ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
της Σκοπιάς
Ελληνική
  • ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
  • ΕΚΔΟΣΕΙΣ
  • ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΙΣ
  • w56 15/12 σ. 381-386
  • Τελετή και Υποχρεώσεις του Γάμου

Δεν υπάρχει διαθέσιμο βίντεο για αυτή την επιλογή.

Λυπούμαστε, υπήρξε κάποιο σφάλμα στη φόρτωση του βίντεο.

  • Τελετή και Υποχρεώσεις του Γάμου
  • Η Σκοπιά Αναγγέλει τη Βασιλεία του Ιεχωβά—1956
  • Υπότιτλοι
  • Παρόμοια Ύλη
  • ΓΑΜΟΣ ΚΟΙΝΗ ΣΥΝΑΙΝΕΣΕΙ ΚΑΙ ΓΑΜΟΣ ΑΓΡΑΦΟΥ ΝΟΜΟΥ
  • Γάμος με Τιμή
    Η Σκοπιά Αναγγέλει τη Βασιλεία του Ιεχωβά—1961
  • Γαμήλιες Τελετές Άξιες Τιμής Ενώπιον Θεού και Ανθρώπων
    Η Σκοπιά Αναγγέλει τη Βασιλεία του Ιεχωβά—2006
  • Τήρησις του Γάμου σε Τιμή Ενώπιον Θεού και Ανθρώπων
    Η Σκοπιά Αναγγέλει τη Βασιλεία του Ιεχωβά—1977
  • Βρίσκοντας Χαρά στο Δώρο του Γάμου
    Η Σκοπιά Αναγγέλει τη Βασιλεία του Ιεχωβά—1986
Δείτε Περισσότερα
Η Σκοπιά Αναγγέλει τη Βασιλεία του Ιεχωβά—1956
w56 15/12 σ. 381-386

Τελετή και Υποχρεώσεις του Γάμου

1. Ποια γαμήλια έθιμα επεκράτησαν μεταξύ των Ισραηλιτών;

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ της Γραφής που εγράφησαν ρητώς προς Χριστιανούς και για Χριστιανούς δεν εκθέτουν καμμιά μορφή γαμηλίου τελετής γι’ αυτούς. Δείχνουν, ωστόσο, ότι, αφού ο γάμος ερρυθμίζετο από τους γονείς και μέσω ενός μεσολαβητού ή κάποιου που συνετέλεσε στο γάμο, υπήρχε μια περίοδος μνηστείας ενός περίπου έτους στην περίπτωσι νεανίδων παρθένων. Κατόπιν, το βράδυ των γάμων ο νυμφίος επήγαινε στην κατοικία της νύμφης και την έπαιρνε στη δική του νέα κατοικία. Εσχηματίζετο μια πομπή προς την κατοικία, που απετελείτο από το ζεύγος ανάμεσα σ’ έναν χαρούμενο όμιλο εορταστών. Έτσι ο γάμος εκοινοποιείτο δημοσίως και κατεχωρείτο στη δημοσία αντίληψι, και όταν η νύμφη εφέρετο στο σπίτι του γαμβρού εγίνετο ένα γαμήλιο συμπόσιο, το οποίο διωργανώνετο από τους γονείς του γαμβρού και στο οποίον προσήρχοντο όλοι οι καλεσμένοι. Ευτυχείς ήσαν εκείνοι που εκαλούντο στο γαμήλιο δείπνο. Η νύμφη δεν άφηνε τον αγαπητό της μνηστήρα να περιμένη ώσπου να στολισθή. Τον επερίμενε, ντυμένη στα πιο ωραία της φορέματα, έτοιμη να δοθή σ’ αυτόν από τον πατέρα ή τον κηδεμόνα της.—Ματθ. 1:24· 22:1-11· 25:1-10· Ιωάν. 2:1-11· 3:29· Μάρκ. 2:19· Ησ. 61:10· 62:5· Αποκάλ. 19:7, 8· 21:2, 9-11.

2. Ποια γεγονότα σχετικά με τους γάμους είναι προφανή από τα Βιβλικό υπόμνημα;

2 Πρέπει να ενθυμούμεθα ότι οι πρώτοι Χριστιανοί ήσαν Ιουδαίοι, ή Ισραηλίται, όπως ακριβώς ήταν και ο ίδιος ο Ιησούς. Φαίνεται, λοιπόν, λογικό ότι οι Ιουδαίοι αυτοί Χριστιανοί μετέφεραν τα γαμήλια έθιμά των και τις διατάξεις των από το προηγούμενο Ιουδαϊκό κοινωνικό τους σύστημα στο νέο Χριστιανικό σύστημα πραγμάτων. Αλλά ένα πράγμα πρέπει να σημειωθή ασφαλώς, ότι από τις ημέρες του Αβραάμ και έπειτα δεν υπήρχε ιερεύς, Λευίτης ή άλλος θρησκευτικός λειτουργός παρών για να τελέση οποιαδήποτε θρησκευτική τελετή. Όμως ο γάμος ήταν έγκυρος και ανεγνωρίζετο από τον Ιεχωβά Θεό. Κατεχωρείτο επίσης στο ληξιαρχείο της πόλεως ή του χωριού, και οι γεννήσεις που προέκυπταν από την ένωσι του γάμου κατεχωρούντο επίσης εκεί. Οι δύο γενεαλογικοί κατάλογοι του Ιησού αντεγράφησαν αναμφιβόλως από τα αρχεία της πόλεως Βηθλεέμ από τον Ματθαίο και τον Λουκά. Τούτο οδηγεί στο ερώτημα, Από ποιον μπορούν να ιερουργούνται οι έγκυροι Χριστιανικού γάμοι; Είναι άρα γε ένας πολιτικός ή μη θρησκευτικός γάμος εξίσου δεσμευτικός όσο και ένας θρησκευτικός, ή είναι ο γάμος μυστήριον και είναι επομένως έγκυρος μόνον όταν είναι θρησκευτικός;

3. Τι δείχνει η Γραφή όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίον έγινε ο γάμος του Ισαάκ;

