Μια Βραδιά σ’ ένα Ιαπωνικό Σπίτι

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ιαπωνία

ΣΑΣ αρέσει να γνωρίζετε ανθρώπους διαφορετικών λαών, να μαθαίνετε για τα έθιμά τους και να βλέπετε πώς ζουν; Τότε, ελάτε μαζί μου, μια που είμαστε καλεσμένοι σε δείπνο από κάποια οικογένεια Ιαπώνων. Εγώ θα προσπαθήσω καθ’ οδόν να σας κατατοπίσω λιγάκι σχετικά με το τι να περιμένετε.

Πρώτα όμως, θα αγοράσουμε ένα μικρό δωράκι. Αυτό είναι κάτι που αναμένεται από εμάς. Ένα κουτί με γουαγκασί (ιαπωνικά ζαχαρωτά) ή με σενμπέι (μπισκότα από ρύζι) θα ταίριαζε στην περίσταση. Αλλά μια που είναι καλοκαίρι, ας διαλέξουμε ένα ωραίο καλάθι με φρούτα. Μπορούμε να πάμε στο μανάβικο και να πάρουμε ένα έτοιμο ψάθινο καλάθι, με χαρτί περιτυλίγματος και κορδέλα, ειδικά φτιαγμένο γι’ αυτόν το σκοπό.

Μόλις Φτάνουμε

Ολόκληρη η οικογένεια βρίσκεται στην εξώπορτα για να μας καλωσορίσει. Ο ενθουσιασμός των μικρών μαρτυράει ότι αυτή είναι μια ξεχωριστή περίσταση για την οικογένεια. Κοιτάξτε! Οι παντόφλες είναι τακτοποιημένες όμορφα στο κατώφλι—μια χαρακτηριστική ιαπωνική χειρονομία καλωσορίσματος. Οι Ιάπωνες δεν φορούν μέσα στο σπίτι τα παπούτσια με τα οποία κυκλοφορούν στο δρόμο. Αυτό χρησιμεύει, όχι μόνο στο να διατηρούνται τα σπίτια τους καθαρά, αλλά και στο να αποτρέπεται οποιαδήποτε ζημιά θα μπορούσαν να προκαλέσουν τα παπούτσια στα ευπαθή βαριά χαλιά (τατάμι) που έχουν τα περισσότερα ιαπωνικά σπίτια.

Αφήνουμε λοιπόν τα παπούτσια μας εδώ στο γιενκάν (χολ) προτού μπούμε μέσα στο σπίτι. Κοιτάξτε! Η γιαγιά γυρίζει κιόλας τα παπούτσια μας προς τα έξω και τα βάζει στη σειρά ώστε να είναι έτοιμα όταν θα φεύγουμε. Αν τα παπούτσια σας χρειάζονται λίγο γυάλισμα ή ξεσκόνισμα, δεν είναι ασυνήθιστο να το κάνουν κι αυτό προτού φύγετε.

«Πρώτα το Επιδόρπιο;»

Τα παραπάνω λόγια είναι η συνηθισμένη αντίδραση των περισσότερων ξένων, όταν βλέπουν ότι το τσάι και τα γλυκά σερβίρονται πριν από το δείπνο. Αυτές οι καφετιές λιχουδιές που μοιάζουν με ζελέ και θυμίζουν σοκολατένιες καραμέλες φτιάχνονται από ζαχαρωμένα φασόλια και λέγονται γιόκαν. Είναι πολύ νόστιμες όταν συνοδεύονται από ο-χα (πράσινο τσάι).

Αλλά προτού φάτε το γιόκαν και πιείτε το τσάι, μπορείτε να δροσιστείτε με την κρύα υγρή χειροπετσέτα που σας δίνει η οικοδέσποινα. Αυτή λέγεται ο-σιμπόρι, που στην κυριολεξία σημαίνει «στυμμένος». Το χειμώνα δίνουν στους επισκέπτες αχνιστές καυτές πετσέτες.

