Οι Ρίζες των Σύγχρονων Χριστουγέννων

ΓΙΑ εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, η εποχή των Χριστουγέννων είναι μια πολύ χαρούμενη περίοδος του έτους. Είναι μια περίοδος πλούσιων γευμάτων, καθιερωμένων παραδόσεων και οικογενειακής σύμπνοιας. Η γιορτή των Χριστουγέννων είναι επίσης μια περίοδος κατά την οποία φίλοι και συγγενείς χαίρονται να ανταλλάσσουν κάρτες και δώρα.

Εντούτοις, μόλις πριν από 150 χρόνια, τα Χριστούγεννα ήταν πολύ διαφορετική γιορτή. Στο βιβλίο του Η Μάχη για τα Χριστούγεννα (The Battle for Christmas), ο καθηγητής της ιστορίας Στίβεν Νίσενμποουμ γράφει: «Τα Χριστούγεννα . . . ήταν μια περίοδος υπερβολικής κατανάλωσης ποτών, μια εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι εγκατέλειπαν προσωρινά τους κανόνες που ρύθμιζαν τη δημόσια συμπεριφορά τους για χάρη ενός ανεξέλεγκτου “καρναβαλιού”, κάποιου είδους δεκεμβριάτικου Μαρντί Γκρα».

Σε εκείνους που βλέπουν τα Χριστούγεννα με ευλαβικό δέος, ίσως αυτή η περιγραφή να είναι ενοχλητική. Γιατί να βεβηλώνει κάποιος μια γιορτή η οποία θεωρείται ότι τελείται προς τιμή της γέννησης του Γιου του Θεού; Η απάντηση μπορεί να σας εκπλήξει.

Εσφαλμένο Θεμέλιο

Από τότε που άρχισαν να τηρούνται, τον τέταρτο αιώνα, τα Χριστούγεννα περιβάλλονται από αμφιλεγόμενα ζητήματα. Για παράδειγμα, υπήρχε το ερώτημα γύρω από την ημερομηνία γέννησης του Ιησού. Εφόσον η Αγία Γραφή δεν προσδιορίζει ούτε τη μέρα ούτε το μήνα της γέννησης του Χριστού, έχουν υποδειχτεί διάφορες ημερομηνίες. Τον τρίτο αιώνα, μια ομάδα Αιγύπτιων θεολόγων την τοποθέτησε στις 20 Μαΐου, ενώ άλλοι προτίμησαν ημερομηνίες πριν από αυτήν, λόγου χάρη την 28η Μαρτίου, τη 2α Απριλίου ή τη 19η Απριλίου. Το 18ο αιώνα, η γέννηση του Ιησού είχε φτάσει στο σημείο να συνδέεται με κάθε μήνα του έτους! Πώς, λοιπόν, επιλέχθηκε τελικά η 25η Δεκεμβρίου;

Οι περισσότεροι λόγιοι συμφωνούν ότι η 25η Δεκεμβρίου καθορίστηκε από την Καθολική Εκκλησία ως η ημερομηνία γέννησης του Ιησού. Γιατί; «Ο πιθανότερος λόγος», λέει Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica), «είναι ότι οι πρώτοι Χριστιανοί επιθυμούσαν να συμπίπτει η ημερομηνία με την ειδωλολατρική ρωμαϊκή γιορτή που γινόταν για τα “γενέθλια του ανίκητου ήλιου”». Αλλά γιατί οι Χριστιανοί, οι οποίοι διώκονταν άγρια από τους ειδωλολάτρες επί δυόμισι και πλέον αιώνες, να ενδώσουν έτσι ξαφνικά στους διώκτες τους;

Υπεισέρχεται η Διαφθορά

Τον πρώτο αιώνα, ο απόστολος Παύλος προειδοποίησε τον Τιμόθεο ότι «πονηροί άνθρωποι και απατεώνες» θα διείσδυαν στη Χριστιανική εκκλησία και θα παροδηγούσαν πολλούς. (2 Τιμόθεο 3:13) Αυτή η μεγάλη αποστασία άρχισε μετά το θάνατο των αποστόλων. (Πράξεις 20:29, 30) Έπειτα από τη λεγόμενη μεταστροφή του Κωνσταντίνου τον τέταρτο αιώνα, τεράστιοι αριθμοί ειδωλολατρών συνέρρεαν στη μορφή της Χριστιανοσύνης που επικρατούσε τότε. Με ποιο αποτέλεσμα; Το βιβλίο Πρώτη Χριστιανοσύνη και Ειδωλολατρία (Early Christianity and Paganism) δηλώνει: «Το συγκριτικά ολιγάριθμο σώμα των πραγματικά ένθερμων πιστών χάθηκε μέσα στο τεράστιο πλήθος των καθ’ ομολογία Χριστιανών».

