Σοκινιανοί—Γιατί Απέρριπταν την Τριάδα;

«Ο Πατέρας είναι Θεός, ο Γιος είναι Θεός και το Άγιο Πνεύμα είναι Θεός, και εντούτοις δεν υπάρχουν τρεις Θεοί, αλλά ένας Θεός». Έτσι ορίζει την Τριάδα το Σύμβολο του Αθανασίου. Οι εκκλησίες του λεγόμενου Χριστιανικού κόσμου διδάσκουν την Τριάδα 16 και πλέον αιώνες, και μέχρι σήμερα αυτή ονομάζεται «το κεντρικό δόγμα της Χριστιανικής θρησκείας». Αλλά είναι πράγματι το κεντρικό δόγμα; Στο πέρασμα των χρόνων, αρκετοί θαρραλέοι άντρες και γυναίκες τόλμησαν να υποστηρίξουν ότι η Αγία Γραφή διδάσκει κάτι διαφορετικό και συχνά το πλήρωναν αυτό με τη ζωή τους.

Ο ΜΙΧΑΗΛ ΣΕΡΒΕΤΟΣ ήταν ένας απ’ αυτούς. Τον καταδίωκαν για να τον σκοτώσουν. Την αυγή μιας ανοιξιάτικης μέρας του 1553, ο σεβαστός γιατρός δραπέτευσε από τη φυλακή, ενώ φορούσε τη ρόμπα και το σκούφο του, και κατέφυγε στη γαλλική ύπαιθρο. Η δίκη του από τις Καθολικές αρχές της Βιέννης είχε πάρει άσχημη τροπή. Ήξεραν ποιος ήταν. Ο ίδιος ο μεγάλος εχθρός τους, ο Προτεστάντης ηγέτης της Γενεύης Ιωάννης Καλβίνος, είχε βοηθήσει να προδοθεί ο Σερβέτος και να πέσει στα χέρια τους.

Παρ’ όλο το μίσος που έτρεφαν μεταξύ τους Προτεστάντες και Καθολικοί, εκείνα τα πρώτα χρόνια της Μεταρρύθμισης, ενώθηκαν σ’ ένα ακόμη μεγαλύτερο μίσος γι’ αυτόν τον άντρα. Ποιο ήταν το έγκλημά του; Τον θεωρούσαν αιρετικό. Ο Μιχαήλ Σερβέτος είχε γράψει βιβλία που αποδείκνυαν ότι η διδασκαλία που είχαν οι εκκλησίες σχετικά με την Τριάδα ήταν αντιγραφική. Ο ίδιος είπε: «Η παπική Τριάδα, ο νηπιοβαπτισμός και τα άλλα μυστήρια του Παπισμού είναι δόγματα των δαιμόνων».

Πού θα μπορούσε να πάει; Ο Σερβέτος μπορεί να ήξερε ότι είχε λίγους ακολούθους στη Βόρεια Ιταλία. Στα κρυφά πάντοτε, άρχισε να κατευθύνεται προς τα εκεί. Καθώς όμως περνούσε από τη Γενεύη, τον εντόπισαν παρά το ότι ήταν μεταμφιεσμένος. Ο Καλβίνος τον κατήγγειλε στις αρχές και άσκησε πίεση για να πετύχει την εκτέλεσή του. Στις 27 Οκτωβρίου 1553, ο Σερβέτος κάηκε ζωντανός πάνω σ’ έναν πάσσαλο, μ’ ένα από τα βιβλία του δεμένο στο μηρό του. Πέθανε προσευχόμενος για τους εχθρούς του και αρνούμενος να αποκηρύξει όσα πίστευε. Μερικοί παρατηρητές εντυπωσιάστηκαν τόσο, ώστε στράφηκαν ενάντια στην Τριάδα!

Αυτή η κτηνώδης εκτέλεση υποκίνησε τον Λέλιο Σοκίνο, έναν από τους Ιταλούς που είχαν ήδη επηρεαστεί από τα συγγράμματα του Σερβέτου, να εξετάσει ο ίδιος το δόγμα της Τριάδας. Κι αυτός επίσης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό το δόγμα δεν βασιζόταν στην Αγία Γραφή. Μίλησε για τις πεποιθήσεις του στο νεαρό ανιψιό του Φαύστο. Μάλιστα άφησε στον Φαύστο όλα τα χαρτιά και τα συγγράμματά του. Ο Φαύστος συγκλονίστηκε πολύ, κι αποφάσισε σιγά-σιγά να αφήσει την άνετη ζωή του αυλικού κι αντί γι’ αυτό, να μιλάει στους άλλους για τις αλήθειες τις οποίες είχε μάθει από την Αγία Γραφή.

