Βλέπουν Μέσα στο Σώμα Χωρίς Νυστέρι

ΧΑΡΗ στις εξελίξεις στον τομέα των κομπιούτερ, των μαθηματικών και της επιστήμης, το νυστέρι δίνει τη θέση του σε μη χειρουργικά μέσα για τη διάγνωση ορισμένων παθήσεων. Εκτός από τις ακτινογραφίες με ακτίνες Χ, οι οποίες χρησιμοποιούνται εδώ και πάνω από 100 χρόνια, άλλες απεικονιστικές εξετάσεις είναι η αξονική τομογραφία (CT), η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET), η τομογραφία μαγνητικού συντονισμού (MRI) και η υπερηχοτομογραφία, ή αλλιώς υπερηχογράφημα.a Πώς λειτουργούν αυτές οι τεχνικές; Ποιους κινδύνους ενέχουν για την υγεία; Και ποια είναι τα πλεονεκτήματά τους;

Ακτινογραφία

Πώς λειτουργεί; Οι ακτίνες Χ έχουν μικρότερο μήκος κύματος από το ορατό φως και μπορούν να διεισδύσουν στους ιστούς του σώματος. Όταν ένα μέρος του σώματος ακτινοβολείται, οι συμπαγείς ιστοί, όπως είναι τα κόκαλα, απορροφούν τις ακτίνες και εμφανίζονται ως φωτεινές περιοχές στο επεξεργασμένο φιλμ, τη λεγόμενη ακτινογραφία. Οι μαλακοί ιστοί εμφανίζονται σε αποχρώσεις του γκρι. Οι ακτίνες Χ χρησιμοποιούνται συνήθως για τη διάγνωση προβλημάτων ή ασθενειών που περιλαμβάνουν τα δόντια, τα κόκαλα, το στήθος και το θώρακα. Για να μπορεί ο γιατρός να διακρίνει την περιοχή που τον ενδιαφέρει από τους παρακείμενους μαλακούς ιστούς ίδιας πυκνότητας, μπορεί να εγχύσει στο κυκλοφορικό σύστημα του ασθενούς μια ακτινοσκιερή χρωστική ουσία ώστε να τονιστεί η αντίθεση. Σήμερα, οι ακτινογραφίες υφίστανται συχνά ψηφιακή επεξεργασία και προβάλλονται στην οθόνη του κομπιούτερ.

Κίνδυνοι: Υπάρχει μικρή πιθανότητα βλάβης κυττάρων και ιστών, αλλά ο κίνδυνος είναι συνήθως πολύ χαμηλός σε σύγκριση με τα οφέλη.b Οι γυναίκες που ενδέχεται να είναι έγκυες θα πρέπει να ενημερώσουν το γιατρό τους προτού υποβληθούν σε ακτίνες Χ. Ορισμένα σκιαγραφικά μέσα, όπως το ιώδιο, μπορεί να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις. Γι’ αυτό, αν τυχόν έχετε αλλεργία στο ιώδιο ή σε θαλασσινές τροφές, οι οποίες περιέχουν αυτό το στοιχείο, ενημερώστε το γιατρό σας ή αυτόν που θα κάνει την εξέταση.

Οφέλη: Η απεικόνιση με ακτίνες Χ είναι γρήγορη, συνήθως ανώδυνη, σχετικά φτηνή και αρκετά εύκολη. Ως εκ τούτου, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε τομείς όπως η μαστογραφία και η διάγνωση σε επείγοντα περιστατικά. Μετά την εξέταση δεν παραμένει ακτινοβολία στο σώμα, και συνήθως δεν υπάρχουν παρενέργειες.c