Προσέξτε τον όμορφο κήπο και τη λιμνούλα με τα ψάρια έξω από τα συρόμενα παράθυρα. Σχεδόν όλα τα ιαπωνικά σπίτια διαθέτουν κάποιον κήπο, ανεξάρτητα από το αν οι άνθρωποι είναι πλούσιοι ή φτωχοί. Πολλοί Ιάπωνες είναι ικανοί να ξοδέψουν για τον κήπο τα μισά χρήματα απ’ όσα θα έδιναν για ένα καινούριο σπίτι.

Ο τρόπος με τον οποίο είναι τοποθετημένοι οι βράχοι και έχουν φυτευτεί τα έλατα νάνοι και άλλα φυτά κάνει τον κήπο να μοιάζει με φυσικό ορεινό τοπίο σε μικρογραφία. Ο καταρράκτης και η ήρεμη λίμνη που είναι γεμάτη με μεγάλους, πολύχρωμους κυπρίνους είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να σας βοηθήσουν να χαλαρώσετε και να απολαύσετε ακόμα περισσότερο τη βραδιά. Αργότερα, όπως συνηθίζεται, ο οικοδεσπότης δείχνει στους επισκέπτες και τον υπόλοιπο κήπο.

Εδώ που βρισκόμαστε είναι ένα ειδικό δωμάτιο. Είναι το ο-κιακούμα, δηλαδή το δωμάτιο για τους ξένους. Βλέπετε αυτό το ελαφρώς υπερυψωμένο τμήμα του δωματίου; Ονομάζεται τοκονόμα. Στα περασμένα χρόνια, μπορούσε κανείς να βρει εκεί την πανοπλία του σαμουράι [Ιάπωνα πολεμιστή] και τον οικογενειακό Βουδιστικό ναό. Σήμερα αυτό είναι ένας διακοσμητικός χώρος όπου εκτίθενται πολύτιμα βάζα, ρόλοι και άλλα οικογενειακά κειμήλια.

Αφού είστε ο τιμώμενος επισκέπτης, χωρίς αμφιβολία θα καθήσετε εσείς κοντά στο τοκονόμα. Προσέξτε τον επιδέξια σκαλισμένο στύλο στο πλάι του τοκονόμα. Ο στύλος αυτός ονομάζεται τοκομπασίρα. Είναι κατασκευασμένος από έβενο ή από σανταλόξυλο, που το γυαλίζουν και το λουστράρουν έτσι ώστε να τονίζει τις φυσικές ίνες και την ομορφιά του. Ένας και μόνο στύλος μπορεί να κοστίζει χίλια δολάρια (περ. 150.000 δρχ.) ή και παραπάνω!

Το Δείπνο Είναι Έτοιμο

Η οικοδέσποινα μόλις μας ανήγγειλε ότι σε λίγο το δείπνο θα είναι έτοιμο. Αλλά αναρωτιέται αν θα θέλατε να κάνετε ένα μπάνιο προηγουμένως. Όχι, δεν νομίζει πως σας χρειάζεται, αλλά οι Ιάπωνες έχουν την άποψη πως ένα καυτό μπάνιο πριν από το δείπνο είναι πολύ αναζωογονητικό. Συνήθως ο επισκέπτης προσκαλείται να πάει πρώτος. Δεν έχετε διάθεση να κάνετε μπάνιο πριν από το δείπνο; Εντάξει, τουλάχιστον όμως, ρίξτε μια ματιά στο ο-φούρο ή, όπως θα λέγαμε εμείς, στην μπανιέρα.