3 Όχι, ο γάμος δεν είναι μυστήριον που απαιτεί την παρουσία και την τελετουργία ενός θρησκευτικού κληρικού ή ενός Χριστιανού διακόνου. Ο Αβραάμ, ως προφήτης του Θεού, ήταν ο ευπρόσδεκτος ιερεύς του για μια μεγάλη οικογένεια, αλλά δεν αναγράφεται ότι ήταν παρών όταν ο πιο ηλικιωμένος δούλος του έφερε τη Ρεβέκκα από τη Μεσοποταμία στον Ισαάκ, στη Νεγκέμπ της Παλαιστίνης. Ο Ισαάκ εβάδιζε μόνος του, σκεπτόμενος, και ο δούλος τού έφερε τη Ρεβέκκα και διηγήθη στον Ισαάκ πώς ακριβώς την είχε αποκτήσει γι’ αυτόν. «Ο δε Ισαάκ έφερεν αυτήν εις την σκηνήν της μητρός αυτού Σάρρας· και έλαβε την Ρεβέκκαν, και έγεινεν αυτού γυνή.» Αλλ’ αυτή η λήψις της ως γυναικός είχε δημοσίους μάρτυρας, δηλαδή, τον πράκτορα γάμου του Αβραάμ και «τους ανθρώπους αυτού» και την «τροφόν» της Ρεβέκκας και τις άλλες γυναίκες που αναφέρονται ως «θεράπαιναι αυτής». (Γέν. 24:2, 54, 59-61, 66, 67) Ο Ισαάκ δεν είχε λάβει καμμιά άδεια γάμου, όπως δεν είναι ανάγκη να γίνη αυτό σε μερικές χώρες σήμερα. Ο πατέρας του Ισαάκ, ο Αβραάμ, η κεφαλή της θεοκρατικής οργανώσεως, είχε επιτρέψει τον γάμο και ο Ιεχωβά Θεός στον οποίον απέβλεπαν για καθοδηγία είχε διευθύνει τα βήματα της πορείας του γάμου σε όλες τις λεπτομέρειες. Δεν ήταν, λοιπόν, ανάγκη αδείας γάμου στην περίπτωσι του Ισαάκ. Αλλ’ η λήψις απ’ αυτόν της Ρεβέκκας ως συζύγου επιστοποιήθη από περισσοτέρους των τεσσάρων, και κατεχωρήθη στα αρχεία του θεοκρατικού ιδρύματος του Αβραάμ και, φυσικά, είναι αναγεγραμμένος στη Γραφή σήμερα. Δεν έγινε γι’ αυτόν καμμιά θρησκευτική τελετή, μολονότι επεζητείτο και ανεγνωρίζετο το θέλημα του Θεού σε όλη τη διαδικασία ως το τέλος.

4. (α) Τι δεν περιέγραφε ο νόμος όσον αφορά τους γάμους; (β) Τι είδους υπόθεσις ήταν ο γάμος και πώς ετονίζετο η δεσμευτική του φύσις;

4 Δεν υπάρχει αφήγησις θρησκευτικής τελετής για τον γυιο του Ισαάκ, τον Ιακώβ, όταν ενυμφεύθη τη Λεία και τη Ραχήλ. (Γέν. 29:18-30) Ούτε ο Ιεχωβά Θεός σε όλες τις εκατοντάδες των νόμων του προς τον εκλεκτό του λαόν Ισραήλ διέταξε και περιέγραψε μια θρησκευτική τελετή γάμου γι’ αυτούς. Το δικαίωμα και καθήκον επισημοποιήσεως γάμων δεν ήταν ανατεθειμένο στην ιερατική οικογένεια του Ααρών ή στους Λευίτας υπηρέτας του ναού γενικά. Ο γάμος από τον καιρό της μνηστείας ως την ένωσι της νύμφης και του νυμφίου στο πατρικό του σπίτι, ήταν εντελώς μια ιδιωτική, οικογενειακή διάταξις χωρίς συμμετοχή ιερέων ή Λευιτών (εκτός από τη φυλή του Λευί την ίδια). Εκοινοποιείτο σε όλη την κοινότητα, επιστοποιείτο δεόντως από μάρτυρας και έπειτα κατεχωρείτο στο τοπικό ληξιαρχείο· γι’ αυτόν δε τον λόγο ο Ιωσήφ απητείτο να πάη μαζί με τη Βηθλεεμίτισσα σύντροφό του Μαρία στη γενέτειρα πόλι τους και να καταγραφούν στις ημέρες του Ρωμαίου αυτοκράτορος Καίσαρος Αυγούστου.—Λουκ. 2:1-6.

5. Στον γάμο της Κανά ποιο μέρος μόνο έπαιξε ο Ιησούς και τι δεν έκαμε όσον αφορά τον γάμο μεταξύ των ακολούθων του;

5 Όταν ο Ιησούς έκαμε το πρώτο του θαύμα στην Κανά, στην επαρχία της Γαλιλαίας, βρισκόταν σ’ έναν εορτασμό γάμου. Αλλά δεν είχε προσκληθή εκεί για να ιερουργήση ως λειτουργός, διότι δεν προήρχετο από την ιερατική οικογένεια του Ααρών ούτε από τη φυλή του Λευί και δεν ανεγνωρίζετο ως θρησκευτικός λειτουργός. Προσεκλήθη εκεί μαζί με την μητέρα του και τους μαθητάς του απλώς ως ένας φιλοξενούμενος, επειδή η πόλις αυτή ήταν κοντά στο μέρος όπου ειργάζετο προηγουμένως ως ξυλουργός. Δεν αγίασε, λοιπόν, τον γάμο όταν ήταν εκεί, αλλά επρομήθευσε τον άριστον οίνον για την περαιτέρω απόλαυσι όλων των παρόντων. (Ιωάν. 2:1-11) Σε όλες τις εντολές του προς τους δώδεκα αποστόλους του και τους ευαγγελιστάς του ποτέ δεν είπε ούτε τους παρήγγειλε να επισημοποιούν τον γάμο οποιουδήποτε, αλλ’ άφησε την υπόθεσι του γάμου όπως ακριβώς ήταν ανάμεσα στον λαόν του Ιεχωβά. Ποτέ δεν μετέβαλε τον γάμο σε μυστήριο υποκείμενο στην αποκλειστική εξουσία και στην κύρωσι μόνο των αποστόλων ή Χριστιανών λειτουργών.