Διωγμένος από την Καθολική Ιερά Εξέταση, ο Σοκίνος ταξίδεψε προς τα βόρεια. Στην Πολωνία, βρήκε ένα μικρό όμιλο Αναβαπτιστών, οι οποίοι αυτοαποκαλούνταν «Οι αδελφοί . . . που έχουν απορρίψει την Τριάδα». Για τον Σοκίνο, ήταν ξεκάθαρο ότι αυτή η θρησκεία ήταν προσκολλημένη στην αλήθεια της Αγίας Γραφής περισσότερο από κάθε άλλη. Έτσι, αυτός εγκαταστάθηκε στην Κρακοβία και άρχισε να γράφει προκειμένου να τους υποστηρίξει.

Τι Πίστευαν;

Εκείνοι οι Σοκινιανοί, όπως ονομάστηκαν αργότερα, ήθελαν πάνω απ’ όλα να αποκαταστήσουν την αγνή Χριστιανοσύνη που διδάσκει η Αγία Γραφή. Πίστευαν ότι η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση είχε αφαιρέσει επιφανειακά μόνο τη διαφθορά και τις τυπικιστικές τελετουργίες της Καθολικής Εκκλησίας, ενώ δεν είχε αγγίξει καθόλου το σάπιο της πυρήνα και τις αντιγραφικές της διδασκαλίες.

Όπως και οι θρησκείες που τους περιέβαλλαν, ήταν κι αυτοί ένοχοι πολλών σφαλμάτων. Ωστόσο, απ’ όλες τις θρησκείες της Μεταρρύθμισης, αυτό το μικρό ρεύμα του Σοκινιανισμού προσκολλήθηκε στην Αγία Γραφή περισσότερο από τις πιο πολλές άλλες θρησκείες. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα. Γιατί να μην τα παραβάλετε με τα παρατιθέμενα εδάφια, στην Αγία Γραφή σας;

Όπως και οι Αναβαπτιστές, αυτοί δίδασκαν ότι ο νηπιοβαπτισμός ήταν αντιγραφικός, εφόσον στην Αγία Γραφή βαφτίζονταν μονάχα ενήλικοι. Επίσης οι Σοκινιανοί υποστήριζαν σταθερά τη Γραφική εντολή να αγαπούν τον πλησίον τους και να αφήσουν τα όπλα του πολέμου. Ενώ οι Καθολικοί και οι Προτεστάντες πότιζαν αχόρταγα την Ευρώπη με αίμα, οι Σοκινιανοί αρνούνταν να πάνε στον πόλεμο για οποιοδήποτε λόγο. Πολλοί απ’ αυτούς πέθαναν λόγω αυτής της Γραφικής στάσης. Επιπλέον, δεν συμφωνούσαν να έχουν δημόσια αξιώματα, επειδή αυτό θα μπορούσε να τους κάνει ένοχους πολέμου.

Το πνεύμα του εθνικισμού, που ήταν τόσο διαδεδομένο εκείνο τον καιρό, δεν τους επηρέαζε καθόλου. Αυτοί πίστευαν ότι οι αληθινοί Χριστιανοί ήταν ξένοι, σ’ οποιαδήποτε χώρα αυτού του κόσμου κι αν ζούσαν. (Ιωάννης 17:16· 18:36) Ήταν φημισμένοι για τους υψηλούς ηθικούς κανόνες τους και αφόριζαν, δηλαδή απέκοπταν, οποιοδήποτε μέλος τους, το οποίο αρνούνταν να δεχτεί τις εξηγήσεις που έδιναν οι Σοκινιανοί σχετικά με το Λόγο του Θεού ή να ζει σύμφωνα μ’ αυτές.—2 Ιωάννου 10· 1 Κορινθίους 5:11.

