Η Αναζήτηση για μια Τέλεια Κοινωνία

ΘΑ ΗΤΑΝ θαυμάσιο να βλέπαμε έναν καλύτερο κόσμο, γεμάτο ανθρώπους απαλλαγμένους από τον πόνο, τις αρρώστιες και τις αναπηρίες! Μια παγκόσμια κοινωνία χωρίς έγκλημα ή διαμάχες. Μια ανθρώπινη οικογένεια χωρίς θάνατο.

Προφανώς, η επίτευξη τέτοιων στόχων θα απαιτούσε να αλλάξει ριζικά η ίδια η ανθρωπότητα. Οι ιδέες για το πώς μπορεί να βελτιωθεί η ανθρώπινη φυλή δεν είναι καινούριες. Πριν από 2.300 περίπου χρόνια, ο φιλόσοφος Πλάτων έγραψε: «Οι καλύτεροι πρέπει να ζευγαρώνουν με τις καλύτερες όσο το δυνατόν συχνότερα και οι χειρότεροι με τις χειρότερες όσο το δυνατόν σπανιότερα». Ωστόσο, οι επίμονες προσπάθειες αναβάθμισης της ανθρώπινης οικογένειας ξεκίνησαν σε πιο πρόσφατες εποχές. Αυτός ο κλάδος ονομάστηκε ευγονική.

Ο όρος «ευγονική» επινοήθηκε το 1883 από τον Σερ Φράνσις Γκάλτον, Βρετανό επιστήμονα και εξάδελφο του Κάρολου Δαρβίνου. Σύμφωνα με την κυριολεκτική της σημασία, αυτή η λέξη αναφέρεται σε άτομα «καλού γένους» ή «ευγενούς καταγωγής». Ο Γκάλτον γνώριζε ότι διάφορα λουλούδια και ζώα μπορούσαν να αποκτήσουν ορισμένες επιθυμητές ιδιότητες μέσω επιλεκτικής διασταύρωσης. Δεν θα μπορούσε να βελτιωθεί και η ανθρωπότητα με παρόμοιες μεθόδους; Ο Γκάλτον πίστευε ότι αυτό ήταν δυνατόν. Υποστήριζε ότι, αν ένα μέρος των χρημάτων και των προσπαθειών που αφιερώνονταν για τη διασταύρωση αλόγων και βοοειδών χρησιμοποιούνταν για «τη βελτίωση της ανθρώπινης φυλής», το αποτέλεσμα θα ήταν «ένας γαλαξίας από ιδιοφυΐες».

Επηρεασμένος από τα συγγράμματα του Δαρβίνου, ο Γκάλτον υποστήριξε ότι είχε έρθει ο καιρός να θέσουν οι άνθρωποι υπό έλεγχο την εξέλιξή τους. Τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, οι ιδέες του Γκάλτον έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς μεταξύ πολιτικών, επιστημόνων και ακαδημαϊκών, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Απηχώντας τις αντιλήψεις που επικρατούσαν στην εποχή του, ο ηγέτης ενός ισχυρού κράτους έγραψε: «Η κοινωνία δεν πρέπει να επιτρέπει στα ξεπεσμένα άτομα να αναπαράγουν το είδος τους. . . . Τους κτηνοτρόφους που θα επέτρεπαν στα καλύτερά τους ζώα να μη ζευγαρώνουν και θα άφηναν όλη την αύξηση να έρχεται από τα χειρότερα ζώα θα τους μεταχειριζόμασταν ως υποψηφίους για το φρενοκομείο. . . . Κάποια μέρα θα αντιληφθούμε ότι το πρώτιστο καθήκον ενός καλού πολίτη του σωστού είδους πολίτη είναι να αφήσει το αίμα του πίσω του στον κόσμο, καθώς επίσης ότι εμείς δεν πρέπει να διαιωνίζουμε πολίτες του εσφαλμένου είδους». Αυτά τα λόγια τα έγραψε ο 26ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Θεόδωρος Ρούσβελτ.

