Προκαθορίζουν τα Γονίδιά μας την Πορεία Μας;

«ΚΑΠΟΤΕ νομίζαμε ότι η μοίρα μας ήταν γραμμένη στα άστρα. Τώρα γνωρίζουμε, σε μεγάλο βαθμό, ότι η μοίρα μας είναι γραμμένη στα γονίδιά μας». Αυτά τα λόγια του Τζέιμς Γουότσον αναφέρονται στην αρχή του βιβλίου Καταρρίπτοντας το Μύθο των Γονιδίων (Exploding the Gene Myth), των Ρουθ Χάμπαρντ και Ιλάιτζα Γουόλντ. Ωστόσο, ακριβώς κάτω από το σχόλιο του Γουότσον, αναφέρονται τα λόγια των Ρ. Κ. Λεγουοντίν, Στίβεν Ρόουζ και Λίον Τζ. Κεϊμίν: «Δεν μπορούμε να σκεφτούμε κάποια σημαντική κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου που να είναι ενσωματωμένη στα γονίδιά μας με τέτοιον τρόπο ώστε να μην μπορεί να διαμορφωθεί από τις κοινωνικές συνθήκες».

Το οπισθόφυλλο εκείνου του βιβλίου συνοψίζει μερικά από τα περιεχόμενά του και ξεκινάει με το κρίσιμο ερώτημα: «Έχει η ανθρώπινη συμπεριφορά γενετική βάση;» Με άλλα λόγια, καθορίζεται η ανθρώπινη συμπεριφορά αποκλειστικά από τα γονίδια που μεταφέρουν τα κληρονομήσιμα βιολογικά χαρακτηριστικά και γνωρίσματα του οργανισμού; Πρέπει να γίνεται αποδεκτή η ανήθικη συμπεριφορά με το σκεπτικό ότι έχει γενετική βάση; Πρέπει να αντιμετωπίζονται οι εγκληματίες σαν θύματα του γενετικού τους κώδικα και να μπορούν να επικαλεστούν μειωμένη ευθύνη λόγω γενετικής προδιάθεσης;

Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι οι επιστήμονες έχουν κάνει πολλές ωφέλιμες ανακαλύψεις στον αιώνα μας. Σε αυτές τις ανακαλύψεις περιλαμβάνεται και το συναρπαστικό DNA, το λεγόμενο αποτύπωμα της γενετικής μας υπόστασης. Οι πληροφορίες τις οποίες κρύβει ο γενετικός κώδικας εξάπτουν την περιέργεια και επιστημόνων και απλών ανθρώπων. Τι έχουν ανακαλύψει οι έρευνες στον τομέα της γενετικής; Πώς χρησιμοποιούνται τα ευρήματα για να υποστηρίξουν το σύγχρονο δόγμα του προγραμματισμού ή του προκαθορισμού;

Τι θα Πούμε για τη Γαμήλια Απιστία και την Ομοφυλοφιλία;

Σύμφωνα με ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Δι Οστρέλιαν (The Australian), κάποιες γενετικές έρευνες υποστηρίζουν ότι «η γαμήλια απιστία πιθανώς βρίσκεται στα γονίδιά μας. . . . Φαίνεται ότι οι καρδιές μας είναι φτιαγμένες για να απατούν». Απλώς φανταστείτε πόσο θα έβλαπτε αυτή η στάση τους γάμους και τις οικογένειες, δημιουργώντας ένα παραθυράκι για όποιον ήθελε να επικαλεστεί μειωμένη ευθύνη για τον ανήθικο τρόπο ζωής του!

Σχετικά με την ομοφυλοφιλία, το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek) είχε τον τίτλο «Φύση ή Ανατροφή;» Το άρθρο δήλωνε: «Η επιστήμη και η ψυχιατρική προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις νέες έρευνες που υποδηλώνουν ότι η ομοφυλοφιλία ίσως είναι θέμα γενετικής, όχι ανατροφής. . . . Στην κοινότητα των ομοφυλοφίλων, πολλοί χαίρονται με το ενδεχόμενο να ξεκινάει η ομοφυλοφιλία από τα χρωμοσώματα».

