Επιδημίες στον 20ό Αιώνα

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ που ξέσπασε στην Ευρώπη το 14ο αιώνα δεν οδήγησε στο τέλος του κόσμου, όπως πρόβλεπαν πολλοί. Αλλά τι θα πούμε για τον καιρό μας; Μήπως οι επιδημίες και οι ασθένειες της εποχής μας υποδηλώνουν ότι ζούμε σε αυτό που η Αγία Γραφή αποκαλεί «τελευταίες ημέρες»;—2 Τιμόθεο 3:1.

“Ασφαλώς όχι”, ίσως σκεφτείτε. Η ιατρική και η επιστημονική πρόοδος μας έχει βοηθήσει τώρα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή στην ανθρώπινη ιστορία να κατανοήσουμε και να πολεμήσουμε τις ασθένειες. Οι επιστήμονες του ιατρικού κλάδου έχουν αναπτύξει ένα ευρύ φάσμα αντιβιοτικών και εμβολίων—ισχυρών όπλων κατά των ασθενειών και κατά των μικροβίων που τις προκαλούν. Επίσης, οι βελτιώσεις στον τομέα της νοσοκομειακής περίθαλψης καθώς και στην επεξεργασία του νερού, στις εγκαταστάσεις υγιεινής και στην προετοιμασία της τροφής έχουν βοηθήσει στη μάχη κατά των μολυσματικών ασθενειών.

Πριν από λίγες δεκαετίες, πολλοί νόμιζαν ότι ο αγώνας είχε σχεδόν τελειώσει. Η ευλογιά είχε εξαλειφθεί, και άλλες ασθένειες είχαν γίνει στόχος εξάλειψης. Τα φάρμακα κατέστελλαν αποτελεσματικά αναρίθμητες παθήσεις. Οι γιατροί απέβλεπαν στο μέλλον με αισιοδοξία. Οι μολυσματικές ασθένειες θα κατατροπώνονταν· η μια νίκη θα ακολουθούσε την άλλη. Η ιατρική επιστήμη θα θριάμβευε.

Αλλά δεν θριάμβευσε. Σήμερα οι μολυσματικές ασθένειες παραμένουν η κύρια αιτία θανάτου παγκόσμια, σκοτώνοντας πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους το 1996 και μόνο. Η αισιοδοξία του παρελθόντος αντικαθίσταται από την αυξανόμενη ανησυχία για το μέλλον. Η Έκθεση για την Παγκόσμια Υγεία 1996 (The World Health Report 1996), που είναι έκδοση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), προειδοποιεί: «Μεγάλο μέρος της προόδου που επιτεύχθηκε στις πρόσφατες δεκαετίες σε σχέση με τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας τώρα απειλείται. Βρισκόμαστε στο χείλος μιας παγκόσμιας κρίσης μολυσματικών ασθενειών. Καμιά χώρα δεν είναι ασφαλής».

Παλιές Ασθένειες Γίνονται Πιο Θανατηφόρες

Ένας λόγος ανησυχίας είναι ότι πολύ γνωστές ασθένειες, οι οποίες θεωρούνταν ότι είχαν καταπολεμηθεί, επανέρχονται δριμύτερες με μορφές που είναι πιο θανατηφόρες και πιο δύσκολο να θεραπευτούν. Ένα παράδειγμα είναι η φυματίωση, μια ασθένεια που κάποτε πιστευόταν ότι ουσιαστικά είχε τεθεί υπό έλεγχο στον αναπτυγμένο κόσμο. Αλλά η φυματίωση δεν εξαφανίστηκε· τώρα σκοτώνει πάνω από τρία εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο. Αν δεν βελτιωθούν τα μέτρα ελέγχου, περίπου 90 εκατομμύρια άνθρωποι αναμένεται να προσβληθούν από τη νόσο στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Η ανθεκτική στα φάρμακα φυματίωση εξαπλώνεται σε πολλές χώρες.

Άλλο ένα παράδειγμα επανεμφανιζόμενης ασθένειας είναι η ελονοσία. Πριν από σαράντα χρόνια οι γιατροί έλπιζαν ότι θα εξάλειφαν γρήγορα την ελονοσία. Σήμερα, αυτή η ασθένεια σκοτώνει περίπου δύο εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. Η ελονοσία είναι ενδημική, δηλαδή υπάρχει μόνιμα, σε περισσότερες από 90 χώρες και απειλεί το 40 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα κουνούπια που μεταφέρουν τα παράσιτα της ελονοσίας έχουν αναπτύξει αντοχή στα παρασιτοκτόνα, και τα ίδια τα παράσιτα έχουν γίνει τόσο ανθεκτικά στα φάρμακα ώστε οι γιατροί φοβούνται πως μερικά στελέχη της ελονοσίας μπορεί σύντομα να είναι ανίατα.

