Η Συνήθεια των Προσευχών για τους Νεκρούς
Αυτό γίνεται και στον «Χριστιανικό κόσμο» και στην Ανατολή. Το επιδοκιμάζει ο Θεός;
ΚΑΤΑ μήκος του Βεγγαλικού Κόλπου οι Ινδουισταί γονατίζουν επάνω στην κυματοδαρμένη όχθη για να δεηθούν για κείνους που είναι στον ουρανό, ή στο καθαρτήριο ή στην κόλασι. Πιστεύουν ότι οι προσευχές θα επιταχύνουν την εκ νέου ενσάρκωσι των νεκρών, οι οποίοι μια φορά ακόμη μπορούν να προσπαθήσουν να φθάσουν στη Νιρβάνα, στην πνευματική εκ νέου ένωσι με τον Βράχμα.
Δεν είναι λιγώτερο ευλαβής η Βουδδιστική οικογένεια στο σπίτι της οποίας μπορείτε να δήτε ένα ράφι με ξύλινες πινακίδες που περιέχουν τα «ουράνια ονόματα» των νεκρών. Τα ονόματα αποκαλύπτονται από τους Βουδδιστάς ιερείς, που θα πουν λειτουργίες για να καταστήσουν ευτυχείς τους νεκρούς.
Μια ισχυρή οικογενειακή αλληλεγγύη παρατηρείται μεταξύ των Κινέζων και των προγόνων των. Πολλοί Κινέζοι πιστεύουν ότι οι νεκροί περιπλανώνται στο καθαρτήριο επί δύο χρόνια και πρέπει να βοηθηθούν για να εισέλθουν στον ουρανό. Λέγουν ότι οι πρόγονοι βασίζονται επάνω στις προσευχές των ζώντων για την ανανέωσι των οικογενειακών δεσμών. Μεγαλοπρεπείς κηδείες και επιμνημόσυνες τελετές διεξάγονται για να είναι βέβαιον ότι οι νεκροί γίνονται μάλλον φιλικά πνεύματα παρά εχθρικοί δαίμονες. Σε ανταμοιβή αυτών των εκδηλώσεων αφιερώσεως, κρατεί η πεποίθησις ότι οι νεκροί θα προαγάγουν την καλή τύχη των ζώντων.
Στις Ιουδαϊκές οικογένειες η συνήθης προσευχή Καντίς απαγγέλλεται επί ένδεκα μήνες μετά τον θάνατο ενός προσφιλούς, καθώς και κατά το «Γιαρτσάιτ» ή επέτειο του θανάτου. Μερικοί λέγουν ότι, για να μιλήσωμε με ακρίβεια, ο Ιουδαϊσμός δεν ξέρει προσευχές για τους νεκρούς, ότι η προσευχή Καντίς δοξολογεί τον Θεό και δεν κάνει μνεία θανάτου. Εν τούτοις, υπάρχουν Ιουδαίοι, που πιστεύουν ότι οι προσευχές μπορούν να βοηθήσουν τους νεκρούς των να πάνε στον ουρανό. Η προσευχή Καντίς αρχικά ήταν μια δοξολογία που συνέταξε ένας δάσκαλος που εξειλίχθη σε προσευχή για να χρησιμοποιήται στην κηδεία των λογίων. Προς αποφυγή δυσκολιών εκρίθη αργότερα κατάλληλη για όλες τις Ιουδαϊκές κηδείες. Εν τω μεταξύ μερικοί Ιουδαίοι της απέδωσαν τη δύναμι ν’ απολυτρώνη τους προσφιλείς των από τα υποτιθέμενα βάσανα της Γεέννης.
Ο Προτεσταντικός κόσμος γενικά περιορίζει στο ελάχιστο τη σημασία των προσευχών για τους νεκρούς. Θεωρούν ότι προσευχές για κείνους που είναι στον ουρανό δεν είναι αναγκαίες, είναι δε αυτές ανωφελείς για τους καταδικασμένους. Γι αυτό, οι Προτεσταντικές προσευχές για τους νεκρούς συνήθως περιορίζονται στην τελετή της κηδείας, όπου ένας κληρικός φροντίζει να παρουσιάζη την ψυχή στον ουρανό—ένα στρατήγημα που επενοήθη για να καθησυχάζη και τους ζώντας και τους νεκρούς. Ετήσιες επιμνημόσυνες τελετές επιτρέπεται να γίνωνται κατόπιν προς τιμήν των νεκρών.