Σε διάφορες εκθέσεις που έλαβαν χώρα τόσο στη Βρετανία όσο και στην Αμερική, οι νόμοι της γενετικής κληρονομικότητας απεικονίζονταν συχνά σε μια κατακόρυφη προθήκη με ταριχευμένα ινδικά χοιρίδια τοποθετημένα σε σειρά. Ήταν βαλμένα έτσι ώστε να φαίνεται ότι το χρώμα της γούνας τους κληρονομούνταν από τη μια γενιά στην άλλη. Ένα συνοδευτικό κείμενο εξηγούσε ποιος ήταν ο σκοπός των εκθεμάτων. Κάποιος πίνακας έλεγε: «Τα ακατάλληλα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως η χαμηλή νοημοσύνη, η επιληψία, η εγκληματικότητα, η παραφροσύνη, ο αλκοολισμός, η φτώχεια και πολλά άλλα, ενυπάρχουν σε ορισμένες οικογένειες και κληρονομούνται ακριβώς όπως το χρώμα στα ινδικά χοιρίδια». Στην επιγραφή ενός άλλου εκθέματος υπήρχε το ερώτημα: «Ως πότε θα ενδιαφερόμαστε τόσο πολύ εμείς οι Αμερικανοί για το τι ράτσα είναι τα γουρούνια, τα κοτόπουλα και τα βόδια μας, ενώ παράλληλα θα αφήνουμε στην τύχη την καταγωγή των παιδιών μας;»

Η Ευγονική στην Πράξη

Αυτές οι ιδέες δεν έμειναν σε θεωρητικό επίπεδο. Δεκάδες χιλιάδες «ανεπιθύμητοι» στειρώθηκαν τόσο στη Βόρεια Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Φυσικά, το ποιος ή τι καθοριζόταν ως ανεπιθύμητος εξαρτόταν κυρίως από τις απόψεις των ατόμων που αποφάσιζαν για την υποχρεωτική στείρωση. Λόγου χάρη, στην πολιτεία του Μισούρι, στις ΗΠΑ, προτάθηκε ένας νόμος που προέβλεπε τη στείρωση όσων «καταδικάζονταν για φόνο, βιασμό, ληστεία ταξιδιωτών, κλοπή κοτόπουλων, βομβιστική επίθεση ή κλοπή αυτοκινήτων». Στην παράλογη προσπάθειά της να δημιουργήσει μια ανώτερη φυλή μέσα στη διάρκεια μίας γενιάς, η ναζιστική Γερμανία προχώρησε ένα βήμα πιο πέρα. Αφού υπέβαλε σε υποχρεωτική στείρωση ως και 225.000 ανθρώπους, εξολόθρευσε εκατομμύρια άλλους​—Εβραίους, τσιγγάνους, αναπήρους και άλλους «ανεπιθύμητους»—​υπό το πρόσχημα της ευγονικής.

Εξαιτίας της βαρβαρότητας που εκδηλώθηκε κατά τη ναζιστική εποχή, η ευγονική προσέλαβε μια αποκρουστική χροιά, και πολλοί έλπισαν ότι αυτός ο κλάδος είχε πεθάνει πια μαζί με τα εκατομμύρια άτομα που έχασαν τη ζωή τους εν ονόματί του. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, όμως, άρχισαν να κυκλοφορούν εκθέσεις σχετικά με τις επιστημονικές εξελίξεις που σημειώνονταν στο νεοεμφανιζόμενο τότε κλάδο της μοριακής βιολογίας. Μερικοί φοβήθηκαν ότι αυτές οι εξελίξεις θα μπορούσαν να αναζωπυρώσουν τις ιδέες που είχαν παρασύρει την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική παλιότερα στη διάρκεια του αιώνα. Λόγου χάρη, το 1977 ένας εξέχων βιολόγος προειδοποίησε τους συναδέλφους του σε ένα συνέδριο της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών με θέμα το ανασυνδυασμένο DNA: «Αυτή η έρευνα θα μας φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην εφαρμογή της γενετικής μηχανικής σε ανθρώπους. Έτσι πιστεύουν ότι θα μας κάνουν να παράγουμε παιδιά με ιδεώδη χαρακτηριστικά. . . . Την τελευταία φορά που έγινε τέτοια απόπειρα, τα ιδεώδη παιδιά είχαν ξανθά μαλλιά, γαλάζια μάτια και γονίδια της Άριας φυλής».

