100 Χρόνια Κινηματογράφου — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

100 Χρόνια Κινηματογράφου

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ουσιαστικά δεν ήταν το αποτέλεσμα κάποιας συγκεκριμένης εφεύρεσης αλλά μάλλον το αποκορύφωμα περίπου 75 ετών διεθνούς έρευνας και πειραματισμού. Το 1832 το φενακιστοσκόπιο, εφεύρεση του Βέλγου Ζοζέφ Πλατό, ανασύνθεσε με επιτυχία την κίνηση από μια σειρά σκίτσων. Στη Γαλλία, χάρη στον Ζοζέφ Νιέπς και στον Λουί Νταγκέρ, έγινε δυνατή μια φωτογραφική διαδικασία για την απεικόνιση της πραγματικότητας το 1839. Ο Γάλλος Εμίλ Ρεϊνό ανέπτυξε ακόμα περισσότερο αυτή την ιδέα, προβάλλοντας κινούμενες διαφάνειες τις οποίες είδαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι από το 1892 ως το 1900.

Ένα σημαντικό άλμα στην ιστορία του κινηματογράφου έγινε πριν από 100 και πλέον χρόνια. Το 1890, ο Τόμας Έντισον, ο διάσημος Αμερικανός εφευρέτης, και ο Άγγλος βοηθός του, Γουίλιαμ Ντίκσον, σχεδίασαν μια κάμερα που είχε το μέγεθος και το βάρος ενός μικρού όρθιου πιάνου, και το επόμενο έτος ο Έντισον καταχώρησε ως ευρεσιτεχνία το κινητοσκόπιο, ένα εικονοσκόπιο για ένα μόνο άτομο. Οι ταινίες, αποτυπωμένες σε διάτρητα φιλμ από σελουλόιντ πλάτους 35 χιλιοστών, γυρίζονταν στο πρώτο στούντιο ταινιών στον κόσμο το οποίο λεγόταν Μαύρη Μαρία και βρισκόταν στο Γουέστ Όραντζ του Νιου Τζέρσι. Αυτές οι ταινίες έδειχναν σκηνές από την επιθεώρηση, το τσίρκο και την άγρια Δύση, καθώς και σκηνές από επιτυχημένα θεατρικά έργα της Νέας Υόρκης. Η πρώτη αίθουσα με κινητοσκόπια άνοιξε στη Νέα Υόρκη το 1894, και το ίδιο εκείνο έτος εξάχθηκαν αρκετές μηχανές στην Ευρώπη.

Μολονότι ο Έντισον αρχικά δεν έδειξε ενδιαφέρον για την προβολή, αναγκάστηκε να κατασκευάσει έναν προβολέα για να αναχαιτίσει τον ανταγωνισμό. Τον Απρίλιο του 1896 το βιτασκόπιό του έκανε το ντεμπούτο του στη Νέα Υόρκη. Ο πόλεμος των ευρεσιτεχνιών που ο ίδιος κατόπιν εγκαινίασε τον οδήγησε στη δημιουργία ενός συνδικάτου για να αποκτήσει το μονοπώλιο στη βιομηχανία.

Ένα αντίγραφο του κινητοσκόπιου του Έντισον ενέπνευσε τον Ογκίστ και τον Λουί Λιμιέρ, βιομηχάνους από τη Λυών της Γαλλίας, να εφεύρουν μια κάμερα με μανιβέλα που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μηχανή λήψης αλλά και προβολής ταινιών. Καταχώρησαν την ευρεσιτεχνία για τον κινηματογράφο τους (cinématographe, από τις λέξεις κίνημα και γράφω) το Φεβρουάριο του 1895, και στις 28 Δεκεμβρίου «έλαβε χώρα η επίσημη παγκόσμια πρεμιέρα του κινηματογράφου» στο Γκραν Καφέ, Μπουλβάρ ντε Καπουσίν 14, στο Παρίσι. Την επομένη, 2.000 Παριζιάνοι έσπευσαν στο Γκραν Καφέ για να δουν αυτό το τελευταίο θαύμα της επιστήμης.

Σύντομα, οι αδελφοί Λιμιέρ άνοιγαν κινηματογράφους και έστελναν κάμεραμαν σε όλο τον κόσμο. Μέσα σε λίγα χρόνια, γύρισαν 1.500 ταινίες με θέμα διάσημες τοποθεσίες ή γεγονότα, όπως ήταν η στέψη του Τσάρου Νικόλαου Β΄ της Ρωσίας.

