Γιατί τα Παιδιά Γίνονται Καλοί Πολεμιστές

ΣΚΟΤΩΣΕΣ; «Όχι».

ΕΙΧΕΣ ΟΠΛΟ; «Ναι».

ΣΗΜΑΔΕΨΕΣ; «Ναι».

ΠΥΡΟΒΟΛΗΣΕΣ; «Ναι».

ΚΑΙ ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ; «Απλώς έπεσαν κάτω».—Ανασκόπηση του Παγκόσμιου Τύπου (World Press Review), Ιανουάριος 1996.

ΑΥΤΗ η ανατριχιαστική συζήτηση που είχε κάποιος κοινωνικός λειτουργός με ένα παιδί-στρατιώτη στην Αφρική αποκαλύπτει τη σύγχυση που επικρατεί σε μια παιδική διάνοια η οποία αγωνίζεται να ξεπεράσει το παρελθόν.

Στα πρόσφατα χρόνια, παιδιά κάτω των 16 ετών πήραν μέρος στις μάχες σε 25 χώρες. Το 1988 και μόνο, περίπου 200.000 παιδιά συμμετείχαν ενεργά στους πολέμους. Επειδή τα εκμεταλλεύονται οι ενήλικοι, τα παιδιά-μαχητές είναι επίσης και θύματα.

Η Αξία τους ως Στρατιωτών

Στο παρελθόν, όταν οι στρατοί πολεμούσαν με λόγχες και σπαθιά, δεν υπήρχε περίπτωση να πάρει μέρος κάποιο παιδί σε μια μάχη ενάντια σε έναν ενήλικο κραδαίνοντας κάποιο παρόμοιο όπλο. Αλλά αυτή είναι η εποχή των ελαφριών όπλων. Σήμερα, ένα παιδί οπλισμένο με κάποιο τουφέκι εφόδου—ένα σοβιετικό Καλάσνικοφ ΑΚ-47 ή ένα αμερικανικό Μ16—μπορεί να αναμετρηθεί με έναν ενήλικο.

Αυτά τα όπλα είναι όχι μόνο ελαφριά αλλά και εύκολα στη χρήση και στη συντήρησή τους. Ακόμα και ένα δεκάχρονο παιδί μπορεί να λύσει και να ξανασυναρμολογήσει ένα Καλάσνικοφ. Επίσης υπάρχει πληθώρα τέτοιων όπλων. Έχουν πουληθεί γύρω στα 55 εκατομμύρια Καλάσνικοφ. Σε κάποια αφρικανική χώρα, κοστίζουν μόνο 6 δολάρια (περ. 1.600 δρχ.). Τα τουφέκια Μ16 επίσης είναι άφθονα και φτηνά.

Τα παιδιά είναι περιζήτητοι στρατιώτες και για άλλους λόγους εκτός από το ότι μπορούν να χειρίζονται τα τουφέκια εφόδου. Δεν απαιτούν αμοιβή και σπάνια λιποτακτούν. Επιπλέον, τα παιδιά έχουν τη βαθιά επιθυμία να ευχαριστούν τους μεγαλυτέρους τους. Η αίσθησή τους για το ορθό και το εσφαλμένο επισκιάζεται από την επιθυμία τους να είναι αποδεκτά από οποιαδήποτε απελευθερωτική ομάδα ή ανταρτικό στρατό έχει γίνει η «οικογένειά» τους.

Επίσης πολλά από αυτά είναι συνήθως ατρόμητα. Κάποιος στρατιωτικός παρατηρητής στη Δυτική Αφρική εξήγησε: «Εφόσον [τα παιδιά] δεν φαίνεται να έχουν την ίδια αντίληψη για το θάνατο με τους μεγαλύτερους στρατιώτες, είναι λιγότερο πιθανό να παραδοθούν αν βρεθούν σε απελπιστικές καταστάσεις». Ένα αγόρι από τη Λιβερία, που είχε το παρατσούκλι Λοχαγός Δολοφονική Μηχανή, καυχήθηκε: «Όταν οι μεγάλοι άντρες το έβαζαν στα πόδια, εμείς τα μικρά αγόρια μέναμε και πολεμούσαμε».