Αξονική Τομογραφία

Πώς λειτουργεί; Οι τομογραφίες CT περιλαμβάνουν πιο περίπλοκη και εντατική χρήση ακτίνων Χ, σε συνδυασμό με ειδικούς αισθητήρες. Ο ασθενής ξαπλώνει σε ένα τραπέζι το οποίο διέρχεται μέσα από το κυλινδρικό τμήμα του μηχανήματος. Η λήψη των εικόνων γίνεται με πολυάριθμες λεπτές δέσμες ακτίνων και ανιχνευτές που περιστρέφονται 360 μοίρες γύρω από τον ασθενή. Η διαδικασία έχει παρομοιαστεί με αυτήν που θα ακολουθούσε κάποιος αν εξέταζε μια φραντζόλα ψωμί κόβοντάς την σε πολύ λεπτές φέτες και φωτογραφίζοντας καθεμιά από αυτές. Το κομπιούτερ επανασυνδέει τις «φέτες», παρέχοντας μια λεπτομερή εγκάρσια άποψη του εσωτερικού του σώματος. Τα πιο εξελιγμένα μηχανήματα εξετάζουν το σώμα με ελικοειδή, ή αλλιώς σπειροειδή, σάρωση η οποία επιταχύνει τη διαδικασία. Επειδή οι τομογραφίες CT είναι πολύ λεπτομερείς, χρησιμοποιούνται συχνά για την εξέταση του θώρακα, της κοιλιάς και του σκελετού, καθώς και για τη διάγνωση διαφόρων μορφών καρκίνου και άλλων διαταραχών.

Κίνδυνοι: Οι τομογραφίες CT συνήθως περιέχουν υψηλότερες δόσεις ακτινοβολίας από τις απλές ακτινογραφίες. Η επιπρόσθετη έκθεση ενέχει μικρό αλλά σημαντικά αυξημένο κίνδυνο καρκίνου, και αυτό θα πρέπει να σταθμιστεί προσεκτικά σε συνδυασμό με τα οφέλη. Μερικοί ασθενείς είναι αλλεργικοί στα σκιαγραφικά μέσα, τα οποία τις περισσότερες φορές περιέχουν ιώδιο, ενώ σε ορισμένους ασθενείς μπορεί να υφίσταται κίνδυνος για τα νεφρά. Αν χορηγηθεί σκιαγραφική ουσία σε μητέρες που θηλάζουν, τότε αυτές θα χρειαστεί πιθανώς να αποφύγουν το θηλασμό επί 24 ώρες ή και περισσότερο.

Οφέλη: Όντας ανώδυνες και μη επεμβατικές, οι τομογραφίες CT παρέχουν εξαιρετικά λεπτομερή στοιχεία τα οποία μπορούν να μετατραπούν ψηφιακά σε τρισδιάστατες εικόνες. Είναι σχετικά γρήγορες και απλές, και μπορούν να σώσουν ζωές αποκαλύπτοντας εσωτερικές βλάβες. Οι τομογράφοι CT δεν επηρεάζουν εμφυτευμένες ιατρικές συσκευές.

Τομογραφία Εκπομπής Ποζιτρονίων

Πώς λειτουργεί; Για να γίνει τομογραφία PET, μια ραδιενεργή ουσία ενώνεται με μια φυσική ουσία του σώματος, συνηθέστερα με γλυκόζη, και εγχέεται στο σώμα. Η εικόνα είναι αποτέλεσμα της εκπομπής ποζιτρονίων​—δηλαδή θετικά φορτισμένων σωματιδίων—​από τους ιστούς. Η PET βασίζεται στην αρχή ότι τα καρκινικά κύτταρα χρησιμοποιούν περισσότερη γλυκόζη από τα φυσιολογικά, και κατά συνέπεια προσελκύουν μεγαλύτερη ποσότητα της ραδιενεργής ουσίας. Ως εκ τούτου, οι πάσχοντες ιστοί εκπέμπουν μεγαλύτερο αριθμό ποζιτρονίων, πράγμα που αποτυπώνεται στην τελική εικόνα ως παραλλαγή στο χρώμα ή στο βαθμό φωτεινότητας.

Ενώ οι τομογραφίες CT και MRI αποκαλύπτουν το σχήμα και την ανατομία των οργάνων και των ιστών, η PET δείχνει πώς λειτουργούν αυτοί, αποκαλύπτοντας έτσι αλλαγές σε πιο πρώιμο στάδιο. Μπορεί να γίνει συνδυασμένη εξέταση PET/CT με συμπροβολή των δύο απεικονίσεων, η οποία παρέχει λεπτομερέστερα στοιχεία. Ωστόσο, οι τομογραφίες PET μπορεί να δώσουν εσφαλμένα αποτελέσματα αν οι ασθενείς έχουν καταναλώσει τροφή εντός συγκεκριμένου διαστήματος πριν από την εξέταση ή αν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα τους δεν είναι φυσιολογικά, ίσως επειδή πάσχουν από διαβήτη. Επίσης, επειδή η ραδιενέργεια είναι πολύ βραχύβια, η εξέταση είναι σημαντικό να γίνει μέσα σε καθορισμένα χρονικά πλαίσια.