6. Ποια είναι η Γραφική άποψις όσον αφορά τους πολιτικούς γάμους που απαιτούνται από τον νόμο;

6 Είναι, λοιπόν, αυστηρώς αναγκαίος ένας θρησκευτικός γάμος; Όχι. Δίδεται εξουσιοδότησις για έναν πολιτικό γάμο από το Βιβλίο του Θεού, την Αγία Γραφή; Μάλιστα, και από αυτή την άποψι οι Χριστιανοί μπορούν ‘ν’ αποδίδουν τα του Καίσαρος εις τον Καίσαρα’. Σε πλείστες χώρες του «Χριστιανικού κόσμου» ένας πολιτικός γάμος, που τελείται από ένα διωρισμένον αξιωματούχο του κράτους, είτε επιτρέπεται είτε απολύτως απαιτείται. Κανένα, λοιπόν, κοινωνικό ή θρησκευτικό στίγμα δεν μπορεί δικαίως να προσαφθή σ’ έναν πολιτικό γάμο, ο δε Ύψιστος Θεός αναγνωρίζει τον πολιτικό γάμο των αφιερωμένων δούλων του και τους θεωρεί δεσμευμένους απ’ αυτόν. Σε μερικές χώρες μέσα στον «Χριστιανικό κόσμο» και έξω απ’ αυτόν, οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν τους γάμους που τελούνται από τους Ρωμαιοκαθολικούς ιερείς και από λειτουργούς άλλων ανεγνωρισμένων θρησκειών. Αυτοί οι λειτουργοί έχουν την άδεια να τελούν γάμους σε θρησκευτικά κτίρια ή σε επισήμως καθωρισμένους προς τούτο χώρους. Μαζί μ’ αυτούς, οι διωρισμένοι διάκονοι των μαρτύρων του Ιεχωβά είναι εξουσιοδοτημένοι ή έχουν την άδεια να επισημοποιούν τον γάμο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ο ιερουργών διάκονος της θρησκείας ενεργεί ως υπηρέτης του κράτους για τη νομιμοποίησι του γάμου. Επομένως, και αυτοί επίσης οι γάμοι είναι δεσμευτικοί και έχουν την αναγνώρισι του Θεού. Όταν έρχωνται στην κοινωνία του Νέου Κόσμου άτομα που ενυμφεύθησαν με τις θρησκευτικές τελετές οποιασδήποτε από αυτές τις εξουσιοδοτημένες θρησκείες, οι μάρτυρες του Ιεχωβά αναγνωρίζουν τον γάμο των προσερχομένων αυτών ως δεσμευτικόν και ως έχοντα ακόμη κύρος. Εκεί που οι μάρτυρες του Ιεχωβά δεν έχουν δικούς των εξουσιοδοτημένους διακόνους για να ιερουργήσουν σ’ ένα γάμο, μπορούν ευσυνείδητα ν’ απευθυνθούν στους διωρισμένους κυβερνητικούς αξιωματούχους και να έχουν έναν έγκυρο, ανεγνωρισμένο από τον Θεό γάμο που τελείται από ένα κρατικόν αξιωματούχο.

7. Πώς θεωρεί η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τους πολιτικούς γάμους, όπως καταδεικνύεται από ένα πρόσφατο γεγονός;

7 Σε χώρες όπου η κυβέρνησις εξουσιοδοτεί, απαιτεί και αναγνωρίζει μόνο ένα πολιτικό γάμο, η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία δεν θεωρεί έγκυρο τον πολιτικό γάμο και απαιτεί να νυμφεύωνται κατόπιν οι Καθολικοί από έναν ιερέα μ’ ένα θρησκευτικό γάμο. Παραδείγματος χάριν, τελευταίως, όταν ο Καθολικός πρίγκιψ του Μονακό ενυμφεύθη με μια Καθολική που ήταν κινηματογραφικός αστήρ του Χόλλυγουντ, οι Τάιμς της Νέας Υόρκης (20 Απριλίου 1956) ανέγραψαν: «Ο 32 ετών Πρίγκιψ και η 26 ετών νύμφη του, οι οποίοι ενυμφεύθησαν με πολιτική τελετή χθες στα Ανάκτορα, ενώθησαν στα όμματα της Εκκλησίας από τον Επίσκοπο του Μονακό, Μονσινιόρ Τζίλλες Μπάρθε. Έλαβαν την ευλογία του Πάπα Πίου ΧΙΙ με τον Νούντσιό του στο Παρίσι, Μονσινιόρ Πάολο Μαρέλλα. . . . Αυτή επήγε πρώτη στη θέσι της μπροστά στον λευκό μαρμάρινο βωμό, σύμφωνα με το έθιμο της αναγνωρίσεως του δικαιώματος ενός ηγεμόνος να υπηρετήται. Ο Πρίγκιψ επήγε πλησίον της λίγες στιγμές αργότερα.»

8. Τι αξία έχει μια θρησκευτική συνάθροισις με τον γαμβρό και τη νύμφη μετά την τέλεσι του πολιτικού γάμου;

8 Φυσικά, ο Ρωμαιοκαθολικός θρησκευτικός γάμος έπειτα από τον πολιτικό γάμο δεν έχει καμμιά νομική αξία, ούτε και η μεταγενέστερη θρησκευτική τελετή οποιουδήποτε άλλου θρησκευτικού συστήματος. Αλλά όπου είναι δυνατόν, ή όπου ζητείται, οι μάρτυρες του Ιεχωβά μπορούν να έχουν μια θρησκευτική συνάθροισι με τον γαμβρό και τη νύμφη μετά τον πολιτικό γάμο. Η συνάθροισις αυτή δεν είναι αναγκαία και δεν είναι γάμος και δεν γίνεται ωσάν για να προσθέση κάποια νομική αξία στον πολιτικό γάμο που έχει ήδη τελεσθή. Γίνεται για να δώση στο νεονυμφευμένο ζεύγος υγιά, επίκαιρη Γραφική νουθεσία και συμβουλή για τις ευκαιρίες και τις υποχρεώσεις του γάμου και για να φέρη τον γάμο σε πιο εξέχουσα θέσι μπροστά στην τοπική εκκλησία και να δώση μια μαρτυρία για τη γαμήλια διάταξι του Ιεχωβά ενώπιον όλων των καλής θελήσεως προσώπων που είναι παρόντα. Αυτό επίσης παρέχει έναν κατάλληλο καιρό και μια ευκαιρία για να καταχωρηθή ο γάμος στην εκκλησία και να τεθή σχετική σημείωσις στα αρχεία της εκκλησίας.