Ωστόσο η ειρωνεία είναι ότι ενώ τα αγόρια γίνονται καλοί στρατιώτες, συνήθως θεωρούνται οι πλέον αναλώσιμοι. Στη διάρκεια κάποιου πολέμου στη Μέση Ανατολή, διέταξαν λόχους που αποτελούνταν από παιδιά-στρατιώτες να περάσουν πρώτοι μέσα από ναρκοπέδια.

Στρατολόγηση και Προετοιμασία

Μερικά παιδιά κατατάσσονται στο στρατό ή σε επαναστατικά κινήματα επειδή αναζητούν την περιπέτεια. Επίσης, όταν καραδοκεί ο κίνδυνος και οι οικογένειες βρίσκονται υπό διάλυση, μια στρατιωτική μονάδα προσφέρει ένα αίσθημα ασφάλειας και γίνεται υποκατάστατο της οικογένειας. Το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά λέει: «Τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει περιβαλλόμενα από βία το θεωρούν αυτό μόνιμο τρόπο ζωής. Μόνα, ορφανά, φοβισμένα, βαριεστημένα και μπερδεμένα, τελικά πολλές φορές θα προτιμήσουν να πολεμήσουν».

Άλλα παιδιά κατατάσσονται στο στρατό επειδή ίσως φαίνεται ότι δεν υπάρχει καλύτερη επιλογή. Μερικές φορές, όταν η τροφή σπανίζει και ο κίνδυνος καραδοκεί, η κατάταξη σε κάποιο στρατό ίσως φαίνεται ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει κανείς.

Τα παιδιά ίσως μερικές φορές νομίζουν ότι μάχονται για κοινωνική δικαιοσύνη, για τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις ή για την πολιτιστική τους ταυτότητα. Στο Περού, για παράδειγμα, παιδιά τα οποία εξαναγκάστηκαν να προσχωρήσουν σε ομάδες ανταρτών υφίστανται μεγάλες περιόδους πολιτικής καθοδήγησης. Πολλές φορές, όμως, αυτό δεν είναι απαραίτητο. Ο Μπράιαν Μιλν, κοινωνιολόγος-ανθρωπολόγος ο οποίος μελέτησε περιπτώσεις παιδιών-στρατιωτών στη Νοτιοανατολική Ασία, είπε: «Τα παιδιά δεν έχουν κάποια πιστεύω ή κάποια ιδεολογία. Απλώς τα παρασύρει η μία ή η άλλη πλευρά και τα στρώνει στη δουλειά».

Κάποια άλλα παιδιά εξαναγκάζονται να καταταγούν. Σε μερικούς πολέμους στην Αφρική, φατρίες εισβάλλουν σε χωριά για να συλλάβουν παιδιά, τα οποία στη συνέχεια τα αναγκάζουν να παρακολουθήσουν ή να συμμετάσχουν στο βασανισμό και στην εκτέλεση των ίδιων τους των οικογενειών. Μερικές φορές τους επιβάλλουν να πυροβολήσουν τους γονείς τους ή να τους κόψουν το λαιμό. Από τη στιγμή που τρομοκρατούνται, τα αγόρια ωθούνται να τρομοκρατούν άλλους. Αυτά τα κακοποιημένα παιδιά πολλές φορές διαπράττουν απάνθρωπες πράξεις μπροστά στις οποίες θα δείλιαζαν ακόμα και σκληραγωγημένοι ενήλικοι στρατιώτες.

Η Επιστροφή στη Φυσιολογική Ζωή

Δεν είναι εύκολο για αυτά τα παιδιά να εγκλιματιστούν σε μια ζωή χωρίς βία. Ο διευθυντής ενός κέντρου για παιδιά σε κάποια δυτικοαφρικανική χώρα είπε: «Όλα τα παιδιά που έχουμε φροντίσει έχουν ψυχικά τραύματα σε διάφορους βαθμούς. Έχουν βιάσει, έχουν σκοτώσει και έχουν βασανίσει. Στα περισσότερα από αυτά έδιναν αλκοόλ ή ναρκωτικά, κυρίως μαριχουάνα, αλλά μερικές φορές και ηρωίνη. . . . Μπορείτε να φανταστείτε τα φοβερά αποτελέσματα που έχουν αυτά τα πράγματα στις διάνοιες των παιδιών, μερικά από τα οποία είναι μόλις οχτώ ή εννέα ετών».