Πόσο αληθινά αποδείχτηκαν τα λόγια του Παύλου! Ήταν σαν να κατάπινε η ειδωλολατρική διαφθορά τη γνήσια Χριστιανοσύνη. Και πουθενά δεν ήταν αυτός ο μολυσμός τόσο έκδηλος όσο στον εορτασμό των διαφόρων γιορτών.

Στην πραγματικότητα, ο μόνος εορτασμός που λαβαίνουν την εντολή να τηρούν οι Χριστιανοί είναι το Δείπνο του Κυρίου. (1 Κορινθίους 11:23-26) Εξαιτίας τού ότι οι ρωμαϊκές γιορτές συνδέονταν με ειδωλολατρικές συνήθειες, οι πρώτοι Χριστιανοί δεν συμμετείχαν σε αυτές. Γι’ αυτόν το λόγο, οι ειδωλολάτρες του τρίτου αιώνα μέμφονταν τους Χριστιανούς, λέγοντας: «Δεν επισκέπτεστε εκθέσεις· δεν ενδιαφέρεστε για δημόσιες εκδηλώσεις· απορρίπτετε τα δημόσια συμπόσια και αποστρέφεστε τους ιερούς αγώνες». Από την άλλη πλευρά, οι ειδωλολάτρες καυχιούνταν: «Εμείς λατρεύουμε τους θεούς με ευθυμία, με συμπόσια, με ύμνους και αγώνες».

Στα μέσα του τέταρτου αιώνα, οι διαμαρτυρίες κόπασαν. Πώς συνέβη αυτό; Καθώς ολοένα και περισσότεροι κίβδηλοι Χριστιανοί εισχωρούσαν στην εκκλησία, οι αποστατικές ιδέες πολλαπλασιάζονταν. Αυτό οδήγησε σε συμβιβασμούς με το ρωμαϊκό κόσμο. Σχολιάζοντας γύρω από αυτό το θέμα, το βιβλίο Η Ειδωλολατρία στη Χριστιανοσύνη Μας (The Paganism in Our Christianity) δηλώνει: «Αποτελούσε καθιερωμένη τακτική των Χριστιανών να παίρνουν τις ειδωλολατρικές γιορτές που κατά παράδοση είχαν γίνει αγαπητές στους ανθρώπους και να προσδίδουν σε αυτές Χριστιανική σημασία». Ναι, άρχισαν να γίνονται αντιληπτές οι βλαβερές συνέπειες της μεγάλης αποστασίας. Η προθυμία με την οποία υιοθετούσαν οι αποκαλούμενοι Χριστιανοί τους ειδωλολατρικούς εορτασμούς τούς πρόσφερε τώρα ένα μέτρο αποδοχής από την κοινωνία. Προτού περάσει καιρός, οι Χριστιανοί έφτασαν στο σημείο να έχουν τόσες ετήσιες γιορτές όσες και οι ειδωλολάτρες. Δεν προξενεί έκπληξη το ότι τα Χριστούγεννα ήταν η κυριότερη από αυτές.

Διεθνής Γιορτή

Καθώς η επικρατούσα μορφή Χριστιανοσύνης εξαπλωνόταν σε όλη την Ευρώπη, τα Χριστούγεννα διαδίδονταν μαζί της. Η Καθολική Εκκλησία υιοθέτησε την άποψη ότι ήταν κατάλληλο να καθιερώσει μια χαρωπή γιορτή προς τιμή των γενεθλίων του Ιησού. Έτσι, το 567 Κ.Χ., η Σύνοδος της Τουρ «ανακήρυξε τις 12 μέρες από τα Χριστούγεννα ως τα Θεοφάνεια ιερή και εορταστική περίοδο».—Η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια για το Σχολείο και το Σπίτι (The Catholic Encyclopedia for School and Home).