9. Όταν ο νόμος απαιτή καταχώρησι σε μια απομακρυσμένη πόλι και αυτό δεν είναι εύκολο για τους νεονύμφους, τι μπορεί να γίνη σχετικώς;

9 Εκείνο που γίνεται μπροστά στην εκκλησία, γίνεται «ενώπιον του Θεού», όπως ακριβώς και στον αρχαίον Ισραήλ ό,τι εγίνετο μπροστά στους κριτάς ή άρχοντας, εγίνετο ενώπιον του Θεού. (Έξοδ. 21:6· 22:8, 9, 28) Τι θα γίνη όταν υπάρχη ένας Αφρικανικός γάμος μεταξύ Χριστιανών και ο γάμος γίνεται σε μια πόλι ή χωριό, αλλά πρέπει να καταχωρηθή στο κρατικό ληξιαρχείο μιας απομακρυσμένης πόλεως και δεν είναι εύκολο για τους νεονύμφους να μεταβούν εκεί αμέσως; Στην Αίθουσα Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά μπορεί να συμπληρωθή μια «Δήλωσις Γάμου». Αυτό δεν έχει καμμιά νομική αξία και δεν αντικαθιστά μια πολιτική καταχώρησι, αλλ’ έχει αναγνώρισι μεταξύ του λαού του Θεού. Πιστοποιεί ενώπιον της κοινωνίας του Νέου Κόσμου ότι το νεονυμφευμένο ζεύγος αναγνωρίζει ότι ο γάμος των είναι σε ισχύν και είναι δεσμευτικός, και ότι θα τον καταχωρήσουν σύμφωνα με τον Πολιτικό Νόμο μόλις αυτό θα καταστή εύκολο. Αυτή η «Δήλωσις Γάμου» τίθεται κατόπιν στα αρχεία της εκκλησίας και του γραφείου της Εταιρίας Σκοπιά, οι δε νεόνυμφοι μπορούν να εισέλθουν στις σχέσεις του γάμου ώσπου να κάμουν την πολιτική καταχώρησι. Έτσι η Εταιρία έχει μια αναγραφή του γάμου στη διάρκεια του χρόνου που η πολιτική κυβέρνησις μπορεί να μην έχη, και μέσω των υπηρετών της η Εταιρία μπορεί να κάμη έλεγχο, έπειτα από μια χρονική προθεσμία, για να δη αν έγινε η κατάλληλη πολιτική καταχώρησις και το νυμφευμένο ζεύγος συνεμορφώθη με τον νόμο.

10. (α) Τι είναι κατάλληλο να κάμουν εκείνοι που είναι νυμφευμένοι σύμφωνα με το φυλετικό έθιμο; (β) Τι είδους γάμοι συνιστώνται για ιθαγενείς που ανήκουν στην κοινωνία του Νέου Κόσμου, και γιατί;

10 Όταν ιθαγενείς έχουν νυμφευθή σύμφωνα με το φυλετικό έθιμο προτού λάβουν την αλήθεια της Βασιλείας και εισέλθουν στην κοινωνία του Νέου Κόσμου, ο γάμος των τους δεσμεύει ακόμη, και αναγνωρίζεται. Εκ νέου γάμος δεν είναι αναγκαίος, αλλά είναι κατάλληλο να καταγραφή ο φυλετικός γάμος στην κοινωνία του Νέου Κόσμου με την υπογραφή μιας Δηλώσεως Γάμου, αν δεν έγινε πολιτική καταχώρησις στο ληξιαρχείο. Αλλά σε μια ωρισμένη χώρα μπορεί να υπάρχη όφελος από την άποψι του νόμου για έναν άνθρωπο και την οικογένειά του να νυμφευθούν εκ νέου οι ιθαγενείς αυτοί σύμφωνα με τον πολιτικό νόμο της χώρας. Στους αγάμους ιθαγενείς που γίνονται μέρος της κοινωνίας του Νέου Κόσμου, συνιστούμε έναν πολιτικό γάμο, επειδή συνεπιφέρει μεγαλύτερα οφέλη και εξασφαλίζει μεγαλύτερη προστασία από τον νόμο, ο οποίος προνοεί για τη σύζυγο και τα τέκνα μετά τον θάνατο του συζύγου της. Βέβαια για τους πρώην ειδωλολάτρας το να νυμφευθούν σύμφωνα με το ειδωλολατρικό έθιμο αποτελεί ένα βήμα προς τα οπίσω, και αν ο γάμος συνεδέετο με αντιγραφικές ειδωλολατρικές ιεροτελεστίες, τότε θα αποτελούσε συμβιβασμό με τον παρόντα κόσμο, άρνησι της πίστεως, και θα μπορούσε να απαιτήση αποκοπή από την επικοινωνία.

11, 12. (α) Γιατί ένας γάμος με νυμφικό τίμημα δεν χρειάζεται να επαναληφθή όταν έρχεται κανείς στην αλήθεια; (β) Ποια βοήθεια μπορούν να δίδουν οι εκκλησίες για τις πολιτικές καταχωρήσεις; (γ) Τι υποδεικνύει η λογική και ο θεοκρατικός κανών όσον αφορά τα δώρα, τις προσκλήσεις, τους γάμους και τις δεξιώσεις;

11 Ένας γάμος με προίκα ή νυμφικό τίμημα προτού κανείς γίνη Χριστιανός δεν χρειάζεται να συμπληρωθή μ’ έναν δαπανηρό νέο γάμο. Η έλευσις στην αλήθεια και η αφιέρωσις ενός ατόμου στον Θεό δεν ακυρώνει έναν προηγούμενο γάμο, που έγινε με νυμφικό τίμημα, ούτε ανακηρύττει ή καθιστά πόρνους τα άτομα που ενυμφεύθησαν με τον φυλετικό τρόπο και που συνεχίζουν αυτόν τον γάμο. Ως μια συμβολή στην απαλλαγή ατόμων από μεγάλες γαμήλιες δαπάνες, οι δηλώσεις που απαιτεί η κοινωνία του Νέου Κόσμου καταρτίζονται και τηρούνται χωρίς καμμιά επιβάρυνσι. Αν μια εκκλησία θέλη να πληρώση ή να συμβάλη στην πληρωμή για την πολιτική καταχώρησι του γάμου οποιωνδήποτε από τα μέλη της, αυτό είναι κάτι πολύ πρακτικό για να γίνη από εκείνους που είναι πρόθυμοι να συμβάλουν στην ανάληψι της δαπάνης. Δεν είναι υποχρεωτικό για οποιαδήποτε από τα μέλη της εκκλησίας να κάμουν μια ομαδική προσφορά δώρων σε μια μελλοντική νύμφη για να τα χρησιμοποιήση και τα απολαύση μετά τον γάμο. Τούτο είναι ιδιωτική υπόθεσις, η δε συμμετοχή σ’ αυτό πρέπει ν’ αφεθή στην αβίαστη εκλογή του καθενός.

