Κεφάλαιο 13
Ένστικτο—Σοφία Προγραμματισμένη Πριν από τη Γέννηση
1. Ποια ήταν τα σχόλια του Δαρβίνου σχετικά με το ένστικτο;
«ΠΟΛΛΑ ένστικτα είναι τόσο θαυμαστά ώστε η ανάπτυξή τους θα παρουσιάσει πιθανώς στον αναγνώστη δυσκολία ικανή να ανατρέψει ολόκληρη τη θεωρία μου», έγραψε ο Δαρβίνος. Είναι φανερό ότι διαισθάνθηκε πως το ένστικτο ήταν μια αναπάντητη δυσκολία, επειδή η επόμενη πρότασή του ήταν: «Πρέπει να αναφέρω εδώ ότι με κανέναν τρόπο δεν ασχολούμαι με την προέλευση των διανοητικών δυνάμεων, όπως ακριβώς δεν ασχολούμαι και με την προέλευση της ίδιας της ζωής».1
2. Πώς βλέπουν μερικοί επιστήμονες σήμερα το ένστικτο;
2 Οι επιστήμονες σήμερα δεν έχουν πλησιάσει την εξήγηση του ένστικτου περισσότερο από ό,τι ο Δαρβίνος. Ένας εξελικτής λέει: «Το ολοφάνερο γεγονός είναι ότι ο γενετικός μηχανισμός δεν παρέχει την παραμικρή ένδειξη ότι μπορεί να μεταβιβάσει εξειδικευμένα πρότυπα συμπεριφοράς. . . . Όταν ρωτάμε τους εαυτούς μας πώς πρωτοεμφανίστηκε κάποιο ενστικτώδες πρότυπο συμπεριφοράς και πώς έγινε μόνιμο μέρος των κληρονομικών χαρακτηριστικών δεν έχουμε καμιά απάντηση».2
3, 4. Τι έχει να πει ένα βιβλίο για το πώς άρχισε το ένστικτο της αποδήμησης, και γιατί υστερεί η εξήγησή του;
3 Ωστόσο ένα βιβλίο με μεγάλη κυκλοφορία που μιλάει για τα πουλιά, ανόμοια με τον Δαρβίνο και άλλους εξελικτές, δεν βλέπει καμιά δυσκολία στο να εξηγήσει ένα από τα πιο μυστηριώδη ένστικτα—αυτό που σχετίζεται με την αποδήμηση. Λέει: «Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι αυτό έγινε με εξελικτική διεργασία: πουλιά που προέρχονταν από θερμά κλίματα πιθανώς πέταξαν σε άλλες περιοχές αναζητώντας τροφή».3
4 Μπορεί μια τέτοια υπεραπλουστευμένη απάντηση να εξηγήσει τα καταπληκτικά επιτεύγματα πολλών αποδημητικών πουλιών; Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι όλες αυτές οι εμπειρικές περιπλανήσεις και οι επίκτητοι τρόποι συμπεριφοράς δεν αποτελούν στοιχεία ενσωματωμένα στο γενετικό κώδικα και γι’ αυτό δεν κληρονομούνται από τους απογόνους. Η αποδήμηση είναι κατά γενική ομολογία ενστικτώδης και «ανεξάρτητη από προγενέστερες εμπειρίες».4 Εξετάστε μερικά παραδείγματα.
Φοβερά Επιτεύγματα των Αποδημητικών Ζώων
5. Ποιες αποδημήσεις κάνουν τις αρκτικές στέρνες πρωταθλητές των μεγάλων αποστάσεων, και ποια ερώτηση θέτει ένας επιστήμονας;
5 Οι πρωταθλητές των μεγάλων αποστάσεων είναι οι αρκτικές στέρνες. Ενώ οι φωλιές τους είναι βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, στο τέλος του καλοκαιριού πετούν νότια για να περάσουν το καλοκαίρι στην Ανταρκτική, στις παγωμένες περιοχές κοντά στο Νότιο Πόλο. Μπορεί να κάνουν το γύρο ολόκληρης της Ανταρκτικής ηπείρου προτού ξεκινήσουν για το βορρά για να επιστρέψουν στην Αρκτική. Έτσι, συμπληρώνουν την ετήσια αποδήμησή τους διανύοντας μια απόσταση περίπου 35.000 χιλιομέτρων. Άφθονα αποθέματα τροφής είναι διαθέσιμα και στις δυο πολικές περιοχές, έτσι ένας επιστήμονας θέτει την ερώτηση: «Πώς ανακάλυψαν ότι υπάρχουν τέτοια αποθέματα που είναι τόσο απομακρυσμένα το ένα από το άλλο;»5 Η εξέλιξη δεν έχει δώσει κάποια απάντηση.
