Οι Ρίζες του Μίσους

ΤΟ ΜΙΣΟΣ εμφανίστηκε νωρίς στην ιστορία του ανθρώπου. Η Γραφική αφήγηση στο εδάφιο Γένεση 4:8 αναφέρει: «Ενόσω . . . βρίσκονταν στον αγρό, επιτέθηκε ο Κάιν στον Άβελ τον αδελφό του και τον σκότωσε». «Και για ποιο λόγο τον έσφαξε;» ρωτάει ο Βιβλικός συγγραφέας Ιωάννης. «Επειδή τα δικά του έργα ήταν πονηρά, τα έργα όμως του αδελφού του δίκαια». (1 Ιωάννη 3:12) Ο Άβελ ήταν θύμα μιας από τις πιο κοινές αιτίες μίσους: της ζήλιας. «Η οργή του ακμαίου άντρα είναι ζήλια», λέει το εδάφιο Παροιμίες 6:34. Σήμερα, η ζήλια για την κοινωνική θέση, τον πλούτο, τους πόρους, καθώς και άλλα πλεονεκτήματα, εξακολουθεί να φέρνει τους ανθρώπους σε αντιπαράθεση.

Άγνοια και Φόβος

Αλλά η ζήλια είναι μία μόνο από τις πολλές αιτίες του μίσους. Συχνά, το μίσος τροφοδοτείται επίσης από την άγνοια και το φόβο. «Προτού μάθω να μισώ, έμαθα να φοβάμαι», είπε ένα νεαρό μέλος μιας βίαιης ρατσιστικής ομάδας. Ρίζα αυτού του φόβου τις περισσότερες φορές είναι η άγνοια. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia), οι προκατειλημμένοι άνθρωποι συνήθως διαμορφώνουν απόψεις «χωρίς να λαβαίνουν υπόψη τα διαθέσιμα στοιχεία. . . . Τα προκατειλημμένα άτομα τείνουν να διαστρέφουν, να αλλοιώνουν, να παρερμηνεύουν, ακόμη και να παραβλέπουν τα γεγονότα που συγκρούονται με τις προκαθορισμένες απόψεις τους».

Από πού προέρχονται αυτές οι απόψεις; Μια υπηρεσία παροχής πληροφοριών του Διαδικτύου αναφέρει: «Η ιστορία ευθύνεται για πολλές στερεότυπες πολιτιστικές αντιλήψεις, αλλά και το δικό μας προσωπικό παρελθόν ευθύνεται για πολλές από τις προκαταλήψεις μας».

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγου χάρη, το δουλεμπόριο έχει αφήσει πίσω του ένα υπόμνημα τεταμένων σχέσεων ανάμεσα σε πολλούς λευκούς και σε ανθρώπους αφρικανικής προέλευσης​—τεταμένες σχέσεις που εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι σήμερα. Συχνά, αρνητικές ρατσιστικές απόψεις μεταβιβάζονται από τους γονείς στα παιδιά. Ένας λευκός που δήλωνε ανοιχτά ότι είναι ρατσιστής παραδέχτηκε ότι με αυτόν τον τρόπο καλλιέργησε αρνητικά ρατσιστικά αισθήματα μολονότι δεν είχε «καμία απολύτως επαφή με ανθρώπους της μαύρης φυλής».

Υπάρχουν, επίσης, εκείνοι οι οποίοι πιστεύουν απλώς ότι οι άνθρωποι που είναι διαφορετικοί δεν έχουν καμιά αξία. Αυτή η άποψη μπορεί να βασίζεται σε μια μεμονωμένη δυσάρεστη εμπειρία με κάποιο άτομο διαφορετικής φυλής ή πολιτισμού. Με βάση αυτή την εμπειρία, καταλήγουν αυτόματα στο συμπέρασμα ότι όλοι όσοι ανήκουν σε εκείνη τη φυλή ή τον πολιτισμό πρέπει να έχουν τα ίδια ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά.

