Επιστήμη και Αγία Γραφή—Αντιφάσκουν Πράγματι Μεταξύ Τους;

ΟΙ ΣΠΟΡΟΙ της σύγκρουσης μεταξύ του Γαλιλαίου και της Καθολικής Εκκλησίας είχαν σπαρθεί αιώνες προτού γεννηθούν ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος. Η γεωκεντρική άποψη για το σύμπαν υιοθετήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες και έγινε πασίγνωστη χάρη στον φιλόσοφο Αριστοτέλη (384-322 Π.Κ.Χ.) και στον αστρονόμο-αστρολόγο Πτολεμαίο (δεύτερος αιώνας Κ.Χ.).a

Η αντίληψη του Αριστοτέλη για το σύμπαν επηρεάστηκε από τον τρόπο σκέψης του μαθηματικού και φιλόσοφου Πυθαγόρα (έκτος αιώνας Π.Κ.Χ.). Υιοθετώντας την άποψη του Πυθαγόρα ότι ο κύκλος και η σφαίρα αποτελούν τέλεια σχήματα, ο Αριστοτέλης πίστευε ότι οι ουρανοί είναι μια σειρά από σφαίρες οι οποίες βρίσκονται η μία μέσα στην άλλη, όπως οι στρώσεις ενός κρεμμυδιού. Κάθε στρώση αποτελείται από κρύσταλλο και η γη βρίσκεται στο κέντρο. Τα άστρα κινούνται κυκλικά, και αυτό που τα κινεί είναι η εξωτερική σφαίρα, η έδρα της θεϊκής δύναμης. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε επίσης ότι ο ήλιος και τα άλλα ουράνια σώματα είναι τέλεια, απαλλαγμένα από οποιεσδήποτε κηλίδες, και δεν υπόκεινται σε μεταβολές.

Η μεγαλεπήβολη κοσμοθεωρία του Αριστοτέλη ήταν προϊόν της φιλοσοφίας, όχι της επιστήμης. Ο ίδιος πίστευε ότι μια κινούμενη γη θα ήταν ενάντια στην κοινή λογική. Απέρριπτε επίσης την ιδέα περί ύπαρξης κενού, ή διαστήματος, πιστεύοντας ότι, αν η γη κινούνταν, θα υφίστατο τριβές και θα σταματούσε να κινείται εφόσον δεν θα ασκούνταν κάποια συνεχής δύναμη. Επειδή η αντίληψη του Αριστοτέλη φαινόταν λογική μέσα στα πλαίσια της γνώσης που υπήρχε τότε, διατηρήθηκε με τη βασική της μορφή επί 2.000 χρόνια περίπου. Ακόμη και το 16ο αιώνα, ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Μποντέν εξέφρασε εκείνη τη δημοφιλή άποψη όταν δήλωσε: «Κανένας λογικός άνθρωπος, ή με στοιχειώδεις γνώσεις φυσικής, δεν θα σκεφτόταν ποτέ ότι η γη, όντας βαριά και δυσκίνητη . . . , περιστρέφεται με αστάθεια . . . γύρω από το κέντρο της και γύρω από τον ήλιο, διότι με το παραμικρό τράνταγμα της γης θα βλέπαμε να γκρεμίζονται πόλεις και φρούρια, κωμοπόλεις και βουνά».

Η Εκκλησία Υιοθετεί τις Απόψεις του Αριστοτέλη

Ένα ακόμη βήμα που οδήγησε στην αντιπαράθεση μεταξύ του Γαλιλαίου και της εκκλησίας έγινε το 13ο αιώνα και περιλάμβανε τον Καθολικό συγγραφέα Θωμά τον Ακινάτη (1225-1274). Ο Ακινάτης έτρεφε βαθύ σεβασμό για τον Αριστοτέλη, στον οποίο αναφερόταν αποκαλώντας τον Ο Φιλόσοφος. Ο Ακινάτης αγωνίστηκε πέντε χρόνια για να συγχωνεύσει τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη με τις διδασκαλίες της εκκλησίας. Την εποχή του Γαλιλαίου, λέει ο Γουέιντ Ρόουλαντ στο βιβλίο του Το Λάθος του Γαλιλαίου (Galileo’s Mistake), «η αφομοιωμένη στη θεολογία του Ακινάτη διδασκαλία του Αριστοτέλη είχε ήδη γίνει θεμελιώδες δόγμα της Εκκλησίας της Ρώμης». Να θυμάστε, επίσης, ότι εκείνες τις ημέρες δεν υπήρχε επιστημονική κοινότητα με τη σημερινή της έννοια. Η εκπαίδευση βρισκόταν ως επί το πλείστον στα χέρια της εκκλησίας. Εκείνοι που θεωρούνταν αυθεντίες στη θρησκεία θεωρούνταν συνήθως αυθεντίες και στην επιστήμη.

