Ο Μεγαλοπρεπής Αμαζόνιος​—Πνεύμονας Ζωής για Εκατομμύρια Ανθρώπους

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ

ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ με τα άλλα ποτάμια είναι γίγαντας. Διασχίζει το μεγαλύτερο τροπικό βροχερό δάσος της γης. Οι ερευνητές λένε ότι είναι ζωτικός για τον πλανήτη μας. Είναι παράδεισος για τους εξερευνητές και τους φυσιοδίφες. Ωστόσο, για εκατομμύρια Βραζιλιάνους, αποτελεί συγχρόνως ένα σημαντικό συγκοινωνιακό δίκτυο. Αναφερόμαστε στον Αμαζόνιο Ποταμό, τη ραχοκοκαλιά της περιοχής του Αμαζονίου.

Μια πιο Κοντινή Ματιά στον “Ποταμό-Θάλασσα”

Από τις μικρές του πηγές ψηλά στις Περουβιανές Άνδεις, λιγότερο από 160 χιλιόμετρα μακριά από τον Ειρηνικό Ωκεανό, ο Αμαζόνιος​—φουσκωμένος από τα νερά άλλων ποταμών που συναντάει στο δρόμο του—​κατηφορίζει περίπου 5.000 μέτρα ως τον Ατλαντικό Ωκεανό. Αλλάζει όνομα αρκετές φορές προτού φτάσει στο έδαφος της Βραζιλίας, όπου αρχικά ονομάζεται Σουλιμόες. Μετά τη συμβολή του με τον πιο μεγάλο παραπόταμό του, τον ποταμό Νέγκρο, κοντά στο Μανάους, γίνεται ο μεγαλοπρεπής Αμαζόνιος.

Σε αυτό το σημείο, εμφανίζεται ένα ασυνήθιστα όμορφο θέαμα, το λεγόμενο αντάμωμα των νερών. Τα σκούρα καφέ νερά του ποταμού Νέγκρο και τα λασπώδη νερά του Σουλιμόες ανταμώνουν και κυλούν πλάι πλάι χωρίς να αναμειγνύονται επί δέκα σχεδόν χιλιόμετρα. Αυτό το φαινόμενο οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες, μερικοί από τους οποίους είναι η διαφορά των δύο ποταμών στη σύνθεση, στην πυκνότητα και στη θερμοκρασία του νερού.

Εξαιτίας της αντιλογίας που υπάρχει γύρω από τους κύριους παραπόταμους του Αμαζονίου και τις πηγές τους, καθώς και της περίπλοκης γεωγραφίας του δέλτα του, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε πού ακριβώς αρχίζει ο Αμαζόνιος και πού τελειώνει. Με βάση το πιο μακρινό στόμιό του στις εκβολές του ποταμού Παρά, το οποίο χρησιμεύει ως λιμάνι εισόδου, το μήκος του είναι περίπου 6.750 χιλιόμετρα.a Εντούτοις, ο καθορισμός του συνολικού μήκους του αποτελεί «περισσότερο ζήτημα ορισμού παρά υπολογισμού», λέει η βραζιλιάνικη έκδοση του Βιβλίου των Ρεκόρ, του Γκίνες (The Guinness Book of Records).

Ωστόσο, όσον αφορά τον όγκο νερού, η υπεροχή του Αμαζονίου είναι αναμφισβήτητη. Έχει όγκο μεγαλύτερο από αυτόν του Μισισιπή, του Νείλου και του Γιανγκτσέ μαζί.b Με μέση παροχή νερού στις εκβολές πάνω από 200.000 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο, αυτός ο τεράστιος ποταμός αδειάζει στον Ατλαντικό Ωκεανό το 15 ως 20 τοις εκατό της συνολικής ποσότητας γλυκού νερού που χύνεται στους ωκεανούς του κόσμου. Μέσα σε μόλις 30 δευτερόλεπτα, θα μπορούσε να παράσχει όσο νερό χρειάζονται όλοι οι άνθρωποι για να ξεδιψάσουν μία ολόκληρη ημέρα​—ένα λίτρο νερό για καθέναν από τους έξι δισεκατομμύρια κατοίκους της γης!

Αυτός ο ασυνήθιστος εκβαλλόμενος όγκος νερού «σπρώχνει» τη θάλασσα και σχηματίζει ένα στρώμα γλυκού νερού που απλώνεται σε έκταση 200 χιλιομέτρων μέσα στον Ατλαντικό Ωκεανό. Δικαιολογημένα ο Βιθέντε Γιάνιεθ Πινθόν, ένας Ισπανός θαλασσοπόρος που εισχώρησε στον Αμαζόνιο τον Ιούνιο του 1500, βλέποντας τις εκβολές του ποταμού, τον ονόμασε Μαρ Ντούλσε (η Θάλασσα του Γλυκού Νερού).

