Η Ζωή σε Κίνδυνο

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ισπανία

ΚΑΘΩΣ κάνουμε τον κύκλο πριν από την προγραμματισμένη μας προσγείωση, δεν μπορούμε να εντοπίσουμε πουθενά το γνώριμο διάδρομο προσγείωσης. Είναι ανεξήγητο· ο διάδρομος είναι σκαμμένος και οι εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης των ταξιδιωτών γκρεμισμένες. Το μόνο που βλέπουμε καθώς πλησιάζουμε είναι ένα άσχημο, αφιλόξενο έδαφος. Η ζωή μας βρίσκεται σε κίνδυνο!

Αυτή είναι η τραγική κατάσταση που αντικρίζουν πολλά αποδημητικά νεροπούλια, όταν φτάνουν στις περιοχές στις οποίες ξεχειμωνιάζουν. Οι βάλτοι, που αποτελούν για αιώνες το μόνιμο καταφύγιό τους, έχουν καταστραφεί χωρίς έλεος χάρη της οικιστικής και της αγροτικής ανάπτυξης. Αυτοί οι τόποι κατοικίας, που είναι ζωτικής σημασίας για χιλιάδες είδη, θεωρούνται συχνά άχρηστη γη και εξαφανίζονται γοργά από το πρόσωπο της γης.

Το Κότα Ντονάνα Απειλείται

Πρόσφατα, απειλήθηκε άμεσα μια από τις μεγαλύτερες ελώδεις εκτάσεις της νότιας Ευρώπης. Διακυβεύτηκε η επιβίωση χιλιάδων υδρόβιων πουλιών. Οι γεμάτοι ανησυχία φυσιοδίφες, που έκαναν εκκλήσεις για κεφάλαια προκειμένου να σωθεί αυτό το ανεκτίμητο καταφύγιο άγριων ζώων, προειδοποίησαν ένα δανέζικο κυνηγετικό σύλλογο: «Κύριοι, αν επιτραπεί να εξαφανιστούν οι λίμνες του Κότα [στην Ισπανία], μέσα σε πέντε χρόνια δεν θα υπάρχουν πάπιες στη Δανία».

Το Κότα που ανέφεραν ήταν το εκτροφείο άγριων ζώων Κότα Ντονάνα, που βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνιά της Ισπανίας. Το εκτροφείο αυτό, μαζί με τα μεγάλα έλη της κοιλάδας του Γκουανταλκιβίρ με τα οποία συνορεύει, έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα τρία ή τέσσερα σπουδαιότερα ευρωπαϊκά μέρη, όπου ξεκουράζονται τα αποδημητικά πουλιά. Αποτελεί επίσης τόπο κατοικίας για 125 είδη πουλιών και για πολυάριθμα θηλαστικά και ερπετά.

Σε μια συνάντηση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ορνιθολόγων, το 1962 στη Νέα Υόρκη, έγινε η εξής παρατήρηση: «Τα έλη του Γκουανταλκιβίρ αποτελούν το τελευταίο σίγουρο καταφύγιο στην Ευρώπη για τους ροζ φλαμίγκους και για μερικά είδη ερωδιών· . . . είναι περιοχή όπου ζευγαρώνουν σπάνια και όμορφα είδη, όπως η λευκοκέφαλη πάπια, η λοφιοφόρος φαλαρίδα, ο παρφυρίονας, και πολλά άλλα που είναι αδύνατο να καταμετρηθούν».

Αυτά τα 700 τετραγωνικά χιλιόμετρα είχαν γλιτώσει σε μεγάλο βαθμό για αιώνες από την αλόγιστη εξάπλωση του ανθρώπου, επειδή θεωρούνταν προνομιούχα τοποθεσία όπου κυνηγούσαν βασιλιάδες και ευγενείς, επειδή ήταν σχετικά δύσκολο να τα προσεγγίσει κάποιος κι επειδή το έδαφός τους ήταν χαμηλής ποιότητας. Μολαταύτα, η μόλυνση, η αποξήρανση και η οικιστική ανάπτυξη έθεταν σε κίνδυνο την ύπαρξη του εκτροφείου.

Η ανάγκη να εξασφαλιστεί παγκόσμια υποστήριξη για τη χρηματοδότηση της αγοράς του Κότα Ντονάνα οδήγησε το 1961 στην ίδρυση του Παγκόσμιου Ταμείου για Άγρια Ζώα. Η πρώτη ενέργεια που έκανε αυτό το διεθνές σώμα ήταν να αγοράσει ένα τμήμα του Κότα Ντονάνα σε συνεργασία με την ισπανική κυβέρνηση. Το εκτροφείο γλίτωσε.

