ένα ζευγάρι φτερούγες. Το ίδιο το φόρεμα είναι στενό και μακρύ, φτάνοντας μέχρι τους αστραγάλους, και δεν έχει σχισίματα. Δεν είναι καθόλου παράξενο που τα κορίτσια περπατούν με τόση χάρη όταν φοράνε κιμονό!

Το χρώμα και το σχέδιο του κιμονό καθορίζονται κατά παράδοση από την ηλικία της γυναίκας που το φοράει. Τα φωτεινά χρώματα, τα φανταχτερά σχέδια και τα ριχτά, μακριά μανίκια ταιριάζουν με τη ζωντάνια των νεαρών κοριτσιών. Καθώς αυτά μεγαλώνουν, μπορούν να ξεβάψουν το ύφασμα και να το ξαναβάψουν με χρώματα που ταιριάζουν στην ηλικία τους. Οι γυναίκες που διανύουν τη δεύτερη και την τρίτη δεκαετία της ζωής τους φοράνε γενικά κιμονό σε απαλούς παστέλ χρωματισμούς με διακριτικά σχέδια. Για τις μεγαλύτερες παντρεμένες γυναίκες, είναι πιο κατάλληλο το μαύρο κιμονό που φοριέται μ’ ένα όμπι σε ανοιχτό χρώμα και έχει χρωματιστά σχέδια από τη μέση και κάτω.

Αν και ελάχιστες γυναίκες φοράνε πια κιμονό καθημερινά, υπάρχουν κάθε χρόνο αρκετές περιστάσεις στις οποίες μερικές τα βγάζουν για να τα φορέσουν. Μια απ’ αυτές είναι η 15η Ιανουαρίου, που είναι γνωστή ως Σεϊτζίν νο Χι, δηλαδή Ημέρα των Ενηλίκων, για εκείνους που γίνονται 20 χρονών στη διάρκεια του έτους. Οι αποφοιτήσεις και η Σογκάτσου, δηλαδή η Πρωτοχρονιά, είναι κι αυτές περιστάσεις στις οποίες μερικές φοράνε κιμονό. Ναι, σε όλο τον κόσμο οι γυναίκες χαίρονται όταν υπάρχει μια περίσταση στην οποία θα βάλουν τα καλά τους ρούχα!

Σε επίσημα συμβάντα, όπως οι γάμοι και οι κηδείες, μπορεί να φορεθούν επίσης τα κατάλληλα κιμονό. Σε άλλες περιστάσεις, φοράνε και οι άντρες κιμονό μαζί μ’ ένα πανωφόρι τριών τετάρτων, που λέγεται χαορί. Το αντρικό κιμονό έχει συνήθως σοβαρά, σκούρα χρώματα, όπως γκρι, μπλε ή καφέ. Σε επίσημες εμφανίσεις, μαζί με το χαορί φοράνε και μια φούστα χωρισμένη στα δυο, που λέγεται χακάμα.

Τα παιδιά φοράνε για πρώτη φορά κιμονό στο φεστιβάλ σίσι-γκο-σαν (εφτά-πέντε-τρία) που γίνεται το Νοέμβριο. Εκείνη τη μέρα, βλέπει κανείς αγόρια και κορίτσια εφτά, πέντε ή τριών χρονών ντυμένα με το πρώτο τους κιμονό. Το χρώμα που κυριαρχεί είναι το κόκκινο, αλλά το φόντο μπορεί να είναι μπλε ή μοβ, διακοσμημένο με τα τυπικά ιαπωνικά σχέδια—λουλούδια, πουλιά, διπλωμένες βεντάλιες ή τύμπανα. Κοιτάξτε εκείνο το αγοράκι που πηγαίνει πέρα-δώθε με τα ζορί του, και νιώθει ότι είναι κομψός φορώντας το χακάμα του με τις μπλε και άσπρες ρίγες και το ασορτί χαορί. Σίγουρα ένιωθε πολύ πιο άνετα χτες που φορούσε το τζιν του, μ’ ένα μπλουζάκι και αθλητικά παπούτσια! Αλλά όταν αργότερα θα βλέπει τις φωτογραφίες του από την ημέρα τού σίσι-γκο-σαν, τότε μάλλον θα νιώθει πολύ χαρούμενος.

Φυσικά, μολονότι μερικοί θέλουν να φοράνε το κιμονό σε περιστάσεις που θεωρούν εξαιρετικές, αυτό οπωσδήποτε δεν είναι υποχρεωτικό. Λόγω των πεποιθήσεών τους, ή της συνείδησής τους, άλλοι μπορεί να μη θέλουν να τιμήσουν τέτοιου είδους ‘εξαιρετικές περιστάσεις’, και να φοράνε ρούχα που θεωρούν αρκετά ευπρεπή σύμφωνα με τη δική τους άποψη.