12 Τα «δώρα» και οι αναγγελίες των γάμων πρέπει να γίνωνται ιδιωτικώς και όχι από την εξέδρα της Αιθούσης Βασιλείας ή με άλλες ειδοποιήσεις στην Αίθουσα Βασιλείας. Ως προς την αποστολή επισήμων τυπωμένων προσκλήσεων για τον γάμο και την δεξίωσι κατόπιν, πρέπει να εξασκήται λογική. Μερικοί που δεν είναι στενώς γνώριμοι, αλλά είναι απλώς τυπικά γνώριμοι ή που κατοικούν σε μεγάλη απόστασι που καθιστά γι’ αυτούς ακατόρθωτο το να δεχθούν και ενεργήσουν σύμφωνα με μια πρόσκλησι γάμου, δυσαρεστούνται αν τους σταλή μια πρόσκλησις γάμου επειδή αισθάνονται την υποχρέωσι στην οποία τους υποβάλλει μια τέτοια πρόσκλησις. Οι γαμήλιες τελετές μπορούν να γίνωνται στην Αίθουσα Βασιλείας σε οποιαδήποτε ώρα που αυτές δεν θα παρεμποδίσουν τις συναθροίσεις ή άλλες υπηρεσιακές διευθετήσεις. Οι δεξιώσεις που ακολουθούν τους γάμους δεν πρέπει να γίνωνται στην Αίθουσα Βασιλείας, μετατρέποντάς την σε τόπο διασκεδάσεως.

13. Πώς πρέπει να είναι κανείς ντυμένος για ένα γάμο, και γιατί δεν αποτελεί όνειδος η έλλειψις ενός δακτυλιδιού;

13 Τα πολυτελή ενδύματα δεν είναι αναγκαία για ένα πολιτικό γάμο. Εκείνο που προέχει είναι να είμεθα ντυμένοι καθαρά, κατάλληλα και, ως Χριστιανοί, να είμεθα πνευματικώς καλά ντυμένοι με αγάπη, ταπεινοσύνη, υπακοή και πιστότητα. Ένα δακτυλίδι γάμου μπορεί να μη συνηθίζεται ή μπορεί να μη διαθέτη κανείς τα μέσα για να το αποκτήση. Η έγγαμη κατάστασις δεν συμβολίζεται παντού μ’ ένα δακτυλίδι γάμου. Αυτό δεν αποτελεί ουσιώδες μέρος μιας γαμηλίου τελετής. Το να μη δώση κανείς δακτυλίδι γάμου δεν είναι προς όνειδός του. Ακόμη και εκεί που αναγνωρίζεται ότι το δακτυλίδι του γάμου προσδιορίζει μια ύπανδρη γυναίκα και δίδει ειδοποίησι σε κάποιον που έχει περιπαθείς επιθυμίες, μερικοί μπορούν ευσυνείδητα ν’ αντιτείνουν στην παρουσίασι δακτυλιδιού στην τελετή, έχοντας υπ’ όψι την ειδωλολατρική προέλευσι του εθίμου αυτού στον «Χριστιανισμό». Σε μερικά μέρη η έγγαμη κατάστασις μιας γυναικός φανερώνεται από το είδος του φορέματος που φορεί ή του νέου τεμαχίου που προσθέτει στα ενδύματά της. Τοπικώς αυτό είναι εξίσου αποτελεσματικό όσο και ένα δακτυλίδι, και μάλιστα πιο αξιοσημείωτο. Ένα δακτυλίδι γάμου δεν έχει καμμιά αξία, αν δεν υπάρχη πραγματικός δεσμός ή αν δεν γίνεται σεβαστός ο δεσμός του γάμου. Μια γεμάτη πάθος γυναίκα δεν θ’ αφήση ένα δακτυλίδι να την φυλάξη από το να διαπράξη μοιχεία. Συνεπώς, η χρήσις δακτυλιδιού σε μια γαμήλια τελετή πρέπει ν’ αφήνεται στην απόφασι του καθενός σύμφωνα με τη συνείδησί του και το τοπικό έθιμο.

14. (α) Τι πρέπει να κάμη ένας πολύγαμος όταν έρχεται στην αλήθεια; (β) Και τι πρέπει να κάμη όταν δέχεται την αλήθεια μια γυναίκα που είναι νυμφευμένη μ’ έναν πολύγαμον εκεί όπου αυτό είναι νόμιμο ή σύνηθες;

14 Για ένα Χριστιανό ο λόγος του Θεού αποκλείει την πολυγαμία, άσχετα με το πώς μπορεί να κρίνη την πολυγαμία μια εθνική ή φυλετική κυβέρνησις. Ένας Χριστιανός άνδρας δεν μπορεί να έχη πολλές γυναίκες· μια Χριστιανή γυναίκα δεν μπορεί να έχη πολλούς άνδρες. Αν ένας πολύγαμος θέλη να έλθη στην κοινωνία του Νέου Κόσμου, αφιερώνοντας τον εαυτό του στον Θεό μέσω του Χριστού, μπορεί να κρατήση μόνο μία από τις συζύγους, που μπορεί να έχη αποκτήσει με προίκα ή νυμφικό τίμημα ή «λομπόλα». Θα πρέπει να απολύση τις άλλες και να τις στείλη πάλι στο σπίτι τους, όπως ακριβώς ο ιερεύς Έσδρας και ο Ιουδαίος κυβερνήτης Νεεμίας διέταξαν να κάμουν οι Ισραηλίται, όσοι είχαν παραβή τον νόμον του Θεού που απηγόρευε τον γάμο με ειδωλολάτρας. (Έσδρας 10:1-44· Νεεμ. 13:23-31) Αν μια γυναίκα που δέχεται την αλήθεια της Βασιλείας είναι νυμφευμένη μ’ έναν πολύγαμο σε μέρος που αυτό είναι νόμιμο ή σύνηθες, τι πρέπει να κάμη; Πρέπει να του εξηγήση το βήμα που απεφάσισε να κάμη και τις υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται γι’ αυτήν ενώπιον του Θεού ως Χριστιανή και μάρτυρά του. Κατόπιν πρέπει να δεχθή τις συνέπειες της στάσεώς της. Ο πολύγαμος ας την επιστρέψη στους γονείς της ή στους κηδεμόνας της και ας ξαναζητήση την προίκα που έδωσε γι’ αυτήν, και έτσι ας την ελευθερώση. Ο νόμος του Θεού ορίζει τις σχέσεις της με τον πολύγαμον ως πορνεία, όχι ως γάμον. Το να συνεχίση αυτή τη σχέσι αποκλείει απ’ αυτήν το να βαπτισθή, μολονότι μπορεί να παρακολουθή συναθροίσεις και να λέγη τις αλήθειες του λόγου του Θεού στους άλλους.

