Έχει η Ζωή Σκοπό;

«‘Γιατί βρισκόμαστε εδώ;’ Αυτό είναι το σπουδαιότερο ερώτημα που πρέπει να αντιμετωπίσει ένας άνθρωπος. . . . Πιστεύω ότι η ζωή έχει νόημα παρά το δίχως νόημα θάνατο που έχω δει. Ο θάνατος δεν έχει νόημα, η ζωή έχει».

ΑΥΤΑ τα λόγια τα έγραψε ο Ελί Βισέλ, ένας πολύ γνωστός συγγραφέας ο οποίος επέζησε από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αυτός ήταν ένας από τους πολλούς που απάντησαν στο ερώτημα του περιοδικού Λάιφ (Life): «Γιατί βρισκόμαστε εδώ;» Αυτός είχε δει τη χειρότερη όψη της ζωής, κι ωστόσο ήταν πεπεισμένος ότι η ζωή έχει νόημα.

Δεν συμφώνησαν όμως όλοι. Ένας οδηγός ταξί που ονομάζεται Χοσέ Μαρτίνες απάντησε στο ίδιο ερώτημα ως εξής: «Βρισκόμαστε εδώ για να πεθάνουμε, απλώς για να ζήσουμε και να πεθάνουμε. Είμαι ταξιτζής. Πηγαίνω πότε-πότε για ψάρεμα, βγαίνω με το κορίτσι μου, πληρώνω φόρους, διαβάζω λίγο και κατόπιν προετοιμάζομαι για το θάνατο . . . Η ζωή είναι μια μεγάλη απάτη». Για τον Χοσέ, η ζωή προφανώς δεν έχει νόημα, δεν έχει σκοπό.

Το παράδοξο είναι ότι αρκετοί μορφωμένοι άνθρωποι έδειξαν πως συμφωνούν με τον οδηγό ταξί παρά με το συγγραφέα. Οι εξελικτές Ρίτσαρντ Ε. Λίκι και Ρότζερ Λιούιν, στο βιβλίο τους Προελεύσεις (Origins), υποδεικνύουν τα εξής: «Ίσως το ανθρώπινο είδος να είναι απλώς ένα χονδροειδές βιολογικό λάθος· ο άνθρωπος εξελίχτηκε πέρα από το σημείο εκείνο μέχρι το οποίο θα μπορούσε να διαβιώσει αρμονικά με τον εαυτό του και με τον κόσμο γύρω του». Τουλάχιστον γι’ αυτούς, η ανθρώπινη ζωή δεν έχει νόημα.

Κατά παρόμοιο τρόπο, ο εξελικτής Στίβεν Τζέι Γκουλντ έγραψε: «Βρισκόμαστε εδώ επειδή τα πτερύγια κάποιας ιδιόμορφης ομάδας ψαριών χαρακτηρίζονταν από μια περίεργη ανατομία που τους επέτρεψε να μετατραπούν σε πόδια πλασμάτων της ξηράς· . . . επειδή ένα μικρό και αδύναμο είδος, το οποίο εμφανίστηκε στην Αφρική διακόσιες πενήντα χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, κατάφερε να επιζήσει όπως-όπως μέχρι σήμερα. Μπορεί να αναζητούμε μια ‘ανώτερη’ απάντηση—αλλά δεν υπάρχει καμιά». Για τον Γκουλντ, η ανθρώπινη ζωή είναι μια δίχως νόημα σύμπτωση.

Ο Γκουλντ έχει δίκιο σ’ ένα τουλάχιστον σημείο. Πολλοί πράγματι αναζητούν μια απάντηση «ανώτερη» απ’ αυτή που προτείνει εκείνος. Σε καιρούς συμφοράς, πολλοί σκέφτονται σαν τον 11χρονο Τζέισον. Αυτό το νεαρό αγόρι έγραψε σχετικά με το θάνατο μιας μικρής φίλης του: «Όταν η φίλη μου η Κιμ πέθανε από καρκίνο, ρώτησα τη μητέρα μου: ‘Αν ο Θεός επρόκειτο να κάνει την Κιμ να πεθάνει όταν ήταν 6 μόλις χρονών, τότε γιατί την έκανε να γεννηθεί;’» Ο Τζέισον ενστικτωδώς πίστευε ότι η ζωή θα πρέπει να έχει σκοπό, και ο θλιβερός θάνατος της μικρής φίλης του έμοιαζε να ματαιώνει αυτόν το σκοπό.

Η Σπουδαιότητα του Ζητήματος

Είναι σπουδαίο να ξέρουμε αν η ζωή έχει σκοπό ή όχι; Πρόκειται απλώς για ένα φιλοσοφικό ζήτημα ή για κάτι που θα έπρεπε να σας αφορά; Πολλοί έζησαν τη ζωή τους χωρίς να σκεφτούν ιδιαίτερα το θέμα. Και αν ο Χοσέ Μαρτίνες έχει δίκιο, ίσως είναι σοφό να ακολουθήσουμε τη δική τους πορεία.

Αν όμως ο Ελί Βισέλ έχει δίκιο και η ζωή όντως έχει νόημα, ασφαλώς θα πρέπει να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε ποιο είναι αυτό. Διαφορετικά, θα μπορούσε να μας διαφύγει όλη η ουσία αυτής της θαυμάσιας περιπέτειας—της ζωής. Θα ήταν σαν να διασχίζαμε μια αίθουσα τέχνης χωρίς να κοιτάζουμε τους πίνακες ή σαν να καθόμασταν σ’ ένα εστιατόριο χωρίς να παραγγέλνουμε φαγητό.

Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε αν η ζωή έχει σκοπό ή όχι; Στο επόμενο άρθρο θα εξετάσουμε μερικά στοιχεία που βοηθούν στην επίλυση αυτού του προβλήματος.