Σκληρή Εργασία—Επικίνδυνη για την Υγεία Σας;
ΕΝΑΣ μεσήλικας ασφαλιστής, ενώ στηριζόταν στο αυτοκίνητό του, έκανε εμετό και κατέρρευσε. Κρατούσε ακόμη σφιχτά το χαρτοφύλακά του, το σύμβολο της εργασίας του. Καθώς μοχθούσε σύμφωνα με το σλόγκαν της εταιρίας του, «Τώρα είναι το κρίσιμο σημείο. Αυξήστε τη δύναμή σας στο 150 τοις εκατό της ικανότητάς σας», είχε καλύψει περίπου 3.000 χιλιόμετρα με το αυτοκίνητό του στη διάρκεια του μήνα κατά τον οποίο κατέρρευσε. Τέσσερις μέρες αργότερα πέθανε.
Αυτή δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση. Οι «πολεμιστές των επιχειρήσεων», όπως ονομάζονται στην Ιαπωνία, καταδιώκονται από τον εφιάλτη του καρόσι, δηλαδή του θανάτου από υπερβολική εργασία. Ένας δικηγόρος που ειδικεύεται σε τέτοιες υποθέσεις υπολογίζει ότι υπάρχουν «τουλάχιστον 30.000 θύματα του καρόσι στην Ιαπωνία κάθε χρόνο». Δεν μας παραξενεύει που το 40 και πλέον τοις εκατό από τους Ιάπωνες υπαλλήλους γραφείου οι οποίοι ρωτήθηκαν πρόσφατα φοβόταν πιθανό θάνατο από υπερβολική εργασία.
Αν και ίσως είναι δύσκολο να αποδειχτεί η σχέση μεταξύ υπερβολικής εργασίας και προβλημάτων υγείας, οι οικογένειες των θυμάτων δεν αμφιβάλλουν καθόλου. Στην πραγματικότητα, η φράση «θάνατος από υπερβολική εργασία» επινοήθηκε για τις αιτήσεις αποζημίωσης που συμπλήρωναν οι οικογένειες των νεκρών. «Από ιατρική σκοπιά», λέει ο Τετσουνόγιο Ουέχατα του Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας στην Ιαπωνία, «η φράση αναφέρεται σε αναπηρία ή θάνατο από εγκεφαλική αποπληξία, έμφραγμα του μυοκαρδίου ή οξεία καρδιακή ανεπάρκεια ως αποτέλεσμα κοπιαστικής εργασίας που επιδεινώνει την υπερένταση ή την αρτηριοσκλήρωση». Μια πρόσφατη έκθεση του ιαπωνικού Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας προειδοποιεί ότι οι συνεχείς υπερωρίες στερούν από τα άτομα τον ύπνο και με τον καιρό οδηγούν σε κακή υγεία και ασθένειες.
Ωστόσο, όπως ακριβώς δεν αρέσει στους καπνιστές να παραδέχονται τους κινδύνους από το κάπνισμα, και στους αλκοολικούς τους κινδύνους από την κατάχρηση αλκοόλ, έτσι και οι εργασιομανείς δεν είναι πρόθυμοι να αναγνωρίσουν τους κινδύνους από τις παράλογα πολλές ώρες που εργάζονται. Και ο θάνατος δεν είναι ο μόνος κίνδυνος.
