Οι Ρίζες του Αθεϊσμού

ΖΟΥΜΕ σε έναν πλανήτη ο οποίος πλήττεται από τη μια κρίση μετά την άλλη· μια γρήγορη ματιά στους τίτλους των εφημερίδων επιβεβαιώνει αυτό το γεγονός καθημερινά. Η απελπιστική κατάσταση του κόσμου μας κάνει πολλούς να αμφισβητούν την ύπαρξη του Θεού. Μερικοί, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι είναι αθεϊστές, μάλιστα αρνούνται την ύπαρξή του. Μήπως αληθεύει αυτό για εσάς;

Η πίστη ή η έλλειψη πίστης στον Θεό μπορεί να επηρεάσει βαθιά την άποψη που έχετε για το μέλλον. Χωρίς τον Θεό, η επιβίωση της ανθρώπινης φυλής κρέμεται ολοκληρωτικά από τα χέρια του ανθρώπου—μια καταθλιπτική σκέψη, αν λάβουμε υπόψη τις καταστροφικές δυνατότητες που έχει ο άνθρωπος. Αν όντως πιστεύετε ότι ο Θεός υπάρχει, τότε πιθανώς θα δέχεστε ότι η ζωή πάνω σε αυτόν τον πλανήτη πράγματι έχει σκοπό—ένα σκοπό που μπορεί τελικά να πραγματοποιηθεί.

Μολονότι περιπτώσεις άρνησης της ύπαρξης του Θεού έχουν εκδηλωθεί σποραδικά σε ολόκληρη την ιστορία, μόνο στους πρόσφατους αιώνες εξαπλώθηκε η δημοτικότητα του αθεϊσμού. Γνωρίζετε γιατί;

Διακρίνονται οι Ρίζες

Ένα πανύψηλο δέντρο αποτελεί εντυπωσιακό θέαμα. Ωστόσο, το μάτι απλώς διακρίνει τα φύλλα, τα κλαδιά και τον κορμό. Οι ρίζες—η πηγή της ζωής του δέντρου—βρίσκονται κρυμμένες βαθιά στη γη.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τον αθεϊσμό. Σαν ένα ψηλό δέντρο, η άρνηση της ύπαρξης του Θεού έφτασε σε εντυπωσιακή ανάπτυξη ως το 19ο αιώνα. Θα μπορούσε να υπάρξει η ζωή και το σύμπαν χωρίς κάποια υπερφυσική Πρώτη Αιτία; Μήπως είναι χάσιμο χρόνου η λατρεία ενός τέτοιου Δημιουργού; Οι απαντήσεις που δόθηκαν από τους κορυφαίους φιλοσόφους της εποχής ήταν εμφατικές και σαφείς. «Ακριβώς όπως δεν χρειαζόμαστε πια ηθικό κώδικα, έτσι δεν χρειαζόμαστε και θρησκεία», διακήρυξε ο Φρίντριχ Νίτσε. «Η θρησκεία είναι το όνειρο της ανθρώπινης διάνοιας», ισχυρίστηκε ο Λούντβιχ Φόιερμπαχ. Επίσης, ο Καρλ Μαρξ, του οποίου τα συγγράμματα επρόκειτο να έχουν βαθιά επίδραση στις επόμενες δεκαετίες, δήλωσε με τόλμη: «Θέλω να αυξήσω την ελευθερία της διάνοιας από τις αλυσίδες της θρησκείας».

Πλήθη ολόκληρα εντυπωσιάστηκαν. Αυτό που διέκριναν, όμως, ήταν απλώς τα φύλλα, τα κλαδιά και ο κορμός του αθεϊσμού. Οι ρίζες βρίσκονταν στη θέση τους και είχαν βλαστήσει πολύ καιρό προτού αρχίσει ο 19ος αιώνας. Το εκπληκτικό είναι πως τη σύγχρονη ανάπτυξη του αθεϊσμού την υπέθαλψαν οι θρησκείες του Χριστιανικού κόσμου! Πώς έγινε αυτό; Εξαιτίας της διαφθοράς τους, αυτές οι θρησκευτικές οργανώσεις προκάλεσαν μεγάλη απογοήτευση και διαμαρτυρία.