Ασθένειες και Φτώχεια

Άλλες ασθένειες σκοτώνουν αμείλικτα παρά την ύπαρξη ισχυρών όπλων για την καταπολέμησή τους. Πάρτε για παράδειγμα τη νωτιαία μηνιγγίτιδα. Υπάρχουν εμβόλια για την πρόληψη της μηνιγγίτιδας και φάρμακα για τη θεραπεία της. Μια επιδημία ξέσπασε στις περιοχές της Αφρικής που βρίσκονται νότια της Σαχάρας στις αρχές του 1996. Πιθανώς θα ακούσατε λίγα πράγματα για αυτήν· εντούτοις, σκότωσε πάνω από 15.000 ανθρώπους—κυρίως φτωχούς, κυρίως παιδιά.

Οι λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος, περιλαμβανομένης της πνευμονίας, σκοτώνουν τέσσερα εκατομμύρια άτομα κάθε χρόνο, κυρίως παιδιά. Η ιλαρά σκοτώνει ένα εκατομμύριο παιδιά ετησίως, και ο κοκίτης άλλα 355.000 παιδιά. Πολλοί από αυτούς τους θανάτους θα μπορούσαν επίσης να είχαν προληφθεί με φτηνά εμβόλια.

Γύρω στα οχτώ χιλιάδες παιδιά πεθαίνουν κάθε μέρα από διαρροϊκή αφυδάτωση. Σχεδόν όλοι αυτοί οι θάνατοι θα μπορούσαν να προληφθούν με καλές εγκαταστάσεις υγιεινής, με καθαρό πόσιμο νερό ή με τη χορήγηση κάποιου διαλύματος ενυδάτωσης από το στόμα.

Οι περισσότεροι από αυτούς τους θανάτους λαβαίνουν χώρα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου βασιλεύει η φτώχεια. Περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι—ένα αρκετά μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού—δεν έχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη. Η Έκθεση για την Παγκόσμια Υγεία 1995 δήλωνε: «Ο χειρότερος δολοφόνος στον κόσμο καθώς και η σημαντικότερη αιτία κακής υγείας και παθημάτων σε όλη τη γη βρίσκεται σχεδόν στο τέλος του καταλόγου της Διεθνούς Ταξινόμησης των Ασθενειών. Έχει τον κωδικό Ζ59,5—η υπερβολική φτώχεια».

Πρόσφατα Αναγνωρισμένες Ασθένειες

Κάποιες άλλες ασθένειες εμφανίζονται για πρώτη φορά και αναγνωρίστηκαν τελευταία. Η WHO δήλωσε πρόσφατα: «Στη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας, τουλάχιστον 30 νέες ασθένειες έχουν εμφανιστεί για να απειλήσουν την υγεία εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Για πολλές από αυτές τις ασθένειες δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή, θεραπεία ή εμβόλιο και η πιθανότητα να προληφθούν ή να τεθούν υπό έλεγχο είναι περιορισμένη».

Πάρτε για παράδειγμα τον ιό HIV και το AIDS. Ενώ ήταν άγνωστα μόλις πριν από 15 χρόνια περίπου, τώρα προσβάλλουν ανθρώπους σε κάθε ήπειρο. Μέχρι στιγμής, γύρω στα 20 εκατομμύρια ενήλικοι έχουν μολυνθεί από τον ιό HIV, και πάνω από 4,5 εκατομμύρια έχουν πάθει AIDS. Σύμφωνα με την Έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη το 1996 (Human Development Report 1996), το AIDS είναι τώρα η κύρια αιτία θανάτου των ενηλίκων κάτω των 45 ετών στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική. Παγκόσμια, περίπου 6.000 άνθρωποι μολύνονται κάθε μέρα—ένας κάθε 15 δευτερόλεπτα. Διάφοροι υπολογισμοί δείχνουν ότι ο αριθμός των κρουσμάτων AIDS θα συνεχίσει να αυξάνεται ραγδαία. Μέχρι το έτος 2010, η αναμενόμενη διάρκεια ζωής στα αφρικανικά και στα ασιατικά κράτη που έχουν πληγεί εντονότερα από το AIDS αναμένεται να πέσει στα 25 χρόνια, σύμφωνα με μια αμερικανική υπηρεσία.

