Ο Μυστηριώδης Πλατύποδας

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

ΟΤΑΝ οι επιστήμονες είδαν για πρώτη φορά τον πλατύποδα, δεν ήξεραν πώς να τον ταξινομήσουν. Μπροστά τους υπήρχε ένα ζωντανό παράδοξο, ένα ή δύο κιλά γεμάτα αντιφάσεις που ανέτρεπαν μερικές από τις επιστημονικές τους πεποιθήσεις. Σας προσκαλούμε να γνωρίσετε αυτόν το μοναδικό μικροσκοπικό Αυστραλό—ένα γοητευτικό, ντροπαλό και αξιαγάπητο πλάσμα. Κατ’ αρχάς, όμως, ας γυρίσουμε πίσω στο έτος 1799 και ας δούμε τι σάλος προκλήθηκε όταν η πρώτη προβιά πλατύποδα ήρθε κάτω από την εξεταστική ματιά της βρετανικής επιστήμης.

«Στην κυριολεξία δεν μπορούσε να πιστέψει [στα μάτια του]», λέει μια εγκυκλοπαίδεια σχετικά με τον Δρ Σο, υποδιευθυντή στο τμήμα Φυσικής Ιστορίας του Βρετανικού Μουσείου. Υποπτεύθηκε ότι «κάποιος είχε βάλει το ράμφος μιας πάπιας στο σώμα ενός [τετράποδου ζώου]. Προσπάθησε να [βγάλει] το ράμφος, και μέχρι σήμερα φαίνονται οι ψαλιδιές στο αρχικό δέρμα».

Ακόμα και όταν διαπιστώθηκε ότι το δέρμα του ζώου ήταν γνήσιο, οι επιστήμονες εξακολουθούσαν να είναι μπερδεμένοι. Ο πλατύποδας έχει αναπαραγωγικό σύστημα το οποίο μοιάζει πολύ με αυτό των πουλιών, αλλά έχει επίσης μαστικούς ή γαλακτογόνους αδένες. Αυτή η φαινομενική αντίφαση ήγειρε το ερώτημα: Γεννάει αβγά αυτό το απίθανο πλάσμα ή όχι;

Έπειτα από χρόνια διαφωνιών, διαπιστώθηκε ότι ο πλατύποδας όντως γεννούσε αβγά. Αλλά φαινόταν ότι κάθε περαιτέρω ανακάλυψη απλώς δυσκόλευε το πρόβλημα. Πώς να ταξινομήσεις ένα πλάσμα που (1) γεννάει αβγά αλλά έχει μαστικούς αδένες· (2) έχει γούνα, αλλά και ράμφος σαν της πάπιας· και (3) έχει σκελετό με χαρακτηριστικά ψυχρόαιμου ερπετού και ωστόσο είναι θερμόαιμο;

Με τον καιρό, οι επιστήμονες συμφώνησαν ότι ο πλατύποδας ήταν θηλαστικό που ανήκε στην τάξη Μονοτρήματα. Τα μονοτρήματα, όπως και τα ερπετά, έχουν ένα άνοιγμα, ή μια οπή, για τη διέλευση των αβγών, του σπέρματος, των περιττωμάτων και των ούρων. Το μόνο άλλο ζώο που ανήκει στα μονοτρήματα είναι η έχιδνα. Το επιστημονικό όνομα που δόθηκε στον πλατύποδα είναι Ορνιθόρρυγχος ανατίνους (Ornithorhynchus anatinus), που σημαίνει «ζώο που μοιάζει με πάπια και έχει ρύγχος πουλιού».

Ας Επισκεφτούμε έναν Πλατύποδα

Θα μπορούσαμε να πάμε σε κάποιο ζωολογικό κήπο, αλλά δεν υπάρχει τίποτα που να συγκρίνεται με το να δούμε το μοναχικό πλατύποδα σε ελεύθερη κατάσταση—κάτι που ελάχιστοι Αυστραλοί έχουν καταφέρει. Η αναζήτησή μας αρχίζει στην ανατολική Αυστραλία, στα Όρη Μπλου, δυτικά του Σίντνεϊ, αν και πολλά από τα ποτάμια, τα ρυάκια και τις λίμνες της ανατολικής πλευράς της Αυστραλίας θα ήταν κατάλληλα για αυτή την αναζήτηση.

Φτάνουμε πριν από την ανατολή του ήλιου σε μια παλιά ξύλινη γέφυρα πάνω από ένα ήσυχο ποτάμι που περιβάλλεται από ευκάλυπτους. Υπομονετικά και σιωπηλά κοιτάζουμε το νερό μήπως και φανεί κάποια μισοβυθισμένη σιλουέτα. Σύντομα ανταμειβόμαστε. Περίπου 50 μέτρα πιο πάνω στο ποτάμι, εμφανίζεται μια μορφή που κατευθύνεται προς το μέρος μας. Πρέπει να σταθούμε εντελώς ακίνητοι.