Πολλά άτομα σήμερα πιστεύουν ότι είναι γελοίο να παραλληλίζουμε τις εξελίξεις της γενετικής μηχανικής με το πρόγραμμα ευγονικής του Χίτλερ. Πριν από εξήντα χρόνια, το μεγάλο ζητούμενο ήταν η φυλετική καθαρότητα. Σήμερα οι άνθρωποι μιλάνε για βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής. Η παλιά ευγονική είχε τις ρίζες της στην πολιτική και υποκινούνταν από την αδιαλλαξία και το μίσος. Οι σύγχρονες εξελίξεις των γενετικών ερευνών υποκινούνται από εμπορικά συμφέροντα και την επιθυμία των ανθρώπων για καλύτερη υγεία. Ωστόσο, αν και υπάρχουν μεγάλες διαφορές, ο στόχος της διαμόρφωσης ανθρώπων με βάση τις δικές μας γενετικές προκαταλήψεις ίσως θυμίζει έντονα την παλιά ευγονική.

Μεταμόρφωση της Κοινωνίας Μέσω της Επιστήμης

Ακόμη και τώρα που διαβάζετε αυτά τα λόγια, ισχυροί κομπιούτερ χαρτογραφούν συστηματικά το ανθρώπινο γονιδίωμα​—τον πλήρη κατάλογο των οδηγιών που περιέχονται στα γονίδιά μας, και οι οποίες καθορίζουν το πώς αναπτυσσόμαστε και, σε μεγάλο βαθμό, το τι άτομα είμαστε. Αυτοί οι κομπιούτερ καταχωρίζουν προσεκτικά τα δεκάδες χιλιάδες γονίδια που περιέχει το ανθρώπινο DNA. (Βλέπε το πλαίσιο «Οι Ντετέκτιβ του DNA».) Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι, αφού συλλεχθούν και αποθηκευτούν οι πληροφορίες, θα χρησιμοποιούνται ακόμη και στο απώτερο μέλλον ως θεμελιώδης πηγή για την κατανόηση της ανθρώπινης βιολογίας και της ιατρικής. Επίσης, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι, καθώς αποκρυπτογραφούνται τα μυστικά του ανθρώπινου γονιδιώματος, θα ανοιχτεί ο δρόμος για τη θεραπεία ή την αντικατάσταση των ελαττωματικών γονιδίων.

Οι γιατροί ελπίζουν ότι οι γενετικές έρευνες θα οδηγήσουν σε μια νέα γενιά ασφαλών, αλλά και ισχυρών, φαρμάκων για την πρόληψη και την καταπολέμηση των ασθενειών. Αυτή η τεχνολογία ίσως δώσει στο γιατρό σας και τη δυνατότητα να ελέγχει το γενετικό σας προφίλ για να καθορίσει εκ των προτέρων ποιο φάρμακο θα είναι αποτελεσματικότερο στην περίπτωσή σας.

Εκτός από αυτά τα ιατρικά πλεονεκτήματα, μερικοί βλέπουν τη γενετική μηχανική ως έναν τρόπο επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων. Από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ως και τις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι ακαδημαϊκοί υποστήριζαν ότι τα κοινωνικά προβλήματα θα μπορούσαν να μειωθούν αν αναμορφώνονταν οι οικονομίες και οι θεσμοί και αν βελτιωνόταν το περιβάλλον στο οποίο ζουν οι άνθρωποι. Τα πιο πρόσφατα χρόνια, όμως, τα κοινωνικά προβλήματα έχουν ενταθεί. Πολλοί έχουν πειστεί ότι το κλειδί για την επίλυση τέτοιων προβλημάτων έγκειται στη γενετική. Και μερικοί πιστεύουν σήμερα ότι τα γονίδια ασκούν μεγαλύτερη επίδραση στην ατομική και στη συλλογική συμπεριφορά από ό,τι το περιβάλλον.