6, 7. Τι φαίνεται παράξενο στην αποδήμηση της μελανοκέφαλης συλβίας και ποιες ερωτήσεις μας οδηγούν να αναγνωρίσουμε το μέγεθος του επιτεύγματός της;
6 Το ίδιο ανεξήγητη για την εξέλιξη είναι και η αποδήμηση της μελανοκέφαλης συλβίας. Ζυγίζει μόνο 20 γραμμάρια. Ωστόσο, το φθινόπωρο ταξιδεύει από την Αλάσκα στην ανατολική ακτή του Καναδά ή στη Νέα Αγγλία, καταβροχθίζει τροφή, αποθηκεύει λίπος και ύστερα περιμένει ένα ψυχρό μέτωπο αέρα. Μόλις έρθει το ρεύμα, το πουλί ξεκινάει. Ο τελικός του προορισμός είναι η Νότια Αμερική, αλλά πρώτα κατευθύνεται προς την Αφρική. Εκεί, πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό, πετώντας σε ύψος περίπου 6.000 μέτρων, διαλέγει έναν ευνοϊκό άνεμο που το επιστρέφει προς τη Νότια Αμερική.
7 Πώς γνωρίζει η συλβία ότι πρέπει να περιμένει το ψυχρό μέτωπο αέρα και ότι αυτό σημαίνει καλό καιρό και ούριο άνεμο; Πώς γνωρίζει ότι πρέπει να ανεβαίνει ολοένα πιο ψηλά, όπου ο αέρας είναι αραιότερος και ψυχρός και έχει κατά 50 τοις εκατό λιγότερο οξυγόνο; Πώς γνωρίζει ότι μόνο τόσο ψηλά φυσάει ο πλάγιος άνεμος που θα την φέρει στη Νότια Αμερική; Πώς γνωρίζει ότι πρέπει να πετάξει προς την Αφρική ώστε να μπορέσει αυτός ο άνεμος να την παρασύρει προς τα νοτιοδυτικά; Η μελανοκέφαλη συλβία δεν έχει συνειδητή γνώση για οποιοδήποτε από αυτά τα πράγματα. Σ’ αυτό το ταξίδι των 4.000 σχεδόν χιλιομέτρων, πάνω από θάλασσες χωρίς ίχνη, πετώντας επί τρεις ή τέσσερις μέρες και νύχτες, καθοδηγείται μόνο από το ένστικτο.
8. Ποια πρόσθετα αποδημητικά επιτεύγματα αναφέρονται εδώ;
8 Οι λευκοί πελαργοί περνούν το καλοκαίρι στην Ευρώπη αλλά πετούν σε απόσταση 13.000 χιλιομέτρων για να περάσουν το χειμώνα στη Νότια Αφρική. Ο χρυσός χαραδριός ταξιδεύει από την Αρκτική τούντρα στις πάμπες της Αργεντινής. Ορισμένες τρύγγες κατά την αποδήμησή τους πηγαίνουν στο άκρο της Νότιας Αμερικής, χίλια πεντακόσια χιλιόμετρα πέρα από τις πάμπες. Οι νουμήνιοι με τα σκληρά πόδια πετούν από την Αλάσκα στην Ταϊτή και σε άλλα νησιά, διανύοντας μέχρι 10.000 χιλιόμετρα πάνω από τον ανοιχτό ωκεανό. Πετώντας για μια πολύ μικρότερη απόσταση αλλά εξίσου αξιοσημείωτη, αν λάβουμε υπόψη το μέγεθός του, το σελασφόρο κολίβριο ο πυρρός, βάρους τριών γραμμαρίων, στην αποδήμησή του που καλύπτει 1.000 χιλιόμετρα διασχίζει τον Κόλπο του Μεξικού, χτυπώντας τα μικροσκοπικά του φτερά μέχρι 75 φορές το δευτερόλεπτο επί 25 ώρες. Πάνω από έξι εκατομμύρια χτυπήματα των φτερών του χωρίς διακοπή!