Η Βωβή Εποχή

Ο Ζορζ Μελιέ, ταχυδακτυλουργός και ιδιοκτήτης ενός παρισινού θεάτρου, μαγεύτηκε με όσα είδε. Προσφέρθηκε να αγοράσει τον κινηματογράφο. Η απάντηση, όπως λέγεται, ήταν: «Όχι, ο κινηματογράφος δεν είναι για πούλημα. Και πρέπει να με ευγνωμονείς νεαρέ· αυτή η εφεύρεση δεν έχει μέλλον». Ωστόσο, απτόητος ο Μελιέ άρχισε να κινηματογραφεί με εξοπλισμό που έφερε από την Αγγλία. Με τα ειδικά εφέ και τα σενάριά του, ο Μελιέ μετέτρεψε την κινηματογραφία σε μια μορφή τέχνης. Το 1902, η ταινία του Ταξίδι στη Σελήνη (Le Voyage dans la lune) σημείωσε διεθνή επιτυχία. Στο στούντιό του, στο Μοντρέιγ, στα περίχωρα του Παρισιού, γύρισε πάνω από 500 ταινίες—πολλές από τις οποίες ήταν χρωματισμένες με το χέρι.

Γύρω στο 1910, το 70 τοις εκατό των ταινιών που εξάγονταν παγκόσμια ήταν γαλλικές. Αυτό οφειλόταν κυρίως στη βιομηχανοποίηση του κινηματογράφου από τους αδελφούς Πατέ, στόχος των οποίων ήταν να γίνει ο κινηματογράφος «το θέατρο, η εφημερίδα και το σχολείο τού αύριο».

Το 1919, ο Ντέιβιντ Γ. Γκρίφιθ, η Μαίρη Πίκφορντ, ο Τσάρλι Τσάπλιν και ο Ντάγκλας Φέρμπανκς ίδρυσαν την εταιρία «Ενωμένοι Καλλιτέχνες» (United Artists) για να διασπάσουν την εμπορική ηγεμονία του συνδικάτου. Το 1915, η ταινία του Γκρίφιθ Η Γέννηση ενός Έθνους (Birth of a Nation) ήταν η πρώτη επιτυχία του Χόλιγουντ. Όταν κυκλοφόρησε αυτή η πολύ αμφισβητήσιμη ταινία με θέμα τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο προξένησε ταραχές, ακόμα και μερικούς θανάτους, εξαιτίας του ρατσιστικού περιεχομένου της. Ωστόσο, αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία, με 100 εκατομμύρια και πλέον θεατές, πράγμα που την έκανε μια από τις πιο κερδοφόρες ταινίες όλων των εποχών.

Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι ταινίες «εισήγαγαν ολόκληρη την Αμερική στον κόσμο που αντιπροσώπευαν τα νυχτερινά κέντρα, οι αθλητικές λέσχες, τα παράνομα ποτοπωλεία και η επακόλουθη ηθική ελαφρότητα». Οι ξένες ταινίες σχεδόν εξαφανίστηκαν από τους αμερικανικούς κινηματογράφους, ενώ οι αμερικανικές ταινίες αποτελούσαν το 60 με 90 τοις εκατό των προγραμμάτων σε άλλα μέρη του κόσμου. Ο κινηματογράφος χρησιμοποιήθηκε ως μέσο εξύψωσης του αμερικανικού τρόπου ζωής και των αμερικανικών προϊόντων. Ταυτόχρονα, το νεοδημιουργημένο «σταρ σύστεμ» στην ουσία θεοποίησε ανθρώπους όπως ήταν ο Ροντόλφο Βαλεντίνο, η Μαίρη Πίκφορντ και ο Ντάγκλας Φέρμπανκς.

Ήχος και Χρώμα

«Μαμά, άκουσε αυτό!» Με αυτά τα λόγια ο Αλ Τζόλσον, στην ταινία Ο Τραγουδιστής της Τζαζ (The Jazz Singer) του 1927, έθεσε τέλος στη χρυσή εποχή του βωβού κινηματογράφου και εισήγαγε τις ομιλούσες ταινίες στον κόσμο. Πειράματα με συγχρονισμένους δίσκους φωνογράφου γίνονταν από τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου, αλλά έπρεπε να φτάσει η δεκαετία του 1920 με την ανακάλυψη της ηλεκτρικής εγγραφής και των ενισχυτών με λυχνίες για να γίνει εφικτός ο ήχος. Η εμφάνιση του ήχου δεν έγινε χωρίς προβλήματα.