Σπέρνονται οι Σπόροι

Στη διάρκεια του Μεσαίωνα, η Καθολική Εκκλησία ασκούσε ασφυκτική επιρροή στους υπηκόους της. «Η ιεραρχία δεν φαινόταν κατάλληλα εξαρτισμένη για να αντεπεξέλθει στις πνευματικές ανάγκες του λαού», επισημαίνει Η Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια (The Encyclopedia Americana). «Τα ανώτερα μέλη του κλήρου, ιδιαίτερα οι επίσκοποι, επιστρατεύονταν από την τάξη των ευγενών και θεωρούσαν το αξίωμά τους κυρίως πηγή γοήτρου και δύναμης».

Μερικοί, όπως ο Ιωάννης Καλβίνος και ο Μαρτίνος Λούθηρος, προσπάθησαν να φέρουν μεταρρυθμίσεις στην εκκλησία. Όμως, οι μέθοδοί τους δεν έμοιαζαν πάντοτε με εκείνες του Χριστού· η μισαλλοδοξία και το αιματοκύλισμα σημάδεψαν τη Μεταρρύθμιση. (Παράβαλε Ματθαίος 26:52). Μερικές επιθέσεις ήταν τόσο θηριώδεις, ώστε τρεις αιώνες αργότερα, ο Τόμας Τζέφερσον, ο τρίτος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, έγραψε: «Θα ήταν πιο δικαιολογημένο να μην πιστεύεις σε κανένα θεό, παρά να τον βλασφημείς με τις φρικτές ιδιότητες του Καλβίνου».a

Είναι φανερό ότι η Μεταρρύθμιση δεν αποκατέστησε την αγνή λατρεία. Ωστόσο, μείωσε τη δύναμη της Καθολικής Εκκλησίας. Το Βατικανό δεν είχε πλέον το μονοπώλιο στη θρησκευτική πίστη. Πολλοί ενώθηκαν με τις νεοσχηματισμένες Προτεσταντικές αιρέσεις. Άλλοι, απογοητευμένοι από τη θρησκεία, έκαναν την ανθρώπινη διάνοια αντικείμενο της λατρείας τους. Επακολούθησε μια φιλελεύθερη στάση, η οποία επέτρεπε την έκφραση ποικίλων απόψεων για τον Θεό.

Ξεπροβάλλει ο Σκεπτικισμός

Μέχρι το 18ο αιώνα, η λογική σκέψη εκθειαζόταν γενικά ως η πανάκεια για τα προβλήματα του κόσμου. Ο Γερμανός φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ ισχυριζόταν ότι η πρόοδος του ανθρώπου παρεμποδιζόταν από το γεγονός ότι ο άνθρωπος εξαρτιόταν από την πολιτική και τη θρησκεία για κατεύθυνση. «Τολμήστε να αποκτήσετε γνώση!» παρότρυνε. «Να έχετε το θάρρος να χρησιμοποιείτε τη δική σας νοημοσύνη!»

Αυτή η στάση χαρακτήριζε το Διαφωτισμό, ο οποίος είναι επίσης γνωστός ως η Εποχή του Λόγου. Αυτή η περίοδος, η οποία διήρκεσε ολόκληρο το 18ο αιώνα, χαρακτηριζόταν από μια επίμονη αναζήτηση για γνώση. «Ο σκεπτικισμός αντικατέστησε την τυφλή πίστη», λέει το βιβλίο Ορόσημα της Ιστορίας (Milestones of History). «Όλα τα παραδοσιακά καθιερωμένα τέθηκαν υπό αμφισβήτηση».

