Τα Έβεργκλεϊντς της Φλόριντα—Σπαρακτική Κραυγή από τη Φύση

ΣΧΕΔΟΝ ένα εκατομμύριο επισκέπτες συρρέουν κάθε χρόνο σε αυτόν τον εκπληκτικό τροπικό παράδεισο για να δουν τα υπέροχα θαύματα των χεριών του Μεγάλου Δημιουργού. Εδώ δεν υπάρχουν αβυσσαλέα φαράγγια ή πανύψηλοι ογκώδεις βράχοι που θα σας αφήσουν άφωνους ούτε ορμητικοί καταρράκτες για να φωτογραφίσετε ούτε ακόμα περιπλανώμενες άλκες ή περιφερόμενες γκρίζες αρκούδες για να τις θαυμάσετε από απόσταση ασφαλείας. Αντίθετα, το Εθνικό Πάρκο Έβεργκλεϊντς είναι το πρώτο εθνικό πάρκο στον κόσμο που ιδρύθηκε με βάση το βιολογικό του πλούτο και όχι το φαντασμαγορικό του τοπίο.

Ένα τμήμα του αποτελείται από λιβάδια και ένα άλλο από τροπικούς βάλτους, και έχει ονομαστεί «ποτάμι πράσινου». Η ζωή για τους κατοίκους του είναι η ίδια εδώ και αιώνες. Αλλιγάτορες μήκους τριών μέτρων λιάζονται απολαμβάνοντας την υγρή ζέστη, ενώ παράλληλα είναι άγρυπνοι για το επόμενο μεγάλο θήραμα. Το βράδυ, ο βάλτος αντηχεί από τις κραυγές τους και το έδαφος τρέμει καθώς εκτελούν τις τελετουργίες του ζευγαρώματος. Χελώνες σε μέγεθος σκάφης περπατούν αργά στο χορτάρι αναζητώντας τροφή. Ταχύτατες, παιχνιδιάρες ενυδρίδες των ποταμών μοιράζονται το ίδιο φυσικό περιβάλλον. Στη μαλακή λάσπη φαίνονται πρόσφατα ίχνη από πάνθηρες της Φλόριντα που έψαχναν για τροφή. Το ελάφι με την άσπρη ουρά πρέπει να είναι συνέχεια άγρυπνο, επειδή αυτά τα αρπακτικά ενεδρεύουν για να το κατασπαράξουν με την πρώτη ευκαιρία. Τα ρακούν, που συχνά απεικονίζονται να πλένουν την τροφή τους σε γειτονικά ρυάκια, βρίσκονται στο στοιχείο τους στα Έβεργκλεϊντς, εφόσον εδώ υπάρχει άφθονη τροφή.

Υπάρχει επίσης αφθονία ζωής η οποία περνάει σχεδόν απαρατήρητη από τους επισκέπτες των Έβεργκλεϊντς. Βάτραχοι διαφόρων ειδών κάθονται καμουφλαρισμένοι πάνω σε φύλλα στην επιφάνεια του εδάφους, σε μεγάλα φύλλα από νούφαρα και σε όμορφους υάκινθους του νερού που υπάρχουν στα τεχνητά κανάλια. Ανάμεσα στα υδρόβια φυτά κινούνται στην κυριολεξία με ρυθμό σαλιγκαριού τα σαλιγκάρια βιβιπάρα—μαλάκια τα οποία έχουν μέγεθος μπάλας του γκολφ, εξοπλισμένα με βράγχια και έναν απλό πνεύμονα, γεγονός που τα βοηθάει να αναπνέουν τόσο μέσα στο νερό όσο και έξω από αυτό. Τα ρηχά νερά βρίθουν από καραβίδες, καβούρια και πολλών ειδών ψάρια. Υπάρχουν πάμπολλα φίδια και έντομα και ερπετά σε αφθονία—όλα περιμένουν να φάνε ή να φαγωθούν.