9. (α) Τι δείχνει ότι οι ικανότητες αποδήμησης δεν μαθαίνονται αλλά πρέπει να είναι προγραμματισμένες πριν από τη γέννηση; (β) Ποια πειράματα με έναν κοινό πουφφίνο και με ταχυδρομικά περιστέρια δείχνουν ότι αυτά τα πουλιά είναι επιτήδειοι πλοηγοί;
9 Πολλές αποδημήσεις γίνονται για πρώτη φορά από νεαρά πουλιά που δεν συνοδεύονται από τα ενήλικα. Οι νεαροί κούκοι της Νέας Ζηλανδίας, με τη μεγάλη ουρά, ταξιδεύουν 6.500 χιλιόμετρα προς τα νησιά του Ειρηνικού για να ενωθούν με τους γονείς τους που είχαν πάει εκεί νωρίτερα. Οι πουφφίνοι οι κοινοί αποδημούν από την Ουαλλία στη Βραζιλία αφήνοντας πίσω τα μικρά τους, που τους ακολουθούν όταν είναι σε θέση να πετάξουν. Ένα από αυτά έκανε το ταξίδι σε 16 μέρες, που αναλογεί 740 χιλιόμετρα τη μέρα. Έναν κοινό πουφφίνο τον πήγαν από την Ουαλλία στη Βοστώνη, πολύ πιο μακριά από την κανονική του μεταναστευτική πορεία. Ωστόσο επέστρεψε στη φωλιά του στην Ουαλλία, που βρισκόταν 5.100 χιλιόμετρα μακριά, σε 12 1/2 μέρες. Ταχυδρομικά περιστέρια, που τα απομάκρυναν 1.000 χιλιόμετρα από τον τόπο τους προς μια τυχαία κατεύθυνση, γύρισαν στους περιστερώνες τους σε μια μέρα.
10. Ποιο πείραμα έδειξε τις ικανότητες πλοήγησης των πιγκουίνων της Αδελίας;
10 Ένα τελευταίο παράδειγμα: πουλιά που δεν πετούν αλλά περπατούν και κολυμπούν. Εξετάστε τους πιγκουίνους της Αδελίας. Όταν τους απομάκρυναν 2.000 χιλιόμετρα μακριά από τις φωλιές τους και μετά τους άφησαν ελεύθερους, προσανατολίστηκαν σύντομα και ξεκίνησαν σε ευθεία γραμμή, όχι για τις φωλιές από τις οποίες τους πήραν, αλλά για την ανοιχτή θάλασσα και για τροφή. Από τη θάλασσα τελικά επέστρεψαν στις φωλιές τους. Περνούν τους σχεδόν ολοσκότεινους χειμώνες στη θάλασσα. Αλλά πώς προσανατολίζονται οι πιγκουίνοι στη διάρκεια του σκοτεινού χειμώνα; Κανένας δεν γνωρίζει.