Το χρώμα αρχικά εμφανίστηκε στον κινηματογράφο με ταινίες που ήταν χρωματισμένες με το χέρι. Αργότερα, άρχισαν να χρησιμοποιούνται στένσιλ. Τα φιλμ χρωματίζονταν επειδή δεν υπήρχε αποτελεσματική εμφάνιση για έγχρωμα φιλμ. Δοκιμάστηκαν διάφορα συστήματα μέχρι την επιτυχία του Τεχνικολόρ, ενός συστήματος τριών χρωμάτων, το 1935. Ωστόσο, μόνο μετά τη φοβερή επιτυχία τού Όσα Παίρνει ο Άνεμος το 1939, θεωρήθηκε το χρώμα απαραίτητο συστατικό της εισπρακτικής επιτυχίας.

Προπαγάνδα στην Εποχή του Πολέμου

Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης της δεκαετίας του 1930, ο κινηματογράφος ήταν το «όπιο των μαζών». Αλλά καθώς ο κόσμος βάδιζε προς τον πόλεμο, ο κινηματογράφος έγινε μέσο επηρεασμού και προπαγάνδας. Ο Μουσολίνι αποκάλεσε τον κινηματογράφο «λάρμα πιού φόρτε», δηλαδή «το ισχυρότερο όπλο», ενώ υπό τον Χίτλερ, ο κινηματογράφος έγινε το φερέφωνο του εθνικοσοσιαλισμού, κυρίως για την κατήχηση των νέων. Ταινίες όπως Ο Θρίαμβος της Θέλησης (Der Triumph des Willens) και Ολύμπια (Olympia) θεοποίησαν επιτυχώς τους ηγέτες των Ναζί. Από την άλλη μεριά, η ταινία Γιούντ Σους (Jud Süss) προωθούσε τον αντισημιτισμό. Επίσης στη Βρετανία, η ταινία του Λόρενς Ολίβιε Ερρίκος Ε΄ χρησιμοποιήθηκε για να αναπτερώσει το ηθικό, προετοιμάζοντας τους ανθρώπους για την απόβαση στη Νορμανδία και τις επακόλουθες απώλειες.

Κρίση

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, καθώς η τηλεόραση έγινε ευρύτερα διαθέσιμη, οι άνθρωποι έμεναν στο σπίτι τους αντί να πηγαίνουν στον κινηματογράφο. Ο αριθμός των θεατών στις Ηνωμένες Πολιτείες μειώθηκε κατακόρυφα, περιορίστηκε στο μισό μέσα σε δέκα μόλις χρόνια. Χιλιάδες κινηματογράφοι αναγκάστηκαν να κλείσουν, και η παραγωγή ταινιών μειώθηκε κατά το ένα τρίτο, παρά την εμφάνιση της πλατιάς οθόνης και του κατευθυνόμενου στερεοφωνικού ήχου στη δεκαετία του 1950. Γυρίστηκαν υπερπαραγωγές πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, όπως Οι Δέκα Εντολές (1956) του Σεσίλ Μπ. ντε Μιλ, σε μια προσπάθεια αντιστάθμισης του ανταγωνισμού. Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος επίσης είδε τον αριθμό των θεατών να μειώνεται δραστικά.

Κοινωνικός Αντίκτυπος

Ο κινηματογράφος έχει αποκληθεί καθρέφτης της κοινωνίας. Μάλιστα, πολλές ταινίες της δεκαετίας του 1970 αντανακλούσαν την «αναταραχή, τη δυσαρέσκεια, την απογοήτευση, την ανησυχία και την παράνοια» της εποχής, όπως φαίνεται από την επανεμφάνιση ταινιών τρόμου και από την «άνευ προηγουμένου μανία με το σατανισμό και τον αποκρυφισμό». Οι ταινίες με θέμα διάφορες καταστροφές χρησίμευσαν ως «αντιπερισπασμός για τις καταστροφές της πραγματικής ζωής». (Παγκόσμιος Κινηματογράφος—Μια Σύντομη Ιστορία [World Cinema—A Short History]) Από την άλλη μεριά, η δεκαετία του 1980 είδε αυτό που κάποιος Γάλλος δημοσιογράφος αποκάλεσε «εσκεμμένη απόπειρα να παρουσιαστούν οι διαστροφές ως κάτι το φυσιολογικό». Από τις ταινίες που παρουσιάστηκαν στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών το 1983, οι μισές είχαν ως θέμα τους την ομοφυλοφιλία ή την αιμομειξία. Η βία έχει γίνει το λάιτμοτιφ, ή το επαναλαμβανόμενο θέμα, των σύγχρονων ταινιών. Το 1992, το 66 τοις εκατό των ταινιών του Χόλιγουντ περιείχε βίαιες σκηνές. Και ενώ η βία στο παρελθόν γενικά είχε κάποιο σκοπό, τώρα είναι εντελώς αδικαιολόγητη.

