Μια Ματιά στο Χρυσό Αιώνα των Ίνκα

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στο Περού

Είναι ο καιρός του χειμερινού ηλιοστασίου—καιρός για τη μεγάλη γιορτή του ήλιου. Καθώς ο ήλιος αρχίζει να φωτίζει τον αίθριο χειμωνιάτικο ουρανό στο Κούσκο, οι λάτρεις συρρέουν μέσα στο Ναό του Ήλιου που τον περιβάλλουν ογκώδεις καμπυλωτοί τοίχοι.

Όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στον αρχιερέα καθώς θανατώνει τη λάμα της θυσίας, βγάζει την καρδιά της που ακόμα πάλλεται και εκτελεί μια πράξη μαντείας για να προσδιορίσει τι είναι γραφτό να συμβεί τον καινούριο χρόνο. Ένας καλογυαλισμένος ασημένιος καθρέφτης αστράφτει στο χέρι του καθώς εστιάζει τις ακτίνες του ήλιου σε μια τούφα βαμβάκι. Τελικά, ένα σύννεφο καπνού ξεπετάγεται και η ιερή φωτιά ανάβει άλλη μια φορά. Η εννιαήμερη γιορτή μόλις άρχισε.

ΟΙ ΙΝΚΑ και ο πολιτισμός τους έχουν προξενήσει το θαυμασμό τόσο σε εξερευνητές και ιστορικούς όσο και σ’ αυτούς που τους αρέσει να διαβάζουν ιστορία. Τα αμύθητα πλούτη των Ίνκα σε χρυσό και ασήμι που λεηλατήθηκαν από τους Ισπανούς κονκισταδόρους μετέβαλαν ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα. Τα θαύματα μηχανικής, όπως η ακρόπολη του μυστηριώδους Μάτσου Πίτσου και το φρούριο Σασκαουαμάν του Κούσκο, καθώς επίσης το έξυπνο σύστημα άρδευσης πιστοποιούν την τεχνολογική ευφυΐα των Ίνκα. Μερικοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι δεν υπήρχε κλεψιά, τεμπελιά και διαφθορά μεταξύ των Ίνκα. Ακόμα κι έτσι, είναι τουλάχιστον αξιοθαύμαστο το ότι μία και μόνο κυβέρνηση μπορούσε να ελέγχει πολλές διαφορετικές φυλές, αρκετές από τις οποίες ήταν φωλιασμένες σε δύσβατες και απόμερες γωνιές των πιο μεγάλων και απόκρημνων βουνών στον κόσμο.

Η Καταγωγή τους—Ένα Μυστήριο

Αλλά ποιοι ακριβώς ήταν οι Ίνκα; Από πού ήρθαν; Τι προκάλεσε τη διάλυση της ισχυρής αυτοκρατορίας τους;

Κανείς δεν ξέρει στα σίγουρα από πού ήρθαν οι Ίνκα. Μερικοί έχουν παρατηρήσει ομοιότητες με τους αρχαίους Αιγυπτίους. Όπως ο Φαραώ, έτσι και ο Κύριος των Ίνκα λατρευόταν ως ο γιος του θεού Ήλιου και παντρευόταν την αδελφή του για να διατηρήσει αμιγές το «βασιλικό αίμα». Μερικά θρησκευτικά έθιμα ήταν τα ίδια, και τα πλοιάρια των Ίνκα που κάποτε διέσχιζαν τη λίμνη Τιτικάκα ήταν πολύ όμοια με τα καλάμινα πλοιάρια των Αιγυπτίων. Όμως, παρ’ όλες τις ομοιότητες, υπάρχουν επίσης πολλές και μεγάλες διαφορές μεταξύ των Ίνκα και των Αιγυπτίων. Συνεπώς, είναι πολύ αμφισβητήσιμο το αν κατάγονται οι Ίνκα από τους Αιγυπτίους.