Σύντομα, τα Χριστούγεννα αφομοίωσαν πολλά από τα χαρακτηριστικά των κοσμικών γιορτών του θερισμού που τελούνταν στη βόρεια Ευρώπη. Η διασκέδαση εξακολούθησε να υπερισχύει έναντι της ευλάβειας, καθώς αυτοί που γλεντοκοπούσαν εντρυφούσαν αχόρταγα στο φαγητό και στο ποτό. Αντί να καταγγείλει τη χαλαρή διαγωγή, η εκκλησία την αποδέχτηκε. (Παράβαλε Ρωμαίους 13:13· 1 Πέτρου 4:3.) Το 601 Κ.Χ., ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ έγραψε στον Μέλιτο, τον ιεραπόστολό του στην Αγγλία, λέγοντάς του «να μην καταργήσει αυτές τις αρχαίες ειδωλολατρικές γιορτές, αλλά να τις προσαρμόσει στις τελετουργίες της Εκκλησίας, αλλάζοντας απλώς την αιτία του εορτασμού τους και παρέχοντας έτσι ένα Χριστιανικό, αντί για ειδωλολατρικό, κίνητρο». Αυτά αναφέρει ο Άρθουρ Βάιγκαλ, πρώην γενικός επιθεωρητής των αρχαιοτήτων της αιγυπτιακής κυβέρνησης.

Στη διάρκεια του Μεσαίωνα, άτομα που επιζητούσαν μεταρρυθμίσεις αισθάνθηκαν την ανάγκη να καταγγείλουν τέτοιες υπερβολές. Εξέδωσαν αναρίθμητες διακηρύξεις εναντίον «των καταχρήσεων που χαρακτήριζαν τη χριστουγεννιάτικη διασκέδαση». Η Δρ Πένι Ρέσταντ, στο βιβλίο της Χριστούγεννα στην Αμερική—Μια Ιστορία (Christmas in America—A History), αναφέρει: «Μερικοί κληρικοί τόνιζαν ότι η ξεπεσμένη ανθρωπότητα χρειαζόταν μια περίοδο ξενοιασιάς και υπερβολής, με τον όρο ότι κάτι τέτοιο θα γινόταν υπό τη Χριστιανική επίβλεψη». Αυτό απλώς συνέβαλε στη σύγχυση. Εντούτοις, δεν είχε και μεγάλη σημασία, διότι τα ειδωλολατρικά έθιμα ήταν ήδη τόσο πολύ συνυφασμένα με τα Χριστούγεννα ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ήταν διατεθειμένοι να τα αποχωριστούν. Ο συγγραφέας Τρίστραμ Κόφιν το έθεσε ως εξής: «Οι άνθρωποι γενικά συνέχισαν να κάνουν ό,τι έκαναν πάντοτε και να μη δίνουν σημασία στις διαφωνίες των ηθικολόγων».

Όταν άρχισαν οι Ευρωπαίοι να αποικίζουν το Νέο Κόσμο, τα Χριστούγεννα ήταν ήδη πασίγνωστη γιορτή. Εντούτοις, τα Χριστούγεννα δεν αντιμετωπίστηκαν ευνοϊκά στις αποικίες. Οι Πουριτανοί μεταρρυθμιστές θεωρούσαν τον εορτασμό ειδωλολατρικό και τον απαγόρευσαν στη Μασαχουσέτη, ανάμεσα στα έτη 1659 και 1681.

Μετά την άρση της απαγόρευσης, ο εορτασμός των Χριστουγέννων διαδόθηκε σε όλες τις αποικίες, ιδιαίτερα στα νότια της Νέας Αγγλίας. Έχοντας όμως υπόψη το παρελθόν της γιορτής, δεν είναι παράξενο το ότι μερικοί ενδιαφέρονταν περισσότερο για την καλοπέραση παρά για να τιμήσουν τον Γιο του Θεού. Ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο που προξενούσε ιδιαίτερη αναστάτωση ήταν τα ξεφαντώματα. Ομάδες ταραχοποιών νεαρών έμπαιναν στα σπίτια πλούσιων γειτόνων και απαιτούσαν εκβιαστικά να τους δώσουν δωρεάν φαγητό και ποτό. Αν ο οικοδεσπότης αρνούνταν, συνήθως τον εξύβριζαν, και μερικές φορές έκαναν βανδαλισμούς στο σπίτι του.

Στη δεκαετία του 1820 οι συνθήκες χειροτέρεψαν και η «χριστουγεννιάτικη αναρχία» εξελίχθηκε σε «οξεία κοινωνική απειλή», λέει ο καθηγητής Νίσενμποουμ. Σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη και η Φιλαδέλφεια, πλούσιοι γαιοκτήμονες άρχισαν να πληρώνουν φρουρούς για να προστατεύουν τις περιουσίες τους. Λέγεται μάλιστα ότι η Πόλη της Νέας Υόρκης συγκρότησε για πρώτη φορά επαγγελματική αστυνομία όταν χρειάστηκε να αντιμετωπίσει μια βίαιη οχλοκρατία στη διάρκεια των Χριστουγέννων 1827/1828!

Η Αναμόρφωση των Χριστουγέννων

Ο 19ος αιώνας έφερε πρωτόγνωρες αλλαγές στην ανθρωπότητα. Με την ανάπτυξη ενός δικτύου δρόμων και σιδηροδρομικών γραμμών οι άνθρωποι, τα αγαθά και οι ειδήσεις άρχισαν να ταξιδεύουν πολύ ταχύτερα. Η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε εκατομμύρια θέσεις εργασίας και τα εργοστάσια παρήγαν εμπορεύματα αδιάκοπα. Η εκβιομηχάνιση εισήγαγε επίσης νέα και περίπλοκα κοινωνικά προβλήματα, τα οποία επηρέασαν τελικά τον τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων.

Οι άνθρωποι από παλιά χρησιμοποιούσαν τις γιορτές ως ένα μέσο σύσφιγξης των οικογενειακών δεσμών, και το ίδιο συμβαίνει με τα Χριστούγεννα. Αναθεωρώντας επιλεκτικά μερικές από τις παλιότερες χριστουγεννιάτικες παραδόσεις, οι υπέρμαχοι των Χριστουγέννων κατάφεραν να τα μετατρέψουν από μια άγρια γιορτή που έμοιαζε με καρναβάλι σε μια γιορτή η οποία είχε ως βάση την οικογένεια.

Πράγματι, από τα τέλη του 19ου αιώνα, τα Χριστούγεννα άρχισαν να θεωρούνται ένα είδος αντίδοτου για τις «αρρώστιες» της σύγχρονης αμερικανικής ζωής. «Από όλες τις γιορτές», λέει η Δρ Ρέσταντ, «τα Χριστούγεννα αποτέλεσαν ένα τέλειο μέσο για τη μεταφορά της θρησκείας και του θρησκευτικού συναισθήματος μέσα στο σπίτι και για τη διόρθωση των υπερβολών και των ελλείψεων του κόσμου». Η ίδια προσθέτει: «Η προσφορά δώρων, οι φιλανθρωπικές χειρονομίες, ακόμη και η φιλική ανταλλαγή κάποιου εορταστικού χαιρετισμού καθώς και η διακόσμηση και η απόλαυση ενός αειθαλούς δέντρου που στηνόταν στο σαλόνι ή, αργότερα, στην αίθουσα κάποιου κατηχητικού συνέδεαν τα μέλη της κάθε οικογένειας μεταξύ τους, καθώς και με την εκκλησία και την κοινωνία».

Παρόμοια, πολλοί σήμερα τηρούν τη γιορτή των Χριστουγέννων επειδή τη βλέπουν ως μέσο για να επιβεβαιώσουν την αγάπη τους ο ένας για τον άλλον καθώς και για να βοηθήσουν στη διατήρηση της οικογενειακής ενότητας. Ασφαλώς, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και τις πνευματικές προεκτάσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα προς τιμή της γέννησης του Ιησού. Ίσως παρακολουθούν ειδικές εκκλησιαστικές λειτουργίες, τοποθετούν στο σπίτι τους σκηνές από τη γέννηση και αναπέμπουν ευχαριστίες στον ίδιο τον Ιησού. Πώς βλέπει, όμως, ο Θεός το ζήτημα; Έχουν αυτά τα πράγματα την επιδοκιμασία του; Εξετάστε τι έχει να πει η Αγία Γραφή.

«Να Αγαπάτε την Αλήθεια και την Ειρήνη»

Όταν ο Ιησούς βρισκόταν στη γη, είπε στους ακολούθους του: «Ο Θεός είναι Πνεύμα, και εκείνοι που τον λατρεύουν πρέπει να λατρεύουν με πνεύμα και αλήθεια». (Ιωάννης 4:24) Ο Ιησούς έζησε σύμφωνα με αυτά τα λόγια. Έλεγε πάντα την αλήθεια. Μιμούνταν τέλεια τον Πατέρα του, “τον Ιεχωβά, τον Θεό της αλήθειας”.—Ψαλμός 31:5· Ιωάννης 14:9.

