Καθώς Ανοιγοκλείνει το Μάτι
ΜΟΛΙΣ τώρα το ξανακάνατε. Χτες το επαναλάβατε περίπου 15.000 φορές. Κατά πάσα πιθανότητα δεν το αντιληφθήκατε καθόλου, αλλά το κάνατε ξανά και ξανά, προστατεύοντας έτσι δυο από τα πολυτιμότερα αποκτήματά σας. Ταυτόχρονα, ίσως δώσατε άθελά σας κάποιες ενδείξεις για το πώς εργάζεται ο εγκέφαλός σας. Πώς τα κάνατε όλα αυτά; Ανοιγοκλείνοντας τα μάτια σας.
Αν τα μάτια σας λειτουργούν κανονικά, τότε αποτελούν τα πιο λεπτεπίλεπτα και ευαίσθητα αισθητήρια όργανα που διαθέτετε. Επειδή το ανθρώπινο μάτι θεωρείται ευρύτατα θαύμα σχεδίου, έχει παρομοιαστεί με μια κινηματογραφική μηχανή που είναι υπεραυτόματη, έχει έγχρωμη και τρισδιάστατη λήψη, εστιάζει αυτόματα και λειτουργεί αδιάκοπα. Όταν ο ευαίσθητος φακός μιας μηχανής δεν χρησιμοποιείται, καλύπτεται μ’ ένα καπάκι. Αλλά το μάτι κάνει κάτι ακόμη καλύτερο.
Το μεγαλύτερο μέρος του βολβού του ματιού παραμένει προστατευμένο μέσα στην κόγχη. Αλλά το υπόλοιπο 10 τοις εκατό της επιφάνειας του ματιού είναι εντελώς εκτεθειμένο στην ατμόσφαιρα, με τη διαρκώς αιωρούμενη σκόνη της και τα επικίνδυνα σωματίδιά της. Για να είναι το μάτι προστατευμένο απ’ αυτή τη συνεχή απειλή επιθέσεων, το σώμα έχει σχεδιαστεί μ’ ένα εξαιρετικά πολύπλοκο συσταλτό «καπάκι φακού»—το βλέφαρο. Φτιαγμένο από λεπτότατη επιδερμίδα και ενισχυμένο με μικροσκοπικά ινίδια, το βλέφαρο γλιστρά απαλά πάνω-κάτω στην επιφάνεια του ματιού. Το ανοιγοκλείσιμο του ματιού διαρκεί μόνο ένα δέκατο του δευτερολέπτου και γίνεται περίπου 15 φορές το λεπτό.
Αλλά αυτή η μικρή, σχεδόν ανεπαίσθητη, κίνηση επιτελεί πολλά πράγματα. Καθώς το βλέφαρο κλείνει και κατόπιν συστέλλεται και ανοίγει, αφήνει ένα λεπτό στρώμα υγρού στην επιφάνεια του ματιού, καθαρίζοντάς την αποτελεσματικά. Επίσης «στιλβώνει» την εξωτερική επιφάνεια του ματιού. Γι’ αυτό, η εργασία που επιτελεί το βλέφαρο μπορεί να παρομοιαστεί μ’ ένα όργανο το οποίο είναι ταυτόχρονα καπάκι, καθαριστικό και στιλβωτικό φακού. Καταπληκτικό σχέδιο, δεν συμφωνείτε;
Ωστόσο, οι επιστήμονες προβληματίζονται καιρό τώρα με κάτι παράξενο: Με δεδομένο το ρυθμό με τον οποίο διαλύονται τα δάκρυα στην επιφάνεια του ματιού, ένα-δυο ανοιγοκλεισίματα το λεπτό θα έπρεπε να αρκούν για να καθαριστεί και να «στιλβωθεί» το μάτι. Τότε, γιατί τα μάτια ανοιγοκλείνουν περισσότερες φορές; Η απάντηση, όπως φαίνεται, συνδέεται με το μυαλό.