Πώς Φοριέται το Κιμονό

Θα θέλατε να δοκιμάσετε ένα κιμονό; Δεν είναι τόσο εύκολο όσο ίσως νομίζουν μερικοί. Πρώτα-πρώτα, κάτω από το κιμονό θα φορέσετε ένα μακρύ ρούχο που λέγεται ναγκατζουμπάν. Αυτό πρέπει να φορεθεί σωστά, αλλιώς το κιμονό δεν θα πέφτει καλά. Αυτό το ρούχο έχει μια κολλαριστή φάσα και σταυρώνει μπροστά, κρατώντας έτσι το πάνω μέρος του κιμονό στη θέση του. Φροντίστε η φάσα να αφήνει εντελώς ακάλυπτο το σβέρκο.

Αν είστε γυναίκα της Δύσης, προφανώς θα περάσετε το μπροστινό δεξί μέρος αυτού του ρούχου πάνω από το αριστερό, όπως κουμπώνετε τις μπλούζες ή το παλτό σας. «Όχι! Όχι!» φωνάζει η Γιαπωνέζα φίλη μας. «Εδώ, μόνο τους νεκρούς τυλίγουμε από τα δεξιά προς τα αριστερά!» Έτσι λοιπόν, πρέπει να τυλίξετε γύρω σας το ναγκατζουμπάν σας από τα αριστερά προς τα δεξιά, κι έπειτα θα το κρατήσετε στη θέση του με μια στενή υφασμάτινη ζώνη.

Τώρα είστε έτοιμες για το ίδιο το κιμονό. Μήπως το βρίσκετε πολύ μακρύ; «Δεν υπάρχει πρόβλημα», λέει η φίλη μας, «είμαστε ακόμα στην αρχή». Τυλίξτε το κιμονό γύρω σας—να θυμάστε, από τα αριστερά προς τα δεξιά—και δέστε το με μια υφασμάτινη ζώνη. Τώρα κανονίστε το μάκρος του τραβώντας πάνω από τη ζώνη το ύφασμα που περισσεύει, ώσπου ο ποδόγυρος να είναι μόλις λίγο πάνω από το πάτωμα. Ισιώστε τη φάσα και στρώστε το πάνω μέρος του κιμονό. Φροντίστε να πέφτει το ύφασμα που περισσεύει ομοιόμορφα πάνω από τη ζώνη και μετά πιάστε το με μια άλλη υφασμάτινη ζώνη.

Τώρα ερχόμαστε στο πιο περίπλοκο μέρος—το όμπι. Είναι φτιαγμένο από κολλαριστό ύφασμα, φάρδους περίπου 30 εκατοστών και μήκους 4 μέτρων, και υπάρχουν κυριολεκτικά εκατοντάδες τρόποι να δέσετε το φιόγκο στο πίσω μέρος. Είναι αρκετά δύσκολο να το φορέσετε χωρίς βοήθεια, αλλά η Γιαπωνέζα φίλη μας είναι πρόθυμη να βοηθήσει. Κάθε στάδιο της τοποθέτησης του όμπι χρειάζεται ένα υφασμάτινο κορδόνι για να το κρατάει στη θέση του. Το τελευταίο κορδόνι που κρατάει το φιόγκο στη θέση του δένεται προσεγμένα στο μπροστινό μέρος.

Λοιπόν, πώς σας φαίνεται που φοράτε κιμονό για πρώτη φορά; ‘Είναι πολύ κομψό, αλλά σε δυσκολεύει αρκετά στις κινήσεις’, θα πείτε αναμφίβολα.

Ύφασμα και Ύφανση

Το πιο περιζήτητο ύφασμα για το κιμονό ήταν ανέκαθεν το καθαρό μετάξι. Η απαλότητα, η στιλπνότητα και η ανθεκτικότητά του είναι απαράμιλλα. Διάφορες περιοχές είναι γνωστές για τον ειδικό τρόπο με τον οποίο υφαίνουν και βάφουν το μετάξι.

Για παράδειγμα, στο νησί Αμάμι-Όσιμα, νότια του Κιούσου, συνηθίζεται μια μοναδική διαδικασία βαψίματος, την οποία η κυβέρνηση έχει κατατάξει στα «Άυλα Αγαθά του Εθνικού Πολιτισμού» και για την οποία χρησιμοποιείται ο φλοιός του δέντρου τέσι και η πλούσια σε σίδηρο λάσπη του νησιού.