11. Τι απαιτείται από τα πουλιά για να εκτελέσουν τέτοια καταπληκτικά κατορθώματα πλοήγησης;
11 Πώς τα πουλιά πετυχαίνουν αυτά τα επιτεύγματα πλοήγησης; Τα πειράματα δείχνουν ότι μπορεί να χρησιμοποιούν τον ήλιο και τα άστρα. Φαίνεται ότι έχουν εσωτερικά ρολόγια για να εναρμονίζονται με την κίνηση αυτών των ουράνιων σωμάτων. Αλλά τι γίνεται όταν ο ουρανός είναι συννεφιασμένος; Τουλάχιστον μερικά πουλιά έχουν έμφυτες μαγνητικές πυξίδες τις οποίες χρησιμοποιούν σε αυτές τις περιπτώσεις. Αλλά χρειάζονται περισσότερα από την κατεύθυνση της πυξίδας. Χρειάζονται ένα «χάρτη» στο κεφάλι τους, με σημειωμένους τους τόπους αναχώρησης και προορισμού. Και η πορεία πρέπει να είναι σημειωμένη πάνω στο χάρτη, αφού σπάνια είναι αυτή μια ευθεία γραμμή. Αλλά τίποτα δεν θα ήταν βοηθητικό αν δεν γνώριζαν τη θέση τους πάνω στο χάρτη! Ο κοινός πουφφίνος έπρεπε να γνωρίζει πού βρισκόταν όταν αφέθηκε ελεύθερος στη Βοστώνη για να προσδιορίσει την κατεύθυνση προς την Ουαλλία. Το ταχυδρομικό περιστέρι έπρεπε να γνωρίζει πού το είχαν πάει προτού μπορέσει να εξακριβώσει το δρόμο προς τον περιστερώνα του.
12. (α) Τι είπε ο Ιερεμίας για την αποδήμηση, πότε το είπε, και γιατί αυτό είναι αξιοσημείωτο; (β) Γιατί μπορεί ποτέ να μη μάθουμε όλες τις λεπτομέρειες για την αποδήμηση;
12 Μέχρι και τον Μεσαίωνα πολλοί αμφισβητούσαν το γεγονός της εκτεταμένης αποδήμησης των πουλιών, αλλά η Αγία Γραφή μίλησε γι’ αυτό τον έκτο αιώνα π.Χ.: «Ο πελαργός, το πτηνόν αυτό του ουρανού, γνωρίζει τους καιρούς της μεταναστεύσεώς του. Η τρυγόνα και το χελιδόνι, τα στρουθία του αγρού, γνωρίζουν τους καιρούς της επιστροφής των». Μέχρι τώρα πολλά έχουν γίνει γνωστά, αλλά και πολλά παραμένουν μυστηριώδη. Είτε μας αρέσει είτε όχι, αυτό που λέει η Αγία Γραφή είναι αληθινό: «Την αίσθησιν του χρόνου έδωκεν ο Θεός εις την διάνοιαν των ανθρώπων. Δεν επέτρεψεν όμως ο Θεός και ούτε ημπορεί ο άνθρωπος να κατανοήση το έργον του Θεού από αρχής μέχρι τέλους».—Ιερεμίας 8:7, Απόδοση Ι. Θ. Κολιτσάρα· Εκκλησιαστής 3:11, Απόδοση Ι. Θ. Κολιτσάρα.
Άλλοι Ταξιδευτές
13. Εκτός από τα πουλιά, ποια είναι μερικά άλλα ζώα που αποδημούν;
13 Οι τάρανδοι της Αλάσκας αποδημούν πηγαίνοντας 1.350 χιλιόμετρα προς τα νότια το χειμώνα. Πολλές φάλαινες ταξιδεύουν πάνω από 9.000 χιλιόμετρα από τον Αρκτικό Ωκεανό μέχρι την Ανταρκτική και επιστρέφουν. Οι θαλάσσιοι λέοντες αποδημούν μεταξύ των Νησιών Πριμπιλόφ και της νότιας Καλιφόρνιας, που απέχουν μεταξύ τους 4.800 χιλιόμετρα. Οι πράσινες θαλάσσιες χελώνες ναυσιπλοούν από τις ακτές της Βραζιλίας στο μικροσκοπικό Νησί Ασενσιόν, 2.200 χιλιόμετρα έξω στον Ατλαντικό Ωκεανό, και μετά επιστρέφουν. Μερικά καβούρια αποδημούν μέχρι 240 χιλιόμετρα στον πυθμένα του ωκεανού. Οι σολομοί αφήνουν τα ποτάμια που εκκολάφτηκαν και περνούν μερικά χρόνια στον ανοιχτό ωκεανό, και μετά επιστρέφουν διανύοντας εκατοντάδες χιλιόμετρα ακριβώς στα ίδια ποτάμια όπου γεννήθηκαν. Τα νεαρά χέλια που γεννιούνται στη Θάλασσα των Σαργασσών στον Ατλαντικό περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε ποτάμια γλυκού νερού στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, αλλά επιστρέφουν στη Θάλασσα των Σαργασσών για να γεννήσουν τα αβγά τους.