Τώρα είχε πλέον στηθεί το σκηνικό για την αντιπαράθεση μεταξύ της εκκλησίας και του Γαλιλαίου. Ακόμη και πριν ασχοληθεί με την αστρονομία, ο Γαλιλαίος είχε γράψει μια διατριβή σχετικά με την κίνηση. Η διατριβή αυτή αμφισβήτησε πολλές εικασίες που έγιναν από τον πολυσέβαστο Αριστοτέλη. Εντούτοις, η σταθερή υποστήριξη της ηλιοκεντρικής αντίληψης από μέρους του Γαλιλαίου και ο ισχυρισμός του ότι εναρμονίζεται με την Αγία Γραφή ήταν αυτό που οδήγησε στη δίκη του από την Ιερά Εξέταση το 1633.

Στην υπεράσπισή του, ο Γαλιλαίος επιβεβαίωσε την ισχυρή του πίστη στην Αγία Γραφή ως τον εμπνευσμένο Λόγο του Θεού. Επίσης πρόβαλε το επιχείρημα ότι οι Γραφές γράφτηκαν για συνηθισμένους ανθρώπους και ότι οι Γραφικές αναφορές στη φαινομενική κίνηση του ήλιου δεν πρέπει να ερμηνεύονται κυριολεκτικά. Τα επιχειρήματά του έπεσαν στο κενό. Επειδή ο Γαλιλαίος απέρριψε μια ερμηνεία της Γραφής βασισμένη στην ελληνική φιλοσοφία, καταδικάστηκε! Χρειάστηκε να φτάσει το έτος 1992 για να παραδεχτεί επίσημα η Καθολική Εκκλησία ότι είχε κρίνει άδικα τον Γαλιλαίο.

Μαθήματα που Παίρνουμε

Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτά τα γεγονότα; Κατ’ αρχάς, ο Γαλιλαίος δεν αμφέβαλλε για την Αγία Γραφή. Απεναντίας, αμφισβήτησε τις διδασκαλίες της εκκλησίας. Κάποιος θρησκευτικός συγγραφέας παρατήρησε: «Όπως φαίνεται, το μάθημα που παίρνουμε από τον Γαλιλαίο δεν είναι ότι η Εκκλησία ήταν υπερβολικά προσκολλημένη στις Βιβλικές αλήθειες, αλλά μάλλον ότι δεν ήταν αρκετά προσκολλημένη». Επιτρέποντας στην ελληνική φιλοσοφία να επηρεάσει τη θεολογία της, η εκκλησία ενέδωσε στην παράδοση αντί να ακολουθήσει τις διδασκαλίες της Αγίας Γραφής.

Όλα αυτά φέρνουν στο νου τη Γραφική προειδοποίηση: «Να προσέχετε: Ίσως υπάρξει κάποιος που θα σας αρπάξει ως λεία του μέσω της φιλοσοφίας και της κενής απάτης σύμφωνα με την παράδοση των ανθρώπων, σύμφωνα με τα στοιχειώδη πράγματα του κόσμου και όχι σύμφωνα με τον Χριστό».—Κολοσσαείς 2:8.

Ακόμη και σήμερα, πολλοί στο Χριστιανικό κόσμο συνεχίζουν να ασπάζονται θεωρίες και φιλοσοφίες που αντιφάσκουν με την Αγία Γραφή. Ένα παράδειγμα είναι η θεωρία του Δαρβίνου σχετικά με την εξέλιξη, την οποία έχουν αποδεχτεί αντί για την αφήγηση της Γένεσης περί δημιουργίας. Κατά συνέπεια, με αυτή την αντικατάσταση οι εκκλησίες έχουν αναγάγει τον Δαρβίνο σε σύγχρονο Αριστοτέλη και την εξέλιξη σε άρθρο πίστης.b

