Πολυάσχολοι Όπως η Μέλισσα της Καρνιόλης

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στη Σλοβενία

ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ είναι γνωστές για την εργατικότητά τους. Μια ποικιλία, όμως, ξεχωρίζει όσον αφορά αυτό το χαρακτηριστικό​—η μέλισσα της Καρνιόλης.a Αυτή η μέλισσα πήρε το όνομά της από την Καρνιόλη, μια περιοχή στη σημερινή δυτική Σλοβενία. Αρχικά, η μέλισσα αυτή μπορούσε να βρεθεί μόνο σε όλη τη Βαλκανική Χερσόνησο και ακόμη βορειότερα, μέχρι τα Καρπάθια Όρη. Σήμερα, όμως, επειδή οι μελισσοκόμοι προτιμούν τη μέλισσα της Καρνιόλης, έχει διαδοθεί σε όλο τον κόσμο η φήμη αυτών των μελισσών, όπως άλλωστε και οι ίδιες οι μέλισσες.

Τι είναι αυτό που κάνει τη μέλισσα της Καρνιόλης τόσο δημοφιλή; Εκτός του ότι παράγει άφθονο μέλι υψηλής ποιότητας και είναι πολύ ανθεκτική στις αρρώστιες και στο κρύο, η μέλισσα της Καρνιόλης είναι ήπια και μη επιθετική. Αν και έχει την τάση να μετακινείται σε σμήνη​—χαρακτηριστικό που μπορεί να δυσκολέψει την εκτεταμένη μελισσοκομική παραγωγή—​αυτή η τάση έχει μειωθεί μέσω επιλεκτικής διασταύρωσης. Αλλά για ποιο λόγο έχουν αποκτήσει τη φήμη οι μέλισσες της Καρνιόλης ότι είναι πιο πολυάσχολες από τις συνηθισμένες μέλισσες; Ένας λόγος είναι ότι βγαίνουν από την κυψέλη πιο πρωί από άλλες μέλισσες. Επομένως, έχουν το χρόνο να φέρουν πίσω στην κυψέλη περισσότερο νέκταρ για να παράγουν μέλι και μπορούν να φέρουν το νέκταρ από μεγαλύτερη απόσταση.

«Έθνος Μελισσοκόμων»

Η μελισσοκομία έχει μακρά και συναρπαστική ιστορία στη Σλοβενία. Ο Γιάνεζ Γκρέγκορι, ένας Σλοβένος βιολόγος, χαρακτηρίζει μάλιστα τους συμπατριώτες του «έθνος μελισσοκόμων». Στην πραγματικότητα, οι Σλοβένοι ήταν γνωστοί ως έμπειροι μελισσοκόμοι από τον όγδοο αιώνα Κ.Χ. Από εκείνη την εποχή μέχρι το 19ο αιώνα, κατασκεύαζαν τις κυψέλες τους από κούφιους κορμούς δέντρων. Αυτές οι κυψέλες ήταν γνωστές σε μερικές περιοχές της Σλοβενίας ως κορίτα, δηλαδή σκάφες. Περίπου το 15ο αιώνα, όμως, με την εφεύρεση των πριονιστικών μηχανών, οι παλιές σκάφες από κορμούς άρχισαν να αντικαθίστανται από κυψέλες φτιαγμένες με σανίδες. Αυτές τις αποκαλούσαν αστειευόμενοι τρούγκε, δηλαδή φέρετρα, λόγω του στενόμακρου σχήματός τους.