Ανάμεσα στα φτερωτά πλάσματα που μπορούμε να δούμε είναι οι όμορφες ροδόχρωμες πλαταλέες, οι άσπρες ίβιδες και οι χιονόλευκες αιγκρέττες οι οποίες διαγράφουν κύκλους πάνω από τα κεφάλια μας ενώ οι σύντροφοί τους ίσως έχουν απαρνηθεί τους ουρανούς για να κλωσήσουν τα αβγά που περιέχουν τα μικρά τους. Θα θυμόμαστε για πολύ καιρό τους εξωτικούς, μεγάλους γαλάζιους ερωδιούς που πετούσαν ψηλά με τόση ταχύτητα ώστε ήταν αδύνατον να τους μετρήσουμε. Οι γλάροι, οι πελεκάνοι και οι μοβ πορφυρίονες μοιράζονται τον ουρανό με το μεγαλόπρεπο λευκοκέφαλο θαλάσσιο αετό, το εθνικό σύμβολο της Αμερικής.

Επίσης υπάρχει ο κορμοράνος με το μακρύ λαιμό και η ανχίνγκα, ή φιδοπούλι, η οποία ονομάζεται έτσι επειδή μοιάζει περισσότερο με φίδι παρά με πουλί όταν βγάζει από το νερό το μακρύ λαιμό της που έχει σχήμα τελικού σίγμα. Και τα δύο είδη πουλιών, αρπακτικά από τη φύση τους, συναγωνίζονται για τροφή στα ρηχά νερά των Έβεργκλεϊντς. Όταν βραχούν, και τα δύο απλώνουν τις φτερούγες τους και ανοίγουν τα φτερά της ουράς τους δημιουργώντας ένα φανταχτερό θέαμα λες και ποζάρουν για φωτογραφία. Μόνο όταν τα φτερά τους στεγνώσουν εντελώς μπορούν τα πουλιά να πετάξουν ξανά.

Για να μην περάσει απαρατήρητος, ο άραμος, που μοιάζει με γερανό, τρομάζει τους επισκέπτες με τις στριγκές κραυγές του. Αυτό το μεγάλο πουλί, που έχει καφέ χρώμα με άσπρες κηλίδες, ονομάζεται ‘πουλί που κλαίει’ επειδή ακούγεται σαν καταλυπημένος άνθρωπος ο οποίος θρηνεί απελπισμένα. Ο ικτίνος των Έβεργκλεϊντς, ένα σπάνιο αρπακτικό πουλί που απειλείται με εξαφάνιση και έχει μέγεθος κορακιού—του οποίου η επιβίωση εξαρτάται από την ύπαρξη του σαλιγκαριού βιβιπάρα—αποτελεί αξέχαστο θέαμα για τους παρατηρητές πουλιών. Αν κοιτάξουν ψηλά, οι επισκέπτες θα μείνουν έκπληκτοι με τα τόσα πουλιά που κουρνιάζουν στις μεγαλόπρεπες βελανιδιές οι οποίες είναι φορτωμένες με γυαλιστερά πράσινα φύλλα και στολισμένες με «νήματα» από βρύα. Τα χρώματα των πουλιών συνδυάζονται με τα πράσινα και κόκκινα άνθη που κρέμονται από λεπτεπίλεπτες περικοκλάδες οι οποίες τυλίγουν τα δέντρα. Εδώ οι επισκέπτες ίσως ξεχάσουν σε ποια χώρα και σε ποια ήπειρο βρίσκονται. Εδώ υπάρχει ένας εντελώς ξεχωριστός κόσμος, ένας πραγματικός παράδεισος, φυσικός και πανέμορφος.

Τελικά, υπάρχουν τα ρηχά νερά και τα χρυσαφιά σπαθόχορτα—η χαρακτηριστική σφραγίδα των Έβεργκλεϊντς. Αυτό το λαμπερό και αστραφτερό σιωπηλό ποτάμι πράσινου απλώνεται μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι, είναι επίπεδο σαν την επιφάνεια ενός τραπεζιού και κατηφορίζει προς τα νότια με κλίση περίπου 4 εκατοστά ανά χιλιόμετρο. Ανεπαίσθητα, χωρίς να γίνεται αντιληπτή η ροή του, το νερό αργοκυλάει συνεχώς προς τη θάλασσα. Είναι η ζωή των Έβεργκλεϊντς, χωρίς αυτό τα Έβεργκλεϊντς θα πέθαιναν.

