Γραφτό της Μοίρας ή Απλή Σύμπτωση;
«Η ΜΟΙΡΑ αφαίρεσε τη ζωή πολλών ανθρώπων, ενώ άφησε άλλους να ζήσουν», ανέφερε η εφημερίδα Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν (International Herald Tribune). Οι τρομοκρατικές επιθέσεις που έγιναν πέρσι στις αμερικανικές πρεσβείες της Κένυας και της Τανζανίας είχαν ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν σχεδόν 200 άνθρωποι και να τραυματιστούν εκατοντάδες άλλοι. Ωστόσο, «η χρονική συγκυρία ευνόησε τους περισσότερους ανώτερους διπλωματικούς υπαλλήλους της πρεσβείας», παρατήρησε η εφημερίδα.
Αυτοί σώθηκαν επειδή παρευρίσκονταν σε κάποια συνάντηση σε μια περιοχή του κτιρίου που βρισκόταν μακριά από το σημείο της έκρηξης. Αλλά ένα υψηλά ιστάμενο στέλεχος της πρεσβείας, το οποίο φυσιολογικά θα έπρεπε να είναι στη συνάντηση αλλά δεν ήταν, βρέθηκε πιο κοντά στο σημείο της έκρηξης και σκοτώθηκε.
«Η μοίρα έπαιξε επίσης άσχημο παιχνίδι στην Αρλίν Κερκ», δήλωσε η εφημερίδα. Όταν επέστρεφε στην Κένυα από διακοπές, η Αρλίν προσφέρθηκε να παραχωρήσει τη θέση της στο υπερπλήρες αεροπλάνο. Ωστόσο, άλλοι επιβάτες είχαν παραχωρήσει τη θέση τους πριν από την Αρλίν, και έτσι αυτή μπόρεσε να επιβιβαστεί. Το αποτέλεσμα ήταν ότι επέστρεψε στην εργασία της, στην πρεσβεία, την ημέρα της έκρηξης και σκοτώθηκε.
Ο άνθρωπος είναι εξοικειωμένος με τις συμφορές. Εντούτοις, το να εξηγήσει κάποιος γιατί συνέβη μια τραγωδία δεν είναι εύκολο. Πολλές φορές, σε δυστυχήματα και καταστροφές ανά τον κόσμο, μερικοί πεθαίνουν ενώ άλλοι επιζούν. Ωστόσο, ακόμα και όταν δεν αντιμετωπίζουν κάποια συμφορά, ορισμένοι αναρωτιούνται: “Γιατί να συμβεί σε εμένα;” Ακόμα και όσον αφορά τα καλά πράγματα της ζωής, μερικοί φαίνεται ότι έχουν καλύτερες ευκαιρίες από άλλους. Ενώ για ορισμένους η ζωή είναι ένας διαρκής αγώνας, για άλλους τα πράγματα φαίνεται ότι έρχονται πάντα βολικά. Γι’ αυτό μπορεί να ρωτήσετε: “Μήπως ήταν όλα κατά κάποιον τρόπο προσχεδιασμένα; Ελέγχει η μοίρα τη ζωή μου;”
Αναζητώντας Εξηγήσεις
Περίπου πριν από 3.000 χρόνια, ένας σοφός βασιλιάς παρατήρησε ότι γύρω του συνέβαιναν απροσδόκητα πράγματα, και έδωσε την ακόλουθη εξήγηση για αυτά τα γεγονότα: «Καιρός και απρόβλεπτη περίσταση τους βρίσκουν όλους». (Εκκλησιαστής 9:11) Μερικές φορές συμβαίνει το απροσδόκητο. Δεν υπάρχει τρόπος να το προβλέψει κανείς. Σημαντικά γεγονότα, και καλά και άσχημα, πολλές φορές οφείλονται στη χρονική συγκυρία.
Ίσως, όμως, συμμερίζεστε την άποψη εκείνων που αντί να εξηγούν τα πράγματα ως αποτέλεσμα σύμπτωσης πιστεύουν ότι επενεργεί μια άλλη δύναμη—η μοίρα. Η πίστη στη μοίρα, ή στο πεπρωμένο, είναι μια από τις αρχαιότερες και πιο διαδεδομένες θρησκευτικές πεποιθήσεις του ανθρώπου.a Ο καθηγητής Φρανσουά Ζουάν, διευθυντής του Κέντρου Μυθολογικών Ερευνών στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, λέει: «Δεν υπήρξε εποχή ή πολιτισμός που να μην πίστευε σε κάποιο θεϊκό άρχοντα του πεπρωμένου . . . προκειμένου να εξηγήσει όλα τα ανεξήγητα χαρακτηριστικά της ύπαρξής μας». Γι’ αυτό, είναι συνηθισμένο να ακούει κανείς τους ανθρώπους να λένε: «Δεν ήταν η ώρα του να πεθάνει», ή «Έτσι ήταν γραφτό». Αλλά τι είναι μοίρα;
Προσδιορίζοντας τη Μοίρα
Ενώ ορισμένες φορές πιστεύεται ότι μια τυφλή δύναμη καθορίζει το μέλλον με αναπόφευκτο και ανεξήγητο τρόπο, στις περισσότερες περιπτώσεις πιστεύεται πως αυτή η δύναμη είναι ένας θεός.