Μέσω των σελίδων της Αγίας Γραφής, ο Ιεχωβά διευκρινίζει σαφώς ότι μισεί κάθε είδους απάτη. (Ψαλμός 5:6) Με αυτό υπόψη, δεν αποτελεί άραγε ειρωνεία το γεγονός ότι τόσο πολλά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τα Χριστούγεννα συνδέονται με ψεύδη; Λόγου χάρη, σκεφτείτε το μύθο σχετικά με τον Αϊ-Βασίλη. Έχετε ποτέ προσπαθήσει να εξηγήσετε σε ένα παιδί γιατί προτιμάει ο Άγιος να μπαίνει από την καμινάδα και όχι από την πόρτα, όπως πιστεύεται ευρέως σε πολλές χώρες; Και πώς επισκέπτεται ο Άγιος τόσα εκατομμύρια σπίτια μέσα σε ένα βράδυ μόνο; Τι θα λεχθεί δε για τους ιπτάμενους τάρανδους; Όταν ένα παιδί μαθαίνει ότι το εξαπάτησαν κάνοντάς το να πιστεύει πως ο Άγιος είναι πραγματικό πρόσωπο, δεν υποσκάπτει αυτό την εμπιστοσύνη του στους γονείς του;

Η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (The Catholic Encyclopedia) δηλώνει καθαρά: «Ειδωλολατρικά έθιμα . . . έχουν περιστοιχίσει τα Χριστούγεννα». Γιατί, λοιπόν, τόσο η Καθολική Εκκλησία όσο και άλλες εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου εξακολουθούν να διαιωνίζουν μια γιορτή της οποίας τα έθιμα δεν έχουν Χριστιανική προέλευση; Δεν δείχνει αυτό ότι ανέχονται τις ειδωλολατρικές διδασκαλίες;

Ενόσω ο Ιησούς βρισκόταν στη γη, δεν ενθάρρυνε τους ανθρώπους να τον λατρεύουν. Ο ίδιος ο Ιησούς είπε: «Τον Ιεχωβά τον Θεό σου πρέπει να λατρεύεις και σε αυτόν μόνο πρέπει να αποδίδεις ιερή υπηρεσία». (Ματθαίος 4:10) Παρόμοια, μετά την ουράνια ενδόξαση του Ιησού, ένας άγγελος είπε στον απόστολο Ιωάννη να “λατρέψει τον Θεό”, δείχνοντας ότι τίποτα δεν είχε αλλάξει σε σχέση με αυτό το ζήτημα. (Αποκάλυψη 19:10) Αυτό οδηγεί στο ερώτημα: Επιδοκιμάζει ο Ιησούς όλη αυτή τη λατρευτική αφοσίωση που απευθύνεται σε εκείνον, και όχι στον Πατέρα του, στη διάρκεια των Χριστουγέννων;

Είναι σαφές ότι τα στοιχεία που υπάρχουν σχετικά με τα σύγχρονα Χριστούγεννα δεν είναι και πολύ θετικά. Σε μεγάλο βαθμό, είναι μια κατασκευασμένη γιορτή με πολλές αποδείξεις που πιστοποιούν το φαύλο παρελθόν της. Εκατομμύρια Χριστιανοί, λοιπόν, έχουν αποφασίσει με καλή συνείδηση να μη γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Λόγου χάρη, ένας νεαρός ονόματι Ράιαν λέει σχετικά με τα Χριστούγεννα: «Οι άνθρωποι ενθουσιάζονται τόσο πολύ για δυο-τρεις μέρες το χρόνο, όταν η οικογένεια συγκεντρώνεται μαζί και όλοι είναι χαρούμενοι. Αλλά τι το ιδιαίτερο υπάρχει σε αυτό; Οι γονείς μου μού δίνουν δώρα όλο το χρόνο!» Ένα άλλο νεαρό άτομο, 12 ετών, λέει: «Δεν αισθάνομαι ότι στερούμαι κάτι. Λαβαίνω δώρα στη διάρκεια όλου του έτους, όχι μόνο σε μία συγκεκριμένη μέρα όταν οι άνθρωποι νιώθουν την υποχρέωση να αγοράσουν δώρα».

Ο προφήτης Ζαχαρίας ενθάρρυνε τους συμπατριώτες του Ισραηλίτες να “αγαπούν την αλήθεια και την ειρήνη”. (Ζαχαρίας 8:19) Αν εμείς, όπως ο Ζαχαρίας και άλλοι πιστοί των αρχαίων χρόνων, “αγαπάμε την αλήθεια”, δεν θα πρέπει να αποφεύγουμε οποιουσδήποτε ψεύτικους θρησκευτικούς εορτασμούς που δεν τιμούν τον «ζωντανό και αληθινό Θεό», τον Ιεχωβά;—1 Θεσσαλονικείς 1:9.

[Εικόνα στη σελίδα 7]

«Δεν αισθάνομαι ότι στερούμαι κάτι. Λαβαίνω δώρα στη διάρκεια όλου του έτους»