Στις αρχές αυτού του αιώνα, προτού τα ανθρώπινα χέρια κακομεταχειριστούν τόσο άγρια και καταστρέψουν τα Έβεργκλεϊντς, αυτή η θάλασσα πράσινου είχε μήκος 80 χιλιόμετρα από τα ανατολικά προς τα δυτικά και κάλυπτε 500 χιλιόμετρα από τον ποταμό Κισίμι μέχρι τον Κόλπο της Φλόριντα. Ένας άντρας με κανονική διάπλαση θα μπορούσε να διανύσει αυτή την απόσταση χωρίς να βραχούν οι ώμοι του. Ελικοφόρα σκάφη περνάνε ξυστά πάνω από την επιφάνεια των ρηχών νερών ανάμεσα από τα ψηλά, χρυσαφιά σπαθόχορτα με τρομερή ταχύτητα, προσφέροντας στους αναμαλλιασμένους τουρίστες ανεπανάληπτες συγκινήσεις. Ψαράδες έρχονται εδώ με καλάμια για να πιάσουν πέρκες και άλλα ψάρια του γλυκού και του αλμυρού νερού, όπως γινόταν επί ολόκληρες γενιές.

Απεγνωσμένη Κραυγή για Βοήθεια

Στις αρχές αυτού του αιώνα, οι πολιτικοί και οι επιχειρηματίες της Φλόριντα έβλεπαν τα Έβεργκλεϊντς ως ένα έλος με ανεπιθύμητα πλάσματα που έπρεπε να εξαλειφτεί προκειμένου να υπάρξει χώρος για κτηματομεσιτικές επιχειρήσεις, αστική επέκταση και γεωργική ανάπτυξη. «Φράγματα, αναχώματα, αποστράγγιση, εκτροπή» ήταν το σύνθημά τους. Το 1905, ο Ν. Μπ. Μπρόουαρντ, λίγο πριν εκλεγεί κυβερνήτης της Φλόριντα, υποσχέθηκε να μην αφήσει σταγόνα νερό σε αυτόν το ‘βάλτο που ήταν εστία διαφόρων ασθενειών’.

Αυτές δεν ήταν αόριστες υποσχέσεις. Μετέφεραν εκεί τεράστια σκαπτικά μηχανήματα και αποστραγγιστικό εξοπλισμό. Υπό την κατεύθυνση και την επίβλεψη του Μηχανικού Τμήματος του Αμερικανικού Στρατού, ανοίχτηκαν κανάλια βάθους 9 μέτρων και συνολικού μήκους 90 χιλιομέτρων, καταστρέφοντας στην πορεία πάνω από ένα εκατομμύριο τετραγωνικά μέτρα υγρότοπων. Κατασκευάστηκαν τεράστια αναχώματα, φράγματα και αντλιοστάσια, ενώ ακόμα περισσότερα κανάλια και δρόμοι διέσχιζαν τα Έβεργκλεϊντς. Παροχέτευσαν τα πολύτιμα, ζωοπάροχα νερά από αυτή τη γεμάτη ζωή έκταση για να συντηρήσουν τις μεγάλες, νεοδημιουργημένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Οι παράκτιες πόλεις επεκτάθηκαν επίσης προς τα δυτικά, καταβροχθίζοντας ακόμα μεγαλύτερη έκταση από τα Έβεργκλεϊντς για να φτιάξουν στεγαστικούς οικισμούς, αυτοκινητόδρομους, εμπορικά κέντρα και γήπεδα του γκολφ.