Εξάντληση και Κατάθλιψη
Ενώ μερικοί εργασιομανείς πέφτουν θύματα του θανάτου και των αναπηριών, άλλοι υφίστανται εξάντληση. «Δεν υπάρχει ακριβής ιατρικός ορισμός για την εξάντληση», εξηγεί το περιοδικό Φόρτσουν (Fortune), «αλλά τα κοινώς αποδεκτά συμπτώματα περιλαμβάνουν κόπωση, πεσμένο ηθικό, επανειλημμένες απουσίες από την εργασία, αυξημένα προβλήματα υγείας και χρήση ναρκωτικών ή κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών». Μερικά θύματα γίνονται εχθρικά, ενώ άλλα αρχίζουν να κάνουν λάθη από απροσεξία. Πώς, όμως, πέφτουν οι άνθρωποι θύματα εξάντλησης από την εργασία;
Γενικά, οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι απροσάρμοστοι ούτε έχουν συναισθηματικές διαταραχές. Συχνά πρόκειται για ανθρώπους που ενδιαφέρονται βαθιά για την εργασία τους. Μπορεί να αγωνίζονται να επιζήσουν μέσα στο σφοδρό ανταγωνισμό ή να πασχίζουν να αναρριχηθούν στην ιεραρχία των επιχειρήσεων. Εργάζονται σκληρά επί πολλές ώρες, καθώς προσπαθούν να έχουν τον πλήρη έλεγχο. Αλλά όταν η απερίσπαστη αφοσίωση και η αδιάκοπη εργασία δεν αποφέρουν την αναμενόμενη ικανοποίηση και ανταμοιβή, αυτοί προσγειώνονται στην πραγματικότητα, αισθάνονται εξουθενωμένοι και πέφτουν θύματα εξάντλησης από την εργασία.
Ποιες είναι οι συνέπειες; Στο Τόκιο μια τηλεφωνική υπηρεσία, που λέγεται Γραμμή Ζωής και δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τα υποψήφια θύματα αυτοκτονίας, λαβαίνει όλο και περισσότερα τηλεφωνήματα από απεγνωσμένους μεσήλικες και πιο ηλικιωμένους υπαλλήλους γραφείου. Από τα 25.000 και πλέον θύματα αυτοκτονίας στην Ιαπωνία το 1986, ένα εκπληκτικό ποσοστό 40 τοις εκατό ήταν στα 40 και στα 50 τους, και το 70 τοις εκατό από αυτά ήταν άντρες. «Αυτό συμβαίνει επειδή αυξάνεται η κατάθλιψη μεταξύ των μεσήλικων εργαζομένων», θρηνεί ο Χιρόσι Ιναμούρα, καθηγητής ψυχιατρικής.
Έπειτα υπάρχει η αποκαλούμενη νεύρωση των διακοπών. Τα συμπτώματα; Εκνευρισμός στις διακοπές επειδή δεν υπάρχει καμιά απασχόληση. Επειδή ο υπάλληλος που είναι αφοσιωμένος στην εργασία εξαναγκάζει τη συνείδησή του να εργάζεται, αυτή τον ενοχλεί τις μέρες που έχει ρεπό. Μη μπορώντας να βρει ειρήνη διάνοιας, βηματίζει πάνω-κάτω στο μικρό δωμάτιό του σαν λιοντάρι στο κλουβί. Όταν έρχεται η Δευτέρα, τρέχει ανακουφισμένος στο γραφείο.
Ένα μοναδικό είδος κατάθλιψης που τώρα στέλνει τους μεσήλικες εργαζομένους στο γιατρό είναι το αποκαλούμενο σύνδρομο σπιτοφοβίας. Οι εξουθενωμένοι εργαζόμενοι κάνουν βόλτες σε καφενεία και μπαρ μετά την εργασία τους. Τελικά, σταματούν εντελώς να πηγαίνουν στο σπίτι τους. Γιατί φοβούνται να επιστρέψουν στο σπίτι τους; Μολονότι ένας παράγοντας μπορεί να είναι ότι ο γαμήλιος σύντροφός τους δεν δείχνει κατανόηση, «πολλοί εργάζονταν τόσο σκληρά που έχασαν την ικανότητα να προσαρμόζονται στον έξω κόσμο, σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα ακόμη και στην ίδια τους την οικογένεια», λέει ο Δρ Τόρου Σέκιγια ο οποίος παρέχει ένα «Σύστημα Νυχτερινού Νοσοκομείου» για τέτοιους ασθενείς.