Ο ιστορικός της θρησκείας Χέλμερ Ρίνγκραν εξηγεί: «Ένα βασικό στοιχείο της θρησκευτικής συμπεριφοράς είναι το αίσθημα ότι το ανθρώπινο “πεπρωμένο” δεν είναι άσκοπο ή συμπτωματικό, αλλά προκαλείται από μια δύναμη στην οποία μπορεί να αποδοθεί θέληση ή πρόθεση». Μολονότι συχνά θεωρείται πιθανό να μπορεί κάποιος να παρέμβει ως ένα βαθμό, πολλοί είναι εκείνοι που βλέπουν τους ανθρώπους ως σχετικά ανίσχυρα πιόνια σε ένα παιχνίδι που είναι πέρα από τον έλεγχό τους. Έτσι, τους συμβαίνει “αυτό που έχει προκαθορίσει η μοίρα τους”.
Θεολόγοι και φιλόσοφοι αγωνίζονται από παλιά να εξηγήσουν τι είναι μοίρα. Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας (The Encyclopedia of Religion) λέει: «Η ιδέα της μοίρας, μολονότι εμφανίζεται με διάφορες παραλλαγές, σε πολλές γλώσσες ή με ποικίλες νοηματικές αποχρώσεις, πάντοτε διατηρεί μια δόση μυστηρίου». Ωστόσο, κάτι κοινό που ενυπάρχει σε όλο αυτόν το λαβύρινθο των ιδεών είναι η έννοια μιας ανώτερης δύναμης η οποία ελέγχει και κατευθύνει τις ανθρώπινες υποθέσεις. Όπως πιστεύεται, αυτή η δύναμη διαμορφώνει εκ των προτέρων τη ζωή των ατόμων και την πορεία των εθνών, κάνοντας το μέλλον εξίσου αναπόφευκτο με το παρελθόν.
Ένας Καθοριστικός Παράγοντας
Έχει σημασία αν πιστεύετε στη μοίρα ή όχι; «Οι περιστάσεις στη ζωή των ανθρώπων καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη φιλοσοφία τους και, αντίστροφα, η φιλοσοφία τους καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις περιστάσεις τους», έγραψε ο Άγγλος φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ.
Πράγματι, η πίστη στη μοίρα—ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ή όχι τέτοιο πράγμα—μπορεί να καθορίσει το πώς ενεργούμε. Πιστεύοντας ότι πρόκειται για το θέλημα των θεών, πολλοί δέχονται παθητικά την κατάστασή τους—όσο άδικη ή καταπιεστική και αν είναι—σαν να επρόκειτο για το αμετάβλητο μερίδιό τους στη ζωή. Έτσι, η πίστη στη μοίρα υποσκάπτει την ιδέα της προσωπικής ευθύνης.
Απεναντίας, η πίστη στο πεπρωμένο επηρέασε κάποιους άλλους προς την αντίθετη κατεύθυνση. Για παράδειγμα, οι ιστορικοί αποδίδουν τη γέννηση του καπιταλισμού και της βιομηχανικής επανάστασης σε κάποιους παράγοντες. Ένας από αυτούς ήταν η πίστη στον προκαθορισμό. Ορισμένες Προτεσταντικές θρησκείες δίδασκαν ότι ο Θεός προκαθορίζει ποια άτομα θα σωθούν. Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ λέει: «Το ερώτημα: “Είμαι ένας από τους εκλεκτούς;” πρέπει κάποια στιγμή να απασχόλησε κάθε πιστό». Τα άτομα ήθελαν να μάθουν αν είχαν την ευλογία του Θεού και αν, ως εκ τούτου, προορίζονταν για σωτηρία. Ο Βέμπερ υποστήριξε ότι το έκαναν αυτό μέσω της «κοσμικής δράσης» τους. Η επιτυχία στις επιχειρήσεις και η συσσώρευση πλούτου θεωρούνταν σημάδια θεϊκής εύνοιας.
Η πίστη στη μοίρα ωθεί μερικούς να συμμετέχουν σε ακραίες ενέργειες. Στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι Ιάπωνες πιλότοι που εκτελούσαν αποστολές αυτοκτονίας πίστευαν στον καμικάζι, δηλαδή στο «θεϊκό άνεμο». Η άποψη ότι οι θεοί είχαν ένα σκοπό στον οποίο ήταν δυνατόν να συμμετάσχουν οι άνθρωποι έδινε θρησκευτικές προεκτάσεις σε ένα φρικτό θάνατο. Την περασμένη δεκαετία, οι βομβιστές που εκτελούσαν αποστολές αυτοκτονίας στη Μέση Ανατολή βρίσκονταν συχνά στην επικαιρότητα με τις φρικιαστικές επιθέσεις τους. Όπως παρατηρεί κάποια εγκυκλοπαίδεια, η μοιρολατρία παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτές τις «υποκινούμενες από τη θρησκεία επιθέσεις αυτοκτονίας».
Αλλά γιατί είναι η πίστη στη μοίρα τόσο διαδεδομένη; Μια σύντομη ματιά στην προέλευσή της θα δώσει την απάντηση.
[Υποσημειώσεις]
a Τόσο διαδεδομένη είναι η ιδέα της μοίρας ώστε, όταν οι άνθρωποι μιλάνε για το θάνατο κάποιου ατόμου, σε πολλές γλώσσες συχνά χρησιμοποιούν τη λέξη «μοίρα» ή «μοιραίο».