Είναι ενδιαφέρον πως ένας θρύλος των Ίνκα ισχυρίζεται ότι οι πρώτοι Ίνκα ήταν οι επιζήσαντες από έναν κατακλυσμό. Το βιβλίο Κοινωνιολογία των Ίνκα (Sociografia del Inkario) λέει: «Όλες οι παραδόσεις των λαών του αλτιπλάνου των Άνδεων μιλούν για έναν κατακλυσμό που είχε καταποντίσει όλη τη γη». Σύμφωνα μ’ ένα θρύλο των Ίνκα όλα τα ζωντανά πλάσματα πέθαναν. Ωστόσο, μια άλλη παραλλαγή μιλάει για κάποιους ανθρώπους «οι οποίοι σώθηκαν, με το να κρυφτούν σ’ ένα κοίλωμα σε μια πολύ ψηλή κορυφή ενός βουνού, και ξαναγέμισαν με κατοίκους τη γη».

Το παράλληλο με τη Βιβλική αφήγηση για τον Κατακλυσμό είναι καταφανές. Αλλά βέβαια, οι πρόγονοι των Ίνκα πρέπει να ξεκίνησαν για τη Νότια Αμερική κάποια στιγμή μετά τη σύγχυση των γλωσσών στη Βαβέλ.—Γένεσις 11:1-9.

Τι είδους λαός ήταν οι αρχαίοι Ίνκα; Πώς ζούσαν; Για απάντηση ας γυρίσουμε πίσω το χρόνο στο χρυσό αιώνα των Ίνκα.

Η Ζωή σ’ ένα Αϊλού στην Επικράτεια των Ίνκα

Βρισκόμαστε στο έτος 1500. Ατενίζουμε από ψηλά μια μεγάλη κοιλάδα σπαρμένη με σπιτάκια. Είναι το χωριό ενός αϊλού των Ίνκα, δηλαδή μιας ομάδας οικογενειών οι οποίες ζουν και εργάζονται μαζί. Ολόκληρη η αυτοκρατορία των Ίνκα είναι χωρισμένη σε αϊλού που το καθένα επιβλέπεται από έναν αρχηγό, ο οποίος ονομάζεται κουράκα. Οι οικογένειες ζουν σε καλαμόσκεπα σπίτια χτισμένα από πέτρα και λάσπη. Ουσιαστικά, δεν υπάρχουν καθόλου τραπέζια, καρέκλες ή άλλες ανέσεις. Απλώς κάθονται στο πάτωμα για να φάνε τα δυο λιτά καθημερινά γεύματά τους που αποτελούνται από αφυδατωμένες πατάτες, καλαμπόκι, κουινόα και αποξηραμένο κρέας λάμα. Τη νύχτα, όλη η οικογένεια κοιμάται στο πάτωμα.

Ένας μυστηριώδης φόβος για τη δύναμη του κακού διαποτίζει σχεδόν κάθε πλευρά της ζωής των Ίνκα. Πλησιάζουμε μια ομάδα ανθρώπων που είναι μαζεμένοι γύρω από το θεμέλιο που έβαλαν πριν από λίγο για να χτίσουν ένα πλίνθινο δωμάτιο. Ένας άντρας τοποθετεί τελετουργικά ένα αποξηραμένο έμβρυο λάμα σε μια μικρή εσοχή που έχουν φτιάξει στο θεμέλιο. Αυτό γίνεται για να εξευμενίσουν την Πάκα-Μάμα, δηλαδή τη Μητέρα Γη, και για να προστατεύσουν το σπίτι από τη δύναμη του κακού. Άλλα φυλαχτά, που αποτελούνται από στολίδια φτιαγμένα από ζώα, όστρακα και φτερά, θα τα βάλουν στις ενώσεις των τοίχων ή θα τα πλέξουν μέσα στην καλαμοσκεπή.

Οι Ίνκα φοβούνται μην τυχόν πάθουν κανένα κακό ακόμα και την ώρα που κοιμούνται. Πιστεύουν ότι τα παράξενα όνειρα είναι περιπέτειες που έχει η ψυχή τους όταν εγκαταλείπει το σώμα στη διάρκεια της νύχτας. Το επόμενο πρωί μπορεί να συμβουλευτούν ένα μάγο για να ερμηνεύσει αυτά τα όνειρα.