Μήπως το AIDS είναι μια μοναδική, ασυνήθιστη ασθένεια ή θα μπορούσαν και άλλες ασθένειες να προσλάβουν επιδημικές διαστάσεις σπέρνοντας παρόμοιο ή ακόμα χειρότερο όλεθρο; Η WHO απαντάει: «Χωρίς αμφιβολία, ασθένειες που μέχρι στιγμής είναι άγνωστες αλλά έχουν τη δυνατότητα να γίνουν το αυριανό AIDS ελλοχεύουν στο σκοτάδι».

Παράγοντες που Ευνοούν τα Μικρόβια

Γιατί ανησυχούν οι ειδικοί στα θέματα υγείας για τις μελλοντικές επιδημικές ασθένειες; Ένας λόγος είναι η αύξηση του πληθυσμού των πόλεων. Πριν από εκατό χρόνια, μόνο γύρω στο 15 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε στις πόλεις. Ωστόσο, σύμφωνα με διάφορες προβλέψεις, το έτος 2010 πάνω από το 50 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αστικές περιοχές, κυρίως στις μεγαλουπόλεις των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών.

Οι μολυσματικοί παράγοντες ακμάζουν σε πυκνοκατοικημένες περιοχές. Αν μια πόλη έχει καλά σπίτια καθώς και κατάλληλο σύστημα αποχέτευσης και ύδρευσης και καλή υγειονομική περίθαλψη, ο κίνδυνος των επιδημιών μειώνεται. Αλλά οι πόλεις που μεγαλώνουν με ταχύτερους ρυθμούς βρίσκονται στις φτωχές χώρες. Μερικές πόλεις έχουν μόνο μία τουαλέτα για κάθε 750 ή περισσότερα άτομα. Πολλές αστικές περιοχές επίσης δεν έχουν καλά σπίτια ούτε ασφαλές, πόσιμο νερό ούτε και ιατρικές εγκαταστάσεις. Εκεί όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ζουν συνωστισμένοι σε άθλιες συνθήκες, η πιθανότητα της μετάδοσης ασθενειών αυξάνεται κατακόρυφα.

Σημαίνει άραγε αυτό ότι οι επιδημίες του μέλλοντος θα περιορίζονται στις ασφυκτικά γεμάτες μεγαλουπόλεις που μαστίζονται από τη φτώχεια; Το περιοδικό Χρονικά Εσωτερικής Παθολογίας απαντάει: «Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πλήρως ότι οι μικρές περιοχές, στις οποίες επικρατεί απόλυτη φτώχεια, οικονομική απόγνωση και οι επιπτώσεις τους, παρέχουν το πιο εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη μολύνσεων και για την αχρήστευση της τεχνολογίας της υπόλοιπης ανθρωπότητας».

Δεν είναι εύκολο να περιοριστεί κάποια ασθένεια σε μία περιοχή. Τεράστιοι αριθμοί ανθρώπων μετακινούνται διαρκώς. Κάθε μέρα περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι περνούν από τα σύνορα διαφόρων κρατών. Κάθε εβδομάδα ένα εκατομμύριο άτομα πηγαινοέρχονται ανάμεσα στις πλούσιες και στις φτωχές χώρες. Καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται, θανατηφόρα μικρόβια τους ακολουθούν. Το Περιοδικό του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου (The Journal of the American Medical Association) παρατηρεί: «Το ξέσπασμα μιας ασθένειας σε οποιοδήποτε μέρος πρέπει τώρα να θεωρείται απειλή για τις περισσότερες χώρες, και ιδιαίτερα για εκείνες που αποτελούν σημαντικά κέντρα διεθνών ταξιδιών».