Ένας τύπος, που λέγεται Μπινγκάτα, προέρχεται από το νησί της Οκινάβα. Μπιν σημαίνει κόκκινο· εντούτοις κι άλλα φωτεινά χρώματα συνδυάζονται για να φτιαχτούν αρμονικά σχέδια με λουλούδια, πουλιά, ποτάμια και δέντρα. Και το Κιότο, η παλιά πρωτεύουσα της Ιαπωνίας, είναι φημισμένο για τα υφάσματα που έχει για κιμονό.

Παρ’ όλο που στις μέρες μας η ύφανση γίνεται κυρίως με μηχανές, τα διακοσμητικά σχέδια εξακολουθούν να είναι χειροποίητα. Πρώτα αποτυπώνουν το σχέδιο πάνω στο ύφασμα, κι έπειτα απλώνουν τα χρώματα με το χέρι, με όλη τη φροντίδα που χρειάζεται για τη δημιουργία ενός έξοχου ζωγραφικού πίνακα. Μπορεί να προστεθούν χρυσά και ασημένια γαρνιρίσματα, και μερικά μέρη του σχεδίου μπορεί να απαιτούν κέντημα με το χέρι. Το αποτέλεσμα είναι ένα πραγματικό έργο τέχνης.

Οι Καιροί Αλλάζουν

Τα πρόσφατα χρόνια, όμως, η ζήτηση για κιμονό έχει μειωθεί. Μια έρευνα, που έκανε η εφημερίδα Γιομιούρι (Yomiuri), δείχνει ότι, ενώ το 64 τοις εκατό των ατόμων που ρωτήθηκαν φορούσαν κιμονό την Πρωτοχρονιά, μόνο το 3 τοις εκατό το φορούσαν τακτικά. Κάτι που είναι κι αυτό ενδεικτικό της μείωσης στη ζήτηση είναι μια φωτογραφία σε κάποια εφημερίδα που δείχνει εργάτες «να σπάζουν μηχανήματα που χρησιμοποιούνταν για την ύφανση φίνων μεταξωτών υφασμάτων, επειδή η ζήτηση για κιμονό έχει πέσει ανησυχητικά».

Γιατί παρατηρείται αυτή η μείωση; Αυτή οφείλεται εν μέρει στη δημοτικότητα και στην άνεση του δυτικού τρόπου ντυσίματος, και εν μέρει στο πολύ μεγάλο κόστος των μεταξωτών κιμονό καλής ποιότητας. Συνήθως, αυτά μπορεί να κοστίζουν μέχρι μισό εκατομμύριο γιεν (περ. 300.000 δρχ.), και το ασορτί όμπι φτάνει περίπου τη μισή απ’ αυτή την τιμή. Προσθέστε σ’ αυτά την τιμή για τα ζορί, για το τάμπι (την ειδική κάλτσα που φοριέται μαζί με τα ζορί), για το τσαντάκι και για τα στολίδια που μπαίνουν στα μαλλιά, και θα καταλάβετε γιατί είναι σωστή πολυτέλεια το να φοράει κανείς μεταξωτό κιμονό.

Μερικές οικογένειες, όταν γεννιέται ένα κοριτσάκι, αρχίζουν να αποταμιεύουν χρήματα για λογαριασμό του, ώστε να μπορεί να έχει ένα πραγματικά ωραίο κιμονό όταν θα γίνει κοπέλα. Και αυτό το κιμονό πηγαίνει συνήθως από γενιά σε γενιά.

Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο. Ο Νόριο Γιαμανάκα, πρόεδρος της Ακαδημίας Σόντο για το Κιμονό, παρατήρησε: «Η καθημερινή μας ζωή είναι φοβερά γεμάτη. . . . Τις μεταπολεμικές μέρες, ο ιαπωνικός λαός, ιδιαίτερα οι άντρες, αφιέρωναν πολύ χρόνο στη δουλειά τους για να βγάζουν το ψωμί τους. Δεν είχαν καιρό για κιμονό». Η σύγχρονη κοινωνία, με το γρήγορο ρυθμό της, τους αφήνει ελάχιστα περιθώρια για τέτοιες παραδόσεις που έφτασαν σ’ αυτούς από τους μακρινούς προγόνους τους.

Το αν το χαριτωμένο κιμονό θα επιζήσει από τις πιέσεις της σύγχρονης κοινωνίας μόνο ο χρόνος θα το δείξει. Πάντως, αυτό το γραφικό εθνικό ένδυμα της Ιαπωνίας έχει σίγουρα συμβάλει κατά πολύ στη συναρπαστική ποικιλία των τρόπων ντυσίματος που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο.