Εξέλιξη​—Μύθοι και Γεγονότα

«Η εξέλιξη είναι τόσο πραγματική όσο η θερμότητα του ήλιου», ισχυρίζεται ο καθηγητής Ρίτσαρντ Ντόκινς, διακεκριμένος εξελικτιστής επιστήμονας.¹⁶ Ασφαλώς, τα πειράματα και οι άμεσες παρατηρήσεις αποδεικνύουν ότι ο ήλιος είναι καυτός. Παρέχουν, όμως, τα πειράματα και οι άμεσες παρατηρήσεις την ίδια αδιάσειστη υποστήριξη στη διδασκαλία της εξέλιξης;

Προτού απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, χρειάζεται να διασαφηνίσουμε κάτι. Πολλοί επιστήμονες έχουν διακρίνει ότι, με την πάροδο του χρόνου, οι απόγονοι των έμβιων όντων μπορεί να παρουσιάσουν μικρές αλλαγές. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι μπορούν να ζευγαρώσουν επιλεκτικά κάποιους σκύλους έτσι ώστε οι απόγονοί τους να έχουν τελικά μικρότερα πόδια ή μακρύτερο τρίχωμα από τους προγόνους τους.a Ορισμένοι επιστήμονες προσδίδουν σε τέτοιες μικρές αλλαγές τον όρο «μικροεξέλιξη».

Εντούτοις, οι εξελικτιστές διδάσκουν ότι, με την πάροδο δισεκατομμυρίων ετών, οι μικρές αλλαγές συσσωρεύτηκαν σταδιακά και επέφεραν τις μεγάλες αλλαγές που απαιτούνταν προκειμένου να γίνουν τα ψάρια αμφίβια και τα πιθηκοειδή πλάσματα άνθρωποι. Αυτές οι υποτιθέμενες μεγάλες αλλαγές ορίζονται ως «μακροεξέλιξη».

Σύμφωνα με τον Κάρολο Δαρβίνο, για παράδειγμα, οι μικρές αλλαγές που παρατηρούμε υποδείκνυαν ότι ήταν εφικτές και πολύ μεγαλύτερες​—τις οποίες δεν έχει παρατηρήσει κανείς.¹⁷ Θεωρούσε ότι, στη διάρκεια τεράστιων χρονικών περιόδων, ορισμένα αρχικά όντα, οι λεγόμενες απλές μορφές ζωής, εξελίχθηκαν σταδιακά​—μέσα από «εξαιρετικά μικρές αλλαγές»—​στις εκατομμύρια διαφορετικές μορφές ζωής που υπάρχουν στη γη.¹⁸

Σε πολλούς, ο παραπάνω ισχυρισμός φαίνεται λογικός. Αυτά τα άτομα αναρωτιούνται: “Αν μπορούν να συμβούν μικρές αλλαγές μέσα στο ίδιο είδος, γιατί να μην μπορεί η εξέλιξη να επιφέρει μεγάλες αλλαγές στο πέρασμα μακρών χρονικών περιόδων;”b Στην πραγματικότητα, όμως, η διδασκαλία της εξέλιξης βασίζεται σε τρεις μύθους. Εξετάστε τα ακόλουθα.

Μύθος 1. Οι μεταλλάξεις παρέχουν τις πρώτες ύλες που απαιτούνται για τη δημιουργία νέων ειδών. Η διδασκαλία της μακροεξέλιξης βασίζεται στον ισχυρισμό ότι οι μεταλλάξεις​—τυχαίες αλλαγές στο γενετικό κώδικα φυτών και ζώων—​μπορούν να παραγάγουν, όχι μόνο νέα είδη, αλλά και εξ ολοκλήρου νέες οικογένειες φυτών και ζώων.¹⁹

Τα γεγονότα. Πολλά χαρακτηριστικά ενός φυτού ή ζώου καθορίζονται από τις οδηγίες που υπάρχουν στο γενετικό του κώδικα, το σχέδιο που περιέχεται στον πυρήνα κάθε κυττάρου.c Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι οι μεταλλάξεις μπορούν να επιφέρουν τροποποιήσεις στους απογόνους φυτών και ζώων. Αλλά παράγουν πράγματι οι μεταλλάξεις εξ ολοκλήρου νέα είδη; Τι έχει αποκαλύψει ένας αιώνας μελέτης στον τομέα της γενετικής έρευνας;

