Η Αναζήτηση για Μπαχαρικά, Χρυσό, Προσηλύτους και Δόξα

«ΤΙΕΡΑ! Τιέρα!» (Στεριά! Στεριά!) Αυτή η ενθουσιώδης κραυγή διέλυσε τη σιωπή της νυχτερινής σκοπιάς της 12ης Οκτωβρίου 1492. Ένας ναύτης από το Πίντα είχε διακρίνει την αμυδρή φιγούρα ενός νησιού. Το ατέλειωτο ταξίδι των πλοίων Σάντα Μαρία, Πίντα και Νίνια είχε τελικά στεφθεί με επιτυχία.

Με το φως της αυγής, ο Κολόμβος, οι δυο καπετάνιοι του και άλλοι αξιωματικοί βγήκαν περπατώντας στην ακτή. Ευχαρίστησαν τον Θεό και κατέλαβαν το νησί στο όνομα των Ισπανών μοναρχών, του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας.

Το όνειρο του Κολόμβου είχε πραγματοποιηθεί. Τώρα ανυπομονούσε να βρει χρυσό (οι χρυσοί κρίκοι στις μύτες των ιθαγενών δεν πέρασαν απαρατήρητοι) και να γυρίσει θριαμβευτής στην Ισπανία. Ο δρόμος προς την Ινδία από τα δυτικά ήταν δικός του, όπως νόμιζε, και θα μπορούσε τώρα να ξεχάσει την απογοήτευση των περασμένων οχτώ χρόνων.

Το Όνειρο Παίρνει Σάρκα και Οστά

Στα τέλη του 15ου αιώνα, δύο αγαθά είχαν μεγάλη ζήτηση στην Ευρώπη: ο χρυσός και τα μπαχαρικά. Ο χρυσός ήταν απαραίτητος για την αγορά προϊόντων πολυτελείας από την ανατολική Ασία, και τα μπαχαρικά από την Ανατολή έκαναν εύγευστα τα στερεότυπα φαγητά στη διάρκεια του μακρύ χειμώνα. Οι Ευρωπαίοι έμποροι ήθελαν απευθείας πρόσβαση σε χώρες απ’ όπου θα μπορούσαν να προμηθεύονται τέτοια εμπορεύματα.

Οι Πορτογάλοι έμποροι και θαλασσοπόροι ήταν απασχολημένοι με την εδραίωση μονοπωλίου στο εμπόριο με την Αφρική, και τελικά ανακάλυψαν ένα δρόμο προς την Ανατολή μέσω της Αφρικής και του ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας. Στο μεταξύ, οι σκέψεις του Ιταλού θαλασσοπόρου Κολόμβου στρέφονταν δυτικά. Αυτός πίστευε ότι ο συντομότερος δρόμος για την Ινδία και τα ποθητά μπαχαρικά της ήταν μέσω του Ατλαντικού.

Επί οχτώ εξαντλητικά χρόνια, ο Κολόμβος πήγαινε από τη μια βασιλική αυλή στην άλλη ώσπου να κερδίσει τελικά την υποστήριξη του βασιλιά και της βασίλισσας της Ισπανίας. Στο τέλος η ακλόνητη πεποίθησή του νίκησε τις αμφιβολίες των ηγεμόνων και τις επιφυλάξεις των ναυτικών. Όσοι αμφέβαλλαν είχαν τους λόγους τους. Το σχέδιο του Κολόμβου είχε αρκετά τρωτά σημεία, και ο ίδιος επέμενε με θράσος να διοριστεί «Μέγας Ναύαρχος των Ωκεανών» και ισόβιος κυβερνήτης όλων των χωρών που ενδεχομένως θα ανακάλυπτε.