14. Τι το καταπληκτικό υπάρχει στην αποδήμηση των πεταλούδων δαναΐδων και ποιο μυστήριο παραμένει άλυτο;
14 Οι πεταλούδες δαναΐδες φεύγουν από τον Καναδά το φθινόπωρο και πολλές παραχειμάζουν στην Καλιφόρνια ή στο Μεξικό. Μερικές πτήσεις ξεπερνούν τα 3.000 χιλιόμετρα· μια πεταλούδα κάλυψε 130 χιλιόμετρα μέσα σε μια μέρα. Καταφεύγουν σε προστατευτικά δέντρα—στα ίδια άλση, ακόμη και στα ίδια δέντρα κάθε χρόνο. Αλλά όχι οι ίδιες πεταλούδες! Στο ταξίδι της επιστροφής την άνοιξη αφήνουν τα αβγά τους σε γαλακτοφόρα φυτά. Οι νέες πεταλούδες που αναπαράχτηκαν με αυτό τον τρόπο συνεχίζουν την προς βορρά αποδήμησή τους και το επόμενο φθινόπωρο κάνουν το ίδιο ταξίδι των 3.000 χιλιομέτρων που έκαναν οι γονείς τους προς τα νότια, καλύπτοντας τα ίδια άλση δέντρων. Το βιβλίο The Story of Pollination (Η Ιστορία της Γονιμοποίησης) σχολιάζει: «Οι πεταλούδες που έρχονται νότια το φθινόπωρο είναι νεαρά άτομα που ποτέ προηγουμένως δεν είχαν δει τους τόπους όπου παραχειμάζουν. Το τι τις κάνει ικανές να βρίσκουν αυτούς τους τόπους είναι ακόμη ένα από τα ακατανόητα μυστήρια της Φύσης».6
15. Ποια μόνο λέξη απαντά πολλές ερωτήσεις για τη σοφία των ζώων;
15 Η ενστικτώδης σοφία δεν περιορίζεται στην αποδήμηση. Λίγα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποδεικνύουν αυτό το σημείο.
Πώς μπορούν εκατομμύρια τυφλοί τερμίτες να συγχρονίζουν τις εργασίες τους για να οικοδομήσουν και να φτιάξουν σύστημα κλιματισμού για τις πολύπλοκες κατασκευές τους; Ένστικτο.
Πώς γνωρίζει η προνύμφη του σκόρου τα διάφορα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει για να γονιμοποιήσει σταυρωτά τα λουλούδια του φυτού γιούκα, μια διαδικασία που μπορεί να καταλήξει στη δημιουργία νέων φυτών γιούκα και νέων σκόρων; Ένστικτο.
Πώς μπορεί η αράχνη που ζει στον «καταδυτικό κώδωνά» της κάτω από το νερό να γνωρίζει ότι, όταν το οξυγόνο έχει τελειώσει, πρέπει να κάνει μια τρύπα στον κώδωνα που βρίσκεται κάτω από το νερό, να απελευθερώσει τον παλιό αέρα, να επισκευάσει την τρύπα και να κατεβάσει μια νέα προμήθεια καθαρού αέρα; Ένστικτο.
Πώς γνωρίζει το σκαθάρι χρυσομήλη της μιμόζας ότι πρέπει να αφήσει τα αβγά του κάτω από τη φλούδα των κλαδιών της μιμόζας, να πλησιάσει περίπου 30 εκατοστά προς τον κορμό του δέντρου και να κόψει τη φλούδα ολόγυρα για να ξεραθεί το κλαδί, γιατί τα αβγά του δεν θα μπορέσουν να εκκολαφτούν σε χλωρό ξύλο; Ένστικτο.