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, οι επιστήμονες δέχτηκαν με ενθουσιασμό μια καινούρια άποψη. Πίστευαν ήδη ότι η φυσική επιλογή​—η διαδικασία με την οποία ο οργανισμός που είναι καλύτερα προσαρμοσμένος στο περιβάλλον του έχει τις περισσότερες πιθανότητες να επιζήσει και να αναπαραχθεί—​μπορούσε να παραγάγει νέα είδη φυτών από τυχαίες μεταλλάξεις. Γι’ αυτό, υπέθεσαν τότε ότι η τεχνητή, δηλαδή η κατευθυνόμενη από τον άνθρωπο, επιλογή μεταλλάξεων θα πρέπει να μπορεί να κάνει το ίδιο αλλά πιο αποτελεσματικά. «Οι βιολόγοι εν γένει, καθώς και οι γενετιστές και εκείνοι που ασχολούνταν με την αναπαραγωγή φυτών και ζώων ιδιαίτερα, κυριεύτηκαν από ευφορία», είπε ο Βολφ-Έκεχαρτ Λόνιγκ, επιστήμονας από το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Έρευνα Σχετικά με την Αναπαραγωγή των Φυτών στη Γερμανία.d Προς τι αυτή η ευφορία; Ο Λόνιγκ, ο οποίος μελετάει εδώ και 30 χρόνια περίπου τις γενετικές μεταλλάξεις στα φυτά, είπε: «Αυτοί οι ερευνητές νόμιζαν ότι είχε έρθει ο καιρός να γίνει τεχνολογική επανάσταση όσον αφορά την παραδοσιακή μέθοδο αναπαραγωγής φυτών και ζώων. Νόμιζαν ότι, προκαλώντας και επιλέγοντας ευνοϊκές μεταλλάξεις, μπορούσαν να παραγάγουν νέα και καλύτερα φυτά και ζώα».²⁰ Μάλιστα, ορισμένοι έλπιζαν ότι θα παρήγαγαν εξ ολοκλήρου νέα είδη.

Επιστήμονες στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ασία και στην Ευρώπη έθεσαν σε εφαρμογή ερευνητικά προγράμματα που έτυχαν μεγάλης οικονομικής υποστήριξης, χρησιμοποιώντας μεθόδους οι οποίες υπόσχονταν να επιταχύνουν την εξέλιξη. Έπειτα από 40 και πλέον χρόνια εντατικής έρευνας, ποια ήταν τα αποτελέσματα; «Παρά την τεράστια οικονομική δαπάνη», λέει ο ερευνητής Πέτερ φον Ζένγκμπους, «η προσπάθεια για καλλιέργεια ολοένα και πιο παραγωγικών ποικιλιών μέσω ακτινοβολίας [ώστε να προκληθούν μεταλλάξεις] αποδείχτηκε παταγώδης αποτυχία».²¹ Και ο Λόνιγκ είπε: «Τη δεκαετία του 1980, οι ελπίδες και η ευφορία των επιστημόνων είχαν μετατραπεί σε παγκόσμια αποτυχία. Η αναπαραγωγή μέσω μεταλλάξεων ως χωριστός κλάδος έρευνας εγκαταλείφθηκε στις Δυτικές χώρες. Σχεδόν όλα τα μεταλλάγματα . . . πέθαναν ή ήταν ασθενέστερα από τις φυσικές ποικιλίες».e

Παρ’ όλα αυτά, οι πληροφορίες που έχουν συγκεντρωθεί τώρα, από τη σχεδόν 100ετή έρευνα για τις μεταλλάξεις γενικά και την 70ετή ενασχόληση με την αναπαραγωγή μέσω μεταλλάξεων ειδικότερα, παρέχουν στους επιστήμονες τη δυνατότητα να βγάλουν συμπεράσματα σχετικά με το αν οι μεταλλάξεις μπορούν να παραγάγουν νέα είδη. Ο Λόνιγκ, έχοντας εξετάσει τα στοιχεία, συμπέρανε: «Οι μεταλλάξεις δεν μπορούν να μεταβάλουν ένα αρχικό είδος [φυτού ή ζώου] σε ένα εξ ολοκλήρου νέο είδος. Αυτό το συμπέρασμα συμφωνεί με όλες τις εμπειρίες και τα αποτελέσματα των ερευνών του 20ού αιώνα για τις μεταλλάξεις καθώς και με το νόμο των πιθανοτήτων».

Μπορούν, λοιπόν, οι μεταλλάξεις να κάνουν ένα είδος να εξελιχθεί σε ένα εντελώς νέο; Τα στοιχεία απαντούν όχι! Η έρευνα του Λόνιγκ τον έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι «τα είδη που είναι κατάλληλα προσδιορισμένα . . . έχουν σαφή όρια τα οποία δεν μπορούν να καταργηθούν ή να παραβιαστούν από τυχαίες μεταλλάξεις».²²

Σκεφτείτε τις προεκτάσεις των παραπάνω δεδομένων. Αν επιστήμονες με υψηλή μόρφωση δεν μπορούν να παραγάγουν νέα είδη προκαλώντας και επιλέγοντας με τεχνητό τρόπο ευνοϊκές μεταλλάξεις, θα μπορούσε να επιτευχθεί κάτι καλύτερο χάρη σε μια διαδικασία που δεν κατευθύνεται από νοήμονα πηγή; Αν η έρευνα δείχνει ότι οι μεταλλάξεις δεν μπορούν να μεταβάλουν ένα αρχικό είδος σε ένα εξ ολοκλήρου νέο είδος, τότε πώς ακριβώς υποτίθεται ότι έλαβε χώρα η μακροεξέλιξη;

Μύθος 2. Η φυσική επιλογή οδήγησε στη δημιουργία νέων ειδών. Ο Δαρβίνος πίστευε ότι η φυσική επιλογή, όπως την αποκαλούσε, ευνοούσε τις μορφές ζωής που ήταν καλύτερα προσαρμοσμένες στο περιβάλλον ενώ οι λιγότερο κατάλληλες μορφές ζωής τελικά θα πέθαιναν. Οι σύγχρονοι εξελικτιστές διδάσκουν ότι, καθώς τα είδη εξαπλώνονταν και απομονώνονταν, η φυσική επιλογή διάλεγε όσα διέθεταν γονιδιακές μεταλλάξεις οι οποίες τα καθιστούσαν πιο ικανά να επιζήσουν στο νέο τους περιβάλλον. Ως αποτέλεσμα, εικάζουν οι εξελικτιστές, αυτές οι απομονωμένες ομάδες τελικά αποτέλεσαν εντελώς νέα είδη.

Τα γεγονότα. Όπως προαναφέρθηκε, τα στοιχεία από τις έρευνες δείχνουν καταφανώς ότι οι μεταλλάξεις δεν μπορούν να παραγάγουν εξ ολοκλήρου νέα είδη φυτών ή ζώων. Ωστόσο, τι αποδείξεις παραθέτουν οι εξελικτιστές για να υποστηρίξουν τον ισχυρισμό ότι η φυσική επιλογή διαλέγει ωφέλιμες μεταλλάξεις για να παράγει νέα είδη; Κάποιο φυλλάδιο που εξέδωσε το 1999 η Εθνική Ακαδημία Επιστημών (NAS) στις Ηνωμένες Πολιτείες αναφέρεται στα «13 είδη του πουλιού σπίζα που μελέτησε ο Δαρβίνος στα Νησιά Γκαλαπάγκος, τα οποία τώρα είναι γνωστά ως σπίζες του Δαρβίνου».²³

Τη δεκαετία του 1970, μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Πίτερ Ρ. και την Μπ. Ρόζμαρι Γκραντ από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον άρχισαν να μελετούν αυτές τις σπίζες και ανακάλυψαν ότι, έπειτα από έναν χρόνο ξηρασίας στα νησιά, οι σπίζες που είχαν ελαφρώς μακρύτερο ράμφος επιβίωναν πιο εύκολα από αυτές που είχαν μικρότερο ράμφος. Εφόσον η παρατήρηση του μεγέθους και του σχήματος του ράμφους είναι ένας από τους βασικούς τρόπους προσδιορισμού των 13 ειδών σπίζας, αυτά τα ευρήματα θεωρήθηκαν σημαντικά. «Το ζεύγος Γκραντ υπολόγισε», συνεχίζει το φυλλάδιο της NAS, «ότι αν παρουσιάζονται ξηρασίες περίπου μία φορά κάθε 10 χρόνια στα νησιά, τότε μπορεί να εμφανιστεί ένα νέο είδος σπίζας μέσα σε μόλις 200 περίπου χρόνια».²⁴

Ωστόσο, το φυλλάδιο της NAS παραλείπει να αναφέρει ότι τα χρόνια μετά την ξηρασία, οι σπίζες με το μικρότερο ράμφος επικράτησαν πάλι στον πληθυσμό. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, καθώς άλλαζαν οι κλιματικές συνθήκες στο νησί, επικράτησαν για έναν χρόνο οι σπίζες με το μακρύτερο ράμφος, αλλά αργότερα επικράτησαν οι σπίζες με το μικρότερο ράμφος. Πρόσεξαν επίσης ότι μερικά από τα διαφορετικά «είδη» σπίζας διασταυρώνονταν μεταξύ τους και παρήγαν απογόνους οι οποίοι επιβίωναν καλύτερα από τους γονείς. Συμπέραναν ότι, αν συνεχιζόταν η διασταύρωση, θα μπορούσε να οδηγήσει στη συγχώνευση δύο «ειδών».²⁵

Δημιουργεί, λοιπόν, πράγματι η φυσική επιλογή εξ ολοκλήρου νέα είδη; Πριν από δεκαετίες, ο εξελικτικός βιολόγος Τζορτζ Κρίστοφερ Γουίλιαμς άρχισε να αμφισβητεί το αν η φυσική επιλογή είχε αυτή τη δύναμη.²⁶ Το 1999, ο εξελικτικός θεωρητικός Τζέφρι Χ. Σουόρτζ έγραψε ότι η φυσική επιλογή ίσως βοηθάει τα είδη να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες ανάγκες για επιβίωση, αλλά δεν δημιουργεί τίποτα νέο.²⁷

Πράγματι, οι σπίζες του Δαρβίνου δεν γίνονται «τίποτα νέο». Εξακολουθούν να είναι σπίζες. Και το γεγονός ότι διασταυρώνονται δημιουργεί ερωτηματικά όσον αφορά τις μεθόδους που χρησιμοποιούν μερικοί εξελικτιστές για να προσδιορίσουν ένα είδος. Επιπλέον, οι πληροφορίες για αυτά τα πουλιά καθιστούν φανερό το γεγονός ότι ακόμη και αναγνωρισμένα επιστημονικά ιδρύματα είναι δυνατόν να παρουσιάζουν τα στοιχεία με τρόπο μεροληπτικό.

Μύθος 3. Το αρχείο των απολιθωμάτων πιστοποιεί ότι συνέβησαν μακροεξελικτικές αλλαγές. Το φυλλάδιο της NAS στο οποίο προαναφερθήκαμε δίνει στον αναγνώστη την εντύπωση ότι τα απολιθώματα που έχουν βρει οι επιστήμονες παρέχουν υπεραρκετές αποδείξεις μακροεξέλιξης, καθώς δηλώνει: «Έχουν ανακαλυφτεί τόσο πολλές ενδιάμεσες μορφές ανάμεσα στα ψάρια και στα αμφίβια, στα αμφίβια και στα ερπετά, στα ερπετά και στα θηλαστικά, καθώς και στη γραμμική σειρά καταγωγής των πρωτευόντων, ώστε συχνά είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε ταξινομικά πότε λαβαίνει χώρα η μετάβαση από το ένα είδος στο άλλο».²⁸

