Ανακόντες—Αποκαλύπτουν Μερικά Μυστικά Τους;

Από Έναν Αρθρογράφο Του Ξύπνα!

ΔΕΝ ξέρω για εσάς, αλλά εμένα τα μεγάλα φίδια με γοητεύουν τόσο όσο λίγα ζώα. Και όταν μιλάμε για μεγάλα φίδια, τότε σίγουρα αναφερόμαστε στις ανακόντες, που ανήκουν στην οικογένεια των βοΐδων. Ωστόσο, το περίεργο είναι ότι, παρά τις τεράστιες διαστάσεις τους, λίγα πράγματα ήταν γνωστά για τη συμπεριφορά τους​—τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα.

Το 1992, ο βιολόγος Γιεσούς Α. Ρίβας και άλλοι ερευνητές της Εταιρίας Διατήρησης Άγριας Ζωής (WCS), η οποία εδρεύει στη Νέα Υόρκη, άρχισαν να μελετούν αυτούς τους γίγαντες για πρώτη φορά στο φυσικό τους περιβάλλον.a Όταν διάβασα ότι αυτή η εξαετής επιτόπια μελέτη που γινόταν σε μια ελώδη περιοχή της Βενεζουέλας είχε αποκαλύψει νέα στοιχεία, αναρωτήθηκα ποια να ήταν αυτά. Σήμερα θα προσπαθήσω να μάθω.

Ονόματα και Είδη

Ένα ηλιόλουστο απόγευμα αφήνω το γραφείο μου στο Μπρούκλιν και κατευθύνομαι προς τα κεντρικά γραφεία της WCS, που βρίσκονται στο Ζωολογικό Κήπο του Μπρονξ, στην Πόλη της Νέας Υόρκης. Από την έρευνα που έχω ήδη κάνει, γνωρίζω μερικά πράγματα για τις ανακόντες.

Το παράξενο είναι ότι το όνομα ανακόντα μπορεί να προήλθε από κάποιο μέρος που απέχει πολύ από τη Νότια Αμερική όπου ζει αυτό το ζώο. Μερικοί λένε ότι προέρχεται από τις λέξεις της γλώσσας τάμιλ άναϊ, που σημαίνει «ελέφαντας», και κόλρα, που σημαίνει «φονιάς». Άλλοι πιστεύουν ότι προέρχεται από τη σιναλεζική λέξη χένακανδάγια (χένα, που σημαίνει «αστραπή», και κάνδα, που σημαίνει «στέλεχος»). Οι σιναλεζικές λέξεις​—που χρησιμοποιούνταν αρχικά για τους πύθωνες στη Σρι Λάνκα—​ενδέχεται να μεταφέρθηκαν από την Ασία στη Νότια Αμερική από Πορτογάλους εμπόρους.

Μια και μιλάμε για ανακριβή ονόματα, ακόμη και η επίσημη ονομασία της ανακόντας, Eunectes murinus, δεν είναι απολύτως ακριβής. Το πρώτο μέρος αυτής της ονομασίας, eunectes, προέρχεται από την ελληνική λέξη ευνήκτης, που σημαίνει «δεινός κολυμβητής»​—αυτό σίγουρα ισχύει. Αλλά το δεύτερο μέρος, η λατινική λέξη μουρίνους (murinus), σημαίνει «αυτός που έχει χρώμα ποντικού». Εφόσον το δέρμα της ανακόντας έχει χρώμα λαδί, το όνομα αυτό «δεν φαίνεται και τόσο ταιριαστό», λέει ένα εγκυκλοπαιδικό σύγγραμμα.

Υπάρχει και κάτι ακόμη που πρέπει να αναφέρουμε σχετικά με τις επιστημονικές ονομασίες και τα είδη αυτού του ζώου. Τα βιβλία που ασχολούνται με τις ανακόντες συνήθως δηλώνουν ότι υπάρχουν δύο είδη. Στο άρθρο μας ασχολούμαστε με το ένα είδος​—την πράσινη ανακόντα, ή αλλιώς βόα του νερού, που ζει στα έλη της λεκάνης του Αμαζονίου και της λεκάνης του Ορινόκο, καθώς και στις Γουιάνες. Το άλλο είδος είναι η μικρότερη κίτρινη ανακόντα (Eunectes notaeus), που ζει στην Παραγουάη, στη νότια Βραζιλία και στη βόρεια Αργεντινή.