Τι θα πούμε για το θάνατο; Σύμφωνα με τους ερευνητές, ακόμη και η λύση αυτού του προβλήματος εξαρτάται από την επέμβαση στο DNA μας. Οι επιστήμονες έχουν ήδη διπλασιάσει τη διάρκεια ζωής δροσόφιλων και σκουληκιών χρησιμοποιώντας μεθόδους οι οποίες, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν κάποτε στους ανθρώπους. Ο επικεφαλής της Εταιρίας Επιστημών Ανθρώπινου Γονιδιώματος δήλωσε: «Τώρα είναι η πρώτη φορά που μπορούμε πραγματικά να μιλάμε για την ανθρώπινη αθανασία».

Μωρά Κατά Παραγγελία;

Λόγω των διθυραμβικών δημοσιευμάτων για τα όσα γίνονται ή μπορεί να γίνουν τα επόμενα χρόνια, είναι εύκολο να παραβλέψουμε τους τωρινούς περιορισμούς και τα ενδεχόμενα προβλήματα αυτών των νέων τεχνολογιών. Για παράδειγμα, ας αναφερθούμε και πάλι στο ζήτημα των μωρών. Ο γενετικός έλεγχος αποτελεί ήδη κοινή πρακτική. Η πιο διαδεδομένη μέθοδος χρονολογείται από τη δεκαετία του 1960. Ο γιατρός εισάγει μια βελόνα στη μήτρα μιας εγκύου και παίρνει δείγμα του αμνιακού υγρού που περιβάλλει το έμβρυο. Αυτό το υγρό μπορεί κατόπιν να ελεγχθεί για να διαπιστωθεί αν το έμβρυο έχει κάποια από τις δεκάδες γενετικές διαταραχές, περιλαμβανομένου του συνδρόμου Ντάουν και της δισχιδούς ράχης. Αυτή η μέθοδος εφαρμόζεται συνήθως μετά τη 16η εβδομάδα της κύησης. Μια πιο πρόσφατη μέθοδος αποκαλύπτει λεπτομέρειες για τη γενετική κατασκευή του εμβρύου μεταξύ της έκτης και της δέκατης εβδομάδας της κύησης.

Αυτές οι μέθοδοι δίνουν στους γιατρούς τη δυνατότητα να εντοπίζουν πολλές διαταραχές, αλλά μόνο το 15 τοις εκατό αυτών των διαταραχών μπορεί να θεραπευτεί. Όταν τα τεστ αποκαλύπτουν κάποιο γενετικό πρόβλημα ή δίνουν ασαφή αποτελέσματα, πολλοί γονείς έρχονται αντιμέτωποι με μια βασανιστική απόφαση​—να επιλέξουν την έκτρωση ή να αφήσουν το παιδί να γεννηθεί; Το έντυπο Δε Ουνέσκο Κούριερ (The UNESCO Courier) σχολιάζει: «Παρά την πληθώρα των τεστ DNA​—το καθένα από τα οποία έχει κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και αποφέρει κέρδη—​η γενετική έχει αποτύχει προς το παρόν να εκπληρώσει τις μεγαλόστομες υποσχέσεις της περί γονιδιακής θεραπείας. Οι γιατροί κάνουν τεστ για τον εντοπισμό παθήσεων και διαταραχών τις οποίες δεν μπορούν να θεραπεύσουν. Γι’ αυτό, η έκτρωση συχνά παρουσιάζεται ως θεραπεία».