Η Αληθινή Επιστήμη Εναρμονίζεται με την Αγία Γραφή

Τα προαναφερθέντα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτρέπουν το ενδιαφέρον για την επιστήμη. Μάλιστα, η ίδια η Αγία Γραφή μάς προσκαλεί να μάθουμε για το έργο των χεριών του Θεού και να διακρίνουμε τις εκπληκτικές ιδιότητές του σε ό,τι βλέπουμε. (Ησαΐας 40:26· Ρωμαίους 1:20) Βέβαια, η Αγία Γραφή δεν ισχυρίζεται ότι διδάσκει επιστήμη. Τουναντίον, αποκαλύπτει τους κανόνες του Θεού, πτυχές της προσωπικότητάς του που η δημιουργία από μόνη της δεν μπορεί να διδάξει, καθώς και το σκοπό του για τους ανθρώπους. (Ψαλμός 19:7-11· 2 Τιμόθεο 3:16) Ωστόσο, όταν η Αγία Γραφή αναφέρεται σε φυσικά φαινόμενα, είναι πάντοτε ακριβής. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος είπε: «Τόσο η Αγία Γραφή όσο και η φύση προέρχονται από το Θεϊκό Λόγο . . . Δύο αλήθειες ποτέ δεν μπορούν να αντιφάσκουν μεταξύ τους». Εξετάστε τα ακόλουθα παραδείγματα.

Ακόμη πιο ουσιώδες από την κίνηση των άστρων και των πλανητών είναι το γεγονός ότι όλη η ύλη στο σύμπαν διέπεται από νόμους, όπως ο νόμος της βαρύτητας. Την αρχαιότερη γνωστή μη Βιβλική αναφορά στους φυσικούς νόμους την έκανε ο Πυθαγόρας, ο οποίος πίστευε ότι το σύμπαν μπορούσε να εξηγηθεί με αριθμούς. Δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα, ο Γαλιλαίος, ο Κέπλερ και ο Νεύτων απέδειξαν τελικά ότι η ύλη διέπεται από λογικούς νόμους.

Η αρχαιότερη Βιβλική αναφορά σε φυσικό νόμο βρίσκεται στο βιβλίο του Ιώβ. Περίπου το 1600 Π.Κ.Χ., ο Θεός ρώτησε τον Ιώβ: «Μήπως γνωρίζεις τα νομοθετήματα [ή τους νόμους] των ουρανών;» (Ιώβ 38:33) Το βιβλίο του Ιερεμία, το οποίο γράφτηκε τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ., αναφέρεται στον Ιεχωβά ως τον Δημιουργό “των νομοθετημάτων της σελήνης και των άστρων” καθώς και “των νομοθετημάτων του ουρανού και της γης”. (Ιερεμίας 31:35· 33:25) Με βάση αυτές τις δηλώσεις, ο Βιβλικός σχολιαστής Τζ. Ρόλινσον παρατήρησε: «Το γεγονός ότι ο υλικός κόσμος διέπεται συνολικά από νόμους προβάλλεται τόσο έντονα από τους συγγραφείς των ιερών γραφών όσο και από τη σύγχρονη επιστήμη».

Αν χρησιμοποιήσουμε τον Πυθαγόρα ως σημείο αναφοράς, η δήλωση στο βιβλίο του Ιώβ προηγούνταν περίπου χίλια χρόνια από την εποχή της. Να θυμάστε ότι ο σκοπός της Αγίας Γραφής δεν είναι απλώς να αποκαλύψει φυσικά γεγονότα, αλλά πρωτίστως να μας εντυπώσει το ότι ο Ιεχωβά είναι ο Δημιουργός όλων των πραγμάτων—εκείνος που μπορεί να δημιουργεί φυσικούς νόμους.—Ιώβ 38:4, 12· 42:1, 2.

Ένα άλλο παράδειγμα που μπορούμε να εξετάσουμε είναι ότι τα νερά της γης υφίστανται κυκλική κίνηση που ονομάζεται κύκλος του νερού, ή αλλιώς υδρολογικός κύκλος. Για να το θέσουμε απλά, το νερό εξατμίζεται από τη θάλασσα, σχηματίζει σύννεφα, πέφτει στη γη και τελικά επιστρέφει στη θάλασσα. Η αρχαιότερη σωζόμενη μη Βιβλική αναφορά σε αυτόν τον κύκλο ανάγεται στον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ. Εντούτοις, οι Βιβλικές δηλώσεις προηγούνται κατά εκατοντάδες χρόνια. Παραδείγματος χάρη, τον 11ο αιώνα Π.Κ.Χ., ο Βασιλιάς Σολομών του Ισραήλ έγραψε: «Όλοι οι χείμαρροι χύνονται στη θάλασσα, όμως η θάλασσα δεν γεμίζει. Στον τόπο όπου χύνονται οι χείμαρροι, εκεί επιστρέφουν για να εκχυθούν».—Εκκλησιαστής 1:7.

