Τα Σχέδια των Ανθρώπων για Διεθνή Ασφάλεια

«Όταν τελειώσουν όλα αυτά, θέλουμε να είμαστε εμείς οι αναμορφωτές. Θέλουμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προαγάγουμε αυτό που με αισιοδοξία μπορώ να ονομάσω νέα παγκόσμια τάξη».—Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζορτζ Μπους, Ιανουάριος 1991, λίγο μετά την έναρξη του πολέμου με το Ιράκ.

«Η ιδέα του Προέδρου Μπους για μια Νέα Παγκόσμια Τάξη τονίζει τη σπουδαιότητα της ευνομίας και την άποψη ότι τα έθνη φέρουν συλλογική ευθύνη για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου διαφαίνεται μια νέα εποχή».—Ο πρέσβης των Η.Π.Α. στην Αυστραλία, Αύγουστος 1991.

«Απόψε, καθώς βλέπω το δράμα της δημοκρατίας να εκτυλίσσεται σε όλη τη γη, ίσως—ίσως να βρισκόμαστε πιο κοντά από ποτέ προηγουμένως σ’ αυτόν το νέο κόσμο».—Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζορτζ Μπους, Σεπτέμβριος 1991.

ΠΟΛΛΟΙ ηγέτες του κόσμου μιλάνε, όπως και ο Πρόεδρος Μπους, με αισιοδοξία για το μέλλον. Είναι δικαιολογημένη η αισιοδοξία τους; Παρέχουν τα γεγονότα που συνέβησαν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κι έπειτα κάποια βάση γι’ αυτή την αισιοδοξία; Πιστεύετε ότι οι πολιτικοί είναι ικανοί να φέρουν διεθνή ασφάλεια;

Το Μεγαλεπήβολο Σχέδιο των Ανθρώπων

«Στη διάρκεια των δυο τελευταίων χρόνων του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου», εξήγησε το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ Αντίο Πόλεμε (Goodbye War), «πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι σκοτώνονταν κάθε μήνα». Τότε, τα έθνη ένιωθαν την επιτακτική ανάγκη να καταρτίσουν ένα σχέδιο που θα εμπόδιζε να συμβεί ξανά ένας τέτοιος πόλεμος. Ενώ ο πόλεμος συνεχιζόταν, αντιπρόσωποι από 50 έθνη κατάστρωσαν το πιο μεγαλεπήβολο σχέδιο για τη διεθνή ασφάλεια που είχε ποτέ επινοηθεί από ανθρώπους: τον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Η εισαγωγή του Καταστατικού Χάρτη εξέφραζε τη σταθερή απόφαση «να σώσουν τις ερχόμενες γενεές από τη μάστιγα του πολέμου». Τα υποψήφια μέλη των Ηνωμένων Εθνών σκόπευαν «να ενώσουν τη δύναμή [τους] για την επίτευξη διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας».

Σαράντα μία μέρες αργότερα, ένα αεροπλάνο έριξε μια ατομική βόμβα στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας. Η βόμβα εξερράγη πάνω από το κέντρο της πόλης σκοτώνοντας 70.000 και πλέον ανθρώπους. Αυτή η έκρηξη, και εκείνη που επακολούθησε τρεις μέρες αργότερα στο Ναγκασάκι, στην ουσία έθεσε τέρμα στον πόλεμο με την Ιαπωνία. Εφόσον η σύμμαχος της Ιαπωνίας, η Γερμανία, είχε παραδοθεί στις 7 Μαΐου 1945, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφτασε έτσι στο τέλος του. Ωστόσο, ήταν αυτό το τέλος όλων των πολέμων;

Όχι. Από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η ανθρωπότητα έχει δει να διεξάγονται 150 και πλέον μικρότεροι πόλεμοι οι οποίοι έχουν αφαιρέσει πάνω από 19 εκατομμύρια ζωές. Είναι φανερό ότι το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Ο.Η.Ε. δεν έχει φέρει ακόμα διεθνή ασφάλεια. Τι δεν πήγε καλά;