Φυσικά, καθώς η βιοτεχνολογία γίνεται αποτελεσματικότερη, οι γιατροί αναμένουν ότι θα αυξήσουν κατά πολύ την ικανότητά τους να εντοπίζουν και να διορθώνουν γενετικές ανωμαλίες οι οποίες είτε προκαλούν διάφορες ασθένειες είτε προδιαθέτουν τους ανθρώπους σε αυτές. Επιπλέον, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι τελικά θα καταφέρουν να μεταφέρουν τεχνητά χρωμοσώματα σε ανθρώπινο έμβρυο για να το προστατέψουν από ασθένειες όπως η νόσος του Πάρκινσον, το AIDS, ο διαβήτης, καθώς και ο καρκίνος του προστάτη και του μαστού. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά θα μπορούσαν να γεννιούνται με ενισχυμένο ανοσολογικό σύστημα. Υπάρχει, επίσης, η προοπτική μελλοντικών φαρμάκων που θα «βελτιώνουν» το αναπτυσσόμενο έμβρυο, ίσως μέσω επέμβασης στα γονίδια με σκοπό την αύξηση της ευφυΐας ή τη βελτίωση της μνήμης.

Μολονότι ακόμη και οι πλέον αισιόδοξοι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι θα περάσει πολύς καιρός ώσπου να μπορούν οι γονείς να επιλέγουν από έναν κατάλογο το είδος του παιδιού που επιθυμούν, πολλοί άνθρωποι βρίσκουν ελκυστικότατη την προοπτική να μπορούν να γεννήσουν το παιδί των ονείρων τους. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι θα ήταν ανεύθυνο να μη χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να απαλλαχτούμε από τις γενετικές διαταραχές. Στο κάτω κάτω, λένε, αν δεν είναι κακό να στέλνεις το παιδί σου στα καλύτερα σχολεία και να το πηγαίνεις στους καλύτερους γιατρούς, γιατί να μην προσπαθήσεις να αποκτήσεις το καλύτερο μωρό που θα μπορούσες να έχεις;

Ανησυχίες για το Μέλλον

Άλλοι, όμως, εκφράζουν ανησυχίες. Παραδείγματος χάρη, το βιβλίο Ο Αιώνας της Βιοτεχνολογίας (The Biotech Century) δηλώνει: «Αν ο διαβήτης, η δρεπανοκυτταρική αναιμία και ο καρκίνος μπορούν να προληφθούν με την τροποποίηση της γενετικής κατασκευής του ατόμου, γιατί να μην προχωρήσουμε σε άλλες λιγότερο σοβαρές “διαταραχές” όπως η μυωπία, η αχρωματοψία, η δυσλεξία, η παχυσαρκία και η αριστεροχειρία; Μάλιστα πώς θα μπορούσαμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα να αποφασίσει μια κοινωνία ότι ένα συγκεκριμένο χρώμα δέρματος αποτελεί διαταραχή;»

Οι ασφαλιστικές εταιρίες θα εκδηλώσουν έντονο ενδιαφέρον για τις γενετικές πληροφορίες. Τι θα γίνει αν ένα προγεννητικό τεστ αποκαλύψει κάποιο ενδεχόμενο πρόβλημα; Θα πιέσουν οι ασφαλιστικές εταιρίες τη μητέρα να κάνει έκτρωση; Αν εκείνη δεν δεχτεί, μπορούν να αρνηθούν την κάλυψη των εξόδων;

Οι χημικές, οι φαρμακευτικές και οι βιοτεχνολογικές εταιρίες ανταγωνίζονται η μια την άλλη προκειμένου να κατοχυρώσουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας γονίδια και οργανισμούς, καθώς και τους τρόπους επέμβασης σε αυτά. Φυσικά, το κίνητρο είναι οικονομικό​—θέλουν να κερδίσουν χρήματα από την τεχνολογία του μέλλοντος. Πολλά άτομα που ασχολούνται με τη βιοηθική φοβούνται πως αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια «ευγονική του καταναλωτισμού», όπου θα ασκούνταν πίεση στους γονείς για να επιλέξουν «γενετικά εγκεκριμένα» παιδιά. Είναι εύκολο να φανταστούμε πόσο σημαντικό ρόλο θα μπορούσε να παίξει η διαφήμιση στη διαμόρφωση μιας τέτοιας τάσης.