Συνάντηση με έναν Ειδικό

Να ’μαι, λοιπόν, στο Ζωολογικό Κήπο του Μπρονξ. Αυτό το πάρκο άγριων ζώων που καταλαμβάνει περίπου 1.000 στρέμματα δάσους φιλοξενεί πάνω από 4.000 ζώα, στα οποία περιλαμβάνονται και δέκα περίπου ανακόντες. Ντυμένος στα χακί, ο Γουίλιαμ Χόλμστρομ, του Τμήματος Ερπετολογίας της WCS, με περιμένει στην είσοδο του ζωολογικού κήπου. Ο κ. Χόλμστρομ​—Νεοϋορκέζος, ηλικίας 51 ετών, με γυαλιά, μουστάκι και πλατύ χαμόγελο—​είναι υπεύθυνος για τα ερπετά του ζωολογικού κήπου και έχει συμμετάσχει στην επιτόπια μελέτη της ανακόντας στη Βενεζουέλα. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, οι επιστήμονες αναγνωρίζουν τώρα την ύπαρξη και τρίτου είδους ανακόντας (Eunectes deschauenseei), το οποίο κατοικεί στη βορειοανατολική Βραζιλία και στις παράκτιες περιοχές της Γαλλικής Γουιάνας.b Σήμερα το απόγευμα ο κ. Χόλμστρομ θα είναι ο ειδικευμένος ξεναγός μου.

Γρήγορα συνειδητοποιώ ότι ο ξεναγός μου λατρεύει τα φίδια όπως άλλοι λατρεύουν τα σκυλάκια ή τα παπαγαλάκια. Μου λέει ότι, από την παιδική του ηλικία, στο σπίτι των γονέων του υπήρχαν σαλαμάνδρες, βάτραχοι και άλλα τέτοια. «Ο πατέρας μου τα συμπαθούσε. Η μητέρα μου τα ανεχόταν». Περιττεύει να πούμε ότι ο κ. Χόλμστρομ έμοιασε στον πατέρα του.

Εντυπωσιακές Διαστάσεις και Τεράστιες Διαφορές

Μέσα στο ηλικίας 100 ετών κτίριο που στεγάζει τα ερπετά, στεκόμαστε οι δυο μας μπροστά σε έναν ειδικό χώρο που φιλοξενεί μια ανακόντα. Μολονότι αντικρίζω ένα ζώο που ήμουν προετοιμασμένος να δω, δεν καταφέρνω να κρύψω την κατάπληξή μου. Θαυμάζω το τεράστιο μέγεθός του και τις ασυνήθιστες διαστάσεις του. Το κεφάλι του, που έχει πλακουτσωτό ρύγχος και είναι μεγαλύτερο από την ανθρώπινη παλάμη, μοιάζει μικροσκοπικό μπροστά στο ογκώδες σώμα που το συνοδεύει. Ο ξεναγός μου μού λέει ότι αυτό το εντυπωσιακό ερπετό είναι θηλυκό, έχει μήκος 5 μέτρα και ζυγίζει περίπου 80 κιλά. Μολονότι το σώμα του έχει σχεδόν το ίδιο πάχος με μια κολόνα τηλεφώνου, μαθαίνω ότι ανήκει στη “μικρή κατηγορία” αν συγκριθεί με την κάτοχο του παγκόσμιου ρεκόρ​—μια στρουμπουλή θηλυκή ανακόντα που πιάστηκε το 1960 και η οποία, σύμφωνα με υπολογισμούς, ζύγιζε 227 κιλά!

Καμιά αρσενική ανακόντα δεν μπορεί καν να φανταστεί ότι θα αποκτήσει τέτοιες εντυπωσιακές διαστάσεις. Μολονότι οι ερπετολόγοι γνώριζαν ότι οι αρσενικές ανακόντες είναι μικρότερες από τις θηλυκές, η επιτόπια μελέτη έδειξε ότι οι αρσενικές είναι τόσο μικρότερες ώστε μοιάζουν με μικρογραφίες των θηλυκών. Μάλιστα η μελέτη έδειξε ότι οι θηλυκές είναι, κατά μέσο όρο, σχεδόν πέντε φορές μεγαλύτερες από τις αρσενικές. Αυτή η σημαντική διαφορά μεγέθους μεταξύ των δύο φύλων μπορεί να είναι παροδηγητική, όπως ανακάλυψε ο βιολόγος Γιεσούς Ρίβας. Παλιότερα είχε ένα μωρό ανακόντα για κατοικίδιο, αλλά πάντοτε αναρωτιόταν γιατί το φιδάκι τον δάγκωνε συνεχώς. Μόνο όταν έλαβε μέρος στην επιτόπια μελέτη συνειδητοποίησε ότι το φίδι που χάιδευε ήταν μια ενήλικη και εκνευρισμένη αρσενική ανακόντα!