Η Οικογενειακή Ζωή Στραγγαλίζεται
Ο εργασιομανής μπορεί να μην είναι αυτός που υποφέρει περισσότερο. Η εργασιομανία «συχνά αποτελεί μεγαλύτερο πρόβλημα για τους ανθρώπους που μοιράζονται τη ζωή τους με έναν εργασιομανή», παρατηρεί το περιοδικό Εντρεπρενέρ (Entrepreneur). Η ζωή του γαμήλιου συντρόφου μπορεί να μετατραπεί σε εφιάλτη. Οι εργασιομανείς «έχουν ήδη βρει την αγάπη της ζωής τους», λέει το περιοδικό Δε Μπούλετιν (The Bulletin) του Σίντνεϊ στην Αυστραλία, «και δεν είναι πάντα εύκολο να δεχτεί κανείς τη δεύτερη θέση». Τι συμβαίνει σε έναν τέτοιο γάμο;
Πάρτε την περίπτωση του Λάρι, ενός Αμερικανού που εργαζόταν σε μια ιαπωνική επιχείρηση στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εργαζόταν πολλές υπερωρίες χωρίς να τις πληρώνεται, αυξάνοντας την παραγωγικότητα του εργοστασίου κατά 234 τοις εκατό. Επιτυχία και ευτυχία; «Τρέλα!» φώναξε η σύζυγός του στο δικαστήριο ζητώντας διαζύγιο.
Ακόμη χειρότερος ήταν ένας Ιάπωνας επιχειρηματίας που έφευγε για την εργασία του στις πέντε κάθε πρωί και δεν επέστρεφε πριν από τις εννιά το βράδυ. Η σύζυγός του άρχισε να πίνει υπερβολικά. Κάποια μέρα, σε έναν καβγά γύρω από το γεγονός ότι αυτή έπινε, ο άντρας αυτός στραγγάλισε τη σύζυγό του. Ο δικαστής τον έκρινε ένοχο ανθρωποκτονίας και είπε: «Εντελώς αφοσιωμένος στην εργασία σου, δεν συνειδητοποίησες τη μοναξιά της συζύγου σου και δεν κατέβαλες αρκετές προσπάθειες για να της δώσεις λόγους να απολαμβάνει τη ζωή».
Το να στραγγαλίσει κανείς το σύντροφό του είναι ακραίο αποτέλεσμα, αλλά η υπερβολική εργασία μπορεί να νεκρώσει την οικογενειακή ζωή με άλλους τρόπους. Όταν ο σύζυγος βρίσκεται στο σπίτι τις Κυριακές, ίσως να κάθεται απλώς μπροστά στην τηλεόραση που δείχνει το αγαπημένο του αθλητικό πρόγραμμα και να αποναρκώνεται έτσι όλο το απόγευμα. Αυτοί οι σύζυγοι δεν συνειδητοποιούν πόσο έχουν αποξενωθεί από τις άλλες πλευρές της ζωής. Καταβεβλημένοι από την εργασία τους, παραμελούν το πιο πολύτιμο πράγμα στη ζωή, την οικογένειά τους. Αγνοώντας την ανάγκη για οικογενειακή επικοινωνία, επιδιώκουν μια πορεία που οδηγεί χωρίς άλλο σε μια μοναχική ζωή μετά τη συνταξιοδότηση.
Ηλικιωμένοι Αλλά Ανικανοποίητοι
Το βιβλίο Στην Εργασία (At Work) σήμανε την εξής προειδοποίηση στην εισαγωγή του: «Στην κοινωνία μας, . . . ο δεσμός μεταξύ εργασίας, αυτοεκτίμησης και κοινωνικής θέσης είναι τόσο ισχυρός ώστε, με τη συνταξιοδότηση, μερικοί το βρίσκουν υπερβολικά δύσκολο να προσαρμοστούν σε μια ζωή απαλλαγμένη από τον προηγούμενο εργασιακό τους ρόλο». Εκείνοι που κάνουν την εργασία επίκεντρο της ζωής τους πρέπει να ρωτήσουν τον εαυτό τους: ‘Τι θα μου έχει απομείνει αν στερηθώ την εργασία μου;’ Να θυμάστε ότι, όταν κάποιος βγαίνει στη σύνταξη, η ζωή του μπορεί να περιστραφεί γύρω από την οικογένεια και την κοινότητά του.