‘Οικολογικό Έγκλημα’

Τα έλη εξακολουθούσαν να ανήκουν κυρίως σε ιδιώτες και υπήρχε η συνεχής απειλή της μόλυνσης από τα γειτονικά αγροκτήματα. Το 1973, ένα ισχυρό εντομοκτόνο, με το οποίο ραντίστηκαν κάποιοι γειτονικοί ορυζώνες, προκάλεσε το θάνατο 40.000 περίπου υδρόβιων πουλιών. Ένας φυσιοδίφης περιέγραψε αυτό το γεγονός ως καταστροφή «που δεν έχει το όμοιό της στα χρονικά των οικολογικών εγκλημάτων της ανθρωπότητας». Άτομα που ασχολούνταν με την αξιοποίηση εδαφικών εκτάσεων έβαλαν στο μάτι ακτές, στις οποίες σπάνια πατούσε άνθρωπος, και σχεδιάστηκε η κατασκευή ενός παράκτιου αυτοκινητόδρομου που θα περνούσε ακριβώς μέσα από το πάρκο. Στο μεταξύ, τα έλη αποξηραίνονταν χωρίς οίκτο, δίνοντας τόπο στα αγροτικά αναπτυξιακά προγράμματα.

Τελικά, το 1978, η ισπανική κυβέρνηση ανακήρυξε ολόκληρη την περιοχή εθνικό πάρκο. Η μόλυνση τέθηκε κάτω από αυστηρό έλεγχο, το σχέδιο για τον αυτοκινητόδρομο εγκαταλείφθηκε και έγινε η εγκατάσταση ενός υδραυλικού συστήματος για τη διατήρηση του φυσιολογικού ύψους των ελών. Το εκτροφείο μπορούσε να ακμάσει και πάλι.

Τα οφέλη μπορούν ήδη να παρατηρηθούν: Εξωτικά πουλιά, όπως οι φλαμίγκοι, αυξάνονται, ενώ άλλα ζώα που βρίσκονταν σε κίνδυνο προστατεύονται για να μην ξαναπάθουν τα ίδια. Οι επισκέπτες του πάρκου μπορούν να δουν πολλά είδη στη φυσική τους κατοικία, από παρατηρητήρια που δεν ενοχλούν τα ζώα, ενώ οι οργανωμένες εκδρομές δίνουν την ευκαιρία στο κοινό να βρεθεί πρόσωπο με πρόσωπο με τις αγέλες ελαφιών και αγριογούρουνων που βόσκουν μέσα στα όρια του πάρκου. Ας ρίξουμε όμως μια πιο επισταμένη ματιά σε μερικά από τα μοναδικά χαρακτηριστικά αυτού του πάρκου.

Ο Ρόλος του Πάρκου στη Μετανάστευση

Από τη Σοβιετική Ένωση και τη Σκανδιναβία έρχονται 40.000 χήνες και περίπου 200.000 πάπιες. Αμέτρητα πελαγόμορφα πουλιά, που έρχονται ως και από τον Αρκτικό Κύκλο, ξεχειμωνιάζουν στις ήρεμες ακτές ή αναζητούν τροφή στα ρηχά στεριανά νερά. Την άνοιξη, φεύγουν οι χειμερινοί επισκέπτες και καταφθάνουν από την Αφρική οι πλαταλέες, οι ερωδιοί, οι ικτίνοι και πολυάριθμα άλλα πουλιά που ζευγαρώνουν εδώ στη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών.

Πολλά άλλα είδη σταματούν στο πάρκο για να ξεκουραστούν και να φάνε, στη διάρκεια της μετανάστευσής τους προς μακρινές χώρες. Τον Αύγουστο, εκατοντάδες πελαργοί συγκεντρώνονται εδώ προτού διασχίσουν το Στενό του Γιβραλτάρ, για να πάνε στην Αφρική. Το ίδιο συμβαίνει και με πολλά αρπακτικά πουλιά που δεν μπορούν να ταξιδέψουν μεγάλες αποστάσεις πάνω από τη θάλασσα, εξαιτίας της έλλειψης θερμικών στηλών, δηλαδή ανοδικών θερμών ρευμάτων αέρα, που τα καθιστούν ικανά να παραμένουν στον αέρα καταβάλλοντας ελάχιστη προσπάθεια.