Οι Σοκινιανοί δεν δίσταζαν να χρησιμοποιούν το προσωπικό όνομα του Θεού, Ιεχωβά. Θεωρούσαν ιδιαίτερα σπουδαία τα λόγια του εδαφίου Ιωάννης 17:3, το οποίο λέει ότι η απόκτηση γνώσης γι’ αυτόν και για τον Γιο του σημαίνει αιώνια ζωή. Την αιώνια ζωή την έβλεπαν ως τη μεγαλειώδη ελπίδα όλων των αληθινών Χριστιανών. Αρνούνταν κατηγορηματικά το δόγμα περί αθανασίας της ψυχής. Αντίθετα, δίδασκαν, όπως και η Αγία Γραφή, ότι η ψυχή πεθαίνει και ότι υπάρχει η ελπίδα για ζωή που βασίζεται σε μια μελλοντική ανάσταση.—Ιεζεκιήλ 18:4· Ιωάννης 5:28, 29.

Απέρριπταν επίσης τη διδασκαλία της πύρινης κόλασης, ως αντιγραφική. Ο Σοκίνος διέκρινε ξεκάθαρα ότι είναι παράλογο να λέει κανείς πως ο Θεός θα βασάνιζε έναν άνθρωπο αιώνια στη φωτιά, προκειμένου να τον τιμωρήσει για τις αμαρτίες που διέπραξε αυτός μέσα σε 70 ή 80 χρόνια! Μερικοί από τους πρώτους Σοκινιανούς ηγέτες δίδασκαν ακόμη και τη Χιλιετή Βασιλεία του Χριστού στη γη.—Εκκλησιαστής 9:5· Αποκάλυψις 20:4.

Γιατί Απέρριπταν την Τριάδα;

Ωστόσο, όπως και ο Σερβέτος που ήταν προγενέστερός τους, οι Σοκινιανοί ήταν κυρίως φημισμένοι επειδή απέρριπταν τη διδασκαλία των εκκλησιών περί Τριάδας. Γιατί απέρριπταν αυτή τη διδασκαλία; Ο τρόπος λογίκευσης που ακολουθούσαν είχε δύο πτυχές. Πρώτον και κύριον, διέκριναν ότι η Τριάδα ήταν αντιγραφική.

Μέχρι και σήμερα, οι λόγιοι παραδέχονται με προθυμία ότι η Αγία Γραφή δεν περιέχει καμιά αναφορά σε οποιαδήποτε Τριάδα, αλλά ότι αυτή η διδασκαλία ήταν αποτέλεσμα της ‘δημιουργικής θεολογίας’, ήταν μια προσπάθεια να συγχωνευτεί η «Χριστιανοσύνη» του τέταρτου αιώνα με την ελληνική φιλοσοφία. Τι θέση θα μπορούσε να έχει μια τέτοια διδασκαλία σ’ ένα κίνημα που προσπαθούσε να αποκαταστήσει την αγνή Χριστιανοσύνη; Δεν είχε καμιά θέση.

Ένας ιστορικός είπε τα εξής για τον Σερβέτο: «Αντί να θέτουν οι άνθρωποι την πίστη τους σ’ ένα δόγμα, του οποίου οι ίδιοι οι όροι—Τριάδα, υπόσταση, πρόσωπο, ουσία—δεν ήταν παρμένοι από την Αγία Γραφή αλλά τους είχαν εφεύρει οι φιλόσοφοι και σύμφωνα με το οποίο ο Χριστός δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια φιλοσοφική αφηρημένη έννοια, αυτός επιθυμούσε να τους κάνει να θέτουν την πίστη τους σ’ έναν ζωντανό Θεό, σ’ έναν θεϊκό Χριστό ο οποίος ήταν μια ιστορική πραγματικότητα και σ’ ένα Άγιο Πνεύμα που ενεργεί παντοτινά στην καρδιά των ανθρώπων». Αυτός πίστευε ότι οι τρεις ήταν ένα, μονάχα με την έννοια του εδαφίου Ιωάννης 17:21 και έλεγε πως το άγιο πνεύμα είναι η ενεργός δύναμη του Θεού κι όχι κάποιο πρόσωπο.

Εκτός απ’ αυτό, οι Σοκινιανοί διέκριναν ότι οι δήθεν Γραφικές αποδείξεις γι’ αυτό το δόγμα ήταν πολύ αδύνατες. Το εδάφιο που προτιμούν οι Τριαδιστές, το 1 Ιωάννου 5:7, είχε γίνει ήδη γνωστό ότι ήταν νόθο και ότι επρόκειτο για μεταγενέστερη και μη θεόπνευστη προσθήκη στην Αγία Γραφή. Το άλλο εδάφιο, το Ιωάννης 1:1, έχει νόημα μονάχα αν κατανοήσουμε ότι αποκαλεί τον Χριστό «θείο» ή «έναν θεό», αντί να τον κάνει το ίδιο με τον παντοδύναμο Θεό.