Εκείνοι που παραμέλησαν την ανάγκη για επικοινωνία με την οικογένεια και τους γείτονές τους είναι σαν χαμένοι μετά τη συνταξιοδότησή τους επειδή δεν ξέρουν για ποια πράγματα να μιλήσουν μαζί τους. «Πληρώνουν το τίμημα επειδή αρνήθηκαν να ασχοληθούν με οτιδήποτε άλλο εκτός από την εργασία τους, έτσι δεν είναι;» λέει ένας παλαίμαχος σύμβουλος για ζευγάρια μεσηλίκων στην Ιαπωνία. «Από τη ζωή τους έλειπε το ανθρώπινο στοιχείο, και θεωρούσαν τα πάντα δεδομένα απλώς και μόνο επειδή συντηρούσαν την οικογένειά τους. Ωστόσο, όταν συνταξιοδοτούνται, φαίνεται ότι οι όροι αντιστρέφονται».
Εκείνα τα 30 ή 40 χρόνια σκληρής εργασίας, που υποτίθεται ότι δαπανήθηκαν για την οικογένεια, μπορούν να αποβούν σε βάρος τους. Πόσο λυπηρό θα ήταν αν, έπειτα από χρόνια σκληρής εργασίας, εκείνοι που προηγουμένως συντηρούσαν την οικογένεια θεωρούνται «βιομηχανικά απόβλητα» και νουρεότσιμπα (υγρά πεσμένα φύλλα) από την οικογένειά τους. Η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται στην Ιαπωνία για να περιγράψει τους συνταξιούχους συζύγους που δεν έχουν τίποτα να κάνουν παρά μόνο να περιφέρονται όλη μέρα κοντά στις συζύγους τους. Έτσι μοιάζουν με υγρά πεσμένα φύλλα που κολλούν σε μια σκούπα και δεν μπορούν να τιναχτούν· αποτελούν μόνο ενόχληση.
Εξετάζοντας όλους τους κινδύνους που περιλαμβάνονται, είναι φυσικό το ερώτημα: Πώς μπορεί η σκληρή εργασία να αποτελεί πραγματική αρετή; Υπάρχει κάποια εργασία που να φέρνει πραγματική ικανοποίηση; Το επόμενο άρθρο της σειράς μας θα απαντήσει στα ερωτήματα αυτά.
[Πλαίσιο στη σελίδα 6]
Επίκαιρη Προειδοποίηση
«Αν ο σύζυγός σας χάσει την όρεξή του, υποφέρει από αϋπνίες ή αρνείται να μιλήσει, τότε στέλνει προειδοποιητικά σήματα. Πείτε του να βρει ικανοποίηση σε κάτι άλλο πέρα από την εργασία και να προσπαθήσει να κάνει παρέα με άτομα που δεν είναι συνεργάτες του».—Δρ Τόρου Σεκίγια, Νευρολογική Κλινική Σεκίγια, Τόκιο, Ιαπωνία.
Μου αρέσει να εργάζομαι πολλές ώρες, αλλά αν πρέπει στο μεταξύ να χάσεις το σύζυγο ή την οικογένειά σου, τότε ενεργείς εσφαλμένα. Δεν είναι καθόλου διασκεδαστικό να μετράς μόνη σου τα λεφτά σου».—Μαίρη Κέι Ας, πρόεδρος της εταιρίας «Καλλυντικά Μαίρη Κέι».
[Εικόνα στη σελίδα 5]
Η εξάντληση από την εργασία μερικές φορές οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα
[Εικόνες στη σελίδα 7]
Οι εργασιομανείς οικογενειάρχες συχνά καταστρέφουν τη ζωή εκείνων με τους οποίους θα έπρεπε να είναι πιο δεμένοι