Αλλά οι κύριες αντιρρήσεις επικεντρώνονταν στους υπολογισμούς του. Εκείνον τον καιρό οι περισσότεροι λόγιοι δεν αμφισβητούσαν το ότι η γη είναι στρογγυλή. Το ερώτημα ήταν: Πόση έκταση είχε ο ωκεανός που χώριζε την Ευρώπη από την Ασία; Ο Κολόμβος υπολόγιζε ότι το Σιπάνγκο, δηλαδή η Ιαπωνία—σχετικά με την οποία είχε διαβάσει στο χρονικό του ταξιδιού που έκανε ο Μάρκο Πόλο στην Κίνα—βρισκόταν περίπου 8.000 χιλιόμετρα δυτικά της Λισαβόνας, πόλης της Πορτογαλίας. Έτσι, τοποθετούσε την Ιαπωνία εκεί που βρίσκεται η σημερινή Καραϊβική.a

Οι βασιλικές επιτροπές τόσο στην Ισπανία όσο και στην Πορτογαλία απέρριψαν το εγχείρημα του Κολόμβου ως ασύνετο, κι αυτό κατά μεγάλο μέρος οφειλόταν στις υπερβολικά αισιόδοξες εκτιμήσεις του όσον αφορά την απόσταση που χώριζε την Ευρώπη από την Άπω Ανατολή. Το ενδεχόμενο να υπάρχει μια μεγάλη ήπειρος μεταξύ Ευρώπης και Ασίας προφανώς δεν το σκέφτηκε κανείς.

Αλλά ο Κολόμβος, με την υποστήριξη φίλων του από την ισπανική αυλή, επέμενε, και τελικά τα πράγματα εξελίχθηκαν ευνοϊκά γι’ αυτόν. Η Βασίλισσα Ισαβέλλα της Καστίλης, ένθερμη Καθολική, δελεάστηκε από την πιθανότητα μεταστροφής της Ανατολής στην Καθολική πίστη. Όταν η Γρανάδα έπεσε στα χέρια των Καθολικών ηγεμόνων την άνοιξη του 1492, ο Καθολικισμός έγινε η θρησκεία όλης της ισπανικής επικράτειας. Φαινόταν ότι είχε έρθει πια ο καιρός να διακινδυνεύσουν μερικά χρήματα σ’ ένα εγχείρημα το οποίο πιθανόν να απέφερε μεγάλα οφέλη, τόσο από θρησκευτική όσο και από οικονομική άποψη. Ο Κολόμβος πήρε τη βασιλική συγκατάθεση και τα χρήματα που χρειαζόταν.

Το Ταξίδι στο Άγνωστο

Ένας μικρός στόλος από τρία πλοία εξοπλίστηκε γρήγορα, και με συνολικό πλήρωμα περίπου 90 άντρες, ο Κολόμβος απέπλευσε από την Ισπανία στις 3 Αυγούστου 1492.b Έπειτα από έναν ανεφοδιασμό στα Κανάρια Νησιά, στις 6 Σεπτεμβρίου τα πλοία κατευθύνθηκαν προς τα δυτικά, με προορισμό την «Ινδία».

Το ταξίδι ήταν δοκιμασία για τον Κολόμβο. Οι ελπίδες ζωντάνευαν με τους ευνοϊκούς ανέμους και κατόπιν εξανεμίζονταν από τους αντίξοους. Αν και το γεγονός ότι συναντούσαν θαλασσοπούλια υποσχόταν πολλά, ο δυτικός ορίζοντας παρέμενε πεισματικά άδειος. Ο Κολόμβος έπρεπε διαρκώς να ενισχύει την αποφασιστικότητα των ναυτών του με υποσχέσεις για γη και πλούτη. Όταν βρίσκονταν, σύμφωνα με «προσωπικούς υπολογισμούς» του Κολόμβου, γύρω στα 3.200 χιλιόμετρα μακριά στον Ατλαντικό, είπε στον πλοηγό ότι βρίσκονταν στα 2.819 χιλιόμετρα. Αργότερα έγραψε στο ημερολόγιο του πλοίου: «Δεν αποκάλυψα αυτόν τον αριθμό [3.413 χιλιόμετρα] στους άντρες, επειδή θα τρόμαζαν στη σκέψη ότι βρίσκονταν τόσο μακριά από την πατρίδα». (Το Ημερολόγιο του Χριστόφορου Κολόμβου) Σε πολλές περιπτώσεις η ακράδαντη αποφασιστικότητά του ήταν αυτή που εμπόδισε τα πλοία να γυρίσουν πίσω.