Αλλά το πιο γερό χτύπημα στην Τριάδα ήταν ότι αυτή καθαυτήν η περιγραφή την οποία κάνει η Αγία Γραφή για τον Θεό, για τον Ιησού και για το άγιο πνεύμα, καθιστά εντελώς αδύνατο το να είναι μέλη οποιασδήποτε τριάδας. Πώς γίνεται αυτό; Πρώτα απ’ όλα, η Αγία Γραφή δείχνει ότι το άγιο πνεύμα δεν είναι καν πρόσωπο, αλλά είναι η ενεργός δύναμη του Θεού. (Λουκάς 1:41· Πράξεις 10:38) Δεύτερον, ο Χριστός δεν θα μπορούσε να είναι «ίσος και συναιώνιος» με τον Πατέρα, αφού η Αγία Γραφή τον περιγράφει ως κατώτερο του Πατέρα του και ως δημιουργημένο απ’ Αυτόν. (Ιωάννης 14:28· Κολοσσαείς 1:15, ΚΔΤΚ) Τελικά, πώς θα μπορούσε ο Ιεχωβά, που περιγράφεται τόσο συχνά ως ο ένας Θεός, να αποτελεί μέρος μιας τρίπτυχης θεότητας;—Δευτερονόμιον 6:4· Ησαΐας 44:6.

Έχοντας λοιπόν Γραφική βάση, οι Σοκινιανοί αρνούνταν την Τριάδα. Αλλά την απέρριπταν και με βάση την απλή λογική. Σύμφωνα με έναν ιστορικό της Μεταρρύθμισης: «Ο Σοκίνος πίστευε ότι . . . μολονότι [η Αγία Γραφή] μπορεί να περιέχει πράγματα που είναι υπεράνω της λογικής . . . , δεν περιέχει τίποτα που να αντιφάσκει με τη λογική». Είναι σαφές ότι η Τριάδα, με τις αντιφατικές της αντιλήψεις περί ενός θεού, ο οποίος είναι ταυτόχρονα τρία πρόσωπα, ανήκει στη δεύτερη απ’ αυτές τις κατηγορίες. Ένας ιστορικός περιγράφει ως εξής το τι πίστευε ο Σερβέτος γι’ αυτό το δόγμα: «Προκαλούσε σύγχυση στο κεφάλι του και δεν θέρμαινε την καρδιά του ούτε ενέπνεε τη θέλησή του».

Βέβαια, οι Σοκινιανοί έπεσαν πράγματι σε μερικά ολοφάνερα δογματικά λάθη. Ο Σοκίνος και οι ακόλουθοί του αρνούνταν την αρχή σχετικά με το αντίλυτρο του Χριστού. Ωστόσο, η Αγία Γραφή διδάσκει ξεκάθαρα ότι ο Χριστός πλήρωσε με το θάνατό του το τίμημα προκειμένου να απολυτρωθεί η ανθρωπότητα από την αμαρτωλή κατάστασή της. (Ρωμαίους 5:12· 1 Τιμόθεον 2:5, 6) Υπήρχαν επίσης κι άλλα λάθη. Για παράδειγμα, ο Σοκίνος δίδασκε ότι ο Χριστός δεν είχε προανθρώπινη ύπαρξη, πράγμα που αποτελεί άλλη μια σαφή διδασκαλία της Αγίας Γραφής.—Ιωάννης 8:58.