Πώς γνωρίζει το μικροσκοπικό νεογέννητο καγκουρώ, που γεννήθηκε τυφλό και όχι πλήρως αναπτυγμένο, ότι για να επιζήσει πρέπει να ψάξει μόνο του ανάμεσα στο τρίχωμα της μητέρας του στην κοιλιά της και στο μάρσιπό της για να βρει και να προσκολληθεί σε μια από τις θηλές της; Ένστικτο.
Πώς μια μέλισσα λέει με το χορό της στις άλλες μέλισσες πού βρίσκεται το νέκταρ, σε τι ποσότητα είναι, πόσο μακριά είναι, σε ποια κατεύθυνση βρίσκεται και σε ποιο είδος λουλουδιού; Ένστικτο.
16. Τι απαιτεί όλη η σοφία που βρίσκεται στη συμπεριφορά των ζώων;
16 Τέτοιες ερωτήσεις μπορούν να συνεχιστούν και να γεμίσουν ένα βιβλίο, αλλά όλες οι ερωτήσεις έχουν την ίδια απάντηση: ‘Είναι ενστικτωδώς σοφά’. (Παροιμίαι 30:24, ΜΝΚ) «Πώς ήταν δυνατό», διερωτάται ένας ερευνητής, «τέτοια πολύπλοκη ενστικτώδης γνώση να αναπτυχτεί και να μεταβιβαστεί στις επόμενες γενιές;»7 Οι άνθρωποι δεν μπορούν να το εξηγήσουν. Η εξέλιξη δεν είναι δυνατόν να ευθύνεται γι’ αυτό. Αλλά τέτοια νοημοσύνη απαιτεί οπωσδήποτε νοήμονα πηγή. Τέτοια σοφία απαιτεί επίσης μια σοφή πηγή. Απαιτεί ένα νοήμονα, σοφό Δημιουργό.
17. Ποιες σκέψεις πολλών εξελικτών είναι συνετό να αποφεύγουμε;
17 Αλλά πολλοί που πιστεύουν στην εξέλιξη απορρίπτουν αυτόματα σαν άσχετη κάθε απόδειξη για τη δημιουργία, λέγοντας ότι δεν είναι ζήτημα που να αξίζει επιστημονική εξέταση. Ωστόσο, μην επιτρέψετε σε αυτήν τη στενοκέφαλη προσέγγιση να σας εμποδίσει από το να σταθμίσετε τις αποδείξεις. Υπάρχουν περισσότερα στο επόμενο κεφάλαιο.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 160]
Δαρβίνος: «Με κανέναν τρόπο δεν ασχολούμαι με την προέλευση των διανοητικών δυνάμεων»
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 160]
Ως προς το πώς εμφανίστηκε και έγινε κληρονομικό το ένστικτο, «δεν έχουμε καμιά απάντηση»
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 167]
‘Είναι ενστικτωδώς σοφά’
[Πλαίσιο/Εικόνες στις σελίδες 164, 165]
Η Κατασκευή Φωλιών και το Ένστικτο
«Δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη», λέει σχετικά με το γενετικό μηχανισμό ο επιστημονικός συγγραφέας Γκ. Ρ. Τέυλορ, «ότι μπορεί να μεταβιβάσει κάποιο πρόγραμμα συμπεριφοράς ενός συγκεκριμένου είδους, όπως είναι η διαδοχή των πράξεων που περιλαμβάνονται στην κατασκευή φωλιών».α Παρ’ όλα αυτά, η ενστικτώδης σοφία της οικοδόμησης φωλιών είναι κληρονομική, δεν διδάσκεται. Εξετάστε μερικά παραδείγματα.