Φυσικά, αυτές οι νέες τεχνολογίες είναι απίθανο να γίνουν ευρέως διαθέσιμες στις φτωχότερες περιοχές του κόσμου. Ήδη σε πολλές περιοχές της γης υπάρχει έλλειψη στοιχειώδους ιατρικής περίθαλψης. Ακόμη και στα πολύ αναπτυγμένα κράτη, η γονιδιακή θεραπεία ενδέχεται να είναι προσιτή μόνο στους πλουσίους.

Μια Τέλεια Κοινωνία

Στην πληθώρα των συγγραμμάτων που ασχολούνται με τα τεκταινόμενα στον κλάδο της βιοτεχνολογίας, εμφανίζεται συχνά η έκφραση «ο άνθρωπος γίνεται Θεός». Εφόσον ο Θεός είναι ο Σχεδιαστής και Δημιουργός της ζωής, είναι κατάλληλο να εξετάσουμε τι έχει κατά νου όσον αφορά την αναζήτηση τελειότητας. Το Γραφικό βιβλίο της Γένεσης λέει ότι, αφού δημιούργησε τη ζωή στη γη, «ο Θεός είδε καθετί που είχε κάνει, και ήταν πολύ καλό». (Γένεση 1:31) Το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι ήταν γενετικά τέλειο. Το γεγονός ότι στασίασαν κατά του Θεού έφερε την ατέλεια και το θάνατο πάνω στους ίδιους και στους απογόνους τους.​—Γένεση 3:6, 16-19· Ρωμαίους 5:12.

Ο Ιεχωβά Θεός θέλει να δει τον τερματισμό των ασθενειών, των παθημάτων και του θανάτου. Από παλιά έλαβε πρόνοια για να διασώσει την ανθρωπότητα από αυτά τα προβλήματα. Το Γραφικό βιβλίο της Αποκάλυψης προλέγει ότι θα έρθει καιρός κατά τον οποίο ο Θεός θα παρέμβει στις ανθρώπινες υποθέσεις. Σχετικά με αυτόν τον καιρό διαβάζουμε: «Θα εξαλείψει [ο Θεός] κάθε δάκρυ από τα μάτια τους, και ο θάνατος δεν θα υπάρχει πια, ούτε πένθος ούτε κραυγή ούτε πόνος δεν θα υπάρχουν πια. Τα παλιά έχουν παρέλθει». Αυτές οι σαρωτικές αλλαγές δεν θα έρθουν μέσω των επιστημονικών ανακαλύψεων που θα κάνουν οι άνθρωποι, πολλοί από τους οποίους δεν παραδέχονται καν την ύπαρξη του Θεού, και ως εκ τούτου δεν τον τιμούν. Όχι, αλλά όπως λέει κατόπιν η περικοπή: «Εκείνος [ο Ιεχωβά Θεός] που κάθεται στο θρόνο είπε: “Δείτε! Κάνω νέα τα πάντα”».​—Αποκάλυψη 21:4, 5.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]

Μετά την υποχρεωτική στείρωση ως και 225.000 ανθρώπων στη ναζιστική Γερμανία, εκατομμύρια άλλοι «ανεπιθύμητοι» εξολοθρεύτηκαν υπό το πρόσχημα της ευγονικής

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

Οι γιατροί ελπίζουν ότι οι γενετικές έρευνες θα οδηγήσουν σε μια νέα γενιά ασφαλών, αλλά και ισχυρών, φαρμάκων για την πρόληψη και την καταπολέμηση των ασθενειών

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 11]

Αφότου γεννήθηκε το πρόβατο με το όνομα Ντόλι, οι επιστήμονες έχουν κλωνοποιήσει δεκάδες ζώα​—όλα από κύτταρα ενήλικων ζώων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ίδια τεχνολογία για να κλωνοποιηθούν ενήλικοι άνθρωποι;

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 7]

Μπορούν να Κλωνοποιηθούν Άνθρωποι;