ΓΑΜΟΣ ΚΟΙΝΗ ΣΥΝΑΙΝΕΣΕΙ ΚΑΙ ΓΑΜΟΣ ΑΓΡΑΦΟΥ ΝΟΜΟΥ

15, 16. (α) Τι είναι γάμος του αγράφου νόμου και τι είναι γάμος κοινή συναινέσει; (β) Ποιες περιστάσεις και αντιλήψεις εξηγούν το ότι πολλοί ζουν σε μια τέτοια διευθέτησι;

15 Αυτό οδηγεί στο θέμα του γάμου του αγράφου νόμου. Αυτός είναι ένας γάμος σύμφωνα με τον άγραφο νόμο (όχι τον πολιτικό ή τον «κανονικό» νόμο), ένας γάμος χωρίς νόμιμη πολιτική τελετή ή θρησκευτική τελετή, αλλά που ο άνδρας και η γυναίκα ιδιωτικώς αποφασίζουν να ζήσουν μαζί ως σύζυγοι, καθιστώντας έτσι τον γάμο τους και γάμον «κοινή συναινέσει». Σε τέτοια περίπτωσι δεν δίδεται προίκα ή νυμφικό τίμημα. Συχνά σε χώρες όπου κυβερνά ο «κανονικός» νόμος μιας εκκλησίας και ο γάμος κοινή συναινέσει δεν αναγνωρίζεται ως νόμιμος, οι δύο που βρίσκονται σε μια τέτοια διευθέτησι κοινή συναινέσει, θα ήθελαν να νυμφευθούν νομίμως, αλλ’ η αμοιβή που ζητεί για τον γάμο ο κλήρος—ο οποίος τον θεωρεί μυστήριον—υπερβαίνει την οικονομική δυνατότητα του ζεύγους, το οποίον είναι πολύ πτωχό. Οι αναγκαίες νόμιμες ενέργειες, όπως η παρουσίασις ενός πιστοποιητικού γεννήσεως, το οποίον δυνατόν να μην υπάρχη, είναι δύσκολο να γίνουν. Ή πιθανόν η εθνική κυβέρνησις να μη επιτρέπη σε καμμιά περίπτωσι νόμιμο διαζύγιο, ή η απόκτησις διαζυγίου από ένα σύντροφο ακόμη και για Γραφικούς λόγους να είναι μια πολύ δαπανηρή και παρατεινόμενη υπόθεσις. Έτσι το αδιάζευκτο πρόσωπο που θέλει να ξανανυμφευθή, εισέρχεται ιδιωτικώς σε σχέσεις μ’ ένα άλλο πρόσωπο του αντιθέτου φύλου για να ζήσουν ως σύζυγοι. Αυτή είναι μια περίπτωσις που συζούν χωρίς γάμο. Αλλά πολύ συχνά ένας άνδρας συνάπτει γάμον κοινή συναινέσει επειδή θέλει να κρατή μια γυναίκα σε υποδεέστερη θέσι, εξαρτώμενη απ’ αυτόν. Αν αυτή θέλη να την συντηρή σ’ ένα σπίτι το οποίον αυτός προμηθεύει, πρέπει να παραμένη πιστή από ηθική άποψι σ’ αυτόν. Αλλ’ ενώ αυτός θέλει να είναι προσκολλημένη σ’ αυτόν, μπορεί να μη θέλη να την κρατή για πάντα. Αν δεν είναι νομίμως συνδεδεμένος μ’ αυτήν με γάμο, μπορεί, σε οποιονδήποτε καιρό που αυτός εκλέγει, να αισθάνεται ότι είναι ελεύθερος να εγκαταλείψη την κοινή συναινέσει σύντροφόν του και τα τέκνα και να αναλάβη μια τέτοια ζωή με μια άλλη γυναίκα. Οι γυναίκες, λοιπόν, επιθυμούν ένα νόμιμο γάμο για την προστασία του εαυτού των και των παιδιών των, αλλ’ ο άνδρας μπορεί ιδιοτελώς ν’ αρνήται να νομιμοποιήση την ένωσί των.

16 Μια μεταπολεμική αιτία για πολλούς να συζούν χωρίς γάμο είναι ότι η γυναίκα λαμβάνει μια επιχορήγησι από το κράτος ως χήρα πολέμου ή για άλλους λόγους και θα την έχανε αν ενυμφεύετο εκ νέου. Αυτή, λοιπόν, και ο άνδρας συμφωνούν να συζούν χωρίς γάμο για να συνεχισθή η κρατική επιχορήγησις, και τα νόθα τέκνα αυτής της ενώσεως διδάσκονται να υποστηρίζουν αυτή την πρόφασι αποκαλώντας τον άνδρα «θείον» και όχι «πατέρα».