Οι βουκέρωτοι της Αφρικής και της Ασίας. Το θηλυκό φέρνει πηλό και χτίζει ένα τοίχωμα στο άνοιγμα μιας κοιλότητας σε ένα κούφιο δέντρο μέχρι να μπορεί μόλις και μετά βίας να μπει μέσα. Το αρσενικό τής φέρνει περισσότερη λάσπη και αυτή κλείνει την τρύπα μέχρις ότου αφήσει ανοιχτή μόνο μια σχισμή. Μέσω αυτής το αρσενικό ταΐζει και αυτήν και τα νεογνά που τελικά εκκολάπτονται. Όταν το αρσενικό δεν μπορεί πια να φέρει αρκετή τροφή, το θηλυκό σπάζει τη φωλιά και βγαίνει έξω. Αυτή τη φορά το χάλασμα διορθώνεται από τα νεογνά και οι γονείς φέρνουν τροφή σε αυτά. Μερικές εβδομάδες αργότερα, τα νεογνά σπάζουν τον τοίχο και εγκαταλείπουν τη φωλιά. Παρεμπιπτόντως, δεν είναι απόδειξη γεμάτου σκοπό σχεδίου ότι το θηλυκό, ενώ είναι περιορισμένο και δεν πετάει, ρίχνει εντελώς τα φτερά του και αποκτάει καινούριο φτέρωμα;
Κύψελοι. Ένα είδος κάνει τις φωλιές του από σάλιο. Προτού αρχίσει η εποχή του ζευγαρώματος, οι σιελογόνοι αδένες του διογκώνονται και παράγουν μια παχύρευστη, βλεννώδη έκκριση. Με την εμφάνιση της έκκρισης έρχεται και η ενστικτώδης σοφία για να γνωρίζει το πουλί τι να κάνει με την έκκριση. Την επαλείφει στην επιφάνεια ενός βράχου· καθώς αυτή σκληρύνεται, το πουλί προσθέτει κι άλλα επιστρώματα και τελικά σχηματίζεται μια φωλιά σε σχήμα κύπελλου. Ένα άλλο είδος κύψελου κάνει τις φωλιές του όχι μεγαλύτερες από ένα κουταλάκι του τσαγιού, τις κολλάει σε φύλλα χουρμαδιάς και ύστερα κολλάει τα αβγά του στη φωλιά.
Οι αυτοκρατορικοί πιγκουίνοι μεταφέρουν έμφυτες φωλιές. Στον Ανταρκτικό χειμώνα το θηλυκό γεννάει ένα αβγό και φεύγει για ψάρεμα για δυο ή τρεις μήνες. Το αρσενικό βάζει το αβγό στα πόδια του, τα οποία είναι πλούσια εφοδιασμένα με αιμοφόρα αγγεία, και το σκεπάζει με έναν προστατευτικό μάρσιπο που κρέμεται από την κοιλιά του. Η μητέρα δεν ξεχνάει τον πατέρα και το νεογνό. Σύντομα αφού εκκολαφτεί το αβγό, η μητέρα επιστρέφει με το στομάχι της γεμάτο από τροφή που τη βγάζει γι’ αυτούς. Κατόπιν το αρσενικό φεύγει και ψαρεύει ενώ η μητέρα βάζει το νεογνό της στα πόδια της και το σκεπάζει με τον προστατευτικό της μάρσιπο.
Οι υφαντές της Αφρικής χρησιμοποιούν χόρτα και άλλες φυτικές ίνες για να κάνουν τις κρεμαστές φωλιές τους. Με το ένστικτο χρησιμοποιούν ποικιλία σχεδίων ύφανσης και διάφορα είδη κόμπων. Οι υφαντές, πουλιά που είναι κοινωνικά, χτίζουν κάτι που μπορεί να παρομοιωθεί με διαμερίσματα πολυκατοικίας κάνοντας μια αχυρένια οροφή διαμέτρου 5 μέτρων περίπου πάνω σε γερά κλαδιά, και στο κάτω μέρος της, πολλά ζευγάρια προσαρμόζουν τις φωλιές τους. Νέες φωλιές προσθέτονται και μπορούν τελικά να στεγαστούν μέχρι και εκατό φωλιές κάτω από μία οροφή.