Καταζητείται!​—Προσφέρεται Αμοιβή

Μολονότι η ανακόντα φημίζεται πάνω από όλα για τον όγκο της, το μήκος της είναι εξίσου εντυπωσιακό. Ομολογουμένως, οι ανακόντες δεν είναι τόσο γιγάντιες όσο τις δείχνει το Χόλιγουντ​—κάποια ταινία παρουσίαζε μια ανακόντα μήκους 12 μέτρων—​αλλά το μέγιστο μήκος τους που φτάνει περίπου τα 9 μέτρα είναι αρκετό για να σου κόψει την ανάσα ακόμη και όταν το σκέφτεσαι.

Οι ανακόντες αυτού του μεγέθους σπανίζουν. Οι μεγαλύτερες θηλυκές που πιάστηκαν στη διάρκεια της μελέτης ζύγιζαν 90 κιλά και είχαν μήκος περίπου 5 μέτρα. Στην πραγματικότητα, είναι τόσο δύσκολο να βρει κάποιος μεγαλύτερες ανακόντες, ώστε μέχρι σήμερα κανείς δεν εισέπραξε ποτέ την αμοιβή των 1.000 δολαρίων (περ. 300.000 δρχ.) που πρόσφερε η Ζωολογική Εταιρία της Νέας Υόρκης (πρόδρομος της WCS) πριν από 90 περίπου χρόνια για κάθε ζωντανό φίδι μήκους άνω των 9 μέτρων. «Κάθε χρόνο μάς τηλεφωνούν δυο τρία άτομα από τη Νότια Αμερική για να πάρουν την αμοιβή», λέει ο κ. Χόλμστρομ, «αλλά όταν τους ζητάμε να μας στείλουν κάποιες αποδείξεις για το θήραμά τους, για να δούμε ότι αξίζει τον κόπο να πάμε εκεί να το ελέγξουμε, οι αποδείξεις δεν έρχονται ποτέ». Πρέπει δε να πούμε ότι η αμοιβή για μια ανακόντα μήκους άνω των 9 μέτρων είναι τώρα 50.000 δολάρια (περ. 15 εκατ. δρχ.)!

Μια Κοντινή Ματιά

Ακολουθώ τον ξεναγό μου στο δεύτερο πάτωμα του κτιρίου των ερπετών, που χρησιμοποιείται ως τόπος διαμονής και αναπαραγωγής. Εδώ η ατμόσφαιρα είναι ζεστή και υγρή. Για να μπορέσω να παρατηρήσω ανεμπόδιστα το αντικείμενο του ενδιαφέροντός μου, ο κ. Χόλμστρομ ανοίγει την πόρτα ενός ειδικού χώρου στον οποίο ζει μια γεροδεμένη θηλυκή ανακόντα.

Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε περίπου σε απόσταση 2 μέτρων από το ζώο, χωρίς να παρεμβάλλεται τίποτα άλλο ανάμεσά μας. Τότε η ανακόντα σηκώνει σιγά σιγά το κεφάλι της και το κινεί προς το μέρος μας. Απομένει μόνο ένα μέτρο ανάμεσα στο κεφάλι της ανακόντας και στο δικό μας.

«Καλύτερα να αποχωρήσουμε», λέει ο κ. Χόλμστρομ με σταθερότητα, «ίσως ψάχνει για τροφή». Εγώ συμφωνώ αμέσως. Κλείνει την πόρτα και το κεφάλι της ανακόντας οπισθοχωρεί σταδιακά ωσότου ακουμπάει τελικά κοντά στο κέντρο του κουλουριασμένου σώματός της.