Καθώς οι μέρες κυλούσαν αργά, οι ναύτες γίνονταν ολοένα και πιο ανήσυχοι. «Η απόφασή μου δεν ευχαρίστησε τους άντρες, επειδή συνεχίζουν να διαμαρτύρονται και να παραπονιούνται», έγραψε ο Κολόμβος. «Παρά τους γογγυσμούς τους παρέμεινα σταθερά προσκολλημένος στην πορεία προς τα δυτικά». Στις 10 Οκτωβρίου, έπειτα από έναν και πλέον μήνα στη θάλασσα, τα παράπονα εντείνονταν και στα τρία πλοία. Οι ναύτες καθησύχασαν μόνο με την υπόσχεση του Κολόμβου να επιστρέψουν ακολουθώντας την ίδια πορεία αν δεν έφταναν σε στεριά μέσα σε τρεις μέρες. Την επόμενη μέρα, ωστόσο, όταν περιμάζεψαν από τη θάλασσα ένα χλωρό ανθισμένο κλαδί, η πίστη τους στο ναύαρχό τους αποκαταστάθηκε. Και χαράματα την άλλη μέρα (12 Οκτωβρίου), οι θαλασσοδαρμένοι ναυτικοί δεν χόρταιναν να κοιτούν ένα κατάφυτο τροπικό νησί. Το κοσμοϊστορικό ταξίδι τους είχε επιτύχει το σκοπό του!

Ανακάλυψη και Απογοήτευση

Οι Μπαχάμες ήταν ειδυλλιακός τόπος. Οι γυμνοί ιθαγενείς, όπως έγραψε ο Κολόμβος, ήταν «εύρωστοι άνθρωποι, με καλοφτιαγμένο σώμα και πολύ όμορφο πρόσωπο». Ωστόσο, αφού παρέμεινε δυο εβδομάδες απολαμβάνοντας τροπικά φρούτα και ανταλλάσσοντας αγαθά με τους φιλικούς κατοίκους, ο Κολόμβος συνέχισε την πορεία του. Έψαχνε για χρυσό, για την ενδοχώρα της Ασίας, για προσηλύτους και για μπαχαρικά.

Λίγες μέρες αργότερα, ο Κολόμβος έφτασε στην Κούβα. «Δεν έχω δει ποτέ μου κάτι τόσο όμορφο», παρατήρησε καθώς κατέβαινε από το πλοίο. Νωρίτερα είχε γράψει στο ημερολόγιο του πλοίου: «Τώρα είμαι βέβαιος ότι η Κούβα είναι το ινδικό όνομα του Σιπάνγκο [Ιαπωνία]». Έτσι έστειλε δυο εκπροσώπους του για να έρθουν σε επαφή με το χαν (τον αρχηγό). Οι δυο Ισπανοί δεν βρήκαν ούτε χρυσό ούτε Ιάπωνες, αν και στην επιστροφή τους μίλησαν για μια περίεργη συνήθεια των ιθαγενών, το κάπνισμα. Ο Κολόμβος παρέμενε απτόητος. «Πέρα από κάθε αμφιβολία υπάρχει πολύ μεγάλη ποσότητα χρυσού σ’ αυτή τη χώρα», διαβεβαίωνε τον εαυτό του.