Οι Ρωμαιοκαθολικές προσευχές για τους νεκρούς σχετίζονται πιο στενά με τις προσευχές που γίνονται στην Ανατολή. Οι Καθολικοί πιστεύουν σε ουρανό, σε κόλασι και σε καθαρτήριο και σε μια Κινεζοειδή οικογενειακή αλληλεγγύη, που ονομάζεται η «επικοινωνία αγίων.» Αυτή η τριπλή πνευματική ενότης περιλαμβάνει την «στρατευόμενη εκκλησία» επί της γης, τις πάσχουσες ψυχές στο καθαρτήριο και την «θριαμβεύουσα εκκλησία» στον ουρανό. Πολλοί Καθολικοί αισθάνονται ειλικρινή υποχρέωσι προς τις πάσχουσες ψυχές. Η έννοια αυτή του καθήκοντος εκφράζεται από τον ποιητή: «Τι αν σε σφάλματα δικά μας οφείλονται τα βάσανα αυτά, σε κακό παράδειγμα ή έλλειψι αληθινής συμβουλής;»
Οι ευλαβείς Καθολικοί πιστεύουν ότι η ελάχιστη καλή πράξις των, η πιο σύντομη προσευχή των και η ελαφρότερη ταπείνωσίς των μπορούν αντιπροσωπευτικά να βοηθήσουν τις ψυχές που βρίσκονται στο καθαρτήριο να εισέλθουν στον ουρανό. Ολόκληρος ο μήνας Νοέμβριος με την Ημέρα Όλων των Ψυχών είναι ιδιαίτερα αφιερωμένος σε προσευχές και λειτουργίες για τους νεκρούς. Λέγουν ότι η θυσία της λειτουργίας είναι η πιο επωφελής. Σύμφωνα, εν τούτοις, με την Εταιρία του Αγ. Παύλου, πολλοί Καθολικοί «ξεχνούν ότι, καθώς ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει, κατά τη στιγμή που η θυσία της λειτουργίας προσφέρεται, οι άγγελοι, που είναι παρόντες, πετούν για να ανοίξουν τις φυλακές του Καθαρτηρίου και να εκτελέσουν κάθε τι που ο Θεός ευηρεστήθη να χορηγήση. Λησμονούν την παρηγορητική συμβουλή του Αγίου Ιερωνύμου ότι, όταν προσφέρεται η Αγία Θυσιαστική λειτουργία για μια ψυχή στο Καθαρτήριο, αυτή παύει να υποφέρη την ώρα που διαρκεί η Αγία Λειτουργία.»
Μερικοί Καθολικοί θεολόγοι έχουν τη γνώμη ότι οι προσευχές που προσφέρονται αθέλητα για τις ψυχές που, άγνωστες στους ζώντας, βρίσκονται μεταξύ των καταδικασμένων, είναι πιθανόν να έχουν μια προσωρινή ανακούφισι από τους βασανισμούς. Άλλοι Καθολικοί θεολόγοι θεωρούν την αντίληψι αυτή παράλογη και αδικαιολόγητη, αλλ’ η εκκλησία ουδέποτε την απεδοκίμασε. Οι Καθολικοί θεολόγοι συμφωνούν ότι το καθαρτήριο δεν θα διαρκέση πέραν της «δευτέρας παρουσίας.» Με ποιο μέσον ο Θεός θα καθαρίση ταχέως τις κηλίδες των ψυχών που μένουν ακόμη στο καθαρτήριο στο τέλος του κόσμου, είναι μυστήριο. Παρ’ όλ’ αυτά, οι Καθολικοί βρίσκουν γενικά παρηγορία στο να πιστεύουν ότι, καθώς ο Καρδινάλιος Γκίμπονς το διατυπώνει, «ο χρυσούς κρίκος της προσευχής σάς ενώνει μ’ εκείνους που ‘κοιμώνται εν τω Κυρίω’ και ότι σεις μπορείτε να εξακολουθήσετε να ομιλήτε με αυτούς και να προσεύχεσθε υπέρ αυτών!»