Για όσους ταξιδεύουν σε αυτόν το μεγάλο ποταμό, έτσι ακριβώς μοιάζει​—θάλασσα που έχει πλημμυρίσει μια έκταση δασών. Σε μερικά σημεία είναι τόσο πλατύς ώστε κάποιος που βρίσκεται στη μια όχθη του δεν μπορεί να δει την άλλη. Την περίοδο των πλημμυρών, ορισμένα τμήματα του ποταμού φτάνουν σε πλάτος τα 50 χιλιόμετρα! Το βάθος του, σε μερικά σημεία από 50 ως 80 μέτρα περίπου, ποικίλλει ανάλογα με το πλάτος του. Στο στενότερο σημείο του, στο Όμπιντους που βρίσκεται στην πολιτεία Παρά, ο ποταμός έχει βάθος 130 μέτρα.

Το μεγαλύτερο μέρος του Αμαζονίου παρουσιάζει μια πολύ ελαφριά κλίση​—κατά μέσο όρο μόνο δύο εκατοστά το χιλιόμετρο. Η ελαφριά κλίση των εκβολών του επιτρέπει στο ρεύμα του ωκεανού να διεισδύει αρκετά στο εσωτερικό του ποταμού, αντίθετα προς το ρου του. Η επίδραση αυτού του ρεύματος γίνεται αισθητή ακόμη και στο Όμπιντους, 800 χιλιόμετρα μακριά από τις εκβολές του ποταμού.

Εφόσον κυλάει σχεδόν παράλληλα προς τον ισημερινό, ο Αμαζόνιος ωφελείται από τα καλοκαίρια και των δύο ημισφαιρίων. Οι πλημμύρες εναλλάσσονται στους παραπόταμους που βρίσκονται στην αριστερή και στη δεξιά όχθη. Καθώς η στάθμη των ποταμών ανεβαίνει και κατεβαίνει, πρώτα στη βόρεια πλευρά και κατόπιν στη νότια, ολόκληρος ο Αμαζόνιος πάλλεται σαν μια τεράστια καρδιά. Ετησίως, η ταλάντωση της στάθμης του νερού του Αμαζονίου ποικίλλει από 9 ως 12 μέτρα. Οι πλημμύρες είναι ουσιώδεις για τη γεωργία στην περιοχή. Μεταφέροντας σημαντικές ποσότητες μεταλλικών στοιχείων και οργανικών ιζημάτων και αποθέτοντάς τες στις όχθες του, ο ποταμός καθιστά εύφορες τις μεγάλες πεδινές εκτάσεις.

Ποιος τον Ανακάλυψε, και Πώς Κατοικήθηκε η Περιοχή;

Ο Ισπανός εξερευνητής Φρανθίσκο δε Ορεγιάνα ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που διέπλευσε τον Αμαζόνιο, και του έδωσε αυτό το όνομα το 1542.c Αλλά γιατί τον ονόμασε Αμαζόνιο; Ο Ορεγιάνα ισχυρίστηκε ότι παρέστη μάρτυρας φυλετικών μαχών με γυναίκες πολεμίστριες οι οποίες του θύμισαν τις Αμαζόνες της ελληνικής μυθολογίας! Ακολούθησαν και άλλες αποστολές, κατά τις οποίες η περιοχή εξερευνήθηκε περισσότερο από Ισπανούς, Άγγλους, Ολλανδούς και Πορτογάλους. Σύμφωνα με το σύγγραμμα Ενσικλοπέντια Μιραντόρ Ιντερνασιονάλ (Enciclopédia Mirador Internacional), οι Πορτογάλοι έκαναν «πολυάριθμες παράτολμες εφόδους για να καταλάβουν [τα εδάφη] κατά μήκος των [ποταμών] Νέγκρο, Σουλιμόες και Μπράνκο, και κατέκτησαν επίσημα την περιοχή εν ονόματι του στέμματος».

Για να εδραιώσει την παρουσία της, η Πορτογαλία ανέπτυξε ιεραποστολική δραστηριότητα στην περιοχή. Η ίδια εγκυκλοπαίδεια λέει ότι στην προσπάθεια να εξαπλωθεί η Καθολική πίστη και να αυξηθεί το εμπόριο «των προϊόντων των άγριων δασών»​—ξυλεία, ρητίνες, βότανα και μπαχαρικά—​«μέλη θρησκευτικών ταγμάτων μετέφεραν συχνά τις ιεραποστολές τους από το ένα σημείο στο άλλο, πάντα κατά μήκος της όχθης του ποταμού. Δεκάδες μικρά χωριά δημιουργήθηκαν από εκείνους τους πολυάριθμους οικισμούς».