Κίνδυνοι: Εφόσον η ποσότητα της ραδιενεργής ουσίας που χρησιμοποιείται είναι πολύ μικρή και η ραδιενέργειά της βραχύβια, η έκθεση στην ακτινοβολία είναι χαμηλή. Ωστόσο, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ένα αναπτυσσόμενο έμβρυο. Γι’ αυτό, οι γυναίκες που ενδέχεται να είναι έγκυες πρέπει να ενημερώσουν το γιατρό τους και το προσωπικό του εργαστηρίου. Επίσης, γυναίκες που βρίσκονται σε ηλικία τεκνοποίησης ίσως χρειαστεί να υποβληθούν σε εξέταση αίματος ή ούρων για να αποκλειστεί το ενδεχόμενο εγκυμοσύνης. Αν γίνει συνδυασμένη εξέταση PET/CT, τότε θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη οι κίνδυνοι της τομογραφίας CT.

Οφέλη: Επειδή η PET δεν δείχνει μόνο το σχήμα των οργάνων και των ιστών αλλά και το πόσο καλά λειτουργούν, μπορεί να αποκαλύψει προβλήματα προτού απεικονιστούν αλλαγές στη δομή των ιστών με τομογραφία CT ή MRI.

Τομογραφία Μαγνητικού Συντονισμού

Πώς λειτουργεί; Με την τομογραφία MRI, η οποία γίνεται με τη βοήθεια ισχυρού μαγνητικού πεδίου σε συνδυασμό με ραδιοκύματα (όχι ακτίνες Χ) και κομπιούτερ, παράγονται εξαιρετικά λεπτομερείς εικόνες όλων σχεδόν των εσωτερικών δομών του σώματος σε λεπτές τομές σαν «φέτες». Τα αποτελέσματα παρέχουν στους γιατρούς τη δυνατότητα να εξετάσουν μέρη του σώματος με την παραμικρή λεπτομέρεια, εντοπίζοντας ασθένειες με τρόπους που δεν είναι εφικτοί μέσω άλλων μεθόδων. Η MRI, λόγου χάρη, είναι μια από τις λίγες απεικονιστικές μεθόδους που μπορούν να διαπεράσουν τα κόκαλα, και συνεπώς αποτελεί εξαίρετο μέσο για την εξέταση του εγκεφάλου και άλλων μαλακών ιστών.

Οι ασθενείς πρέπει να είναι ακίνητοι κατά τη διάρκεια της εξέτασης. Και επειδή αυτή λαβαίνει χώρα καθώς ο ασθενής διέρχεται μέσω ενός κάπως στενού κυλινδρικού τμήματος του μηχανήματος, μερικοί άνθρωποι νιώθουν κλειστοφοβία. Εντούτοις, τα πρόσφατα χρόνια έχουν σχεδιαστεί ανοιχτοί τομογράφοι MRI για ασθενείς που είναι αγχώδεις ή παχύσαρκοι. Φυσικά, στο θάλαμο της εξέτασης δεν επιτρέπεται να έχει κανείς πάνω του μεταλλικά αντικείμενα, όπως στυλό, ρολόγια, κοσμήματα, τσιμπιδάκια για τα μαλλιά και μεταλλικά φερμουάρ, καθώς και πιστωτικές κάρτες ή άλλα αντικείμενα που είναι ευαίσθητα στο μαγνητισμό.