ΜΙΑ ΓΡΑΦΙΚΗ ΣΥΝΗΘΕΙΑ;
Η παγκόσμια ευλάβεια που αποδίδεται στους νεκρούς θα έκανε κάποιον να υποθέση ότι η συνήθεια αυτή βασίζεται επάνω στις Άγιες Γραφές ή τουλάχιστον βρίσκεται σε αρμονία με αυτές. Δεν συμβαίνει, όμως, αυτό. Η Εγκυκλοπαιδεία της Θρησκευτικής Γνώσεως του Σαφ-Χέρτζογκ λέγει χωρίς δισταγμό ότι «κανένα εδάφιο της Παλαιάς Διαθήκης δεν μπορεί να παρατεθή προς υποστήριξιν της συνηθείας.» Η Καθολική Εγκυκλοπαιδεία παραδέχεται ότι «δεν υπάρχει κανένα σαφές και ρητό εδάφιο της Γραφής που να υποστηρίζη προσευχές για τους νεκρούς» σε οποιοδήποτε από τα εξήντα έξη βιβλία της Γραφής που αμοιβαίως αναγνωρίζονται από Προτεστάντας και Καθολικούς.
Οι Καθολικοί λέγουν ότι η πίστις στο καθαρτήριο φυσικά προϋποθέτει την ωφελιμότητα των προσευχών για τους νεκρούς. Κατ’ ουσίαν, όμως, η μοναδική Γραφική αυθεντία, όπως λέγουν, προέρχεται από το επεισόδιο που σχετίζεται με το 2 Μακκαβαίων 12:39- 46 (Ό), όπου ο Ιούδας ο Μακκαβαίος αναφέρεται ότι έστειλε άργυρο στην Ιερουσαλήμ «προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσίαν, πάνυ καλώς και αστείως πράττων υπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενος.» Η έκθεσις τελειώνει: «Επομένως αυτό είναι μια αγία και ωφέλιμη σκέψις να προσευχώμεθα για τους νεκρούς, που ίσως απαλλαγούν από τις αμαρτίες.»
Μπορεί άρα γε να λεχθή ότι ο Ιούδας απαιτούσε να γίνουν λειτουργίες για τις ψυχές που ήσαν στο καθαρτήριο; Αυτός ήταν ένας Ιουδαίος πατριώτης· οι φονευθέντες ήσαν Ιουδαίοι, όχι Κινέζοι ή Καθολικοί. Το ενδιαφέρον του για τους ειδωλολάτρας νεκρούς ήταν να συγχωρήση ο Θεός τις αμαρτίες των και να τους χαρίση ανάστασι. Αυτό είναι το σαφές νόημα στο εδάφιο σαράντα τέσσερα: «Ει γαρ μη τους προπεπτωκότας αναστήναι προσεδόκα, περισσόν αν ην και ληρώδες [ανόητον] υπέρ νεκρών προσευχείσθαι.» Σπουδαία, επίσης, είναι τα σχόλια της Ιουδαϊκής Εγκυκλοπαιδείας: «Η παραπομπή σε τέτοιες προσφορές, ωστόσο, δεν έχει κάτι παράλληλο στην Ιουδαϊκή φιλολογία, δεν είναι δε, άλλως τε, γνωστό τίποτε για τέτοιες προσφορές γινόμενες στον Ναό στην Ιερουσαλήμ.»
Σχετικό είναι το γεγονός ότι οι Ιουδαίοι και οι πρώτοι Χριστιανοί απέρριψαν τα βιβλία των Μακκαβαίων ως απόκρυφα ή νόθα. Ούτε ο Ιησούς ούτε οι απόστολοι ανέφεραν ποτέ εδάφια απ’ αυτά. Από τα τέσσερα βιβλία των Μακκαβαίων—μερικοί λέγουν ότι είναι πέντε—ακόμη και η Καθολική Γραφή περιλαμβάνει μόνον δύο. Ο Ιερώνυμος, που εξυμνήθη από τον πάπα Πίον ΧΙΙ ως ο «μέγιστος Διδάκτωρ στην έκθεσι των Ιερών Γραφών,» ειδοποίησε: «Όλα τα απόκρυφα βιβλία πρέπει ν’ αποφεύγωνται· . . . περιέχουν πολλά εσφαλμένα».