Έτσι, παρά την ιατρική πρόοδο που έχει σημειωθεί στον 20ό αιώνα, οι επιδημίες συνεχίζουν να θερίζουν ανθρώπινες ζωές, και πολλοί φοβούνται ότι το χειρότερο δεν έχει έρθει ακόμα. Αλλά τι λέει η Αγία Γραφή για το μέλλον;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 4]

Οι μολυσματικές ασθένειες παραμένουν η κύρια αιτία θανάτου παγκόσμια, σκοτώνοντας πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους το 1996 και μόνο

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Ανθεκτικότητα στα Αντιβιοτικά

Πολλές μολυσματικές ασθένειες γίνονται ολοένα και πιο δύσκολες στη θεραπεία τους επειδή έχουν γίνει ανθεκτικές στα αντιβιοτικά. Να τι συμβαίνει: Όταν τα βακτήρια μολύνουν κάποιον άνθρωπο, πολλαπλασιάζονται αδιάκοπα, μεταδίδοντας τα γενετικά χαρακτηριστικά τους στους απογόνους τους. Με την παραγωγή κάθε νέου βακτηρίου, υπάρχει πιθανότητα μετάλλαξης—κάποιου μικρού λάθους στην αντιγραφή το οποίο θα δώσει στο νέο βακτήριο ένα καινούριο χαρακτηριστικό. Η πιθανότητα να μεταλλαχτεί ένα βακτήριο με τέτοιον τρόπο ώστε να αναπτύξει ανθεκτικότητα σε κάποιο αντιβιοτικό είναι εξαιρετικά μικρή. Αλλά τα βακτήρια αναπαράγονται κατά δισεκατομμύρια, μερικές φορές δημιουργώντας τρεις γενιές απογόνων μέσα σε μια ώρα. Έτσι, συμβαίνει το απίθανο—πότε πότε εμφανίζεται ένα βακτήριο το οποίο είναι δύσκολο να σκοτωθεί με κάποιο αντιβιοτικό.

Με αυτόν τον τρόπο, όταν ο άρρωστος παίρνει κάποιο αντιβιοτικό τα μη ανθεκτικά βακτήρια εξαλείφονται και το άτομο πιθανώς νιώθει καλύτερα. Ωστόσο, τα ανθεκτικά βακτήρια επιζούν. Αλλά τώρα πια δεν είναι αναγκασμένα να ανταγωνίζονται με άλλα μικρόβια για θρεπτικά συστατικά και χώρο. Είναι ελεύθερα να αναπαραχθούν ανεξέλεγκτα. Εφόσον ένα και μόνο βακτήριο μπορεί να πολλαπλασιαστεί σε πάνω από 16 εκατομμύρια βακτήρια μέσα σε μία και μόνο μέρα, δεν περνάει πολύς χρόνος προτού το άτομο αρρωστήσει ξανά. Τώρα, όμως, προσβάλλεται από ένα στέλεχος του βακτηρίου το οποίο είναι ανθεκτικό στο φάρμακο που υποτίθεται ότι θα το εξόντωνε. Αυτά τα βακτήρια μπορούν επίσης να προσβάλουν και άλλους ανθρώπους και με τον καιρό να μεταλλαχτούν ξανά και να γίνουν ανθεκτικά σε άλλα αντιβιοτικά.

Κάποιο κύριο άρθρο στο περιοδικό Χρονικά Εσωτερικής Παθολογίας (Archives of Internal Medicine) δηλώνει: «Ο ταχύτατος τρόπος με τον οποίο τα βακτήρια, οι ιοί, οι μύκητες και τα παράσιτα αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στο σημερινό θεραπευτικό μας οπλοστάσιο κάνει κάποιον να αναρωτιέται, όχι αν, αλλά πότε θα χάσει ο άνθρωπος τον πόλεμο με τον κόσμο των μικροβίων».—Τα πλάγια γράμματα δικά μας.

[Πλαίσιο στη σελίδα 7]

Μερικές Νέες Μολυσματικές Ασθένειες Μετά το 1976

Πού Εμφανίστηκαν Πρώτη

Έτος Φορά ή Πού

Αναγνώρισης Όνομα της Ασθένειας Αναγνωρίστηκαν Κρούσματα

1976 Νόσος των λεγεωνάριων Ηνωμένες Πολιτείες

1976 Κρυπτοσποριδίωση Ηνωμένες Πολιτείες

1976 Αιμορραγικός πυρετός Έμπολα Ζαΐρ

1977 Ιός Χάντα Κορέα

1980 Ηπατίτιδα D Ιταλία

1981 AIDS Ηνωμένες Πολιτείες

1982 E. coli Ο157:Η7 Ηνωμένες Πολιτείες

1988 Σαλμονέλα της εντερίτιδας ΡΤ4 Ηνωμένο Βασίλειο

1989 Ηπατίτιδα C Ηνωμένες Πολιτείες

1991 Αιμορραγικός πυρετός της Βενεζουέλας Βενεζουέλα

1992 Δονάκιο της χολέρας Ο139 Ινδία

1994 Αιμορραγικός πυρετός της Βραζιλίας Βραζιλία

* Κρούσματα μόνο σε ζώα.