Ο Ψυχρός Πόλεμος

Οι εμπνευστές του Ο.Η.Ε. απέτυχαν να προβλέψουν τη διαμάχη που ξέσπασε σύντομα ανάμεσα στους πρώην συμμάχους του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Πολλές χώρες υποστήριξαν μια από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις σ’ αυτόν τον αγώνα για εξουσία, ο οποίος ονομάστηκε Ψυχρός Πόλεμος και ήταν, εν μέρει, ένας αγώνας ανάμεσα στον κομουνισμό και τον καπιταλισμό. Αντί να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να σταματήσουν τον πόλεμο, οι δυο συνασπισμοί εθνών υποστήριζαν τις αντιμαχόμενες πλευρές στις τοπικές διαμάχες και μ’ αυτόν τον τρόπο πολέμησαν η μια την άλλη στην Ασία, στην Αφρική και στην Αμερική.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 άρχισε η ύφεση του Ψυχρού Πολέμου. Η ύφεση κορυφώθηκε το 1975 όταν 35 κράτη υπέγραψαν αυτό που ονομάζεται Συμφωνία του Ελσίνκι. Ανάμεσα σ’ αυτούς που συμμετείχαν ήταν η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες, μαζί με τους Ευρωπαίους συμμάχους τους αντίστοιχα. Όλοι υποσχέθηκαν να εργαστούν για να φέρουν «ειρήνη και ασφάλεια», «να απέχουν . . . από την απειλή ή τη χρήση βίας εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιασδήποτε χώρας και να μην ενεργήσουν με οποιονδήποτε άλλον τρόπο που θα ήταν ασυνεπής προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών».

Αλλά αυτές οι ιδέες δεν τελεσφόρησαν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο αγώνας ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις αναζωπυρώθηκε. Τα πράγματα χειροτέρεψαν τόσο πολύ, ώστε το 1982 ο νεοεκλεγμένος γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Δρ Ξαβιέ Περέζ ντε Κουεγιάρ, αναγνώρισε την αποτυχία του οργανισμού του και προειδοποίησε για τον ερχομό μιας «νέας διεθνούς αναρχίας».

Εντούτοις, σήμερα, ο γενικός γραμματέας του Ο.Η.Ε. καθώς και άλλοι ηγέτες εκφράζουν αισιοδοξία. Τα δελτία ειδήσεων αναφέρονται στη «μετα-ψυχροπολεμική εποχή». Πώς έγινε αυτή η αλλαγή;

Η «Μετα-ψυχροπολεμική Εποχή»

Ένας αξιοσημείωτος παράγοντας ήταν η συνάντηση των 35 εθνών της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη. Το Σεπτέμβριο του 1986 εκείνα τα έθνη υπέγραψαν αυτό που ονομάζεται Έγγραφο της Στοκχόλμης, επιβεβαιώνοντας έτσι τη δέσμευσή τους απέναντι στη Συμφωνία του Ελσίνκι η οποία είχε υπογραφτεί το 1975.a Το Έγγραφο της Στοκχόλμης περιέχει πολλούς κανόνες που διέπουν την παρακολούθηση και τον έλεγχο των στρατιωτικών δραστηριοτήτων. «Τα αποτελέσματα των τριών περασμένων χρόνων είναι ενθαρρυντικά και τα όσα έχουν επιτελεστεί έχουν αρχίσει να ξεπερνάνε τις γραπτές υποχρεώσεις οι οποίες απορρέουν από το Έγγραφο της Στοκχόλμης», ανέφερε το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών της Στοκχόλμης για την Ειρήνη στο Βιβλίο Έτους 1990 (Yearbook 1990) που εξέδωσε.

Κατόπιν, το 1987, οι υπερδυνάμεις σύναψαν μια αξιοσημείωτη συμφωνία που απαιτούσε την καταστροφή όλων των δικών τους πυραύλων εδάφους με βεληνεκές από 500 ως 5.500 χιλιόμετρα. «Η φυσική καταστροφή των πυραύλων και των εκτοξευτών τους είναι στο πρόγραμμα και οι διατάξεις των συμφωνιών τηρούνται κανονικά από κάθε πλευρά», λέει το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών της Στοκχόλμης για την Ειρήνη.

Έχουν ληφθεί και άλλα μέτρα για να μειωθούν οι πιθανότητες να ξεσπάσει πυρηνικός πόλεμος. Για παράδειγμα, το 1988 οι υπερδυνάμεις υπέγραψαν μια συμφωνία για τους «διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους και τους βαλλιστικούς πυραύλους που εκτοξεύονται από υποβρύχια». Πριν από την εκτόξευση τέτοιων όπλων, η κάθε πλευρά πρέπει να ενημερώσει την άλλη «όχι λιγότερο από είκοσι τέσσερις ώρες εκ των προτέρων, για την προγραμματισμένη ημερομηνία, για την περιοχή εκτόξευσης και για την περιοχή πρόσκρουσης». Σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών της Στοκχόλμης για την Ειρήνη, τέτοιες συμφωνίες «μειώνουν πραγματικά την πιθανότητα να κλιμακωθούν τα τοπικά επεισόδια σ’ έναν παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο».