Κατόπιν το άρθρο αναφέρει τα λόγια του Δρ Ρίτσαρντ Πίλαρντ: «Ένα γενετικό συστατικό του σεξουαλικού προσανατολισμού λέει: ‘Δεν είναι ελάττωμα, και δεν φταις εσύ’». Ενισχύοντας περισσότερο το επιχείρημα «δεν είναι ελάττωμα», ο Φρέντερικ Γουίταμ, ερευνητής σε ζητήματα ομοφυλοφιλίας, παρατηρεί ότι «οι άνθρωποι έχουν την τάση να αναστενάζουν με ανακούφιση όταν τους λέμε ότι η ομοφυλοφιλία έχει βιολογική βάση. Αυτό ανακουφίζει τους ομοφυλοφίλους και τις οικογένειές τους από την ενοχή. Επίσης σημαίνει ότι η κοινωνία δεν πρέπει να ανησυχεί για φαινόμενα όπως είναι οι ομοφυλόφιλοι δάσκαλοι».

Μερικές φορές, τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν τις δήθεν αποδείξεις για το ότι οι ομοφυλοφιλικές τάσεις καθορίζονται από γονίδια ως αναμφισβήτητες και οριστικές και όχι ως πιθανές και αμφισβητήσιμες.

Το περιοδικό Νέος Πολιτικός & Κοινωνία (New Statesman & Society) αποθαρρύνει την τάση για μεγαλοστομίες: «Ο μπερδεμένος αναγνώστης μπορεί εύκολα να παραβλέψει την ατέλεια των πραγματικών τεκμηριωμένων φυσικών ενδείξεων—ή, όντως, την παντελή απουσία βάσης για τον επιστημονικά σκανδαλώδη ισχυρισμό ότι η αχαλίνωτη σεξουαλική συμπεριφορά ‘είναι κωδικοποιημένη στα αντρικά γονίδια και αποτυπωμένη στα κυκλώματα του αρσενικού εγκεφάλου’». Στο βιβλίο τους Σπάσιμο του Κώδικα (Cracking the Code), ο Ντέιβιντ Σουζούκι και ο Τζόζεφ Λιβάιν αποκαλύπτουν και αυτοί την ανησυχία τους σχετικά με τις σημερινές έρευνες της γενετικής: «Ενώ είναι δυνατόν να υποστηρίξουμε ότι τα γονίδια επηρεάζουν τη συμπεριφορά με μια γενική έννοια, είναι εντελώς διαφορετικό να αποδείξουμε πως ένα συγκεκριμένο γονίδιο—ή ένα ζεύγος γονιδίων, ή ακόμη και πολλά γονίδια—στην πραγματικότητα ελέγχει συγκεκριμένες λεπτομέρειες των αντιδράσεων ενός ζώου προς το περιβάλλον του. Σε αυτό το σημείο, είναι έντιμο να ρωτήσουμε αν κάποιος έχει βρει, με την αυστηρή μοριακή έννοια του εντοπισμού και του χειρισμού, κομμάτια του DNA τα οποία να επηρεάζουν κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά με τρόπο που μπορεί να προβλεφτεί».

Γονίδια για τον Αλκοολισμό και την Εγκληματικότητα

Η μελέτη του αλκοολισμού έχει γοητεύσει πολλούς γενετιστές στο διάβα των ετών. Μερικοί ισχυρίζονται ότι οι μελέτες δείχνουν πως η παρουσία ή η έλλειψη ορισμένων γονιδίων ευθύνεται για τον αλκοολισμό. Για παράδειγμα, Το Ιατρικό Περιοδικό της Νέας Αγγλίας (The New England Journal of Medicine) ανέφερε το 1988 ότι, «την περασμένη δεκαετία, τρεις ξεχωριστές έρευνες προσκόμισαν αναμφισβήτητες αποδείξεις που πιστοποιούν ότι ο αλκοολισμός είναι κληρονομήσιμο χαρακτηριστικό».