Το 1997 ένα πρόβατο ονόματι Ντόλι έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο. Τι το ξεχωριστό είχε η Ντόλι; Ήταν το πρώτο θηλαστικό που κλωνοποιήθηκε επιτυχώς από ένα κύτταρο ενήλικου ζώου, παρμένο από το μαστικό αδένα μιας προβατίνας. Έτσι, η Ντόλι έγινε η μικρότερη «δίδυμη αδελφή» του προβάτου από το οποίο πάρθηκε το κύτταρο. Πριν από την Ντόλι, εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες είχαν κλωνοποιήσει ζώα από εμβρυϊκά κύτταρα. Λίγοι πίστευαν ότι ήταν δυνατόν να επαναπρογραμματιστεί ένα κύτταρο παρμένο από ενήλικο θηλαστικό προκειμένου να παραχθεί ένα άλλο ζώο που να έχει την ακριβή γενετική εικόνα του πρώτου. Η κλωνοποίηση από ένα κύτταρο ενήλικου ατόμου μάς δίνει τη δυνατότητα να προγνωρίζουμε πώς θα είναι ο απόγονος.

Στόχος των επιστημόνων που κλωνοποίησαν την Ντόλι ήταν να βελτιώσουν τα ζώα που χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία προκειμένου να αποτελέσουν πολύτιμη πηγή παραγωγής φαρμακευτικών ουσιών τις οποίες θα εκκρίνουν μαζί με το γάλα τους. Η είδηση της επιτυχίας των επιστημόνων δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το Φεβρουάριο του 1997 στο επιστημονικό περιοδικό Φύση (Nature) υπό τον τίτλο «Βιώσιμοι Απόγονοι από Εμβρυϊκά Κύτταρα και Κύτταρα Ενήλικων Θηλαστικών». Τα μέσα ενημέρωσης ενδιαφέρθηκαν αμέσως για την είδηση και για τη σημασία της. Δύο εβδομάδες αργότερα, το περιοδικό Τάιμ (Time) είχε στο εξώφυλλό του τη φωτογραφία της Ντόλι μαζί με τον τίτλο «Θα Υπάρξει Ποτέ Αντίγραφο του Εαυτού Σας;» Την ίδια εβδομάδα, το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek) είχε μια εισαγωγική σειρά άρθρων με τίτλο «Μπορούμε να Κλωνοποιήσουμε Ανθρώπους;»

Αφότου γεννήθηκε η Ντόλι, οι επιστήμονες έχουν κλωνοποιήσει δεκάδες ζώα​—όλα από κύτταρα ενήλικων ζώων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ίδια τεχνολογία για να κλωνοποιηθούν ενήλικοι άνθρωποι; Μερικοί βιολόγοι λένε ναι. Έχει γίνει κάτι τέτοιο; Όχι ακόμη. Ο Ίαν Γουίλμουτ, ο Βρετανός επιστήμονας που ηγήθηκε της ομάδας η οποία κλωνοποίησε την Ντόλι, τονίζει ότι η κλωνοποίηση αποτελεί προς το παρόν «μια πολύ αναποτελεσματική μέθοδο», εφόσον το ποσοστό θανάτων στα έμβρυα είναι περίπου δεκαπλάσιο από ό,τι στη φυσιολογική αναπαραγωγή.

Μερικοί αναρωτιούνται: “Τι θα γινόταν αν κατάφερνε κάποιος να τελειοποιήσει την κλωνοποίηση και να παραγάγει, ας πούμε, αντίγραφα του Χίτλερ;” Για να καθησυχάσει αυτούς τους φόβους, ο Γουίλμουτ τονίζει ότι, μολονότι ένα κλωνοποιημένο παιδί θα ήταν από γενετική άποψη γνήσιο δίδυμο του ατόμου από το οποίο κλωνοποιήθηκε, ο κλωνοποιημένος άνθρωπος θα επηρεαζόταν από το περιβάλλον του και θα ανέπτυσσε ξεχωριστή προσωπικότητα, όπως συμβαίνει με τα φυσιολογικά δίδυμα.