Εκείνοι, παν αγνοούν την ειδοποίησι αυτή, οφείλουν να γνωρίσουν τουλάχιστον για τα Θεόπνευστα βιβλία της Γραφής, των οποίων η γνησιότης αναγνωρίζεται από Καθολικούς και Προτεστάντας. Ο Σολομών λέγει ότι οι νεκροί δεν μπορούν να είναι ούτε φίλοι ούτε εχθροί. Γράφει δε: «Αλλ’ οι νεκροί δεν γνωρίζουσιν ουδέν . . . έτι και η αγάπη αυτών, και το μίσος αυτών, και ο φθόνος αυτών, ήδη εχάθη.» (Εκκλησ. 8:5, 6) Ο απόστολος Παύλος είναι σύμφωνος με τη δήλωσι του Μωυσέως ότι στη δημιουργία του Αδάμ «έγεινεν ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν.» (Γέν. 2:7· 1 Κορ. 15:45) Η ζωή ως ψυχή είναι πολύ διαφορετική από το να κατέχη ο άνθρωπος μια «αθάνατη ψυχή,» που δεν είναι έκφρασις της Γραφής. Αντιθέτως, ο προφήτης Ιεζεκιήλ γράφει: «Η ψυχή η αμαρτήσασα, αυτή θέλει αποθάνει.» (Ιεζ. 18:4) Ο Χριστιανός συγγραφεύς Ιάκωβος το βεβαιώνει λέγοντας: «Ο επιστρέψας αμαρτωλόν από της πλάνης της οδού αυτού, θέλει σώσει ψυχήν εκ θανάτου.» (Ιάκ. 5:20) Μετά τον Θεόν, ο Χριστός προσδιορίζεται από τον Παύλο ως «μόνος [που] έχει την αθανασίαν.»—1 Τιμ. 6:16.
Πολλοί δεν μπορούν να αντισταθούν στον πειρασμό να λέγουν ότι ο θάνατος στα παραπάνω παραδείγματα αναφέρεται μόνο στο σώμα, όχι στην «ψυχή». Ο Ιησούς προειδοποίησε ότι ο Θεός δύναται «και ψυχήν και σώμα να απολέση εν τη Γεέννη,» από την οποία «εξάλειψι» κανείς ποτέ δεν θα αναστηθή. (Ματθ. 10:28) Αυτό, επίσης, έρχεται σε αντίφασι προς τη θεωρία ότι οι ψυχές μπορούν με τις προσευχές να μεταβούν από τη Γέεννα στον ουρανό. Για τον θάνατο του ανθρώπου ο ψαλμωδός πολύ ορθά έγραψε: «Εν εκείνη τη ημέρα οι διαλογισμοί αυτού αφανίζονται.»—Ψαλμ. 146:4· 145:4, Ντουαί.
Η συνήθεια να λέγωνται επανειλημμένες προσευχές απεκλείετο από τον Ιησούν με την επίκρισι: «Όταν δε προσεύχεσθε,» προειδοποίησε, «μη βαττολογήσητε, ως οι εθνικοί· διότι νομίζουσιν ότι με την πολυλογίαν αυτών θέλουσιν εισακουσθή.» (Ματθ. 6:7) Ο Ιησούς δεν εδίδαξε τους ζώντας να προσεύχωνται για τα αμαρτήματα των νεκρών. Εδίδαξε, όμως, ότι ο Θεός έχει σκοπό να αναστήση, μαζί με τους δικαίους, και εκείνους που είναι υπόλογοι στη δικαιοσύνη και που λόγω αγνοίας έζησαν αμαρτωλόν βίον. «Έρχεται ώρα,» είπε, «καθ’ ην πάντες οι εν τοις μνημείοις θέλουσιν ακούσει την φωνήν αυτού· και θέλουσιν εξέλθει οι πράξαντες τα αγαθά εις ανάστασιν ζωής οι δε πράξαντες τα φαύλα, εις ανάστασιν κρίσεως.» (Ιωάν. 5:28, 29) Εδώ ο Υιός του Θεού εφιστά την προσοχή μας στην αληθινή ελπίδα των αναριθμήτων νεκρών.
Όταν έρχωνται στο νου σας σκέψεις για κείνους, που κοιμώνται στον θάνατο, και ενθυμήσθε τους τρόπους και την προσφιλή προσωπικότητά των, ενθυμείσθε τούτο: Αν η ατελής μνήμη σας μπορή να τους αναδημιουργήση, πόσο πολύ ευκολώτερα θα τους επαναφέρη από τα μνημεία η τελεία διάνοια και ο παντοδύναμος βραχίων του Θεού. Αυτή η θαυμαστή υπόσχεσις ας σας παρακινήση να απευθύνετε προς τον Ιεχωβά Θεό μια ένθερμη προσευχή ευχαριστιών για τη φιλάγαθη προμήθειά του της ελπίδος της αναστάσεως.