Εν τω μεταξύ, τα σχέδια για τη βελτίωση της διεθνούς ασφάλειας άρχισαν να επιταχύνονται. Το Μάιο του 1990, στη διάρκεια μιας συνδιάσκεψης κορυφής των υπερδυνάμεων που έγινε στην Ουάσινγκτον, D.C., ο τότε σοβιετικός πρόεδρος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ πρότεινε να υπογράψουν οι δυο συνασπισμοί των ευρωπαϊκών εθνών μια συνθήκη ειρήνης. Τον Ιούλιο τα 16 έθνη της Δύσης που ανήκουν στο ΝΑΤΟ (Οργανισμός Συμφώνου Βορείου Ατλαντικού) συναντήθηκαν στο Λονδίνο. Η ανταπόκρισή τους στην πρόταση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ήταν να ζητήσουν να υπογράψουν και οι δυο πλευρές μια «κοινή διακήρυξη στην οποία επίσημα δηλώνουμε ότι δεν είμαστε πλέον αντίπαλοι και επιβεβαιώνουμε την πρόθεσή μας να απέχουμε από την απειλή ή τη χρήση βίας». Ο τίτλος στην πρώτη σελίδα μιας αφρικανικής εφημερίδας το περιέγραψε αυτό ως «Ένα Γιγαντιαίο Βήμα προς την Παγκόσμια Ειρήνη».

Έπειτα, ενόψει μιας συνδιάσκεψης κορυφής των υπερδυνάμεων στο Ελσίνκι της Φινλανδίας, ένας κυβερνητικός εκπρόσωπος των Η.Π.Α. είπε ότι «η πιθανότητα που υπάρχει να ξεσπάσει πόλεμος [στη Μέση Ανατολή] σφυρηλατεί ένα νέο συλλογικό σχέδιο για την επίτευξη παγκόσμιας ειρήνης». Η ειρήνη δέχτηκε πλήγμα όταν το Ιράκ εισέβαλε στο Κουβέιτ, και η Μέση Ανατολή φαινόταν ότι κινδύνευε να παραδοθεί στις φλόγες του πολέμου. Αλλά με την εξουσιοδότηση των Ηνωμένων Εθνών, μια πολυεθνική δύναμη υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών ανάγκασε τις δυνάμεις εισβολής να αποσυρθούν στη χώρα τους. Η διεθνής ενότητα σκοπού που εκδηλώθηκε σ’ αυτόν τον πόλεμο ενθάρρυνε ορισμένους να ελπίζουν ότι μια καινούρια εποχή συνεργασίας είχε ανατείλει.

Από τότε, τα παγκόσμια γεγονότα έχουν εξελιχθεί ακόμα περισσότερο. Συγκεκριμένα, η ίδια η μορφή της χώρας που κάποτε ονομαζόταν Σοβιετική Ένωση άλλαξε εντυπωσιακά. Επιτράπηκε στις Βαλτικές χώρες να διακηρύξουν την ανεξαρτησία τους, και άλλες δημοκρατίες στη Σοβιετική Ένωση ακολούθησαν το παράδειγμά τους. Βίαιες εθνικές διαμάχες ήρθαν στην επιφάνεια σε χώρες που έμοιαζαν μονολιθικές υπό το συγκεντρωτικό κομουνιστικό έλεγχο. Στο τέλος του 1991, η Σοβιετική Ένωση έπαψε να υπάρχει επίσημα.

Αυτές οι δραστικές αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική σκηνή άνοιξαν την πόρτα των ευκαιριών στον οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών. Σχετικά μ’ αυτό η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times) έγραψε: «Η μείωση της έντασης που υπάρχει παγκόσμια και το νέο πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ένωση μπορεί να σημάνουν ένα νέο, πιο δυναμικό ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις για την παγκόσμια οργάνωση».

Μήπως ήρθε τελικά ο καιρός για να δείξει αυτός ο 47χρονος οργανισμός τι μπορεί να κάνει; Μπαίνουμε πραγματικά σ’ αυτό που οι Ηνωμένες Πολιτείες ονόμασαν «ένα νέο αιώνα, και μια νέα χιλιετία ειρήνης, ελευθερίας και ευημερίας»;

[Υποσημειώσεις]