Η διάρκεια της ζωής είναι μικρή, αλλά οι Ίνκα πιστεύουν στη μετεμψύχωση. Κομμένα νύχια, τούφες μαλλιών και δόντια φυλάσσονται σχολαστικά σε περίπτωση που το πνεύμα τα χρειαστεί όταν επιστρέψει. Μέχρι τότε, αν το άτομο ήταν καλό, πηγαίνει σ’ ένα μέρος αναμονής που ονομάζεται Χανάν Πάκα· αν δεν ήταν και τόσο καλό, στο Χουρίν Πάκα· και αν ήταν κακό, στο Ούκου Πάκα για να υποφέρει μέσα στη δυστυχία—πράγματα παρόμοια μ’ αυτά που φαντάζεται ο Χριστιανικός κόσμος για τον ουρανό, την κόλαση και το καθαρτήριο.

Το Κούσκο στο Απόγειο της Δόξας του

Κατόπιν πλησιάζουμε το μέρος όπου απλώνεται το φρούριο Σασκαουαμάν το οποίο προστατεύει το Κούσκο, την καρδιά της αυτοκρατορίας των Ίνκα. Ογκώδεις πελεκημένες πέτρες, μερικές από τις οποίες ζυγίζουν πάνω από εκατό τόνους, τις έσυραν μέχρι εδώ χιλιάδες εργάτες Ίνκα ξεκινώντας από μακρινά λατομεία και περνώντας από βουνά και χαράδρες. Αυτές οι πέτρες σχηματίζουν τρία διαδοχικά ισχυρά τείχη. Οι μαίανδροι που σχηματίζουν τα τείχη αναγκάζουν τους επίδοξους εισβολείς να στρέφουν τα νώτα τους προς τους τοξότες και λογχοφόρους των Ίνκα.

Αυτή τη στιγμή, όμως, πλήθη συνωστίζονται στη μεγάλη πλατεία του Ναού του Ήλιου και χαιρετίζουν την άφιξη μιας θριαμβευτικής πομπής. Μια ομάδα τρομαγμένων και φοβισμένων χωρικών οδηγούνται μέσα στο ναό ως αιχμάλωτοι. Παρατηρούν με θαυμασμό τα πελώρια καλαμοσκεπή κτίρια του ναού τα οποία είναι διακοσμημένα με εκθαμβωτικό χρυσάφι.

Στην αυλή του ναού λογιστές των Ίνκα καταγράφουν με επιμέλεια τον αριθμό των αιχμαλώτων, των ζώων και των άλλων λαφύρων από την τελευταία κατάκτηση. Όταν οι αρχηγοί παραδίδονται ειρηνικά, οι Ίνκα πηγαίνουν τόσο αυτούς όσο και τους γιους τους στους Αμαούτα, οι οποίοι είναι επαγγελματίες δάσκαλοι. Εκεί θα μάθουν τη γλώσσα των Ίνκα, τους κανόνες της θρησκείας των Ίνκα και τους νόμους. Αργότερα θα σταλούν πίσω για να κυβερνήσουν την ίδια ομάδα που κυβερνούσαν και προηγουμένως—αυτή τη φορά ως αντιπρόσωποι των Ίνκα. Όμως τα παιδιά τους πρέπει να παραμείνουν στο Κούσκο για περαιτέρω εκπαίδευση. Αυτό εξασφαλίζει το γεγονός ότι, όταν οι αρχηγοί αφεθούν ελεύθεροι, δεν θα εξεγερθούν εναντίον των κατακτητών τους.

Μια γειτονική φυλή παραλίγο να θέσει τέρμα στην ύπαρξη των Ίνκα στις αρχές του 15ου αιώνα. Ο ηλικιωμένος Κύριος των Ίνκα, ο Βιρακότσα, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Κούσκο. Αλλά ο γιος του ο Πατσακούτι συγκέντρωσε στρατεύματα και εκδίωξε τους εισβολείς. Μεθυσμένος από τη νίκη του κατέκτησε κι άλλες φυλές, σχηματίζοντας έτσι αυτή την αυτοκρατορία που αποτελείται από διάφορες εθνότητες.