Αν καταφέρετε να αγνοήσετε το απειλητικό βλέμμα της ανακόντας και παρατηρήσετε προσεκτικά το κεφάλι της με τις κόκκινες λουρίδες, θα διαπιστώσετε ότι διαθέτει αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά. Τα μάτια και τα ρουθούνια της ανακόντας, λόγου χάρη, βρίσκονται στο ψηλότερο σημείο του κεφαλιού της. Αυτό της επιτρέπει να βυθίζει το σώμα και το κεφάλι της στο νερό, αφήνοντας έξω τα μάτια και τα ρουθούνια της​—παρόμοια με τους αλλιγάτορες. Έτσι εξηγείται το πώς καταφέρνει το φίδι να πλησιάζει τη λεία του παραμένοντας καμουφλαρισμένο.

Σφιχτή Λαβή και Χαλαρά Σαγόνια

Η ανακόντα δεν είναι δηλητηριώδης. Για να σκοτώσει το θύμα της, κουλουριάζεται γύρω του και το σφίγγει. Δεν το συνθλίβει, αλλά σε κάθε εκπνοή του θύματος, η ανακόντα το σφίγγει πιο πολύ μέχρις ότου το αβοήθητο θύμα πεθάνει από ασφυξία. Κυνηγάει σχεδόν τα πάντα​—από πάπιες μέχρι ελάφια. Εντούτοις, είναι σπάνιες οι αξιόπιστες αφηγήσεις για ανθρώπους που τους έφαγαν ανακόντες.

Εφόσον τα φίδια δεν μπορούν να μασήσουν ή να ξεσκίσουν την τροφή τους, η ανακόντα δεν έχει άλλη επιλογή από το να καταπιεί ολόκληρο το νεκρό πια θύμα της—έστω και αν είναι πολύ πιο ογκώδες από την ίδια. Στην πραγματικότητα, αν μπορούσατε να φάτε την τροφή σας όπως η ανακόντα, αυτό θα ισοδυναμούσε με το να σφηνώσετε μέσα στα χείλη σας μια καρύδα και να την καταπιείτε ολόκληρη το ίδιο εύκολα όπως θα καταπίνατε ένα φιστίκι. Πώς το καταφέρνει αυτό η ανακόντα;

«Το κεφάλι της “βηματίζει” πάνω στη λεία της», λέει ο κ. Χόλμστρομ. Εξηγεί ότι τα σαγόνια της ανακόντας συνδέονται χαλαρά με το κεφάλι της. Προτού γραπώσει με τα δόντια το ογκώδες θύμα της, το κάτω σαγόνι της έχει τη δυνατότητα να χαμηλώνει και να εκτείνεται προς τα έξω. Κατόπιν, η ανακόντα σπρώχνει τη μια πλευρά του κάτω σαγονιού της προς τα εμπρός, αγκιστρώνει τη λεία της με τα οπισθοκλινή δόντια της και τραβάει αυτή την πλευρά του σαγονιού της μαζί με τη λεία προς το εσωτερικό του στόματός της. Στη συνέχεια, επαναλαμβάνει αυτά τα βήματα με το άλλο μισό του κάτω σαγονιού της. Ως ένα βαθμό, το επάνω σαγόνι μπορεί να κάνει το ίδιο. Με αυτή την εναλλασσόμενη κίνηση προς τα εμπρός, το σαγόνι του φιδιού μοιάζει σαν να βηματίζει πάνω στη λεία του. Αφού την καταπιεί, πράγμα που μπορεί να πάρει αρκετές ώρες, το φίδι χασμουριέται μερικές φορές, και τα διάφορα τμήματα του εύκαμπτου κεφαλιού του επανέρχονται στη θέση τους.

Γιατί δεν πνίγεται η ανακόντα; Επειδή στο κάτω μέρος του στόματός της διαθέτει έναν αεραγωγό ο οποίος μπορεί να επιμηκύνεται. Ενόσω σπρώχνει την τροφή της προς τα μέσα, η ανακόντα επεκτείνει τον αεραγωγό προς το εξωτερικό άκρο του στόματός της. Έτσι, αυτός ο αεραγωγός-αναπνευστήρας βοηθάει την ανακόντα να αναπνέει ενώ τρώει.

Προσδιορισμός των Ειδών

Ο ξεναγός μου σηκώνει το καπάκι ενός ειδικού διάφανου κουτιού όπου φυλάσσονται δύο νεαρές ανακόντες. Είναι και οι δύο ολόιδιες, πράγμα που με κάνει να αναρωτιέμαι πώς κατάφερναν οι ερευνητές να ξεχωρίζουν τις εκατοντάδες άγριες ανακόντες που μελετούσαν στα πλαίσια της εργασίας τους στη Βενεζουέλα.