Κίνδυνοι: Αν χρησιμοποιηθεί σκιαγραφικό υγρό, υπάρχει χαμηλός κίνδυνος αλλεργικής αντίδρασης, ο οποίος όμως είναι μικρότερος από εκείνον που εγκυμονεί η χρήση των ιωδιούχων ουσιών οι οποίες χορηγούνται συνήθως για τις ακτινογραφίες και τις τομογραφίες CT. Κατά τα άλλα, η MRI δεν ενέχει κάποιον γνωστό κίνδυνο για τον ασθενή. Ωστόσο, λόγω της επίδρασης του ισχυρού μαγνητικού πεδίου, ασθενείς με ορισμένα χειρουργικά εμφυτεύματα ή λάμες που έχουν τοποθετηθεί εξαιτίας τραυματισμών ενδέχεται να μην μπορούν να υποβληθούν σε αυτή την εξέταση. Επομένως, αν ο γιατρός σάς συστήσει να κάνετε MRI, ενημερώστε τόσο αυτόν όσο και τον αρμόδιο τεχνολόγο για οποιαδήποτε σχετικά προβλήματα.

Οφέλη: Για την MRI δεν χρησιμοποιείται δυνητικά επιβλαβής ακτινοβολία, είναι δε ιδιαίτερα αποτελεσματική στην ανίχνευση ανωμαλιών σε ιστούς, ιδιαίτερα σε αυτούς που καλύπτονται από κόκαλα.

Υπερηχοτομογραφία

Πώς λειτουργεί; Αυτή η τεχνολογία βασίζεται στη χρήση υπερήχων, δηλαδή ηχητικών κυμάτων πέρα από το φάσμα της ανθρώπινης ακοής. Όταν τα κύματα φτάσουν σε κάποιο σημείο όπου υπάρχει αλλαγή στην πυκνότητα του ιστού​—στην επιφάνεια ενός οργάνου, για παράδειγμα—​παράγεται ηχώ. Το κομπιούτερ αναλύει την ηχώ, αποκαλύπτοντας, σε δισδιάστατη ή τρισδιάστατη μορφή, γνωρίσματα του οργάνου, όπως το βάθος, το μέγεθος, το σχήμα και την ομοιογένειά του. Τα κύματα χαμηλής συχνότητας καθιστούν δυνατή την απεικόνιση βαθύτερων τμημάτων του σώματος, ενώ οι πολύ υψηλές συχνότητες επιτρέπουν τη μελέτη επιφανειακών οργάνων όπως είναι τα μάτια και οι στιβάδες του δέρματος, βοηθώντας πιθανώς στη διάγνωση του καρκίνου του δέρματος.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο εξεταστής χρησιμοποιεί μια χειροκίνητη συσκευή που ονομάζεται μορφοτροπέας. Αφού αλείφει το δέρμα με διαυγή γέλη, σαρώνει το σημείο που τον ενδιαφέρει με το μορφοτροπέα, και η προκύπτουσα εικόνα προβάλλεται αμέσως στην οθόνη του κομπιούτερ. Όταν χρειάζεται, ένας μικρός μορφοτροπέας μπορεί να τοποθετηθεί σε καθετήρα και να εισαχθεί σε κάποιο φυσικό άνοιγμα του σώματος για ορισμένες ενδοσκοπικές εξετάσεις.

Η μέθοδος υπερήχων Ντόπλερ είναι ευαίσθητη στην κίνηση και χρησιμοποιείται για την απεικόνιση της ροής του αίματος. Αυτή με τη σειρά της μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμη σε διαγνώσεις που περιλαμβάνουν όργανα και όγκους, που συνήθως έχουν αφύσικα μεγάλη ποσότητα αιμοφόρων αγγείων.

Η υπερηχοτομογραφία βοηθάει τους γιατρούς στη διάγνωση μιας σειράς παθήσεων και στην εξακρίβωση της υποκείμενης αιτίας διαφόρων συμπτωμάτων, από διαταραχές λειτουργίας των καρδιακών βαλβίδων μέχρι την ύπαρξη εξογκωμάτων στο στήθος ή τον έλεγχο της υγείας του εμβρύου. Από την άλλη μεριά, επειδή τα υπερηχητικά κύματα ανακλώνται από τα αέρια, η συγκεκριμένη τεχνολογία έχει περιορισμούς όταν εφαρμόζεται σε ορισμένες περιοχές της κοιλιάς. Επίσης, η ανάλυση ίσως να μην είναι τόσο υψηλή όσο στις άλλες μεθόδους, όπως στην ακτινογραφία.