Αν και υπάρχουν ακόμη δημόσια λουτρά, τα περισσότερα ιαπωνικά σπίτια έχουν το δικό τους ο-φούρο. Πρόκειται για μια βαθιά μπανιέρα φτιαγμένη από ξύλο, πλακάκια ή πλαστικό και έχει τον απαραίτητο εξοπλισμό για την καύση ξύλου ή προπανίου, πράγμα που ανεβάζει τη θερμοκρασία του νερού μέχρι και στους σαράντα βαθμούς Κελσίου.

Η ιαπωνική μπανιέρα διαφέρει από την μπανιέρα δυτικού τύπου στο ότι τα άτομα σαπουνίζονται και ξεπλένονται πριν μπουν στην μπανιέρα για να μουλιάσουν στο ζεστό νερό. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ολόκληρη η οικογένεια χρησιμοποιεί το ίδιο νερό στην μπανιέρα, αφού πρώτα ο καθένας το ζεσταίνει λίγο πριν μπει μέσα. Η μπανιέρα είναι τόσο βαθιά, που όταν κάποιος κάθεται μέσα σ’ αυτήν, το ζεστό νερό έρχεται μέχρι το λαιμό του. Φέρνει μεγάλη χαλάρωση και είναι απαραίτητο προτού πάει κανείς για ύπνο τις κρύες νύχτες του χειμώνα.

Συμπόσιο

Η οικοδέσποινα μας καλεί και λέει ότι ήρθε η ώρα για το γεύμα μας, ή μάλλον θα έπρεπε να πω για το συμπόσιο. Κοιτάξτε όλα τα φαγητά που είναι απλωμένα στο τραπέζι! Είναι τόσο πολύχρωμα και με τόσο λεπτό γούστο τοποθετημένα. Στην Ιαπωνία το γεύμα είναι έργο τέχνης, όπου η εμφάνιση είναι σχεδόν τόσο σημαντική όσο το άρωμα και η γεύση. Εκείνο το μπουκέτο με τις πολύχρωμες μπουκιές στο μαύρο, γυαλιστερό δίσκο είναι η ιαπωνική σπεσιαλιτέ, το σούσι. Η καθεμιά απ’ αυτές είναι ένας μεγάλος κύβος από ρύζι με λίγη ζάχαρη και ξίδι, γαρνιρισμένος από πάνω με κόκκινο ή άσπρο ωμό τόνο ή άλλες λιχουδιές της θάλασσας.

Ένα άλλο φαγητό που έχουν ετοιμάσει είναι το ψημένο τάι, δηλαδή κόκκινο λιθρίνι, που το έχουν βάλει με τέχνη στην πιατέλα σε σχήμα μισοφέγγαρου, με το κεφάλι και την ουρά του ψαριού άθικτα. Η σούπα είναι καυτός ζωμός φτιαγμένος από φύκια και έχει μέσα κύβους από μαλακό τοφού. Και, φυσικά, υπάρχει άφθονο ρύζι για όλους. Πάνω στο τραπέζι υπάρχει επίσης σαλάτα από φρέσκα λαχανικά, και το μενού συμπληρώνεται με φρούτα που τα έχουν ετοιμάσει σύμφωνα με τον ιαπωνικό τρόπο. Τι περιποίηση!

Αβρότητα στη Συζήτηση

Έπειτα από το γεύμα έρχεται το πράσινο τσάι, για να συνοδεύσει τη συζήτησή μας. Όμως, για ποια πράγματα πρέπει να μιλήσετε; Οι Ιάπωνες ενδιαφέρονται πολύ για εσάς και για τη χώρα σας. Θέλουν να ξέρουν, επίσης, την άποψή σας γι’ αυτούς και για τη χώρα τους, για το γεύμα που σας ετοίμασαν και για το ιαπωνικό φαγητό γενικότερα. Χαίρονται πολύ όταν δείχνετε ενδιαφέρον για πράγματα που έχουν να κάνουν με την Ιαπωνία και όταν μαθαίνετε μερικές λέξεις στη γλώσσα τους.