Η μεγάλη ζήτηση για μέλι και κερί μέλισσας προσέδωσε στη μελισσοκομία τέτοια οικονομική σπουδαιότητα ώστε τράβηξε την προσοχή των ηγεμόνων της χώρας, οι οποίοι παραχώρησαν σε ορισμένους ευνοούμενούς τους τα αποκλειστικά δικαιώματα να ασχολούνται με το επάγγελμα. Αυτό το ενδιαφέρον των υψηλά ιστάμενων είναι κατανοητό, επειδή το κερί της μέλισσας ήταν απαραίτητο για την παραγωγή κεριών, που χρησιμοποιούνταν κυρίως σε εκκλησίες και μοναστήρια, και επειδή το μέλι ήταν η μόνη διαθέσιμη γλυκαντική ουσία εκείνη την εποχή. Το 16ο αιώνα αφότου άρχισε να καλλιεργείται το φαγόπυρο, προσφέροντας έτσι μια νέα φθινοπωρινή πηγή τροφής για τις μέλισσες, η παραγωγή μελιού αυξήθηκε ακόμη περισσότερο. Μέσα σε λίγο καιρό, η Καρνιόλη άρχισε να εξάγει μέλι και κερί μέλισσας σε μεγάλες ποσότητες. Ο μελετητής του 17ου αιώνα Βάλβασορ από την Καρνιόλη ανέφερε ότι, κατά τα μέσα εκείνου του αιώνα, η Καρνιόλη εξήγε «πολλές χιλιάδες εκατόλιτρα» μέλι κάθε χρόνο στην περιοχή του Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας και μόνο.

Η Φήμη της Μέλισσας της Καρνιόλης Εξαπλώνεται

Στο πέρασμα των ετών, η Καρνιόλη πρόσφερε πολλά στην επιστήμη και στην τέχνη της μελισσοκομίας. Από το 1770 κιόλας, η Αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία διόρισε τον Άντον Γιάνσα, που καταγόταν από την Άνω Καρνιόλη, να γίνει ο πρώτος εκπαιδευτής μελισσοκομίας στη νεοϊδρυμένη σχολή μελισσοκομίας της Βιέννης στην Αυστρία. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ερευνητές που ασχολούνταν με τις μέλισσες συνειδητοποίησαν ότι οι ανθεκτικές μέλισσες της Καρνιόλης ήταν κατάλληλες για τις ανάγκες των μελισσοκόμων σε πολλές περιοχές. Εκείνη ακριβώς την περίοδο, επίσης, η μέλισσα της Καρνιόλης απέκτησε αυτό το όνομα και άρχισε να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, από τις αρχές του 20ού αιώνα, η Καρνιόλη εξήγε «ολόκληρα βαγόνια γεμάτα κυψέλες», με κάθε κυψέλη να στεγάζει μια οικογένεια μελισσών της Καρνιόλης.

Στη διάρκεια της ίδιας περιόδου, η παραδοσιακή κυψέλη από σανίδες απέκτησε το όνομα κράνιτς, δηλαδή «κυψέλη της Καρνιόλης». Αυτό που προσδίδει στο κράνιτς ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η μοναδική μορφή τέχνης που κάποτε το χαρακτήριζε. (Βλέπε το πλαίσιο «Ζωγραφική στις Κυψέλες», στη σελίδα 24.) Σήμερα στη Σλοβενία υπάρχουν πάνω από 7.000 μελισσοκόμοι που φροντίζουν 160.000 και πλέον κυψέλες. Στην πόλη Ραντόβλιτσα υπάρχει μάλιστα ένα μουσείο μελισσοκομίας, αφιερωμένο στην ιστορία της μελισσοκομίας στη Σλοβενία.

Ένα Δημοφιλές Σύμβολο

Οι Σλοβένοι θεωρούν από παλιά τη μέλισσα σύμβολο εργατικότητας και πρακτικής σοφίας. Η πρώτη επιστημονική εταιρία στην περιοχή της σημερινής Σλοβενίας, που ιδρύθηκε το 1693, ονομάστηκε Εταιρία των Εργατικών και υιοθέτησε τη μέλισσα ως έμβλημά της. Τα μέλη της μάλιστα αυτοαποκαλούνταν άπες, που σημαίνει «μέλισσες» στα λατινικά. Όντας επίσης σύμβολο αποταμίευσης για τους Σλοβένους, η μέλισσα έχει συμπεριληφθεί ακόμα και στον κόσμο της οικονομίας. Μπορεί να δει κανείς τη μορφή της μέλισσας να κοσμεί εξώφυλλα τραπεζικών βιβλιαρίων και την πίσω πλευρά μερικών σλοβενικών νομισμάτων.