Ο ορθοτόμος της νότιας Ασίας κάνει κλωστή από βαμβάκι ή από ίνες φλούδας δέντρων και ιστό αράχνης και συνδέει μικρά κομμάτια για να τα κάνει μακρύτερα. Με το ράμφος του ανοίγει τρύπες κατά μήκος των δυο άκρων ενός μεγάλου φύλλου. Μετά, χρησιμοποιώντας το ράμφος του σαν βελόνα, τραβάει με την κλωστή τις δύο άκρες του φύλλου και τις ενώνει, όπως εμείς δένουμε τα κορδόνια των παπουτσιών μας. Όταν φτάσει στην άκρη της κλωστής, ή κάνει κόμπο για να τη συγκρατήσει ή τη συνδέει με ένα νέο κομμάτι και συνεχίζει το ράψιμο. Με αυτόν τον τρόπο ο ορθοτόμος μετατρέπει το μεγάλο φύλλο σε ένα κύπελλο στο οποίο κάνει τη φωλιά του.
Η κρεμαστή φωλιά του αιγίθαλου (καλόγερου) Πέντουλιν γίνεται σχεδόν σαν τσόχα, γιατί χρησιμοποιεί κομμάτια από χνουδωτά φυτικά υλικά καθώς και χόρτα. Η βασική κατασκευή της φωλιάς γίνεται με την ύφανση μεγάλων ινών χόρτου. Το πουλί σπρώχνει τις άκρες των ινών μέσα από τις θηλιές με το ράμφος του. Μετά παίρνει τις πιο κοντές ίνες του χνουδωτού υλικού και τις σπρώχνει μέσα σε αυτό το υφαντό. Η διεργασία μοιάζει κάπως με την τεχνική των ανατολίτικων υφαντών χαλιών. Αυτές οι φωλιές είναι τόσο γερές και μαλακές που έχουν χρησιμοποιηθεί σαν τσάντες ή ακόμη και παντόφλες για τα παιδιά.
Η κερασφόρος φαλαρίδα (νερόκοτα) συνήθως φτιάχνει τη φωλιά της σε ένα μικρό, επίπεδο νησί. Ωστόσο, εκεί που ζει, αυτός ο τύπος του νησιού είναι πολύ σπάνιος. Έτσι, η κερασφόρος φαλαρίδα κάνει το δικό της νησί! Διαλέγει έναν κατάλληλο τόπο στο νερό και μετά αρχίζει να κουβαλάει πέτρες με το ράμφος της. Οι πέτρες επισωρεύονται σε νερό που έχει βάθος μισό με ένα μέτρο, ωσότου σχηματιστεί ένα νησί. Η βάση μπορεί να έχει διάμετρο μέχρι 4 μέτρα και ο σωρός από πέτρες μπορεί να ζυγίζει πάνω από ένα τόνο. Πάνω σε αυτό το πέτρινο νησί η κερασφόρος φαλαρίδα φέρνει βλάστηση για να φτιάξει τη μεγάλη της φωλιά.
[Εικόνα στη σελίδα 161]
Η αρκτική στέρνα κάθε χρόνο διανύει κατά την αποδήμησή της 35.000 χιλιόμετρα
Πώς αυτή η συλβία, που έχει εγκέφαλο μεγέθους ενός μπιζελιού, γνωρίζει τόσα πολλά για τον καιρό και την πλοήγηση;
[Εικόνα στη σελίδα 162]
Όταν αποδημεί, αυτό το κολίβριο χτυπά τα φτερά του μέχρι 75 φορές το δευτερόλεπτο επί 25 ώρες
Γεννημένα με ένα «χάρτη» στα κεφάλια τους, τα αποδημητικά πουλιά γνωρίζουν πού βρίσκονται και πού πηγαίνουν
[Εικόνα στη σελίδα 163]
Οι πιγκουίνοι μπορούν να περάσουν μήνες στη θάλασσα σχεδόν σε πλήρες σκοτάδι και κατόπιν να αποδημούν πίσω στις φωλιές τους χωρίς να κάνουν λάθος
[Εικόνες στη σελίδα 166]
Μετά από ταξίδι 3.000 χιλιομέτρων προς τα νότια, οι Δαναΐδες πεταλούδες αναπαύονται στις περιοχές όπου ξεχειμωνιάζουν