Μια Σύντομη και Τραγική Ιστορία

Η Δευτερεύουσα Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία (όπως ονομάζονταν επίσημα οι Σοκινιανοί) άκμασε στην Πολωνία, για εκατό περίπου χρόνια. Όταν έφτασαν στο αποκορύφωμά τους, αριθμούσαν 300 εκκλησίες. Ίδρυσαν μια αποικία στη Ρακοβία, βορειοανατολικά της Κρακοβίας, εγκατέστησαν ένα τυπογραφικό πιεστήριο και θεμελίωσαν ένα πανεπιστήμιο που προσήλκυσε σεβαστούς δασκάλους και σπουδαστές απ’ όλα τα μέρη του κόσμου. Από το πιεστήριό τους βγήκαν 500 διαφορετικά βιβλία και φυλλάδια, σε 20 περίπου γλώσσες. Ιεραπόστολοι και περιοδεύοντες σπουδαστές τα διέδωσαν σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Έχει ειπωθεί ότι τα έντυπα με περιεχόμενο κατά των Σοκινιανών, που είχαν πηγή έμπνευσης τα παραπάνω έργα και γράφτηκαν τους επόμενους δυο και πλέον αιώνες, θα μπορούσαν να γεμίσουν μια βιβλιοθήκη!

Ωστόσο, οι Σοκινιανοί δεν επρόκειτο να μείνουν ήσυχοι για πολύ καιρό, αφού Καθολικοί και Προτεστάντες έτρεφαν το ίδιο μίσος γι’ αυτούς. Ο ίδιος ο Σοκίνος υπέστη επίθεση, ξυλοδαρμό, κακομεταχείριση από τον όχλο και παραλίγο να τον πνίξουν, λόγω των πεποιθήσεών του. Ακόμη και πριν από το θάνατό του το 1604, οι Ιησουίτες, που είχαν σκοπό να αποκαταστήσουν το μεγαλείο της Καθολικής Εκκλησίας στην Πολωνία, είχαν αρχίσει σιγά-σιγά να εισχωρούν ανεπαίσθητα σε θέσεις από τις οποίες θα μπορούσαν να ασκούν επιρροή στο βασιλιά.

Ο διωγμός των Σοκινιανών άρχισε να παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις. Το 1611, αφαίρεσαν την περιουσία ενός πλούσιου Σοκινιανού και καταδίκασαν τον ίδιο στις εξής ποινές: να του κοπεί η γλώσσα, να αποκεφαλιστεί, να του κοπεί το ένα χέρι και το ένα πόδι και μετά να καεί. Φυσικά, αυτός θα μπορούσε να εξακολουθήσει να ζει με την ησυχία του, αν άλλαζε απλώς τη θρησκεία του. Αλλά δεν υποχώρησε. Χωρίς να λυγίσει, εκτελέστηκε στην αγορά της Βαρσοβίας.

Το 1658, οι Ιησουίτες πέτυχαν επιτέλους το στόχο τους. Με δική τους προτροπή, ο βασιλιάς εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο όλα τα μέλη της Δευτερεύουσας Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας έπρεπε να εγκαταλείψουν την Πολωνία μέσα σε τρία χρόνια, αλλιώς θα αντιμετώπιζαν διωγμό. Εκατοντάδες άτομα διάλεξαν την εξορία. Ξέσπασε κτηνώδης διωγμός. Μερικές μικρές εκκλησίες εξορίστων επέζησαν για ένα χρονικό διάστημα στην Τρανσιλβανία, στην Προσία και στην Ολλανδία, αλλά κι αυτοί οι απομονωμένοι όμιλοι εξαφανίστηκαν σταδιακά.

Η Κληρονομιά των Σοκινιανών

Ωστόσο, τα συγγράμματα των Σοκινιανών εξακολούθησαν να ασκούν επιρροή. Το έργο Racovian Catechism (Ρακοβιανή Κατήχηση), που στηριζόταν στα συγγράμματα του Σοκίνου και εκδόθηκε λίγο μετά το θάνατό του, μεταφράστηκε στην αγγλική από τον Τζον Μπιντλ το 1652. Με εντολή του Κοινοβουλίου τα αντίτυπα αυτού του βιβλίου κατασχέθηκαν και κάηκαν, και ο Μπιντλ φυλακίστηκε. Μολονότι απελευθερώθηκε για ένα χρονικό διάστημα, φυλακίστηκε πάλι και πέθανε στη φυλακή.