Η κατάσταση είναι παρόμοια στη γειτονική Λιβερία, όπου δεκάδες χιλιάδες παιδιά έχουν περάσει την παιδική τους ηλικία τρομοκρατώντας τους κατοίκους της υπαίθρου. Δεν είναι εύκολο για έφηβους ταγματάρχες και στρατηγούς να απαρνηθούν το κύρος και τη δύναμη που τους δίνει ένα Καλάσνικοφ. Κάποιος κάτοικος της Σομαλίας είπε: «Αν έχεις όπλο, έχεις ζωή. Αν δεν έχεις όπλο, δεν έχεις ζωή».

Συχνά, τα παιδιά-πολεμιστές δεν μπορούν να γυρίσουν στο σπίτι τους επειδή φοβούνται τα αντίποινα ή την απόρριψη από την οικογένειά τους. Ένας σύμβουλος παιδιών στη Λιβερία είπε τα εξής: «Οι μητέρες μάς λένε: “Κρατήστε το. Δεν θέλουμε αυτό το τέρας στο σπίτι μας”».

Μολονότι πολλά παιδιά έχουν προσαρμοστεί και ζουν ειρηνικά, αυτό απαιτεί πολλή αγάπη, υποστήριξη και κατανόηση από τους γύρω τους. Δεν είναι εύκολο ούτε για τα παιδιά ούτε για τις οικογένειές τους. Ένας κοινωνικός λειτουργός στη Μοζαμβίκη εξηγεί: «Συγκρίνετε μια ζωή στην οποία μπορείτε να παίρνετε ό,τι θέλετε και να διατάζετε τους άλλους με τη ζωή σας όταν επιστρέφετε στο χωριό. Ειδικά αν είστε 17 χρονών και δεν ξέρετε να διαβάζετε ούτε έχετε άλλα προσόντα. Είστε καταδικασμένοι σε μια ανιαρή ζωή. Είναι πολύ δύσκολο να πρέπει να επιστρέψετε σε μια κατάσταση όπου οι άλλοι θα σας λένε τι να κάνετε και να αρχίσετε ξανά από την πρώτη δημοτικού».

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 5]

Ο 13χρονος Ανουάρ ζει στο Αφγανιστάν. Είχε συμμετάσχει σε έξι μάχες και σκότωσε για πρώτη φορά στη διάρκεια της έβδομης. Πυροβόλησε δύο στρατιώτες από κοντά και κατόπιν έσπρωξε τα σώματα με τον υποκόπανο του τουφεκιού του για να βεβαιωθεί ότι ήταν νεκροί. Όταν ρωτήθηκε πώς ένιωσε για το περιστατικό, ο Ανουάρ φάνηκε να παραξενεύεται με την ερώτηση. «Χάρηκα που τους σκότωσα», είπε.

Στη διάρκεια της ίδιας μάχης, ο συστρατιώτες του Ανουάρ συνέλαβαν τέσσερις στρατιώτες του εχθρού. Στη συνέχεια έδεσαν τους αιχμαλώτους, τους έκλεισαν τα μάτια και τους πυροβόλησαν. Πώς ένιωσε ο Ανουάρ για αυτό; Ο νεαρός πολεμιστής σήκωσε το φρύδι του και απάντησε αργά και προσεκτικά, σαν να μιλούσε σε έναν άνθρωπο μειωμένης αντίληψης. «Χάρηκα».

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 6]

Στη Δυτική Αφρική, τα χέρια κάποιου φυλακισμένου ο οποίος επρόκειτο σύντομα να αποφυλακιστεί ήταν δεμένα με χειροπέδες, αλλά ο στρατιωτικός διοικητής είχε χάσει τα κλειδιά. Ο διοικητής έλυσε το πρόβλημα διατάζοντας κάποιο παιδί-στρατιώτη να κόψει τα χέρια του φυλακισμένου. «Στα όνειρά μου ακούω ακόμα τα ουρλιαχτά εκείνου του άντρα», λέει το αγόρι. «Κάθε φορά που τον σκέφτομαι, το μετανιώνω».