Ωστόσο, η ευημερία της αυτοκρατορίας δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τα λάφυρα του πολέμου. Το μυστικό του πλούτου των Ίνκα είναι το μίτα. Μίτα σημαίνει «κατά σειρά» και αναφέρεται σ’ ένα πρόγραμμα εργασίας που επιβάλλεται σε όλους από τον κυβερνήτη των Ίνκα. Εφόσον μια οικογένεια χρειάζεται μόνο 60 με 70 μέρες το χρόνο για να καλλιεργήσει τη γη προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες της, το υπόλοιπο του χρόνου αφιερώνεται στο μίτα. Έτσι ο καθένας με τη σειρά του εργάζεται σε αγρούς που ανήκουν σε ναούς, στην κατασκευή γεφυρών, δρόμων, ναών και αναβαθμίδων, ή στην εξόρυξη χρυσού και αργύρου από τα ορυχεία. Εκατομμύρια εργάτες δουλεύουν σαν μελίσσι για την αυτοκρατορία, ενώ ο Κύριος των Ίνκα και οι ευγενείς του διευθύνουν από το Κούσκο την εργασία μέσω χιλιάρχων, εκατοντάρχων και δεκάρχων.

Οι νόμοι των Ίνκα συντελούν στη συνέχιση αυτής της διευθέτησης. Τους εγκληματίες που τους κρίνουν ενόχους μπορεί να τους θανατώσουν ρίχνοντάς τους στα άγρια θηρία. Δεν είναι περίεργο που το ποσοστό εγκληματικότητας είναι πολύ χαμηλό. Αλλά υπάρχουν ακόμα πιο αποτελεσματικοί τρόποι για να αποτραπούν οι εξεγέρσεις. Κάθε εννιά μέρες, ο Κύριος των Ίνκα κάνει μια γιορτή όπου προσφέρεται δωρεάν τσίτσα, ένα οινοπνευματώδες ποτό.

Ο Ήλιος Δύει στην Επικράτεια των Ίνκα

Επί πολλά χρόνια η αυτοκρατορία των Ίνκα διατηρούνταν σ’ αυτή την κατάσταση ώσπου εξελίξεις μέσα κι έξω από την επικράτειά της επέφεραν την τελική πτώση. Όταν πέθανε ο Κύριος των Ίνκα που ονομαζόταν Ουάινα Κάπακ, ο θρόνος πέρασε στο γιο του τον Ουασκάρ. Αλλά ένας νόθος γιος του Ουάινα Κάπακ, που ονομαζόταν Αταχουάλπα, εξεγέρθηκε πυροδοτώντας έναν εμφύλιο πόλεμο. Χιλιάδες Ίνκα σκοτώθηκαν. Τώρα η δυσαρέσκεια και το μίσος έφεραν διαίρεση στο άλλοτε ειρηνικό κράτος. Το θρόνο τον πήρε ο Αταχουάλπα.

Ο Αταχουάλπα δεν ανησύχησε ιδιαίτερα όταν μια μικρή ομάδα σιδερόφραχτων αντρών άρχισε να προχωράει προς τα βουνά. Δεν του περνούσε από το μυαλό ότι αυτοί ήταν η αρχή μιας ευρείας εθνικής εισβολής ούτε συνειδητοποιούσε ότι οι λευκοί επισκέπτες θα μετέδιδαν στο λαό του θανατηφόρες αρρώστιες που θα αποδεκάτιζαν το κράτος των Ίνκα.

Αφού οι μάντεις του τον βεβαίωσαν ότι θα νικήσει, ο Αταχουάλπα πήγε στην Καχαμάρκα (που σήμερα βρίσκεται στο βόρειο Περού) για να συναντήσει μια ομάδα Ισπανών εισβολέων. Αν και περιβαλλόταν από χιλιάδες ακολούθους του, ήταν εντελώς άοπλος. Τότε βγήκε ένας Καθολικός μοναχός και του πρόσφερε ένα θρησκευτικό βιβλίο. Η πρόθεσή του ήταν να τον προσηλυτίσει στον Καθολικισμό. Ο Κύριος των Ίνκα, όμως, πέταξε το βιβλίο στο έδαφος. Τα ισπανικά κανόνια βρυχήθηκαν και 6.000 Ίνκα σκοτώθηκαν.