Η οδύσσεια συνεχίστηκε, αυτή τη φορά προς τα ανατολικά. Ανακάλυψε ένα μεγάλο νησί γεμάτο οροσειρές κοντά στην Κούβα, το οποίο ονόμασε Λα Ίσλα Εσπανιόλα (Ισπανιόλα). Και, επιτέλους, οι Ισπανοί βρήκαν μια αξιόλογη ποσότητα χρυσού. Λίγες μέρες αργότερα όμως χτύπησε η συμφορά. Η ναυαρχίδα του, η Σάντα Μαρία, προσάραξε σε μια αμμώδη ακτή και δεν μπορούσαν να την επαναφέρουν σε πλευστότητα. Οι ιθαγενείς πρόθυμα βοήθησαν το πλήρωμα να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν. «Αγαπούν τον πλησίον τους όπως τον εαυτό τους, έχουν τις πιο απαλές και γλυκές φωνές στον κόσμο και είναι πάντοτε χαμογελαστοί», είπε ο Κολόμβος.

Ο Κολόμβος αποφάσισε να ιδρύσει ένα μικρό οικισμό στην Ισπανιόλα. Νωρίτερα, είχε γράψει την εξής δυσοίωνη παρατήρηση στο ημερολόγιό του: «Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν καθόλου πείρα στα όπλα. . . . Με 50 άντρες μπορείς να τους υποτάξεις όλους και να τους βάλεις να κάνουν ό,τι θέλεις». Οραματιζόταν επίσης μια θρησκευτική αποίκιση: «Ελπίζω στον Κύριό Μας ότι η Υψηλότης Σας θα τους μεταστρέψει όλους στη Χριστιανοσύνη και ότι όλοι θα ανήκουν σ’ εσάς». Μόλις οργανώθηκε ο οικισμός σε μια τοποθεσία που ονόμασε Λα Βίλια δε λα Ναβιδάδ (Η Πόλη της Γέννησης), ο Κολόμβος αποφάσισε ότι αυτός και οι υπόλοιποι άντρες του θα έπρεπε να βιαστούν να γυρίσουν στην Ισπανία με τα νέα για τη μεγάλη τους ανακάλυψη.

Ο Παράδεισος Χάθηκε

Η ισπανική αυλή κυριεύτηκε από ευφορία όταν τελικά έφτασαν εκεί τα νέα για την ανακάλυψη του Κολόμβου. Τον φόρτωσαν με τιμές και τον παρότρυναν να οργανώσει μια δεύτερη εξερευνητική αποστολή όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Στο μεταξύ, οι Ισπανοί διπλωμάτες κινήθηκαν γρήγορα για να εξασφαλίσουν από τον Ισπανό Πάπα Αλέξανδρο ΣΤ΄ το δικαίωμα να ιδρύσουν αποικίες σε όλους τους τόπους που είχε ανακαλύψει ο Κολόμβος.

Η δεύτερη εξερευνητική αποστολή, το 1493, ξεκίνησε με μεγάλες φιλοδοξίες. Μια αρμάδα από 17 πλοία μετέφερε πάνω από 1.200 αποικιστές, συμπεριλαμβανομένων ιερέων, αγροτών και στρατιωτών—αλλά όχι γυναικών. Πρόθεσή τους ήταν να ιδρύσουν αποικίες στους νέους τόπους, να μεταστρέψουν τους ιθαγενείς στον Καθολικισμό και, φυσικά, οποιαδήποτε ανακάλυψη χρυσού ή μπαχαρικών θα ήταν κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτη. Ο Κολόμβος σκόπευε επίσης να συνεχίσει να ψάχνει για το θαλάσσιο πέρασμα προς την Ινδία.