17. (α) Πώς αρχίζει συχνά ο γάμος του αγράφου νόμου, και γιατί αυτό είναι εσφαλμένο; (β) Ποιο είναι ένα αποτέλεσμα των γάμων του αγράφου νόμου, και πώς αυτοί νομιμοποιούνται σε μερικές χώρες;

17 Συχνά ένας κοινή συναινέσει γάμος αρχίζει με το ν’ αφήνη η κόρη τον άνδρα να έχη επικοινωνία μαζί της με απλή υπόσχεσι από μέρους του ότι θα την νυμφευθή. Κατόπιν, αφού αρχίζει να έχη σχέσεις μαζί της, προχωρεί στο να συγκατοική μαζί της και ποτέ δεν προβαίνει στις νόμιμες ενέργειες. Αλλά μια υπόσχεσις για γάμο δεν αποτελεί Γραφική αιτία για έναρξι επικοινωνίας. Ακόμη και μνηστευμένα άτομα απαγορεύεται Γραφικώς να εντρυφούν σε επικοινωνία κατά τη διάρκεια της περιόδου των αρραβώνων. Οι δοκιμαστικοί γάμοι που δεν είναι νομιμοποιημένοι αλλ’ απλώς αποτελούν δοκιμή τού αν το ζεύγος μπορή να συζήση δεν είναι ορθοί, διότι ο νόμος του Θεού τούς ανακηρύττει απερίφραστα πορνεία, ανηθικότητα. Μερικά κράτη αναγνωρίζουν τον γάμο του αγράφου νόμου και έτσι αυτός είναι ένας πραγματικός δεσμευτικός γάμος με νόμιμες υποχρεώσεις· αλλά πολλά κράτη και χώρες (μάλιστα Καθολικές χώρες) που δεν τον αναγνωρίζουν, δεν κάνουν τίποτε για τον κοινή συναινέσει γάμον. Το αποτέλεσμα είναι ότι επικρατεί πολύ σε πλείστες χώρες, και σε πλείστα μέρη οι γείτονες τον αποδέχονται σαν κάτι το κανονικό. Έτσι γεννώνται πολλά νόθα τέκνα· σε μια χώρα γνωρίζομε ότι ο αριθμός των φθάνει μέχρι πενήντα πέντε τοις εκατό, σε μια άλλη μέχρις ογδόντα τοις εκατό. Σε μερικές χώρες ένα ζεύγος συνδεδεμένο με κοινή συναινέσει γάμον έχει το δικαίωμα να κάμη έναν νόμιμο πολιτικό ή θρησκευτικό γάμο αφού συζήση επί ένα ελάχιστον όριον ετών ή αφού γεννηθή ένα τέκνον. Το δικαστήριο μπορεί τότε να τον ανακηρύξη νόμιμον γάμον αυτομάτως. Ο «ντε φάκτο» γάμος μπορεί να καταχωρηθή στο ληξιαρχείο κατόπιν αιτήσεως του ενός ή και των δύο κοινή συναινέσει συντρόφων.

18. Ποια εδάφια δείχνουν ότι πρέπει να δώσωμε μαρτυρία σ’ εκείνους που ζουν σε γάμο του αγράφου νόμου;

18 Η κοινωνία του Νέου Κόσμου δεν αναγνωρίζει ως πλήρη τον κοινή συναινέσει γάμον και τον γάμον του αγράφου νόμου. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν τολμούμε να κηρύξωμε την αλήθεια σε πρόσωπα που ζουν σε τέτοιον γάμο. Στο φρέαρ του Ιακώβ στην πόλι Συχάρ της Σαμαρείας, ο Ιησούς ο ίδιος ωμίλησε προσωπικώς σε μια Σαμαρείτιδα γυναίκα, η οποία είχε λάβει πέντε συζύγους και της οποίας ο άνδρας που είχε τότε σχέσεις μαζί της δεν ήταν σύζυγός της. Σ’ αυτή τη γυναίκα ο Ιησούς εκήρυξε σωτηρία και ακόμη ωμολόγησε ότι αυτός ήταν ο υποσχεμένος Μεσσίας ή Χριστός. (Ιωάν. 4:4-30) Αν η αλήθεια δεν μπορούσε να κηρύττεται στους ανηθίκους, πώς θα μπορούσε ο Παύλος να αναφέρη τους πόρνους, τους μοιχούς και τους σοδομίτας ως ακαταλλήλους για τη βασιλεία του Θεού και έπειτα να λέγη στους πιστούς Χριστιανούς: «Και τοιούτοι υπήρχετε τινές»;—1 Κορ. 6:9-11.

19. Τι απαιτεί η κοινωνία του Νέου Κόσμου από τα μέλη της όσον αφορά τον γάμον του αγράφου νόμου και τον γάμον κοινή συναινέσει;

19 Σε κανέναν που έρχεται στην κοινωνία του Νέου Κόσμου δεν επιτρέπεται να εισέλθη κατόπιν σε γάμο κοινή συναινέσει ή σε γάμο του αγράφου νόμου. Όσο για κείνους που είναι ήδη σ’ αυτόν όταν τους πλησιάζη το άγγελμα της Βασιλείας, αυτοί πρέπει να νομιμοποιήσουν τον γάμο των με μια κατάλληλη νόμιμη τελετή προτού μπορέσουν να βαπτισθούν στο νερό για να συμβολίσουν ότι έχουν αφιερωθή στον Θεό. Πρέπει, λοιπόν, ρητώς ν’ αναγνωρίσουν τις νόμιμες υποχρεώσεις του γάμου καθώς και να τεθούν μέσα στην προστασία και σε άλλα οφέλη του νόμου με το να καταχωρηθή και αναγνωρισθή νομίμως ο γάμος των. Πρέπει να πιστοποιηθή νομίμως η γέννησις των τέκνων των και πρέπει να ομολογήσουν ότι είναι γονείς των. Κατόπιν, επίσης, η κοινωνία του Νέου Κόσμου καταρτίζει και τηρεί υπόμνημα αυτού του νομίμου γάμου. Καθώς είναι γραμμένο: «Έκαστος, αδελφοί, εις ό,τι εκλήθη, εν τούτω ας μένη παρά τω Θεώ.» (1 Κορ. 7:24) Δεν μπορεί κανείς να είναι συνδεδεμένος με τον Θεό αν η κατάστασις είναι ακάθαρτη.