Παρόμοια, περίπου το 800 Π.Κ.Χ. ο προφήτης Αμώς, ένας ταπεινός ποιμένας και γεωργός, έγραψε ότι ο Ιεχωβά είναι «Αυτός που καλεί τα νερά της θάλασσας για να τα χύσει στην επιφάνεια της γης». (Αμώς 5:8) Χωρίς να χρησιμοποιούν περίπλοκη, εξειδικευμένη ορολογία, τόσο ο Σολομών όσο και ο Αμώς περιέγραψαν με ακρίβεια τον κύκλο του νερού, ο καθένας από κάπως διαφορετική οπτική γωνία.

Η Αγία Γραφή αναφέρει επίσης ότι ο Θεός «κρεμάει τη γη στο τίποτα», ή «κάνει τη γη να αιωρείται στο κενό», σύμφωνα με τη Νέα Αγγλική Βίβλο (The New English Bible). (Ιώβ 26:7) Λαβαίνοντας υπόψη τη γνώση που ήταν διαθέσιμη το 1600 Π.Κ.Χ., περίπου τότε που ειπώθηκαν αυτά τα λόγια, μόνο κάποιος ξεχωριστός άνθρωπος θα ήταν δυνατόν να ισχυριστεί ότι ένα στερεό αντικείμενο μπορεί να παραμείνει μετέωρο στο διάστημα χωρίς καμιά φυσική υποστήριξη. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ακόμα και ο Αριστοτέλης απέρριπτε την αντίληψη περί κενού, αν και έζησε 1.200 και πλέον χρόνια αργότερα!

Δεν σας εκπλήσσει το γεγονός ότι η Αγία Γραφή κάνει τέτοιες ακριβείς δηλώσεις—μάλιστα δε παρά τις εσφαλμένες, και ωστόσο φαινομενικά λογικοφανείς, αντιλήψεις εκείνης της εποχής; Για τους σκεπτόμενους ανθρώπους, αυτή είναι μια ακόμη απόδειξη της θεοπνευστίας της Αγίας Γραφής. Είναι, λοιπόν, ένδειξη σοφίας να μην επηρεαζόμαστε εύκολα από κάθε διδασκαλία ή θεωρία που αντιφάσκει με το Λόγο του Θεού. Όπως έχει δείξει επανειλημμένα η ιστορία, οι ανθρώπινες φιλοσοφίες, ακόμη και εκείνες που πηγάζουν από μεγάλες διάνοιες, έρχονται και παρέρχονται, ενώ «τα λόγια του Ιεχωβά διαμένουν για πάντα».—1 Πέτρου 1:25.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 6]

Η Στάση των Προτεσταντών

Οι ηγέτες της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης καταφέρθηκαν και αυτοί εναντίον της ηλιοκεντρικής αντίληψης. Μεταξύ αυτών ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος (1483-1546), ο Φίλιππος Μελάγχθων (1497-1560) και ο Ιωάννης Καλβίνος (1509-1564). Ο Λούθηρος είπε σχετικά με τον Κοπέρνικο: «Αυτός ο ανόητος θέλει να ανατρέψει ολόκληρη την επιστήμη της αστρονομίας».

Οι μεταρρυθμιστές βάσιζαν τον ισχυρισμό τους στην κυριολεκτική ερμηνεία ορισμένων Γραφικών περικοπών, όπως η αφήγηση στο 10ο κεφάλαιο του βιβλίου του Ιησού του Ναυή, η οποία αναφέρει ότι ο ήλιος και η σελήνη “έμειναν ακίνητα”.c Γιατί κράτησαν οι Μεταρρυθμιστές αυτή τη στάση; Το βιβλίο Το Λάθος του Γαλιλαίου (Galileo’s Mistake) εξηγεί ότι, ενώ η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση έσπασε τον παπικό ζυγό, απέτυχε να «αποτινάξει την ουσιαστική εξουσία» του Αριστοτέλη και του Θωμά του Ακινάτη, των οποίων οι απόψεις ήταν «αποδεκτές και από τους Καθολικούς και από τους Προτεστάντες».

[Υποσημείωση]

[Εικόνες]

Λούθηρος

Καλβίνος

[Ευχαριστίες]

Από το βιβλίο Servetus and Calvin, 1877

[Εικόνα στη σελίδα 4]

Αριστοτέλης

[Ευχαριστίες]

Από το βιβλίο A General History for Colleges and High Schools, 1900

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Θωμάς ο Ακινάτης

[Ευχαριστίες]

Από το βιβλίο Encyclopedia of Religious Knowledge, 1855

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Ισαάκ Νεύτων

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Πριν από 3.000 και πλέον χρόνια, η Αγία Γραφή περιέγραψε τον κύκλο του νερού της γης