Αν και ανακαλύφθηκαν κι άλλα νησιά, συμπεριλαμβανομένων του Πόρτο Ρίκο και της Τζαμάικα, η απογοήτευση κλιμακωνόταν. Η Ναβιδάδ, η πρώτη αποικία στην Ισπανιόλα, είχε αποδεκατιστεί από τις σφοδρές βεντέτες ανάμεσα στους ίδιους τους Ισπανούς, και κατόπιν σχεδόν εξαλείφτηκε από τους νησιώτες που είχαν εξοργιστεί με την απληστία και την ανηθικότητα των αποικιστών. Ο Κολόμβος διάλεξε μια καλύτερη τοποθεσία για μια μεγάλη, νέα αποικία, και κατόπιν συνέχισε να ψάχνει για το δρόμο προς την Ινδία.

Αφού απέτυχε να κάνει τον περίπλου της Κούβας, συμπέρανε ότι επρόκειτο για το ηπειρωτικό τμήμα της Ασίας—πιθανόν για τη Μαλάγια. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο Η Κατάκτηση του Παραδείσου (The Conquest of Paradise), ο Κολόμβος «έκρινε ότι ολόκληρο το πλήρωμα έπρεπε να δηλώσει με όρκο πως η ακτή που περιέπλεαν . . . δεν ήταν σε καμιά περίπτωση ακτή νησιού αλλά στην πραγματικότητα ‘η αρχή της ηπειρωτικής Ινδίας’». Όταν επέστρεψε στην Ισπανιόλα, ο Κολόμβος διαπίστωσε ότι οι καινούριοι άποικοι δεν είχαν συμπεριφερθεί καλύτερα από τους προηγούμενους, εφόσον είχαν βιάσει τις γυναίκες και είχαν πάρει για δούλους τα αγόρια. Ο ίδιος ο Κολόμβος όξυνε ακόμα περισσότερο την εχθρότητα των ιθαγενών με το να μαζέψει 1.500 απ’ αυτούς και να στείλει τους 500 στην Ισπανία ως σκλάβους· πέθαναν όλοι τους μέσα σε λίγα χρόνια.

Στα δύο επιπλέον ταξίδια του στις Δυτικές Ινδίες ο Κολόμβος δεν είχε καλύτερη τύχη. Ο χρυσός, τα μπαχαρικά και το πέρασμα προς την Ινδία—όλα τού είχαν διαφύγει. Ωστόσο, η Καθολική Εκκλησία κέρδισε τους προσηλύτους της, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Οι διοικητικές ικανότητες του Κολόμβου ήταν πολύ κατώτερες από τα χαρίσματα που είχε ως θαλασσοπόρος, και η επιδείνωση της υγείας του τον έκανε αυταρχικό, ακόμη και αδίστακτο, απέναντι σ’ εκείνους που τον δυσαρεστούσαν. Οι Ισπανοί ηγεμόνες ήταν αναγκασμένοι να τον αντικαταστήσουν μ’ έναν πιο ικανό κυβερνήτη. Είχε κατακτήσει τους ωκεανούς, αλλά παρέπαιε όταν έβγαινε στη στεριά.

Πέθανε, λίγο μετά το τέλος του τέταρτου ταξιδιού του σε ηλικία 54 ετών, πλούσιος αλλά γεμάτος πικρία, επιμένοντας ακόμη ότι είχε ανακαλύψει το θαλάσσιο δρόμο προς την Ασία. Μόνο οι μελλοντικές γενιές θα του χάριζαν τη διαρκή δόξα που λαχταρούσε τόσο έντονα σε όλη του τη ζωή.

Οι οδοί όμως που χάραξε άνοιξαν το δρόμο για την ανακάλυψη και την αποίκιση ολόκληρης της βόρειας αμερικανικής ηπείρου. Ο κόσμος είχε αλλάξει ριζικά. Άραγε προς το καλύτερο;

[Υποσημειώσεις]

[Χάρτης/Εικόνα στη σελίδα 6]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΤΟ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΚΟΛΟΜΒΟΥ

ΙΣΠΑΝΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

Ατλαντικός Ωκεανός

ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

Μπαχάμες

Κούβα

Ισπανιόλα