20. (α) Υπό ποιες συνθήκες μπορεί να αναγνωρισθή ένας γάμος κοινή συναινέσει, και ποιες υποχρεώσεις επιβάλλει αυτό στη γυναίκα; (β) Υπό ποιές περιστάσεις πρέπει μια γυναίκα να αρνηθή να έχη σχέσεις με τον άλλοτε κοινή συναινέσει σύζυγό της;

20 Υποθέστε ότι μια κοινή συναινέσει σύζυγος δέχεται την αλήθεια και θέλει να νομιμοποιηθή και καταχωρηθή ο γάμος της, αλλ’ ο άνδρας για ιδιοτελείς λόγους αρνείται απολύτως ν’ ακούση γι’ αυτό το πράγμα από την γυναίκα. Η κοινωνία Νέου Κόσμου θ’ αναγνωρίση τον γάμο «ντε φάκτο» αρκεί η αβοήθητη γυναίκα να υποσχεθή και υπογράψη μια γραπτή δήλωσι ότι θα είναι πιστή σ’ αυτόν τον κοινή συναινέσει σύντροφον ως προς ένα σύζυγον και ότι θα νομιμοποιήση τον γάμο μόλις μπορέση να πείση τον άνδρα να τον νομιμοποιήση. Επομένως, αυτή η ίδια δεν μπορεί κατόπιν να ακυρώση αυτόν τον «ντε φάκτο» γάμον με το να χωρισθή από τον άνδρα. Αυτή η προσωρινή αναγνώρισις του «ντε φάκτο» γάμου της δεν κερδίζει για τη γυναίκα νόμιμα δικαιώματα, αλλά έχει ως αποτέλεσμα πνευματικά οφέλη γι’ αυτήν. Η αφιέρωσίς της στον Θεό μπορεί τώρα να θεωρηθή ως δεκτή απ’ Αυτόν και μπορεί να βαπτισθή στο νερό και να τύχη μεταχειρίσεως ως μέλος της εκκλησίας και να δικαιούται των προνομίων κηρύγματος του αγγέλματος της Βασιλείας. Καθώς ο απόστολος Πέτρος νουθετεί τις συζύγους, θα προσπαθήση να φέρη τον άνδρα στην αλήθεια και έτσι να τον φέρη σε μια προθυμία να νομιμοποιήση τον «ντε φάκτο» γάμο των και να τον καταχωρήση. Η καταχώρησις ενός γάμου είναι μια υποχρέωσις που ένα ζεύγος οφείλει στην κοινότητα στην οποία ζη, και διακηρύττει τη σχέσι των ως νομίμων συζύγων ενώπιον όλης της κοινότητος και ενώπιον της κυβερνήσεως υπό την οποίαν ζουν. Ένας άνδρας που αγαπά τη σύζυγό του θα νομιμοποιήση και θα καταχωρήση τον γάμο του μ’ αυτήν με υπερηφάνεια. Αν ένας κοινή συναινέσει σύζυγος δεν θέλη να νομιμοποιήση τον γάμο του και αν η γυναίκα δεν εξαρτάται απ’ αυτόν και δεν προτιμά ν’ ανακηρυχθή ενώπιον της εκκλησίας του Θεού ως δεσμευμένη σύζυγός του, πρέπει να πη στον άνδρα να απέχη και αυτή να μην έχη πια τίποτε να κάμη μ’ αυτόν. Πρέπει να ζη άγαμη ώσπου να μπορέση να συνάψη νόμιμο γάμο. Σε χώρες ή κράτη όπου ο νόμος αναγνωρίζει το γάμο του αγράφου νόμου, ο γάμος αυτός μπορεί να διαλυθή μόνο με νόμιμες ενέργειες που γίνονται από τον ένα ή και τους δύο συντρόφους του γάμου.

21, 22. (α) Τι πρέπει να κάμη ένας άνδρας αν η αλήθεια τον εύρη σε γάμο κοινή συναινέσει με δύο συζύγους; (β) Αν η μία η και οι δύο γυναίκες δεχθούν την αλήθεια, ποια είναι η ευθύνη των;

21 Σε πολλές ελεγχόμενες από τον Καθολικισμό χώρες, ένας άνδρας θέλει να συνεχίζη δύο ή περισσοτέρους κοινή συναινέσει γάμους συγχρόνως. Εδώ παρουσιάζεται μια περίπτωσις που δύο από τις γυναίκες του δέχονται το άγγελμα της βασιλείας του Θεού, ο δε άνδρας επίσης δέχεται το άγγελμα ή δεν το δέχεται. Πώς μπορεί να θεωρηθή ως ευπρόσδεκτη στον Θεό η αφιέρωσις οποιουδήποτε απ’ αυτούς ή όλων και πώς μπορεί να τελεσθή ένα βάπτισμα στο νερό ως σύμβολον τούτου; Αν ο άνδρας δεχθή την αλήθεια, πρέπει ν’ αποφασίση ποια από τις δύο ή περισσότερες γυναίκες θέλει ως σύζυγόν του και να νυμφευθή νομίμως μ’ αυτήν και να μην έχη πια σχέσεις με οποιαδήποτε από τις άλλες. Αν αυτός δεν έρχεται στην αλήθεια, τότε απόκειται στις δύο γυναίκες ν’ αποφασίσουν. Και οι δύο δεν μπορούν να συνεχίσουν σχέσεις με τον ίδιον άνδρα προς διατήρησιν πορνείας. Η μια πρέπει να κανονίση με τον άνδρα να είναι η μία σύζυγός του και να τον πείση να νομιμοποιήση τον γάμο των ή πρέπει να ανακηρυχθή ενώπιον της εκκλησίας ως δεσμευμένη μ’ αυτόν ως η εκλεκτή του σύζυγος ώσπου να γίνη δυνατή η νομιμοποίησις. Η άλλη γυναίκα πρέπει ν’ αναγνωρίση αυτή τη διευθέτησι και να μην έχη πια σχέσεις με τον άνδρα. Αλλιώς, και οι δύο γυναίκες πρέπει να μην έχουν τίποτε να κάμουν με τον άνδρα, ιδιαίτερα αν αυτός συνεχίζη και άλλες ακόμη κοινή συναινέσει διευθετήσεις με άλλες γυναίκες. Δεν μπορούν να προσφέρουν συζυγικά προνόμια σ’ έναν πολύγαμον άνδρα.

22 Περισσότερα πάνω σ’ αυτή την εξέτασι των προβλημάτων του γάμου και τη Γραφική άποψι της αγαμίας θα εκτεθούν στο αμέσως επόμενο τεύχος της Σκοπιάς.

    Ελληνικές Εκδόσεις (1950–2025)
    Αποσύνδεση
    Σύνδεση
    • Ελληνική
    • Κοινή Χρήση
    • Προτιμήσεις
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Όροι Χρήσης
    • Πολιτική Απορρήτου
    • Ρυθμίσεις Απορρήτου
    • JW.ORG
    • Σύνδεση
    Κοινή Χρήση