Τα πάμπολλα κυματάκια που δημιουργεί το ράμφος του επιβεβαιώνουν ότι είναι πλατύποδας. Αυτά τα αποκαλυπτικά κυματάκια σχηματίζονται καθώς ο πλατύποδας μασάει την τροφή που συγκέντρωσε στα μάγουλά του από το βυθό του ποταμιού. Αν και το διαιτολόγιό του ποικίλλει ανάλογα με την εποχή, αποτελείται κυρίως από σκουλήκια, προνύμφες εντόμων και γαρίδες του γλυκού νερού.

Μήπως σας εκπλήσσει το μικρό μέγεθος του πλατύποδα; Εκπλήσσει τους περισσότερους ανθρώπους. Φαντάζονται ότι το μέγεθος του πλατύποδα θα είναι παρόμοιο με του κάστορα ή της ενυδρίδας. Αλλά όπως μπορείτε να δείτε, είναι μικρότερος ακόμα και από τη συνηθισμένη γάτα. Το μήκος των αρσενικών κυμαίνεται από 45 ως 60 εκατοστά και το βάρος τους από 1 ως 2,5 κιλά. Τα θηλυκά είναι λίγο μικρότερα.

Ο πλατύποδας, ο οποίος προωθείται στο νερό με διαδοχικά χτυπήματα των μπροστινών ποδιών του που έχουν νηκτική μεμβράνη, καταδύεται ήσυχα και παραμένει βυθισμένος ένα με δύο λεπτά καθώς περνάει κάτω από τη γέφυρα. Χρησιμοποιεί τα πίσω πόδια του, που καλύπτονται εν μέρει με νηκτική μεμβράνη, όχι για να του δίνουν ώθηση αλλά σαν πηδάλιο, και τα κινεί σε αρμονία με την ουρά του όταν κολυμπάει. Επίσης, αυτά στηρίζουν σταθερά το σώμα του όταν σκάβει.

Αν τρομάξει ο πλατύποδας, καταδύεται με ένα ηχηρό πλατάγισμα, και αυτό σημαίνει αντίο! Γι’ αυτό μιλάμε μόνο όταν είναι βυθισμένος. «Πώς κρατιέται ζεστό αυτό το πλασματάκι», ψιθυρίζετε, «ιδιαίτερα στα χειμωνιάτικα παγωμένα νερά;» Ο πλατύποδας τα καταφέρνει καλά χάρη σε δύο βοηθήματα: το μεταβολισμό του που παράγει ενέργεια με γοργό ρυθμό ζεσταίνοντάς τον από μέσα και την πυκνή γούνα του η οποία εμποδίζει την απώλεια θερμότητας.

Το Εκπληκτικό Ράμφος

Το μαλακό, ελαστικό ράμφος του πλατύποδα είναι φοβερά πολύπλοκο. Είναι καλυμμένο με δέκτες για την αφή και την ηλεκτρική δραστηριότητα. Στο βυθό του ποταμιού, ο πλατύποδας κουνάει απαλά το ράμφος του πέρα δώθε καθώς ανιχνεύει, εντοπίζοντας ακόμα και τα αμυδρά ηλεκτρικά πεδία που δημιουργούν οι μυϊκές συσπάσεις της λείας του. Όταν ο πλατύποδας είναι βυθισμένος, το ράμφος του είναι η κύρια επαφή που έχει με τον κόσμο, επειδή τα μάτια, τα αφτιά και η μύτη του είναι κλεισμένα ερμητικά.

Προσέξτε τα Κεντριά!

Αν ο μικρός μας φίλος είναι αρσενικός, τα πίσω πόδια του είναι οπλισμένα στον αστράγαλο με δύο κεντριά τα οποία συγκοινωνούν μέσω αγωγών με δύο δηλητηριώδεις αδένες που υπάρχουν στην περιοχή του μηρού. Με δύναμη μπήγει και τα δύο κεντριά στη σάρκα εκείνου που του επιτίθεται, όπως περίπου σπιρουνίζει ο ιππέας το άλογό του. Λίγο μετά το αρχικό σοκ, το θύμα νιώθει τρομερό πόνο και το σημείο στο οποίο τον τσίμπησε πρήζεται.

Ωστόσο, όταν βρίσκεται σε αιχμαλωσία, ο πλατύποδας μπορεί να είναι ήμερος σαν ένα σκυλάκι. Το Καταφύγιο Χίλσβιλ, στη Βικτόρια, έχει τέτοια ζώα επί δεκαετίες και αναφέρει ότι ένας από τους πρώτους πλατύποδες «διασκέδαζε τους επισκέπτες με τις ώρες κάνοντας τούμπες για να του ξύσουν την κοιλιά . . . Χιλιάδες επισκέπτες συνέρρεαν για να δουν αυτό το εκπληκτικό ζωάκι».