Τώρα η οικοδέσποινα μπορεί να πει «Ο-κούτσι νι αγουανακούτε γκομέν νασάι», πράγμα που σημαίνει: «Λυπάμαι που το φαγητό δεν ταίριαζε στα γούστα σας». Απλώς ζητάει επιβεβαίωση για το ότι σας άρεσε πραγματικά το γεύμα. Πείτε της λοιπόν: «Οϊσικάτα ντέσου!» (Ήταν πολύ νόστιμο!) Ένας άλλος από τους προσκεκλημένους μπορεί να προσθέσει τη φιλοφρόνηση «Γκοτσίσο σαμαντεσίτα», το οποίο στην κυριολεξία σημαίνει: «Σας ευχαριστούμε που τρέχατε [ανάμεσα στην κουζίνα και στην τραπεζαρία] για να μας σερβίρετε».

Θα διαπιστώσετε ότι στα μάτια ενός Δυτικού, οι Ιάπωνες μπορεί να φαίνονται αόριστοι όταν μιλάνε για τον εαυτό τους και επιφυλακτικοί ως προς το να μιλήσουν συγκεκριμένα για μερικά θέματα. Για παράδειγμα, αν ρωτήσετε τη σύζυγο πώς γνωρίστηκε με το σύζυγό της, αυτή μπορεί να απαντήσει μ’ ένα κοφτό νευρικό γέλιο. Ή μπορεί να θαυμάσετε κάποιο όμορφο βάζο και να ρωτήσετε πόσο κόστισε. Η απάντηση μάλλον θα είναι: «Τσότο τακακάτα ντέσου». (Ήταν λίγο ακριβό.) Αόριστο; Ίσως. Όμως σύμφωνα με τους Ιάπωνες, αυτού του είδους τη συζήτηση υπαγορεύει η αβρότητα. Θα πρέπει, λοιπόν, να μάθουμε να μη δείχνουμε υπερβολική οικειότητα ή περιέργεια μ’ αυτά που λέμε και ρωτάμε.

Μια Ευχάριστη Βραδιά

Ήρθε κιόλας η ώρα να αφήσουμε τους ευγενικούς οικοδεσπότες μας. Καθώς φοράμε τα παπούτσια μας στο κατώφλι, η οικοδέσποινα και η μητέρα της μας κάνουν μια βαθιά υπόκλιση ακουμπώντας τα χέρια τους και τα γόνατά τους στο πάτωμα με τα κεφάλια τους σκυμμένα. Επιμένουν επίσης να πάρουμε λίγο από το φαγητό που περίσσεψε μαζί μας, στο μεγάλο και ζωηρόχρωμο φουροσίκι, δηλαδή σ’ ένα μαντήλι. Σ’ αυτό βάζουν, επίσης, κι ένα μικρό δωράκι για τον καθένα μας.

Καθώς ολόκληρη η οικογένεια βγαίνει έξω για το τελευταίο σαγιονάρα, ίσως σκέφτεστε αυτό που σκέφτομαι κι εγώ: ‘Τι όμορφη βραδιά!’ Σκεφτείτε το χρόνο και τη δουλειά που απαιτήθηκε για να ετοιμαστεί το γεύμα. Ως καλεσμένους, μας έκαναν να αισθανόμαστε πραγματικά ευπρόσδεκτοι, και μάλιστα, ξεχωριστοί. Πόσο ευγενικό από μέρους τους! Η ικανοποίησή τους, χωρίς αμφιβολία, προέρχεται από το γεγονός πως ξέρουν πόσο μας ευχαρίστησαν.

Δεν χαίρεστε που ήρθατε κι εσείς στην επίσκεψη; Ίσως τώρα να αισθάνεστε ότι ξέρετε τους Ιάπωνες λίγο καλύτερα. Λοιπόν, πρέπει να ξανάρθετε σύντομα και να μάθετε λίγα ακόμα γι’ αυτή τη μοναδική χώρα και το φιλόξενο λαό της.