Αλλά τα επιχειρήματα κατά της Τριάδας δεν θα εξαφανίζονταν τόσο εύκολα στην Αγγλία, όπου πολλοί λογικοί άνθρωποι που είχαν γνώσεις διέκριναν ότι αυτά ήταν αληθινά σύμφωνα με τη Γραφή. Ο Σερ Ισαάκ Νεύτων, ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες σ’ ολόκληρη την ιστορία, αρνήθηκε την Τριάδα στα συγγράμματά του· μερικές φορές μάλιστα τον αποκαλούν Σοκινιανό. Τον Τζόζεφ Πρίστλεϊ, ο οποίος ήταν διάσημος χημικός και ανακάλυψε το οξυγόνο, τον αποκαλούσαν κι αυτόν Σοκινιανό. Ο Τζον Μίλτον επίσης, ο μεγάλος ποιητής, απέρριπτε την Τριάδα. Μάλιστα, ο Γάλλος φιλόσοφος Βολτέρος έβρισκε αστείο το ότι ο Λούθηρος, ο Καλβίνος και ο Ζβίγγλιος—των οποίων τα συγγράμματα φαινόταν στον Βολτέρο ότι ήταν «αδύνατο να τα διαβάσει κανείς»—πήραν με το μέρος τους μεγάλο μέρος της Ευρώπης, ενώ «οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι και οι καλύτεροι συγγραφείς της ίδιας περιόδου», όπως ο Νεύτων και άλλοι Σοκινιανοί, είχαν πάρει με το μέρος τους μόνο ένα μικροσκοπικό ποίμνιο, το οποίο μειωνόταν.

Οι άντρες αυτοί, όπως κι ο Σοκίνος που ήταν προγενέστερός τους, τόνιζαν τη σπουδαιότητα του να υπάρχει λογική στη θρησκεία. Κι αυτό ακριβώς πρέπει να γίνεται. Η ίδια η Αγία Γραφή μάς παροτρύνει να υπηρετούμε τον Θεό ‘με τη δύναμη της λογικής μας’. (Ρωμαίους 12:1, ΜΝΚ) Εντούτοις, στο Ουνιταριανιστικό κίνημα, που αναπτύχθηκε στην Αγγλία από τις Σοκινιανικές ρίζες, ο ανθρώπινος τρόπος λογίκευσης άρχισε να υπερισχύει της Αγίας Γραφής. Στα μέσα του 19ου αιώνα, σύμφωνα με την ιστορία του κινήματός τους, οι Ουνιταριανοί της Αγγλίας και της Αμερικής «άρχισαν να εγκαταλείπουν τη γραφή ως την κυριότερη πηγή θρησκευτικής αλήθειας».

Ωστόσο, οι πρώτοι Σοκινιανοί έθεσαν ένα παράδειγμα από το οποίο θα μπορούσαν να διδαχτούν πολλές σύγχρονες θρησκείες. Για παράδειγμα, ένας Πρεσβυτεριανός διάκονος επαίνεσε τη θέση που έπαιρναν σχετικά με τον πόλεμο, σε σύγκριση με την «ανικανότητα [των σύγχρονων θρησκειών] μπροστά στον Παγκόσμιο Πόλεμο». Ο ίδιος εξέφρασε την ελπίδα ότι σύντομα όλες οι θρησκείες του λεγόμενου Χριστιανικού κόσμου θα έπαιρναν θέση κατά του πολέμου. Αλλά αυτά τα λόγια τα έγραψε το 1932. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε λίγα χρόνια αργότερα, και οι εκκλησίες υποστήριξαν και πάλι την αιματοχυσία. Σήμερα ο πόλεμος μαίνεται σ’ ένα μεγάλο μέρος της υφηλίου. Και η θρησκεία προκαλεί περισσότερους πολέμους απ’ όσους εμποδίζει.

Τι θα λέγατε για τη δική σας εκκλησία; Μήπως έχει χάσει η εκκλησία σας το σεβασμό της για την Αγία Γραφή, όπως συμβαίνει με τόσες πολλές εκκλησίες σήμερα; Μήπως, αντί για την Αγία Γραφή, διδάσκει ιδέες ανθρώπων; Ποια είναι η θέση της σε δογματικά ζητήματα, όπως η αθανασία της ψυχής, η πύρινη κόλαση ή η Τριάδα; Έχετε συγκρίνει εσείς αυτές τις διδασκαλίες με όσα λέει η Αγία Γραφή; Οι Σοκινιανοί το έκαναν αυτό. Σας προτρέπουμε να κάνετε κι εσείς το ίδιο.

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Μιχαήλ Σερβέτος—τα βιβλία του αποδείκνυαν ότι η Τριάδα είναι ψεύτικο δόγμα

[Ευχαριστίες]

By courtesy of U.S. National Library of Medicine