[Ευχαριστίες]

Πηγή: WHO

[Πλαίσιο στη σελίδα 8]

Παλιές Ασθένειες Ξαναχτυπούν

Φυματίωση: Πάνω από 30 εκατομμύρια άνθρωποι αναμένεται να πεθάνουν από φυματίωση στη δεκαετία που διανύουμε. Εξαιτίας της ανεπαρκούς αντιμετώπισης της ασθένειας στο παρελθόν, η ανθεκτική στα φάρμακα φυματίωση αποτελεί τώρα παγκόσμια απειλή. Μερικά στελέχη είναι τώρα ανθεκτικά στα φάρμακα τα οποία κάποτε κατέστρεφαν τα βακτήρια με απόλυτη επιτυχία.

Ελονοσία: Αυτή η ασθένεια βασανίζει γύρω στα 500 εκατομμύρια άτομα κάθε χρόνο και σκοτώνει 2 εκατομμύρια. Ο έλεγχος εμποδίζεται από την έλλειψη ή την κακή χρήση των φαρμάκων. Ως αποτέλεσμα, τα παράσιτα της ελονοσίας έχουν γίνει ανθεκτικά στα φάρμακα από τα οποία κάποτε εξοντώνονταν. Το πρόβλημα περιπλέκεται από την ανθεκτικότητα που έχουν αναπτύξει τα κουνούπια στα εντομοκτόνα.

Χολέρα: Η χολέρα σκοτώνει 120.000 ανθρώπους το χρόνο, κυρίως στην Αφρική, όπου οι επιδημίες έχουν γίνει πιο διαδεδομένες και πιο συχνές. Άγνωστη στη Νότια Αμερική επί δεκαετίες, η χολέρα έπληξε το Περού το 1991 και από τότε έχει εξαπλωθεί σε όλη την ήπειρο.

Δάγγειος πυρετός: Αυτός ο ιός που μεταδίδεται από τα κουνούπια προσβάλλει, όπως υπολογίζεται, 20 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. Το 1995, τουλάχιστον 14 χώρες στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική πλήγηκαν από τη χειρότερη επιδημία δάγγειου πυρετού που εμφανίστηκε εκεί τα τελευταία 15 χρόνια. Οι επιδημίες δάγγειου πυρετού αυξάνονται εξαιτίας της αστυφιλίας, της εξάπλωσης των κουνουπιών που μεταδίδουν τον ιό του δάγγειου πυρετού και των μαζικών μετακινήσεων των μολυσμένων ατόμων.

Διφθερίτιδα: Τα προγράμματα μαζικού εμβολιασμού τα οποία άρχισαν πριν από 50 χρόνια μείωσαν στο ελάχιστο τα κρούσματα αυτής της ασθένειας στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Ωστόσο, από το 1990, επιδημίες διφθερίτιδας σάρωσαν 15 χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Τουλάχιστον ο 1 στους 4 ανθρώπους οι οποίοι προσβλήθηκαν από την ασθένεια πέθανε. Στη διάρκεια των πρώτων έξι μηνών του 1995, αναφέρθηκαν περίπου 25.000 κρούσματα.

Βουβωνική πανώλη: Το 1995, αναφέρθηκαν στην Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) τουλάχιστον 1.400 κρούσματα πανώλης σε ανθρώπους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού, η ασθένεια έχει εξαπλωθεί σε περιοχές στις οποίες δεν είχε εμφανιστεί για δεκαετίες.

[Ευχαριστίες]

Πηγή: WHO

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Παρά τις βελτιώσεις στην υγειονομική περίθαλψη, η ιατρική επιστήμη δεν έχει κατορθώσει να σταματήσει την εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία WHO από J. Abcede

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Οι ασθένειες εξαπλώνονται εύκολα όταν οι άνθρωποι ζουν συνωστισμένοι σε άθλιες συνθήκες

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι στον αναπτυσσόμενο κόσμο δεν έχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη