ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Αριστοτέλης
ΠΡΙΝ από 2.300 και πλέον χρόνια, ο Αριστοτέλης συνέβαλε καθοριστικά στους τομείς της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Τα έργα του προσελκύουν επί αιώνες το ενδιαφέρον και έχουν μεταφραστεί και μελετηθεί κατά κόρον. Ο καθηγητής Ιστορίας Τζέιμς ΜακΛάκλαν έγραψε ότι «οι απόψεις του Αριστοτέλη για τη φύση κυριαρχούσαν στην ευρωπαϊκή σκέψη επί περίπου 2.000 χρόνια». Ορισμένες θεωρίες του Αριστοτέλη επηρέασαν ακόμη και διδασκαλίες του Καθολικισμού και του Προτεσταντισμού, καθώς επίσης τον Ισλαμισμό.
Άνθρωπος με Τεράστιο Φάσμα Ενδιαφερόντων
Ο Αριστοτέλης έγραψε για την αστρονομία, τη βιολογία, τη γλώσσα, την ευχαρίστηση, την ηθική, την κίνηση, τη λογική, τον μαγνητισμό, τη μεταφυσική, τη νομοθεσία, την ποίηση, την πολιτική, τη ρητορική, την τέχνη και την ψυχολογία, καθώς και για την ψυχή, την οποία θεωρούσε θνητή. Ωστόσο, είναι γνωστός κυρίως για τα έργα του γύρω από τη βιολογία και τη λογική.
Οι αρχαίοι Έλληνες στοχαστές εξηγούσαν τον φυσικό κόσμο στηριζόμενοι στην ικανότητά τους να παρατηρούν, να εξάγουν συμπεράσματα και να σκέφτονται λογικά. Έχοντας ως αφετηρία όσα θεωρούσαν προφανείς αλήθειες, πίστευαν ότι, αν έκαναν προσεκτικούς συλλογισμούς γύρω από αυτές, θα μπορούσαν να καταλήξουν σε ορθά συμπεράσματα.
Με οδηγό αυτή τη φιλοσοφία, κατέληξαν όντως σε αρκετά βάσιμα συμπεράσματα—όπως ότι το σύμπαν διέπεται από τάξη. Εντούτοις, ένα μεγάλο πρόβλημα ήταν ότι η ικανότητα παρατήρησης που διέθεταν περιοριζόταν σε όσα αντιλαμβάνονταν μόνο με τις αισθήσεις τους—ένας περιορισμός που αποπροσανατόλισε πολλούς ευφυείς ανθρώπους, μεταξύ αυτών και τον Αριστοτέλη. Λόγου χάρη, πίστευαν ότι οι πλανήτες και τα άστρα περιστρέφονται γύρω από τη γη. Εκείνον τον καιρό, αυτό θεωρούνταν αυταπόδεικτη αλήθεια. «Τόσο η λογική όσο και η πείρα φαινόταν να επιβεβαιώνουν την ελληνική θεωρία περί γεωκεντρικού σύμπαντος», δηλώνει το βιβλίο Το Τέλος της Δυτικής Σκέψης (The Closing of the Western Mind).
Αυτή η εσφαλμένη αντίληψη θα είχε ελάχιστο αντίκτυπο αν παρέμενε αποκλειστικά μέσα στα πλαίσια της επιστήμης. Αλλά δεν έμεινε εκεί.
Ο Καθολικισμός Ασπάζεται Απόψεις του Αριστοτέλη
Στη «Χριστιανική» Ευρώπη του Μεσαίωνα, κάποιες από τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη αναδείχτηκαν σε αξιώματα—δηλαδή θεωρούνταν κατά γενική ομολογία ορθές. Διάφοροι Ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι—ιδιαίτερα ο Θωμάς ο Ακινάτης (περ. 1224-1274)—ενσωμάτωσαν κείμενα του Αριστοτέλη στις θεολογικές διδασκαλίες τους. Ως εκ τούτου, η άποψη του Αριστοτέλη ότι η στατική γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος έγινε Καθολικό δόγμα. Αυτή η δοξασία υιοθετήθηκε επίσης από ηγέτες του Προτεσταντισμού όπως ο Καλβίνος και ο Λούθηρος, οι οποίοι έλεγαν ότι έχει Γραφική βάση.—Βλέπε το πλαίσιο «Προσέδιδαν στην Αγία Γραφή Νοήματα που Δεν Υπήρχαν».
Κάποιες από τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη αναδείχτηκαν σε αξιώματα
«Σε μερικούς τομείς διανόησης, [οι διδασκαλίες του Αριστοτέλη] και ο Καθολικισμός έγιναν στην ουσία ένα και το αυτό», ανέφερε ο συγγραφέας Τσαρλς Φρίμαν. Να γιατί έχει ειπωθεί ότι ο Ακινάτης «βάφτισε» τον Αριστοτέλη στην Καθολική πίστη. Στην πραγματικότητα, όμως, «ο Ακινάτης μεταστράφηκε στον αριστοτελισμό», έγραψε ο Φρίμαν. Και σε κάποιον βαθμό, θα προσθέταμε, το ίδιο συνέβη και με την εκκλησία. Ως αποτέλεσμα, ο Ιταλός αστρονόμος και μαθηματικός Γαλιλαίος, που τόλμησε να παρουσιάσει αποδείξεις βάσει παρατήρησης ότι η γη βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τον ήλιο, κλήθηκε ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης και εξαναγκάστηκε να ανακαλέσει.a Η ειρωνεία είναι ότι ο Αριστοτέλης αναγνώριζε πως η επιστημονική γνώση είναι προοδευτική και υπόκειται σε αναθεωρήσεις. Μακάρι να είχαν υιοθετήσει και οι εκκλησίες την ίδια άποψη!
a Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε το άρθρο «Η Σύγκρουση του Γαλιλαίου με την Εκκλησία», στο Ξύπνα! 22 Απριλίου 2003.