Οι ερευνητές συσχετίζουν το ανοιγοκλείσιμο του ματιού με τη σκέψη. Για παράδειγμα, η ανησυχία σάς κάνει να ανοιγοκλείνετε τα μάτια περισσότερο. Αν δοκιμάζετε να οδηγήσετε ελικόπτερο, αν γίνεστε στόχος ερωτήσεων κάποιου εχθρικού δικηγόρου ή αν υποφέρετε από κάποια αγχώδη διαταραχή, πιθανότατα ανοιγοκλείνετε τα μάτια σας περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως. Αν είστε εκφωνητής ειδήσεων στην τηλεόραση, ίσως σας έχουν πει να μην ανοιγοκλείνετε τα μάτια σας, ώστε να μη νομίζουν οι τηλεθεατές ότι έχετε πανικοβληθεί από τα νέα.
Από την άλλη πλευρά, αν συγκεντρώνετε κάπου το βλέμμα σας, όπως όταν ακολουθείτε μια γραμμή μέσα σ’ ένα λαβύρινθο, όταν οδηγείτε στους δρόμους της πόλης ή όταν διαβάζετε κάποιο μυθιστόρημα, ανοιγοκλείνετε τα μάτια λιγότερο συχνά. Οι πιλότοι, για παράδειγμα, είναι ανάγκη να είναι πιο συγκεντρωμένοι από τους συγκυβερνήτες του σκάφους, κι έτσι ανοιγοκλείνουν τα μάτια τους πολύ λιγότερο. Τα ανοιγοκλεισίματα εμποδίζονται ιδιαίτερα όταν το άτομο βρίσκεται σε πραγματικό κίνδυνο και τα μάτια πρέπει να «τρέχουν» γρήγορα από το κύριο οπτικό πεδίο στα περιφερειακά του όρια και αντίστροφα.
Υπάρχει και άλλη σχέση ανάμεσα στον εγκέφαλο και το ανοιγοκλείσιμο του ματιού; Σύμφωνα με την εφημερίδα Δε Μέντικαλ Ποστ (The Medical Post) του Καναδά, οι έρευνες έχουν δείξει ότι «το ανοιγοκλείσιμο μπορεί να συμβεί την κρίσιμη εκείνη στιγμή κατά την οποία σταματάμε να βλέπουμε και αρχίζουμε να σκεφτόμαστε». Για παράδειγμα, το άτομο που αποστηθίζει κάτι πιθανότατα θα ανοιγοκλείσει τα μάτια του αμέσως μόλις διαβάσει τις πληροφορίες που θέλει να απομνημονεύσει. Ή, όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων, τα πειράματα δείχνουν ότι «ο εγκέφαλος δίνει την εντολή για ένα ανοιγοκλείσιμο του ματιού όταν έχει αρκετές πληροφορίες προκειμένου να πάρει κάποια καλή απόφαση», παρατηρεί η ίδια εφημερίδα, προσθέτοντας: «Τα πειράματα δείχνουν ότι τα ανοιγοκλεισίματα χρησιμεύουν ως διανοητικά σημεία στίξης».
Σχεδόν πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια, ένας σοφός άνθρωπος εμπνεύστηκε να γράψει το εξής: «Φοβερώς και θαυμασίως επλάσθην». (Ψαλμός 139:14) Τα επιτεύγματα της ιατρικής στις μέρες μας έχουν απλώς επιβεβαιώσει αυτή την άποψη. Για φανταστείτε: το στίλβωμα και η λίπανση ενός εξαιρετικά πολύπλοκου φακού, η καταγραφή του βαθμού συγκέντρωσης του εγκεφάλου ή της ανησυχίας και η διακοπή της εισροής οπτικών πληροφοριών—όλα αυτά γίνονται καθώς ανοιγοκλείνει το μάτι!
[Εικόνα στη σελίδα 14]
Βολβός του ματιού με μόνο το 10 τοις εκατό της επιφάνειάς του εκτεθειμένο