Ποιο είναι το αποτέλεσμα της έκθεσης των ανθρώπων σε τέτοια πράγματα; Τον Οκτώβριο του 1994, όταν ένα νεαρό ζευγάρι που είχε λευκό ποινικό μητρώο σκότωσε με μανία 4 άτομα στο Παρίσι, ενοχοποιήθηκε άμεσα η ταινία Γεννημένοι Δολοφόνοι, στην οποία ένα ζευγάρι σκοτώνει 52 ανθρώπους. Οι κοινωνιολόγοι εκφράζουν ολοένα και μεγαλύτερες ανησυχίες σχετικά με την επιρροή της βίας—ιδιαίτερα στους νέους, για τους οποίους αυτές οι σκηνές αποτελούν πρότυπα συμπεριφοράς. Ασφαλώς, δεν εξυμνούν όλες οι ταινίες τη βία ή την ανηθικότητα. Πρόσφατες ταινίες, όπως Ο Βασιλιάς των Λιονταριών, έσπασαν κάθε προηγούμενο ρεκόρ εισιτηρίων.

Όταν ένας διάσημος σκηνοθέτης και ηθοποιός ρωτήθηκε από την παρισινή εφημερίδα Λε Μοντ (Le Monde) πώς επηρέασε ο κινηματογράφος την κοινωνία τα περασμένα 100 χρόνια, απάντησε πως μολονότι «εξύψωσε τους πολέμους, εξιδανίκευσε τους γκάνγκστερ, πρότεινε υπεραπλουστευμένες λύσεις και έκανε υποκριτικά κηρύγματα, δημιούργησε ψεύτικες προσδοκίες και προώθησε τη λατρεία του πλούτου, των αποκτημάτων, της ανούσιας φυσικής ομορφιάς και ένα σωρό άλλους μη ρεαλιστικούς και ευτελείς στόχους», εντούτοις ο κινηματογράφος προμήθευσε σε εκατομμύρια ανθρώπους μια ευχάριστη διαφυγή από τις σκληρές πραγματικότητες της καθημερινής ζωής.

Καθώς σβήνουν τα φώτα και η οθόνη του κινηματογράφου παίρνει ζωή, μπορούμε ακόμα μερικές φορές να αισθανθούμε τη μαγεία που τόσο γοήτευσε τους ανθρώπους πριν από 100 και πλέον χρόνια.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 21]

Το «Φωτόδραμα της Δημιουργίας»

Μέχρι το τέλος του 1914, περίπου εννέα εκατομμύρια άνθρωποι στην Αυστραλία, στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη και στη Νέα Ζηλανδία είχαν δει δωρεάν την παραγωγή της Εταιρίας Σκοπιά με τίτλο «Φωτόδραμα της Δημιουργίας». Το οχτάωρο πρόγραμμα που παρουσιάστηκε σε τέσσερα μέρη περιλάμβανε προβολή κινηματογραφικής ταινίας και διαφανειών, συγχρονισμένα με φωνή και μουσική. Τόσο οι διαφάνειες όσο και τα φιλμ ήταν ζωγραφισμένα με το χέρι. Το «Φωτόδραμα» είχε ως στόχο του «να αυξήσει την εκτίμηση των ανθρώπων για την Αγία Γραφή και το σκοπό του Θεού όπως εκτίθεται σε αυτήν». Τα αποκορυφώματα περιλάμβαναν ένα λουλούδι που άνοιγε και ένα κοτοπουλάκι που έβγαινε από το αβγό του, απαθανατισμένα μέσω κινηματογραφικών λήψεων ανάμεσα στις οποίες είχαν μεσολαβήσει χρονικά διαστήματα.

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Ο «Κινηματογράφος Λιμιέρ», ο οποίος καταχωρήθηκε ως ευρεσιτεχνία το Φεβρουάριο του 1895

[Ευχαριστίες]

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 19]