Κάτι που ήταν ‘παραδοσιακά καθιερωμένο’ και το οποίο επρόκειτο να εξεταστεί εξονυχιστικά ήταν η θρησκεία. «Οι άνθρωποι άλλαξαν την άποψή τους για τη θρησκεία», λέει το βιβλίο Η Οικουμενική Ιστορία του Κόσμου (The Universal History of the World). «Δεν ικανοποιούνταν πλέον με την υπόσχεση για ανταμοιβές στον ουρανό· απαιτούσαν μια καλύτερη ζωή πάνω στη γη. Άρχισαν να χάνουν την πίστη τους στο υπερφυσικό». Πράγματι, οι περισσότεροι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού περιφρονούσαν τη θρησκεία. Ιδιαίτερα, κατηγορούσαν τους διψασμένους για δύναμη ηγέτες της Καθολικής Εκκλησίας, λέγοντας ότι κρατούσαν τους ανθρώπους σε άγνοια.

Ανικανοποίητοι με τη θρησκεία, πολλοί από αυτούς τους φιλοσόφους έγιναν ντεϊστές· αυτοί πίστευαν στον Θεό αλλά υποστήριζαν ότι εκείνος δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για τον άνθρωπο.b Μερικοί από αυτούς έγιναν απροκάλυπτοι αθεϊστές, όπως ο φιλόσοφος Πάουλ Χάινριχ Ντίτριχ Χόλμπαχ, ο οποίος ισχυριζόταν ότι η θρησκεία αποτελούσε «πηγή διαιρέσεων, παραφροσύνης και εγκλημάτων». Καθώς περνούσαν τα χρόνια, πολύ περισσότερα άτομα κουράστηκαν με το Χριστιανικό κόσμο και συμμερίστηκαν τα αισθήματα του Χόλμπαχ.

Πόσο ειρωνικό είναι το γεγονός ότι ο Χριστιανικός κόσμος έδωσε το έναυσμα για την ανάπτυξη του αθεϊσμού! «Οι Εκκλησίες αποτέλεσαν το έδαφος στο οποίο αναπτύχτηκε ο αθεϊσμός», γράφει ο καθηγητής της θεολογίας Μάικλ Τζ. Μπάκλεϊ. «Η συνείδηση των Δυτικών βρέθηκε να σκανδαλίζεται βαθιά από τις οργανωμένες θρησκείες και να τις απεχθάνεται. Οι Εκκλησίες και οι αιρέσεις είχαν ερημώσει την Ευρώπη, είχαν σχεδιάσει σφαγές, είχαν απαιτήσει θρησκευτική αντίσταση ή επανάσταση, είχαν προσπαθήσει να αφορίσουν ή να καθαιρέσουν μονάρχες».

Ο Αθεϊσμός Φτάνει στο Απόγειό Του

Το 19ο αιώνα, η απάρνηση του Θεού εκδηλωνόταν απερίφραστα και άκμαζε. Οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες δεν δίσταζαν να διαλαλούν με τόλμη τις απόψεις τους. «Ο εχθρός μας είναι ο Θεός», διακήρυττε ένας απροκάλυπτος αθεϊστής. «Το μίσος για τον Θεό είναι αρχή σοφίας. Αν πρόκειται να κάνει η ανθρωπότητα αληθινή πρόοδο, αυτή πρέπει να γίνει με βάση τον αθεϊσμό».

Ωστόσο, μια ανεπαίσθητη αλλαγή συνέβη στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η απάρνηση του Θεού έγινε λιγότερο μαχητική· άρχισε να εξαπλώνεται ένα διαφορετικό είδος αθεϊσμού, το οποίο επηρέαζε ακόμη και εκείνους που ισχυρίζονταν ότι πίστευαν στον Θεό.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Καρλ Μαρξ

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Λούντβιχ Φόιερμπαχ

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Φρίντριχ Νίτσε

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 2]

COVER: Earth: By permission of the British Library; Nietzsche: Copyright British Museum (see also page 3); Calvin: Musée Historique de la Réformation, Genève (Photo F. Martin); Marx: U.S. National Archives photo (see also page 3); Planets, instruments, crusaders, locomotive: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Feuerbach: The Bettmann Archive (see also page 3)