Τα γεγονότα. Η τολμηρή δήλωση του φυλλαδίου της NAS προξενεί μεγάλη έκπληξη. Γιατί; Σύμφωνα με όσα δηλώνει ο Νάιλς Έλντρετζ, ένθερμος εξελικτιστής, το αρχείο των απολιθωμάτων καταδεικνύει, όχι ότι έχει συντελεστεί σταδιακή συσσώρευση αλλαγών, αλλά ότι επί μακρές χρονικές περιόδους «έχουν γίνει λίγες ή και καθόλου εξελικτικές αλλαγές στα περισσότερα είδη».f²⁹

Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες ανά τον κόσμο έχουν φέρει στο φως και έχουν ταξινομήσει περίπου 200 εκατομμύρια μεγάλα απολιθώματα και δισεκατομμύρια μικροαπολιθώματα. Πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι αυτό το τεράστιο και λεπτομερές αρχείο δείχνει πως όλες οι βασικές ομάδες ζώων εμφανίστηκαν ξαφνικά και παρέμειναν ουσιαστικά αναλλοίωτες, ενώ πολλά είδη χάθηκαν τόσο ξαφνικά όσο εμφανίστηκαν.

Αποδοχή της Εξέλιξης​—Ζήτημα «Πίστης»

Γιατί επιμένουν πολλοί επιφανείς εξελικτιστές ότι η μακροεξέλιξη αποτελεί γεγονός; Ο διακεκριμένος εξελικτιστής Ρίτσαρντ Λεγουοντίν έγραψε με ειλικρίνεια ότι πολλοί επιστήμονες είναι πρόθυμοι να αποδεχτούν αναπόδεικτους επιστημονικούς ισχυρισμούς επειδή έχουν «μια πρότερη δέσμευση, τη δέσμευση απέναντι στον υλισμό».g Πολλοί επιστήμονες αρνούνται ακόμη και να σκεφτούν την πιθανότητα ύπαρξης νοήμονος Σχεδιαστή επειδή, όπως γράφει ο Λεγουοντίν, «δεν μπορούμε να αφήσουμε το Πόδι του Θεού να πατήσει στο κατώφλι μας».³⁰

Σε σχέση με αυτό, το περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (ελληνική έκδοση) παραθέτει τα λόγια του κοινωνιολόγου Ρόντνι Σταρκ: «Για 200 χρόνια κυκλοφορούσε η άποψη ότι, εάν επιθυμούσες να είσαι επιστήμονας, θα έπρεπε να διατηρείς το μυαλό σου ελεύθερο από τα δεσμά της θρησκείας». Ο Σταρκ επισημαίνει επίσης ότι στα ερευνητικά πανεπιστήμια «οι θρησκευόμενοι κρατάνε το στόμα τους κλειστό».³¹

Για να δεχτείτε τη διδασκαλία της μακροεξέλιξης ως αληθινή, πρέπει να πιστέψετε ότι οι αγνωστικιστές ή άθεοι επιστήμονες δεν θα επιτρέψουν στις προσωπικές τους πεποιθήσεις να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν τα επιστημονικά ευρήματα. Πρέπει να πιστέψετε ότι οι μεταλλάξεις και η φυσική επιλογή παρήγαν όλες τις περίπλοκες μορφές ζωής, παρά τον έναν αιώνα έρευνας που δείχνει ότι οι μεταλλάξεις δεν έχουν μεταβάλει ούτε ένα κατάλληλα προσδιορισμένο είδος σε κάτι εξ ολοκλήρου νέο. Πρέπει να πιστέψετε ότι όλα τα πλάσματα εξελίχθηκαν σταδιακά από έναν κοινό πρόγονο, παρότι το αρχείο των απολιθωμάτων δείχνει καταφανώς ότι τα βασικά είδη φυτών και ζώων εμφανίστηκαν ξαφνικά και ότι δεν εξελίχθηκαν σε άλλα είδη, ακόμη και κατά την παρέλευση απροσμέτρητου χρόνου. Σας φαίνεται ότι ένα τέτοιο είδος πίστης βασίζεται σε γεγονότα ή μήπως σε μύθους; Πράγματι, η αποδοχή της εξέλιξης είναι ζήτημα «πίστης».