Οι Σλοβένοι νιώθουν ότι η μέλισσα τους αντιπροσωπεύει επειδή και οι ίδιοι φημίζονται για την εργατικότητά τους. Κάποιο ρητό στη Σλοβενία λέει: «Να παρατηρείς τις μέλισσες και να τις μιμείσαι». Επομένως, όποτε βλέπετε πολυάσχολες μέλισσες ή γεύεστε μέλι​—το γλυκό προϊόν του κόπου τους—​ίσως θα σας θυμίζει τις εργατικές μέλισσες της Καρνιόλης.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 24]

Ζωγραφική στις Κυψέλες

Σε ένα συνηθισμένο σλοβενικό μελισσοτροφείο, οι κυψέλες είναι τοποθετημένες σαν συρτάρια σε ένα μεγάλο ορθογώνιο κιβώτιο, με τις κοντές τους άκρες να βρίσκονται μπροστά. Η τέχνη της ελαιογραφίας στις προσόψεις των κυψελών άκμασε από τις αρχές του 18ου αιώνα έως τον 20ό αιώνα. Αν και έχουν διασωθεί 3.000 δείγματα αυτής της μοναδικής μορφής τέχνης, πρόκειται για ένα μικρό μόνο ποσοστό των κυψελών που κατασκευάστηκαν και διακοσμήθηκαν στο διάβα των ετών.

Τα σχέδια στις σανίδες είναι κατ’ εξοχήν θρησκευτικά και απεικονίζουν «αγίους» και Βιβλικές ιστορίες. Οι ζωγραφιές, όμως, περιλαμβάνουν επίσης σκηνές με ζώα και ανθρώπους εν ώρα εργασίας, καθώς και διάφορα φανταστικά και χιουμοριστικά περιστατικά. Μερικές ζωγραφιές έχουν ως θέμα τις οικογενειακές σχέσεις. Για παράδειγμα, κάποιες δείχνουν δυο δαίμονες να χρησιμοποιούν τροχό για να ακονίσουν τη γλώσσα μιας συκοφάντριας γυναίκας, ενώ κάποιες άλλες δείχνουν μια γυναίκα να σέρνει το σύζυγό της στο σπίτι από το καπηλειό.

Διάφορα εγκώμια έχουν διατυπωθεί για τις ζωγραφιές στις κυψέλες, όπως «τα μαργαριτάρια της σλοβενικής πολιτιστικής κληρονομιάς», «πρωτότυπη εγκυκλοπαίδεια λαϊκής σοφίας» και «ίσως η πιο αυθεντική σλοβενική τέχνη». Αλλά οι ζωγραφιές εξυπηρετούσαν επίσης και έναν πρακτικό σκοπό. Με τόσο πολλές κυψέλες στην ίδια τοποθεσία, μια μέλισσα θα μπορούσε να κάνει το μοιραίο σφάλμα να μπει σε λάθος κυψέλη, με αποτέλεσμα να θανατωθεί ως ανεπιθύμητος εισβολέας. Οι μελισσοκόμοι πίστευαν ότι τα χρωματιστά σχέδια στις άκρες των κυψελών, το καθένα διαφορετικό από τα άλλα, βοηθούσε στο να καθοδηγούνται οι μέλισσες πίσω στη δική τους κυψέλη.

[Εικόνες]

«Αδάμ και Εύα»

«Ο Ιωσήφ Πουλιέται στην Αίγυπτο»

«Ο Ιησούς Φτάνει στην Ιερουσαλήμ»

Συνηθισμένο σλοβενικό μελισσοτροφείο με παραδοσιακές ζωγραφισμένες πλευρές

[Ευχαριστίες]

Όλες οι φωτογραφίες μελισσοτροφείου: Z dovoljenjem upravitelja rojstne hiše pisatelja Josipa Jurčiča

[Χάρτης στη σελίδα 21]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΥΣΤΡΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

ΣΛΟΒΕΝΙΑ

Καρνιόλη

ΚΡΟΑΤΙΑ

ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

[Ευχαριστίες]

Χάρτης: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Σλοβενικό νόμισμα που φέρει τη μορφή της φημισμένης μέλισσας της Καρνιόλης

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Η μέλισσα της Καρνιόλης είναι γνωστή για το ότι είναι ήπια και μη επιθετική

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Προνύμφη

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Η βασίλισσα περιστοιχίζεται από νεαρές εργάτριες μέλισσες

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Γιάνεζ Γκρέγκορι