Αν και μέρος των Έβεργκλεϊντς ανακηρύχτηκε εθνικό πάρκο το 1947, η αποστράγγιση και η εκτροπή του νερού συνεχίστηκαν με καταστροφικό ρυθμό. Οι περιβαλλοντολόγοι συμφωνούν ότι η αποστράγγιση των Έβεργκλεϊντς—και η δαπάνη εκατομμυρίων δολαρίων που απαίτησε αυτό—ήταν ένα μεγάλο σφάλμα. Λίγοι καταλάβαιναν ότι η διακοπή της ροής του νερού θα είχε καταστροφική επίδραση στη ζωή που υπήρχε στα Έβεργκλεϊντς. Πέρασαν δεκαετίες μέχρις ότου γίνει φανερή η βλάβη.

Ωστόσο, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι περιβαλλοντολόγοι και οι βιολόγοι έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου υποστηρίζοντας ότι τα Έβεργκλεϊντς πέθαιναν. Φαινόταν ότι κάθε έμβιο ον εκεί διαμαρτυρόταν και κραύγαζε ζητώντας βοήθεια. Οι νερόλακκοι όπου ζούσαν οι αλλιγάτορες άρχισαν να στεγνώνουν όταν υπήρχε ξηρασία. Όταν άρχιζαν οι βροχές και διάφορες περιοχές πλημμύριζαν, τα νερά παρέσερναν τις φωλιές και τα αβγά τους. Τώρα ο αριθμός τους μειώνεται ραγδαία. Οι αναφορές λένε ότι τρώνε τα μικρά τους. Τα εξωτικά υδρόβια πουλιά που κάποτε ξεπερνούσαν το ένα εκατομμύριο σε εκείνη την περιοχή έχουν περιοριστεί σε μερικές χιλιάδες—μείωση 90 τοις εκατό. Οι όμορφες ροδόχρωμες πλαταλέες, που κάποτε όταν επέστρεφαν στις φωλιές τους σκοτείνιαζε ο ουρανός, έχουν απομείνει συγκριτικά πολύ λίγες σε αριθμό. Από τη δεκαετία του 1960 μέχρι σήμερα, ο αριθμός των πελαργών μυκτηρίων έχει μειωθεί από τα 6.000 πουλιά που φώλιαζαν εκεί σε μόλις 500 πουλιά, με αποτέλεσμα να απειλείται αυτό το είδος με εξαφάνιση. Επίσης απειλούνται τα πλούσια εκτροφεία οστρακόδερμων που υπάρχουν στην πολιτεία, και συγκεκριμένα στον Κόλπο της Φλόριντα. Σύμφωνα με κάποια πηγή, ο πληθυσμός όλων των άλλων σπονδυλωτών, από τα ελάφια μέχρι τις χελώνες, έχει μειωθεί από 75 ως 95 τοις εκατό.

Μαζί με τη σταθερή επέκταση της γεωργίας και των άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων ήρθαν οι ρύποι από τα λιπάσματα και τα παρασιτοκτόνα που διείσδυαν στο έδαφος και μόλυναν σιγά σιγά τη γη και το νερό. Μεγάλες ποσότητες υδραργύρου έχουν ανιχνευτεί σε όλα τα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας, από τα ψάρια στα έλη μέχρι τα ρακούν, τους αλλιγάτορες και τις χελώνες. Γίνεται σύσταση στους ψαράδες να μην τρώνε πέρκες και γατόψαρα που πιάνουν σε ορισμένα νερά τα οποία είναι γεμάτα υδράργυρο που διαρρέει από το έδαφος. Οι πάνθηρες επίσης έχουν πέσει θύματα της εισβολής του ανθρώπου· δεν είναι μόνο η δηλητηρίαση από τον υδράργυρο που τους σκοτώνει αλλά και οι λαθροκυνηγοί. Αυτό το ζώο είναι τόσο κοντά στην εξαφάνιση, ώστε πιστεύεται πως υπάρχουν λιγότεροι από 30 σε ολόκληρη την πολιτεία και 10 στο πάρκο. Αρκετά από τα αυτόχθονα φυτά των Έβεργκλεϊντς βρίσκονται επίσης στο χείλος της εξαφάνισης.