Κίνδυνοι: Μολονότι η εξέταση με υπερήχους είναι γενικά ασφαλής όταν γίνεται κατάλληλα, πρόκειται για μια μορφή ενέργειας και μπορεί να επιδράσει στη φυσιολογία των ιστών, περιλαμβανομένων και αυτών του αγέννητου μωρού. Επομένως, τα προγεννητικά υπερηχογραφήματα δεν πρέπει να θεωρούνται ακίνδυνα.

Οφέλη: Αυτή η τεχνολογία είναι ευρέως διαθέσιμη, μη επεμβατική και σχετικά φτηνή. Επίσης, παρέχει απεικόνιση πραγματικού χρόνου.

Μελλοντικές Μέθοδοι

Επί του παρόντος, φαίνεται πως η έρευνα επικεντρώνεται στη βελτίωση των ήδη διαθέσιμων τεχνολογιών. Για παράδειγμα, οι ερευνητές σχεδιάζουν τομογράφους MRI που λειτουργούν με πολύ πιο ασθενές μαγνητικό πεδίο από αυτό των σημερινών μηχανημάτων, μειώνοντας έτσι σημαντικά το κόστος. Μια καινούρια τεχνολογία που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι η λεγόμενη μοριακή τομογραφία. Σχεδιασμένη να ανιχνεύει αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα σε μοριακό επίπεδο, αυτή η μέθοδος υπόσχεται πολύ έγκαιρη ανίχνευση και θεραπεία ασθενειών.

Οι απεικονιστικές τεχνολογίες έχουν μειώσει την ανάγκη για πολλές επώδυνες, επικίνδυνες, ακόμη και άσκοπες διαγνωστικές επεμβάσεις. Όταν δε οι απεικονιστικές εξετάσεις οδηγούν σε έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία ασθενειών, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πολύ καλύτερο. Ωστόσο, ο εξοπλισμός είναι ακριβός​—μερικά μηχανήματα κοστίζουν περισσότερο από ένα εκατομμύριο ευρώ.

Ασφαλώς, η πρόληψη των ασθενειών είναι καλύτερη από την ανίχνευση και τη θεραπεία τους. Γι’ αυτό, προσπαθήστε να μείνετε υγιείς μέσω σωστής διατροφής, τακτικής άσκησης, επαρκούς ανάπαυσης και θετικού τρόπου σκέψης. «Η χαρούμενη καρδιά κάνει καλό ως γιατρικό», λέει το εδάφιο Παροιμίες 17:22.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 13]

ΠΟΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ;

Καθημερινά είμαστε εκτεθειμένοι σε ακτινοβολία υποβάθρου, που προέρχεται είτε από κοσμικές ακτίνες από το έξω διάστημα είτε από φυσικές ραδιενεργές ουσίες όπως το αέριο ραδόνιο. Η ακόλουθη σύγκριση μπορεί να σας βοηθήσει να αξιολογήσετε τους κινδύνους που συνδέονται με ορισμένες ιατρικές εξετάσεις. Οι μετρήσεις είναι μέσοι όροι σε μιλιζίβερτ (mSv).

Πεντάωρη πτήση με επιβατηγό αεροπλάνο: 0,03 mSv

Δεκαήμερη έκθεση σε φυσιολογική ακτινοβολία υποβάθρου: 0,1 mSv

Ακτινογραφία δοντιών: 0,04-0,15 mSv

Απλή ακτινογραφία θώρακος: 0,1 mSv

Μαστογραφία: 0,7 mSv

Αξονική τομογραφία θώρακος: 8,0 mSv

Αν χρειάζεται να κάνετε κάποια εξέταση, μη διστάσετε να ζητήσετε από το γιατρό ή τον ακτινολόγο σας συγκεκριμένες πληροφορίες για τα επίπεδα ακτινοβολίας στα οποία θα εκτεθείτε ή για οποιαδήποτε άλλη απορία τυχόν έχετε.

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Ακτίνες Χ

[Εικόνα στη σελίδα 12]

CT

[Ευχαριστίες]

© Philips

[Εικόνα στη σελίδα 12]

PET

[Ευχαριστίες]

Courtesy Alzheimer’s Disease Education and Referral Center, a service of the National Institute on Aging

[Εικόνα στη σελίδα 13]

MRI

[Εικόνα στη σελίδα 14]

Υπέρηχοι