Ο Αταχουάλπα αφέθηκε ζωντανός για να αποκαλύψει όλα τα μέρη όπου υπήρχε χρυσάφι. Προσφέρθηκε να γεμίσει ένα μεγάλο δωμάτιο με χρυσά αντικείμενα ως αντάλλαγμα για την ελευθερία του. Η πλουσιοπάροχη προσφορά του έγινε δεκτή και ο Αταχουάλπα κράτησε το λόγο του. Οι Ισπανοί όμως όχι. Ο Αταχουάλπα στραγγαλίστηκε και ο ήλιος της χρυσής εποχής της αυτοκρατορίας των Ίνκα έδυσε.

Το πέρασμα των αιώνων εξιδανίκευσε κάπως τη ζωή των Ίνκα. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι, παρ’ όλα τα μεγάλα τους επιτεύγματα, οι Ίνκα ήταν δέσμιοι της λατρείας του ήλιου και της δεισιδαιμονίας. Σήμερα, στη ζωή μερικών κατοίκων των Άνδεων, που είναι απόγονοι των Ίνκα, κυριαρχούν ακόμα οι θρησκευτικές παραδόσεις—ελαφρώς μόνο τροποποιημένες από τον Καθολικισμό—ο αυστηρός τρόπος ζωής και η δεισιδαιμονία.

Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον ότι πολλοί απ’ αυτούς έχουν εγκαταλείψει αυτόν το δεισιδαιμονικό φόβο. Για τους αρχαίους Ίνκα, ο Δημιουργός ήταν μια απόμακρη θεότητα που εξαρτιόταν από συμπληρωματικά ουάκα (αντικείμενα λατρείας) και θεούς. Αλλά μερικοί από τους απογόνους τους έμαθαν για τον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά, ο οποίος είναι πολύ κοντά σε όλους όσους τον αναζητούν.—Πράξεις 17:27.

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Μερικές Πληροφορίες για την Αυτοκρατορία των Ίνκα

*Τι σημαίνει η λέξη «Ίνκα»;

Η λέξη «Ίνκα» χρησιμοποιούνταν αρχικά για το βασιλιά ή κυβερνήτη των Ίνκα ο οποίος ονομαζόταν Κάπα Ίνκα, που σημαίνει «ο Μόνος Κύριος». «Ίνκα» ονομάζονταν και όλοι οι άρρενες απόγονοι της βασιλικής οικογένειας. Σήμερα η λέξη χρησιμοποιείται για οποιονδήποτε έζησε στην αυτοκρατορία των Ίνκα πριν από εκατοντάδες χρόνια.

*Πόσοι ζούσαν στην αυτοκρατορία των Ίνκα;

Όπως αναφέρεται, 6.000.000 άνθρωποι κατοικούσαν στην αυτοκρατορία όταν αυτή ήταν στο απόγειο της δόξας της, αν και τουλάχιστον μια πηγή καταγράφει 12.000.000. Αυτό υποδεικνύει πόσο μεγάλη στ’ αλήθεια ήταν η αυτοκρατορία, αν λάβουμε υπόψη μας ότι εκείνον τον καιρό ο πληθυσμός της γης ήταν πολύ μικρότερος απ’ ό,τι είναι σήμερα.

*Πώς επικοινωνούσαν οι Ίνκα;

Κυρίως μέσω του προφορικού λόγου, εφόσον οι Ίνκα δεν είχαν ανάγνωση και γραφή. Η κέτσουα είναι μια προφορική αλλά όχι γραπτή γλώσσα, αν και στους σύγχρονους καιρούς έχουν γίνει προσπάθειες για να της δοθεί μια γραπτή μορφή που να βασίζεται σε άλλες γλώσσες. Οι Ίνκα έστελναν σύντομα επίσημα μηνύματα χρησιμοποιώντας κίπου, δηλαδή μακριά σχοινιά με κόμπους με τα οποία καταχωρούνταν οι πληροφορίες.

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Οι Ίνκα λάτρευαν τον ήλιο στο Μάτσου Πίτσου του Περού

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Το φρούριο Σασκαουαμάν στο Κούσκο