Αυτή η δραστηριότητα του 17ου και του 18ου αιώνα και η μετέπειτα αύξηση των φυτειών καουτσούκ στα τέλη του 19ου αιώνα οδήγησαν σε συγκεκριμένα οικιστικά πρότυπα στην περιοχή. Εφόσον τα ποτάμια ήταν ένας φυσικός τρόπος διείσδυσης στην ενδοχώρα, οι άνθρωποι εγκαθίσταντο στις όχθες τους, σχηματίζοντας μικρές πόλεις και χωριά. Τα σημερινά πληθυσμιακά κέντρα της περιοχής του κεντρικού Αμαζονίου είναι παλιές πόλεις που χρονολογούνται από εκείνους τους αιώνες.

Πώς Μετακινούνται οι Άνθρωποι;

Η λεκάνη του Αμαζονίου είναι η μεγαλύτερη ποτάμια λεκάνη του κόσμου, με έκταση περίπου έξι εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Είναι μεγαλύτερη από ολόκληρη την Ευρώπη εκτός της Ρωσίας. Κατά μήκος των 1.100 παραποτάμων του και άλλων μικρότερων υδάτινων οδών, ο Αμαζόνιος σχηματίζει ένα περίπλοκο συγκοινωνιακό δίκτυο το οποίο θα μπορούσε να παρομοιαστεί με το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπινου σώματος, όπου ο Αμαζόνιος παραβάλλεται με την αορτή, τη μεγαλύτερη αρτηρία του σώματος. Αυτό το υδάτινο δίκτυο περιέχει τα δύο τρίτα της συνολικής ποσότητας γλυκού νερού της γης. Το εκτεταμένο αυτό υδρογραφικό δίκτυο, στο οποίο η έκταση των πλεύσιμων νερών υπερβαίνει τα 25.000 χιλιόμετρα, παίζει θεμελιώδη ρόλο στις μεταφορές και στη ζωή των ντόπιων.

Εκατομμύρια κάτοικοι της περιοχής του Αμαζονίου χρησιμοποιούν αυτή τη φυσική υδάτινη υπερλεωφόρο. Πλοία διαφόρων μεγεθών τον διαπλέουν, περιλαμβανομένων και μεγάλων υπερωκεάνιων τα οποία ταξιδεύουν 1.500 χιλιόμετρα αντίθετα προς το ρεύμα του ποταμού μέχρι το Μανάους. Μικρότερα φορτηγά και επιβατικά πλοία φτάνουν ως το Ικίτος του Περού, 3.700 χιλιόμετρα από τις εκβολές του ποταμού. Μεγάλο μέρος του πλούτου της περιοχής του Αμαζονίου εξάγεται μέσω του ίδιου του ποταμού, ενώ προϊόντα από άλλα μέρη του κόσμου φτάνουν με όμοιο τρόπο. Ο ποταμός Μαντέιρα επίσης, ο μεγαλύτερος παραπόταμός του μήκους 3.000 και πλέον χιλιομέτρων, σφύζει από εμπορικές δραστηριότητες. Αυτό το εντατικό εμπόριο παράγει ετησίως εμπορεύματα βάρους περίπου δύο εκατομμυρίων τόνων στη λεκάνη του Αμαζονίου. Το πιο πολύβουο τμήμα του ποταμού είναι ανάμεσα στο Μανάους και στο Μπελέμ, που βρίσκεται στις εκβολές του ποταμού.

Πώς Είναι η Ζωή Κατά Μήκος του Ποταμού;

Η κατανομή των ανθρώπων που ζουν κατά μήκος του ποταμού δείχνει το βαθμό στον οποίο βασίζονται στις ποτάμιες μεταφορές καθώς και την προτίμησή τους για το εύφορο έδαφος των πεδιάδων. Σύμφωνα με τον Αλτομίρ, έναν ντόπιο, «σε αυτές τις περιοχές ο παραποτάμιος πληθυσμός ασχολείται με μικρά αγροκτήματα όπου καλλιεργούν κυρίως κασσάβα​—η οποία χρησιμοποιείται για την παρασκευή της μανιόκα—​το βασικό είδος διατροφής σε συνδυασμό με τα ψάρια. Επίσης, καλλιεργούν καρπούζια, μπανάνες και καλαμπόκι, και εκτρέφουν βοοειδή». Όταν, όμως, έρχονται οι πλημμύρες, τα βοοειδή πρέπει να μεταφερθούν αμέσως σε άλλες περιοχές, μερικές φορές με σχεδία.