Ωστόσο υπάρχει ένας μόνιμος κάτοικος που προκαλεί το ενδιαφέρον και το θαυμασμό όλων των επισκεπτών του πάρκου—ο αυτοκρατορικός αετός.

Ο Αυτοκρατορικός Αετός

Στη διάρκεια αυτού του αιώνα, ο αριθμός των αυτοκρατορικών αετών έχει μειωθεί ανησυχητικά σ’ ολόκληρο τον περιορισμένο χώρο κατοικίας τους. Οι συλλέκτες αβγών λήστευαν ανήλεα τις φωλιές, ενώ άλλοι κυνηγούσαν τα ενήλικα πουλιά είτε για να τα δίνουν στα μουσεία ως τρόπαια είτε επειδή είχαν την εσφαλμένη εντύπωση ότι ο αετός μείωνε τα θηράματα που ήθελαν οι κυνηγοί. Η ισπανική ποικιλία αυτού του πουλιού, που ξεχωρίζει κάπως από τον αυτοκρατορικό αετό της ανατολής, αποδεκατίστηκε. Στη δεκαετία του 1970, επιζούσαν στην Ισπανία μόνο 30 ζευγάρια και φαινόταν αναπόφευκτο ότι κι άλλα είδη θα έμπαιναν στη λίστα των πουλιών που εξολοθρεύονται εξαιτίας της αγριότητας του ανθρώπου.

Παρ’ όλα αυτά, έχουν ήδη γίνει φανερά τα θετικά αποτελέσματα των ευσυνείδητων προσπαθειών που καταβάλλουν οι φυσιοδίφες του πάρκου προς όφελος αυτού του αετού. Τώρα, έχουν τις φωλιές τους στο πάρκο περίπου 14 ζευγάρια αετοί, τα περισσότερα που μπορούν να συντηρηθούν εκεί, επειδή κάθε ζευγάρι χρειάζεται μεγάλη έκταση—50 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κάθε φωλιά παρακολουθείται προσεκτικά. Αν βρεθούν τρία αβγά σε μια φωλιά και ένα μόνο σε κάποια άλλη, μεταφέρεται ένα αβγό προσεκτικά έτσι ώστε κάθε φωλιά να έχει δύο αβγά. Οι αυτοκρατορικοί αετοί δεν μπορούν να μεγαλώσουν με επιτυχία περισσότερα από δύο αετόπουλα κάθε φορά.

Όταν βλέπει κανείς τους αετούς και τους ικτίνους να πετάνε στον ουρανό, όταν παρατηρεί χιλιάδες φλαμίγκους να τσαλαβουτάνε με χάρη στα γαλάζια νερά των λιμνών του Ντονάνα, όταν βλέπει με τα μάτια του τα αγριογούρουνα να παίζουν κάτω από τα πεύκα, τότε αντιλαμβάνεται την απαράμιλλη ποικιλία και ομορφιά της δημιουργίας του Ιεχωβά. Στην πυκνοκατοικημένη Ευρώπη, τέτοια μέρη είναι πράγματι σπάνια· αξίζει λοιπόν και με το παραπάνω να υπάρχει η επιμελής επαγρύπνηση που απαιτείται για την επιβίωσή τους.

Τώρα, όταν θα έρθουν, χήνες και πάπιες το φθινόπωρο, πελαργοί τον Ιανουάριο και πλαταλέες, ερωδιοί και ικτίνοι την άνοιξη, τους περιμένει ένα προστατευμένο καταφύγιο όπου θα μπορέσουν να ξεκουραστούν, να ξεχειμωνιάσουν ή να αναπαραχθούν. Εδώ αφθονεί η ζωή σε όλες της τις ποικιλίες. Χωρίς αμφιβολία, τα 300.000 άτομα που επισκέπτονται κάθε χρόνο το πάρκο αυτό είναι ευγνώμονα για το γεγονός ότι τουλάχιστο σ’ αυτόν τον φυσικό παράδεισο, η ζωή, που κάποτε κινδύνευε, τώρα μπορεί να αναπτυχθεί.

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ερυθροκέφαλη αίθυια

[Ευχαριστίες]

J. L. González/INCAFO, S. A.

[Εικόνες στη σελίδα 17]

Πλαταλέες

[Ευχαριστίες]

A. Camoyán/INCAFO, S. A.

Πορφυρίονας

[Ευχαριστίες]

A. Camoyán/INCAFO, S. A.

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Αυτοκρατορικός αετός που προστατεύει το μικρό του από τον καυτό ήλιο

[Ευχαριστίες]

J. A. Fernández/INCAFO, S. A.