Ωστόσο, τώρα μερικοί ειδικοί στον τομέα των εθισμών αμφισβητούν την άποψη ότι ο αλκοολισμός επηρεάζεται κυρίως από βιολογικούς παράγοντες. Ένα δημοσίευμα στην εφημερίδα Δε Μπόστον Γκλόουμπ (The Boston Globe) στις 9 Απριλίου 1996 δήλωνε: «Το γονίδιο του αλκοολισμού δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα, και μερικοί ερευνητές παραδέχονται ότι το μόνο που ελπίζουν να βρουν είναι μια γενετική ευπάθεια η οποία επιτρέπει σε μερικούς ανθρώπους να πίνουν πάρα πολύ χωρίς να μεθάνε—ένα χαρακτηριστικό που ίσως τους προδιαθέτει για τον αλκοολισμό».

Η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times) αναφέρθηκε σε μια διάσκεψη που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ με τίτλο «Η Σημασία και η Σπουδαιότητα των Ερευνών για τη Γενετική και την Εγκληματική Συμπεριφορά». Η ιδέα ενός γονιδίου που ευθύνεται για την εγκληματικότητα είναι ελκυστικά απλή. Πολλοί σχολιαστές φαίνονται πρόθυμοι να υποστηρίξουν αυτή την τάση. Ένας επιστημονικός συγγραφέας στο Περιοδικό της Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times Magazine) είπε ότι το «κακό» μπορεί να είναι «ριζωμένο στις σπείρες των χρωμοσωμάτων τα οποία μας μεταδίδουν οι γονείς μας κατά τη σύλληψη». Ένα άρθρο στην εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς ανέφερε ότι η συνεχής συζήτηση περί γονιδίων που ωθούν στην εγκληματικότητα δημιουργεί την εντύπωση πως το έγκλημα έχει «συνηθισμένη προέλευση—είναι μια ανωμαλία του εγκεφάλου».

Ο Τζερόμ Κέιγκαν, ψυχολόγος του Χάρβαρντ, προβλέπει ότι θα έρθει ο καιρός που γενετικές εξετάσεις θα προσδιορίζουν ποια παιδιά έχουν βίαιες τάσεις. Μερικοί υποστηρίζουν ότι ίσως υπάρχει ελπίδα να ελεγχθεί το έγκλημα μέσω βιολογικού χειρισμού και όχι μέσω κοινωνικών μεταρρυθμίσεων.

Η γλώσσα που χρησιμοποιείται όταν παρουσιάζονται αυτές οι εικασίες σχετικά με τη γενετική βάση της συμπεριφοράς συχνά είναι ασαφής και αβέβαιη. Το βιβλίο Καταρρίπτοντας το Μύθο των Γονιδίων μιλάει για μια μελέτη του Λίνκολν Ιβς, ενός γενετιστή της συμπεριφοράς, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι βρήκε αποδείξεις μιας γενετικής αιτίας για την κατάθλιψη. Αφού πήρε συνέντευξη από γυναίκες που θεωρούνταν επιρρεπείς στην κατάθλιψη, ο Ιβς «δήλωσε ότι η καταθλιμμένη διάθεση και στάση [των γυναικών] ίσως συνέβαλε σε αυτά τα τυχαία προβλήματα». «Τυχαία προβλήματα»; Οι γυναίκες που ρωτήθηκαν είχαν «πέσει θύματα βιασμού, επίθεσης ή είχαν απολυθεί από την εργασία τους». Μήπως, λοιπόν, η κατάθλιψη προκάλεσε αυτές τις τραυματικές εμπειρίες; «Τι είδους λογική είναι αυτή;» συνεχίζει το βιβλίο. «Οι γυναίκες είχαν πέσει θύματα βιασμού, επίθεσης ή είχαν απολυθεί από την εργασία τους, και ήταν καταθλιμμένες. Όσο πιο τραυματικές ήταν οι εμπειρίες που είχαν ζήσει, τόσο πιο χρόνια ήταν η κατάθλιψη. . . . Ίσως άξιζε να αναζητήσουμε μια γενετική σχέση αν [ο Ιβς] είχε διαπιστώσει ότι η κατάθλιψη δεν σχετιζόταν με καμία εμπειρία της ζωής».