Μερικοί παρατηρητές και περιβαλλοντολόγοι πιστεύουν ότι τα Έβεργκλεϊντς ίσως έχουν φτάσει σε ένα σημείο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή. Ωστόσο, παράγοντες της κυβέρνησης και του πάρκου καθώς και πολλοί περιβαλλοντολόγοι πιστεύουν ότι με χρηματική υποστήριξη και με άμεση δράση από την πολιτεία και τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες τα Έβεργκλεϊντς μπορούν να σωθούν. «Κανένας πραγματικά δεν γνωρίζει πότε κάτι τόσο μεγάλο και πολυσύνθετο φτάνει στο σημείο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή», είπε κάποιος εκπρόσωπος. «Ίσως αυτό να έχει ήδη συμβεί». Ο βιολόγος Τζον Όγκντεν παραδέχεται ότι η πιθανότητα αποκατάστασης των Έβεργκλεϊντς δεν είναι και τόσο ρόδινη, αλλά αυτός είναι αισιόδοξος. «Πρέπει να είμαι», είπε. «Η άλλη επιλογή είναι μια βιολογική έρημος, με ένα υπόλειμμα πάρκου που θα περιέχει ελάχιστους αλλιγάτορες και ελάχιστες φωλιές πουλιών εδώ και εκεί, καθώς και κάποιο όμορφο μουσείο με σημαντικότερο έκθεμά του έναν ταριχευμένο πάνθηρα».

Οι κραυγές διαμαρτυρίας των παραγόντων της Φλόριντα και των βιολόγων καθώς και των περιβαλλοντολόγων από όλη τη χώρα έφτασαν στα αφτιά των ομοσπονδιακών παραγόντων και των πολιτικών στην Ουάσινγκτον, περιλαμβανομένου του προέδρου και του αντιπροέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Τώρα το Μηχανικό Τμήμα του Αμερικανικού Στρατού πρέπει να κάνει νέα σχέδια επειδή οι προκάτοχοί του απέτυχαν στο έργο που ανέλαβαν πριν από χρόνια. Το εντελώς διαφορετικό όραμά τους τώρα είναι να σώσουν τα Έβεργκλεϊντς και τη ζωή που υπάρχει εκεί, αντί να τα αποστραγγίσουν, να κατασκευάσουν φράγματα και να παροχετεύσουν τα νερά.

Σαφώς, το επίμαχο ζήτημα είναι το νερό. «Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία είναι το καθαρότερο νερό—και άφθονο νερό», έγραψε το περιοδικό Νέα των Η.Π.Α. & Παγκόσμιες Ειδήσεις (U.S.News & World Report), και «αυτό μπορεί να βρεθεί μόνο σε βάρος της γεωργίας ή των αστικών περιοχών. Οι πιθανότεροι στόχοι είναι οι φυτείες ζαχαροκάλαμου και οι λαχανοκαλλιέργειες της Νότιας Φλόριντα». «Η μοιρασιά όσον αφορά το νερό θα είναι δύσκολη, αλλά ήδη δώσαμε αρκετό, και δεν μπορούμε να δώσουμε άλλο», διακήρυξε ο διευθυντής του Πάρκου Έβεργκλεϊντς, Ρόμπερτ Τσάντλερ. «Οι άλλοι πρέπει να κάνουν προσεκτική διαχείριση», είπε. Οι υποστηρικτές της πρότασης για την αποκατάσταση των Έβεργκλεϊντς φοβούνται ότι η μεγαλύτερη αντίδραση εναντίον του προγράμματος θα έρθει από τους καλλιεργητές ζαχαροκάλαμου και από τους κτηματίες της Φλόριντα οι οποίοι έχουν στην κατοχή τους μεγάλες εκτάσεις στα Έβεργκλεϊντς. Εις βάρος της ζωής που υπάρχει στα Έβεργκλεϊντς, παροχετεύονται τεράστιες ποσότητες νερού για να καλύψουν τις ανάγκες τους.