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

Οι Ντετέκτιβ του DNA

Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από περίπου 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα. Τα περισσότερα κύτταρα έχουν πυρήνα. Στο εσωτερικό του κάθε πυρήνα υπάρχουν 46 νημάτια που ονομάζονται χρωμοσώματα. Το κάθε χρωμόσωμα περιέχει ένα μονό, σφιχτά τυλιγμένο, τριχοειδές μόριο που ονομάζεται DNA. Υπολογίζεται ότι μέσα στο DNA υπάρχουν ως και 100.000 γονίδια, τοποθετημένα κατά κάποιον τρόπο σαν τα χωριά και τις πόλεις κατά μήκος ενός μεγάλου αυτοκινητόδρομου. Τα γονίδιά μας καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό κάθε χαρακτηριστικό του σώματός μας​—την ανάπτυξή μας μέσα στη μήτρα, το φύλο και τα σωματικά μας χαρακτηριστικά, καθώς και το πώς θα αναπτυχθούμε ως την ενηλικίωση. Οι επιστήμονες πιστεύουν, επίσης, ότι το DNA μας εμπερικλείει ένα «ρολόι» που καθορίζει πόσο θα ζήσουμε.

Το DNA των ανθρώπων και των ζώων μοιάζει πολύ. Λόγου χάρη, η γενετική κατασκευή των χιμπατζήδων διαφέρει από των ανθρώπων μόλις κατά 1 τοις εκατό. Ωστόσο, αυτή η ανομοιότητα είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από ό,τι οι διαφορές μεταξύ του DNA οποιωνδήποτε δύο ανθρώπων. Μολαταύτα, αυτές οι απειροελάχιστες διαφορές ευθύνονται για τα πολλά χαρακτηριστικά που κάνουν τον καθένα μας μοναδικό άτομο.

Σχεδόν πριν από δέκα χρόνια, οι επιστήμονες ξεκίνησαν μια περίπλοκη εργασία​—να καθορίσουν την ακριβή σειρά των χημικών μονάδων στο ανθρώπινο DNA. Πρόκειται για μια φιλόδοξη και τεράστια εργασία, γνωστή ως το Πρόγραμμα για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα, η οποία θα κοστίσει δισεκατομμύρια δολάρια. Τα στοιχεία που θα συλλεχθούν θα είναι αρκετά για να γεμίσουν 200 τόμους μεγέθους τηλεφωνικού καταλόγου 1.000 σελίδων. Η ανάγνωση όλων αυτών των πληροφοριών θα απαιτούσε να διαβάζει κανείς επί 26 χρόνια, 24 ώρες το 24ωρο!

Κάτι που παραβλέπεται συχνά από τα μέσα ενημέρωσης είναι το γεγονός ότι, αφού συλλεχθούν αυτές οι πληροφορίες, θα παραμένει η ανάγκη να ερμηνευτούν. Θα απαιτηθούν νέα εργαλεία για την ανάλυση των δεδομένων. Άλλο είναι να προσδιορίσεις τα γονίδια και άλλο να γνωρίζεις τι κάνουν και πώς αλληλεπιδρούν για να φτιάξουν έναν άνθρωπο. Κάποιος διακεκριμένος βιολόγος αποκάλεσε το Πρόγραμμα για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα «Άγιο Δισκοπότηρο της Γενετικής». Εντούτοις, ο γενετιστής Έρικ Λάντερ πρότεινε μια πιο ρεαλιστική περιγραφή: «Είναι ένας κατάλογος εξαρτημάτων», λέει. «Αν σας έδινα τον κατάλογο των 100.000 εξαρτημάτων ενός Μπόινγκ 777, δεν νομίζω ότι θα μπορούσατε να συναρμολογήσετε το αεροσκάφος και σίγουρα δεν θα κατανοούσατε πώς πετάει».

[Διάγραμμα]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΚΥΤΤΑΡΟ

ΠΥΡΗΝΑΣ

ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΑ

DNA

ΖΕΥΓΑΡΙ ΒΑΣΕΩΝ