Μολονότι η μισαλλοδοξία είναι αρκετά αποκρουστική σε ατομική κλίμακα, όταν επηρεάζει ένα ολόκληρο έθνος ή μια φυλή μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες. Η πεποίθηση ότι η εθνικότητα, το χρώμα του δέρματος, ο πολιτισμός ή η γλώσσα κάποιου τον κάνει ανώτερο από τους άλλους μπορεί να γεννήσει αδιαλλαξία και ξενοφοβία (περιφρόνηση για οποιονδήποτε ή οτιδήποτε ξένο). Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αυτή η αδιαλλαξία εκδηλώθηκε πολλές φορές με βίαιο τρόπο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το μίσος και η αδιαλλαξία δεν αφορούν κατ’ ανάγκην το χρώμα του δέρματος ή την εθνικότητα. Ο ερευνητής Κλαρκ Μακ Κόλεϊ, από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας, γράφει ότι «η αυθαίρετη διάκριση των ατόμων σε δύο ομάδες, ακόμη και με βάση τη μέθοδο “κορώνα-γράμματα”, είναι αρκετή για να κάνει κάποιον να αναπτύξει προτίμηση για την ομάδα στην οποία ανήκει». Μια δασκάλα της τρίτης τάξης του δημοτικού το κατέδειξε αυτό όταν, στα πλαίσια ενός πολύ γνωστού πειράματος, χώρισε την τάξη της σε δύο ομάδες​—στα παιδιά που είχαν γαλανά μάτια και στα παιδιά που είχαν καστανά μάτια. Μέσα σε λίγο διάστημα, αναπτύχθηκαν έχθρες ανάμεσα στις δυο ομάδες. Ακόμη και οι δεσμοί που βασίζονται σε πράγματα τόσο ασήμαντα όσο η προτίμηση για την ίδια αθλητική ομάδα μπορούν να οδηγήσουν σε βίαιες συγκρούσεις.

Γιατί Όλη Αυτή η Βία;

Αλλά γιατί εκφράζονται αυτές οι έχθρες τόσο συχνά με βίαιο τρόπο; Παρ’ όλο που οι ερευνητές έχουν εξετάσει σε βάθος αυτά τα ζητήματα, μέχρι στιγμής έχουν να προτείνουν μόνο θεωρίες. Ο Κλαρκ Μακ Κόλεϊ συνέταξε μια εκτεταμένη βιβλιογραφία γύρω από την έρευνα που έχει γίνει για τη βία και την επιθετικότητα των ανθρώπων. Παραθέτει μια μελέτη που δείχνει ότι «το βίαιο έγκλημα συνδέεται με τη διεξαγωγή των πολέμων καθώς και με την κατάκτηση της νίκης». Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι «τα έθνη που συμμετείχαν στον Α΄ και στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδιαίτερα τα έθνη που βρίσκονταν στην πλευρά των νικητών σε αυτούς τους πολέμους, παρουσίασαν αύξηση των ανθρωποκτονιών μετά το τέλος του πολέμου». Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ζούμε σε μια εποχή πολέμων. (Ματθαίος 24:6) Μήπως αυτοί οι πόλεμοι έχουν συμβάλει με κάποιον τρόπο στην αύξηση άλλων μορφών βίας;

Άλλοι ερευνητές αναζητούν μια βιολογική ερμηνεία της ανθρώπινης επιθετικότητας. Κάποια μελέτη αποπειράθηκε να συσχετίσει ορισμένες μορφές επιθετικότητας με τα «χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο». Μια άλλη δημοφιλής θεωρία είναι ότι η επιθετικότητα βρίσκεται κρυμμένη στα γονίδιά μας. «Μεγάλο μέρος [του μίσους] μπορεί να συνδέεται με την ίδια μας την κατασκευή», ισχυρίστηκε ένας πολιτικός επιστήμονας.

Η ίδια η Γραφή αναφέρει ότι οι ατελείς άνθρωποι γεννιούνται με κακά χαρακτηριστικά και ελαττώματα. (Γένεση 6:5· Δευτερονόμιο 32:5) Ασφαλώς, αυτά τα λόγια ισχύουν για όλους τους ανθρώπους. Ωστόσο, δεν τρέφουν όλοι οι άνθρωποι αδικαιολόγητο μίσος για τους άλλους. Αυτό είναι κάτι που μαθαίνεται. Γι’ αυτό, ο γνωστός ψυχολόγος Γκόρντον Γ. Όλπορτ παρατήρησε ότι τα βρέφη παρέχουν «ελάχιστες . . . ενδείξεις καταστροφικών ενστίκτων. . . . Το μωρό είναι θετικό, πλησιάζει σχεδόν κάθε είδους ερέθισμα, κάθε είδους άτομο». Τέτοιες παρατηρήσεις δείχνουν ότι η επιθετικότητα, η προκατάληψη και το μίσος είναι πρωτίστως τρόποι συμπεριφοράς που μαθαίνονται! Αυτή η φανερή ικανότητα των ανθρώπων να μαθαίνουν το μίσος είναι κάτι που το εκμεταλλεύονται έντονα οι δάσκαλοι του μίσους.

Δηλητηριάζουν Διάνοιες

Στην πρώτη γραμμή συναντούμε τους ηγέτες διαφόρων ομάδων μίσους, όπως είναι οι νεοναζιστές σκίνχεντ και η Κου Κλουξ Κλαν. Αυτές οι ομάδες συνήθως επιδιώκουν να ελκύσουν στις τάξεις τους ευαίσθητους νέους από προβληματικές οικογένειες. Οι νεαροί που έχουν αισθήματα ανασφάλειας και κατωτερότητας μπορεί να νιώθουν ότι οι ομάδες μίσους τούς προσφέρουν την αίσθηση πως ανήκουν κάπου.