Το ίδιο εκείνο βιβλίο λέει ότι αυτές οι ιστορίες είναι «αντιπροσωπευτικές των περισσότερων σημερινών αναφορών στη γενετική [συμπεριφορά], τόσο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης όσο και στα επιστημονικά περιοδικά. Περιέχουν ένα μείγμα από ενδιαφέροντα στοιχεία, ανυπόστατες εικασίες και ακραίες υπερεκτιμήσεις της σημασίας των γονιδίων στη ζωή μας. Το εντυπωσιακό σε πολλά από αυτά τα συγγράμματα είναι η ασάφειά τους». Συνεχίζει: «Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να συνδέει κάποιος τα γονίδια με συνθήκες που ακολουθούν τα μεντελικά κληρονομικά πρότυπα και στο να χρησιμοποιεί υποθετικές γενετικές ‘τάσεις’ για να εξηγήσει πολύπλοκες καταστάσεις όπως ο καρκίνος ή η υπέρταση. Οι επιστήμονες κάνουν ένα ακόμη άλμα όταν υποστηρίζουν ότι οι γενετικές έρευνες μπορούν να βοηθήσουν να εξηγηθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά».

Ωστόσο, έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, παραμένουν τα εξής ερωτήματα που εγείρονται συχνά: Γιατί μερικές φορές νιώθουμε κάποια αλλαγμένα πρότυπα συμπεριφοράς να εμφανίζονται στη ζωή μας; Και πόσο ελέγχουμε αυτές τις καταστάσεις; Πώς μπορούμε να αποκτήσουμε και να διατηρήσουμε τον έλεγχο της ζωής μας; Το επόμενο άρθρο ίσως βοηθήσει καθώς θα δώσει μερικές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 6]

Γονιδιακή Θεραπεία—Έχουν Εκπληρωθεί οι Προσδοκίες;

Τι θα πούμε για τη γονιδιακή θεραπεία—την εισαγωγή διορθωτικών γονιδίων σε ασθενείς προκειμένου να θεραπευτούν από κληρονομικές γενετικές ασθένειες; Οι επιστήμονες είχαν μεγάλες προσδοκίες πριν από λίγα χρόνια. «Μήπως έχει έρθει η ώρα της γονιδιακής θεραπείας;» ρωτάει το περιοδικό Δι Ικόνομιστ (The Economist) της 16ης Δεκεμβρίου 1995, λέγοντας: «Αν κρίνετε από τις δημόσιες δηλώσεις των υποστηρικτών της και την εκτενή κάλυψη του τύπου, θα μπορούσατε να το σκεφτείτε αυτό. Αλλά μια ομάδα διακεκριμένων επιστημόνων της Αμερικής διαφωνεί. Ο Χάρολντ Βάρμους, επικεφαλής των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας [στις Η.Π.Α.], ζήτησε από δεκατέσσερις εξέχοντες επιστήμονες να κάνουν έναν απολογισμό αυτού του θέματος. Έπειτα από εφτά μήνες σκέψης είπαν σε ένα δημοσίευμα της περασμένης εβδομάδας ότι, μολονότι η γονιδιακή θεραπεία υπόσχεται πολλά, τα επιτεύγματά της μέχρι σήμερα είναι ‘υπερτιμημένα’». Διεξάχθηκαν δοκιμές σε 597 ασθενείς οι οποίοι έπασχαν είτε από ανεπάρκεια απαμινάσης της αδενοσίνης είτε από κάποια άλλη ασθένεια η οποία ανήκει σε μια ομάδα δέκα ασθενειών που πιστεύεται ότι προσφέρονται για θεραπεία με την πρόσθεση ξένων γονιδίων. «Σύμφωνα με την ομάδα των επιστημόνων», λέει το ίδιο περιοδικό, «δεν μπορεί να λεχθεί με βεβαιότητα ότι έστω ένας από τους ασθενείς έχει ωφεληθεί από τη συμμετοχή σε αυτή τη δοκιμή».

[Εικόνες στη σελίδα 7]

Ό,τι και αν ισχυρίζονται μερικοί σχετικά με τη γενετική προδιάθεση, οι άνθρωποι μπορούν να επιλέξουν το πώς ενεργούν