Η αποκατάσταση και η διάσωση των Έβεργκλεϊντς θα είναι το πιο τολμηρό και πιο δαπανηρό σχέδιο αποκατάστασης στην ιστορία. «Αυτό περιλαμβάνει πολλά χρήματα, πολλή γη και την αποκατάσταση ενός οικοσυστήματος σε πρωτοφανή κλίμακα παγκόσμια», είπε ο υπεύθυνος για το πρόγραμμα Έβεργκλεϊντς του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση. «Τα επόμενα 15 με 20 χρόνια, με κόστος γύρω στα 2 δισεκατομμύρια δολάρια [περ. 460 δισ. δρχ.]», εξήγησε το περιοδικό Επιστήμη (Science), «ο στρατός, η πολιτεία και άλλες ομοσπονδιακές υπηρεσίες σκοπεύουν να ‘υδροδοτήσουν’ ξανά ολόκληρο το οικοσύστημα των Έβεργκλεϊντς της Φλόριντα, στο οποίο περιλαμβάνονται υγρότοποι και υδαταγωγοί έκτασης 14.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων».

Επιπλέον, το σχέδιο προβλέπει την αγορά 400.000 στρεμμάτων καλλιεργήσιμης γης κοντά στη λίμνη Οκιτσόμπι και τη μετατροπή της σε έλος το οποίο θα φιλτράρει τους ρύπους που θα φτάνουν εκεί από την υπόλοιπη καλλιεργήσιμη γη. Οι καλλιεργητές ζαχαροκάλαμου έχουν ξεσηκωθεί εναντίον της προοπτικής να μειωθούν κατά 5 δραχμές το κιλό οι ομοσπονδιακές επιδοτήσεις που λαβαίνουν προκειμένου να συγκεντρωθούν επιπλέον χρήματα για τον καθαρισμό των Έβεργκλεϊντς. «Την αποκατάσταση θα πρέπει να την πληρώσουν εκείνοι που ωφελήθηκαν περισσότερο από την καταστροφή των Έβεργκλεϊντς: οι καλλιεργητές ζαχαροκάλαμου και οι επεξεργαστές ζάχαρης της Φλόριντα», ανέφερε ένα κύριο άρθρο της εφημερίδας Η.Π.Α. Σήμερα (USA Today). Υπολογίζεται ότι η μείωση των επιδοτήσεων για τη ζάχαρη της Φλόριντα κατά 5 δραχμές το κιλό θα αποφέρει 35 εκατομμύρια δολάρια (περ. 8 δισ. δρχ.) το χρόνο.

Αναμένεται ότι η μάχη—κτηματίες και καλλιεργητές ζαχαροκάλαμου εναντίον βιολόγων, περιβαλλοντολόγων και φυσιολατρών—θα συνεχιστεί όπως συμβαίνει και σε άλλα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών όπου είναι αντιμέτωπες οι ίδιες παρατάξεις. Ο αντιπρόεδρος Γκορ έκανε έκκληση για συνεργασία. «Αν συνεργαστούμε», είπε, «μπορούμε να κλείσουμε το χάσμα και να εξασφαλίσουμε ένα υγιές περιβάλλον και μια ακμάζουσα οικονομία. Αλλά τώρα είναι ο καιρός για δράση. Δεν υπάρχουν άλλα Έβεργκλεϊντς στον κόσμο».

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Αλλιγάτορας

[Ευχαριστίες]

USDA Forest Service

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Λευκοκέφαλος θαλάσσιος αετός

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Άσπρες ίβιδες

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Ένα ζευγάρι πουλιών ανχίνγκα, ή φιδοπούλια, στη φωλιά τους

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Τρία ρακούν μέσα στο νερό

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Αιγκρέττα

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Μεγάλος γαλάζιος ερωδιός

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Άραμος, ή αλλιώς ‘πουλί που κλαίει’

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Νεοσσοί κορμοράνου