Το Διαδίκτυο είναι ένα ιδιαίτερα ισχυρό μέσο που έχουν χρησιμοποιήσει μερικοί για να εμφυτεύσουν το μίσος. Σύμφωνα με κάποιον πρόσφατο υπολογισμό, οι ιστοσελίδες στο Ιντερνέτ που υποθάλπουν το μίσος μπορεί να φτάνουν τις 1.000. Το περιοδικό Δι Ικόνομιστ (The Economist) παραθέτει τα λόγια του κατόχου μιας ιστοσελίδας μίσους, ο οποίος καυχήθηκε: «Το Δίκτυο μας έχει δώσει τη δυνατότητα να μεταδώσουμε την άποψή μας σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους». Η ιστοσελίδα περιέχει και ειδικό τμήμα για παιδιά.

Όταν οι έφηβοι επισκέπτονται τους χώρους του Δικτύου για να βρουν μουσική, μπορεί να συναντήσουν συνδέσμους επικοινωνίας που οδηγούν σε ιστοσελίδες από τις οποίες μπορούν να «κάνουν λήψη» μουσικής που προάγει το μίσος. Αυτού του είδους η μουσική είναι συνήθως δυνατή και βίαιη, και οι στίχοι της εκφράζουν έντονα ρατσιστικά μηνύματα. Οι ιστοσελίδες αυτές, με τη σειρά τους, παρέχουν συνδέσμους επικοινωνίας με ομάδες συζήτησης, χώρους συνομιλίας ή άλλες ιστοσελίδες που προάγουν το μίσος.

Μερικές ιστοσελίδες μίσους προσφέρουν ειδικά τμήματα με παιχνίδια και δραστηριότητες για νέους. Μια ιστοσελίδα νεοναζιστών προσπαθεί να χρησιμοποιήσει τη Γραφή για να δικαιολογήσει το ρατσισμό και τον αντισημιτισμό. Η ομάδα έχει δημιουργήσει επίσης μια σελίδα που περιέχει σταυρόλεξα με ρατσιστικά σχόλια. Ποιος είναι ο σκοπός της; «Να βοηθήσει τα νεαρά μέλη της λευκής φυλής να καταλάβουν τον αγώνα μας».

Αλλά δεν προέρχονται από φανατικές ομάδες όλοι όσοι προάγουν το μίσος. Ένας κοινωνιολόγος που έγραψε για τις πρόσφατες συγκρούσεις στα Βαλκάνια είπε σχετικά με ορισμένους ευυπόληπτους συγγραφείς και διαμορφωτές της κοινής γνώμης: «Έμεινα άναυδος όταν είδα να χρησιμοποιούν ένα ύφος που υποθάλπει τα πιο ποταπά ένστικτα των συμπατριωτών τους, που υποκινεί το σφοδρό μίσος τους, που τυφλώνει την κρίση τους προτρέποντάς τους να μη βλέπουν κανένα είδος συμπεριφοράς ως απαράδεκτο . . . και παραποιώντας την πραγματικότητα».

Δεν θα πρέπει επίσης να παραβλέπεται ο ρόλος του κλήρου σε αυτό το ζήτημα. Στο βιβλίο του Ιερό Μίσος: Θρησκευτικές Συγκρούσεις της Δεκαετίας του 1990 (Holy Hatred: Religious Conflicts of the ’90’s), ο συγγραφέας Τζέιμς Α. Χόουτ κάνει την εξής συγκλονιστική παρατήρηση: «Μια μεγάλη ειρωνεία της δεκαετίας του 1990 είναι ότι η θρησκεία​—μια υποτιθέμενη πηγή καλοσύνης και ενδιαφέροντος για τον άνθρωπο—​έχει αποτελέσει τον πρώτιστο παράγοντα μίσους, πολέμου και τρομοκρατίας».

Έτσι λοιπόν, φαίνεται ότι οι αιτίες του μίσους είναι πολλές και περίπλοκες. Μήπως αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει τρόπος να σταματήσει η ανθρωπότητα να επαναλαμβάνει τον ανόητο κύκλο της γεμάτης μίσος ιστορίας της; Μπορεί να γίνει κάτι σε ατομική καθώς και σε παγκόσμια κλίμακα για να καταπολεμηθούν οι παρεξηγήσεις, η άγνοια και ο φόβος που γεννούν μίσος;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

Η προκατάληψη και το μίσος είναι τρόποι συμπεριφοράς που μαθαίνονται!

[Εικόνα στη σελίδα 4, 5]

Δεν έχουμε γεννηθεί με . . .

. . . αισθήματα μίσους και αδιαλλαξίας

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Ομάδες μίσους χρησιμοποιούν το Ιντερνέτ για να ελκύσουν τους νέους

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Πολλές φορές η θρησκεία έχει πυροδοτήσει συγκρούσεις

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία AP