Ο πλατύποδας που παρακολουθούμε κάνει την τελευταία του βουτιά για σήμερα, καθώς ο πρωινός ήλιος μάς κρυφοκοιτάζει πάνω από τις βουνοκορφές που βρίσκονται στα ανατολικά. Σε μια νύχτα έφαγε τροφή που ζύγιζε πάνω από το ένα πέμπτο του βάρους του. Καθώς σκαρφαλώνει και βγαίνει από το νερό, η νηκτική μεμβράνη που υπάρχει στα μπροστινά του πόδια διπλώνεται, αποκαλύπτοντας ισχυρά νύχια. Τώρα κατευθύνεται προς μια από τις πολλές φωλιές του, οι οποίες είναι σοφά σκαμμένες ανάμεσα σε ρίζες δέντρων για προστασία από τη διάβρωση και την κατάρρευση. Οι φωλιές στις οποίες γεννάει τα αβγά του έχουν συνήθως μήκος 8 μέτρα περίπου, ωστόσο άλλες φωλιές μπορεί να έχουν μήκος από 1 ως 30 μέτρα καθώς και πολλές διακλαδώσεις. Οι φωλιές επίσης παρέχουν προστασία από τις ακραίες θερμοκρασίες, πράγμα που τις κάνει άνετα κρησφύγετα για να αναθρέψουν τα θηλυκά τα μικρά τους.

Η Εποχή της Ωοτοκίας

Την άνοιξη, το θηλυκό πηγαίνει σε ένα θάλαμο που είναι στρωμένος με φύλλα, σε μια από τις πιο βαθιές φωλιές που έχει φτιάξει, και γεννάει από ένα ως τρία (συνήθως δύο) αβγά, τα οποία έχουν μέγεθος όσο ένα νύχι. Επωάζει τα αβγά του τυλίγοντάς τα με το σώμα του και την παχιά ουρά του. Περίπου σε δέκα μέρες, τα μικρά βγαίνουν από το δερματοειδές κέλυφός τους και τρέφονται με το γάλα που εκκρίνουν οι δύο μαστικοί αδένες της μητέρας. Παρεμπιπτόντως, ο θηλυκός πλατύποδας μεγαλώνει τα μικρά του μόνος του· αυτά τα θηλαστικά δεν φαίνεται να αναπτύσσουν μακροχρόνιους συζυγικούς δεσμούς.

Περίπου το Φεβρουάριο, έπειτα από τρεισήμισι μήνες γοργής ανάπτυξης, τα μικρά είναι έτοιμα για το νερό. Επειδή μια ορισμένη έκταση νερού μπορεί να συντηρήσει μόνο ένα συγκεκριμένο αριθμό ζώων, τα μικρά ίσως τελικά ψάξουν για άλλα λιγότερο πολυπληθή νερά, διασχίζοντας ακόμα και επικίνδυνες χερσαίες εκτάσεις για να τα καταφέρουν.

Οι πλατύποδες έχουν ζήσει στην αιχμαλωσία πάνω από 20 χρόνια, αλλά σε ελεύθερη κατάσταση οι περισσότεροι δεν ζουν τόσο πολύ. Η ξηρασία και οι πλημμύρες προξενούν απώλειες, όπως επίσης το γεγονός ότι αποτελούν θήραμα για τους βάρανους (μεγάλες σαύρες), τις αλεπούδες, τα μεγάλα αρπακτικά πουλιά και, στο βόρειο άκρο του Κουίνσλαντ, ακόμα και για τους κροκόδειλους. Εντούτοις, η μεγαλύτερη απειλή για τους πλατύποδες είναι ο άνθρωπος, ο οποίος δεν τους σκοτώνει εσκεμμένα (οι πλατύποδες τώρα προστατεύονται αυστηρά) αλλά καταπατάει ανελέητα το φυσικό τους περιβάλλον.

Αν επισκεφτείτε ποτέ την Αυστραλία, μπορείτε να παρατηρήσετε οι ίδιοι το μοναδικό, μικρό μας «συνονθύλευμα» με ράμφος πάπιας στο φυσικό του περιβάλλον, εφόσον δεν πρόκειται να το συναντήσετε σε ελεύθερη κατάσταση πουθενά αλλού στον κόσμο. Χάρη στον πλατύποδα, θα δείτε άλλη μια πλευρά της αστείρευτης φαντασίας του Δημιουργού—καθώς και της αίσθησης του χιούμορ Του.

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ο πλατύποδας προωθείται στο νερό με τα πόδια του που έχουν νηκτική μεμβράνη

[Ευχαριστίες]

Courtesy of Taronga Zoo

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ο πλατύποδας είναι μικρότερος από τη συνηθισμένη γάτα και ζυγίζει ένα με δυόμισι κιλά

[Ευχαριστίες]

Courtesy of Dr. Tom Grant

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Το εξαιρετικά ευαίσθητο ράμφος του βρίσκει τη λεία κάτω από το νερό. (Αυτός ο πλατύποδας βρίσκεται στο Καταφύγιο Χίλσβιλ)

[Ευχαριστίες]

Courtesy of Healesville Sanctuary

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 16]

Photo: Courtesy of Dr. Tom Grant