Ο κ. Χόλμστρομ εξηγεί ότι προσπάθησαν να λύσουν αυτό το πρόβλημα φτιάχνοντας μικροσκοπικά σίδερα μαρκαρίσματος από συνδετήρες. Ζέσταιναν τα «σίδερα» και μαρκάριζαν μικρούς αριθμούς στο κεφάλι της κάθε ανακόντας. Αυτή η μέθοδος ήταν αποτελεσματική μέχρις ότου τα φίδια απέβαλλαν το παλιό τους δέρμα​—μαζί με τους αριθμούς! Οι ερευνητές παρατήρησαν, όμως, ότι η κάθε ανακόντα διαθέτει ήδη το δικό της αναγνωριστικό σημάδι. Το κάθε φίδι έχει ένα σχέδιο από μαύρες κηλίδες στην κιτρινωπή κάτω μεριά της ουράς του​—το οποίο είναι μοναδικό σε κάθε φίδι, όπως τα δακτυλικά αποτυπώματα στους ανθρώπους. «Το μόνο που χρειαζόταν να κάνουμε ήταν να αποτυπώσουμε το σχέδιο που βρισκόταν πάνω σε μια λουρίδα δέρματος μήκους 15 φολίδων, και έτσι είχαμε αρκετές διαφορές για να ξεχωρίζουμε τα 800 φίδια που μελετούσαμε».

Η Ταχύτερη, η Γονιμότερη ή η Δυνατότερη;

Καθώς ολοκληρώνουμε τη συνέντευξη στο γραφείο του κ. Χόλμστρομ, αυτός μου δείχνει μια φωτογραφία που τράβηξε στη Βενεζουέλα, στην οποία φαίνονται αρκετές αρσενικές ανακόντες όλες κουλουριασμένες η μια γύρω από την άλλη. Πρόκειται για καταπληκτικό θέαμα. Μου εξηγεί ότι αυτός ο δεσμός με τις κουλουριασμένες ανακόντες αποτελεί το λεγόμενο «αναπαραγωγικό κουβάρι». (Βλέπε φωτογραφία στη σελίδα 26.) «Κάπου στο εσωτερικό αυτού του κουβαριού βρίσκεται μια θηλυκή ανακόντα. Σε μια περίπτωση βρήκαμε μια θηλυκή με 13 αρσενικές κουλουριασμένες γύρω της​—αριθμός ρεκόρ».

Μήπως παλεύουν οι αρσενικές; Για να είμαστε ακριβείς, αυτό μοιάζει με αγώνα πάλης σε αργή κίνηση. Ο καθένας από τους αρσενικούς ανταγωνιστές προσπαθεί να εκδιώξει τους άλλους σπρώχνοντάς τους ώστε να βρεθεί ο ίδιος στην κατάλληλη θέση για να ζευγαρώσει με τη θηλυκή. Ο αγώνας μπορεί να κρατήσει από δύο ως τέσσερις εβδομάδες. Ποια ανακόντα νικάει; Η ταχύτερη (η αρσενική που φτάνει πρώτη στη θηλυκή), η γονιμότερη (η αρσενική που παράγει το περισσότερο σπέρμα) ή η δυνατότερη (η αρσενική που νικάει στην πάλη); Οι ερευνητές ελπίζουν ότι θα βρουν την απάντηση σύντομα.

Στο τέλος του απογεύματος ευχαριστώ τον ξεναγό μου για αυτή τη συναρπαστική ξενάγηση. Καθ’ οδόν προς το γραφείο μου, σκέφτομαι αυτά που έμαθα. Είναι αλήθεια πως εξακολουθώ να μη συμφωνώ απολύτως με τον βιολόγο Γιεσούς Ρίβας, που λέει ότι «οι ανακόντες είναι διασκεδαστικές», αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι πράγματι αιχμαλώτισαν την προσοχή μου. Καθώς οι ερευνητές συνεχίζουν να παρακολουθούν τις ανακόντες στο φυσικό τους περιβάλλον, θα έχει πολύ ενδιαφέρον να δούμε αν αυτά τα γιγάντια φίδια θα αποκαλύψουν και άλλα εντυπωσιακά μυστικά τους.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Η επιτόπια μελέτη της ανακόντας στη Βενεζουέλα

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Γουίλιαμ Χόλμστρομ

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Ένα «αναπαραγωγικό κουβάρι» από ανακόντες