Για να αντιμετωπίσουν τις ιδιοτροπίες του ποταμού, χτίζουν παραποτάμια σπίτια πάνω σε δοκούς καθώς και πλωτά σπίτια πάνω σε σχεδίες οι οποίες είναι αραγμένες κοντά στις πόλεις. Οι άνθρωποι «είναι πολύ φιλόξενοι και χαιρετούν τους αγνώστους με ένα χαμόγελο», λέει ο Μπελαρμίνο, ο οποίος ταξιδεύει συχνά στον ποταμό.

Είναι σύνηθες να βλέπει κανείς μικρά κανό να πλησιάζουν μεγαλύτερα πλοία για να πουλήσουν και να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους​—ή για να προσδεθούν πίσω τους και να ανεβούν τον ποταμό. Ο κωπηλάτης του κανό δένει το σχοινί που του πετάνε στο σκάφος του. Ντόπια προϊόντα, όπως φοινικολάχανο, βραζιλιάνικο κρασί από φοίνικα, μανιόκα, ξηροί καρποί και ψάρια (περιλαμβανομένων και καραβίδων του γλυκού νερού), πουλιούνται ή ανταλλάσσονται με δημητριακά και βιομηχανοποιημένα είδη.

Ο ποταμός είναι πηγή εισοδήματος για χιλιάδες Βραζιλιάνους οι οποίοι κερδίζουν τα προς το ζην μεταφέροντας εμπορεύματα και επιβάτες. Επίσης, αποτελεί φυσικό μέσο μεταφοράς της ξυλείας που κόβεται στα πριονιστήρια στο εσωτερικό του δάσους.

Μεγάλο μέρος των πρωτεϊνούχων τροφών που καταναλώνονται στην περιοχή προέρχεται από τον ποταμό. «Έχει υπολογιστεί ότι ο Αμαζόνιος περιέχει περίπου 2.000 είδη ψαριών, πολύ περισσότερα από όσα υπάρχουν σε οποιοδήποτε άλλο ποτάμιο σύστημα στη γη», ισχυρίζεται η πορτογαλική έκδοση του βιβλίου Φυσικό Περιβάλλον της Άγριας Ζωής (Vida Selvagem nos Rios). Μετά την εξερεύνησή του στην περιοχή του Αμαζονίου, ο διάσημος ωκεανογράφος Ζακ Ιβ Κουστό έφτασε στο σημείο να πει ότι “υπάρχουν περισσότερα είδη ψαριών στον Αμαζόνιο παρά στον Ατλαντικό Ωκεανό”.

Ανάμεσα στα ζώα της υδρόβιας πανίδας είναι και ο φυτοφάγος μανάτος, που απειλείται με εξαφάνιση. Πρόκειται για πολύ επιθυμητό αλίευμα, εφόσον ένας μανάτος μέτριου μεγέθους μπορεί να αποφέρει πάνω από 100 λίτρα λαδιού. Αυτό το θηλαστικό έχει μέσο μήκος 2,5 μέτρα και ζυγίζει γύρω στα 350 κιλά. Επίσης, υπάρχει το πιραρούκου, ένας γίγαντας του γλυκού νερού γνωστός ως μπακαλιάρος της Βραζιλίας. Κατά μέσο όρο, το μήκος του ξεπερνάει τα δύο μέτρα και ζυγίζει περίπου 70 κιλά. Το μποτού, ή αλλιώς δελφίνι του Αμαζονίου, και το δελφίνι τουκούξι γοητεύουν τους ανθρώπους με τις φευγαλέες εμφανίσεις τους.

Ασυνήθιστα Ταξίδια με Πλοίο

Τα πλοία αποτελούν από παλιά απαραίτητο μέρος της ζωής στην περιοχή του Αμαζονίου. Είναι η βάση της εξοικονόμησης των αναγκαίων για χιλιάδες μικροπωλητές οι οποίοι πουλούν τα προϊόντα τους εκεί μεταφέροντας έτσι και μια νότα πολιτισμού σε απομονωμένες ποτάμιες κοινότητες. Επίσης παρέχουν έναν οικονομικό τρόπο μεταφοράς σε πόλεις και χωριά της ενδοχώρας όπου δεν υπάρχει οδική πρόσβαση. Οι περισσότεροι επιβάτες ταξιδεύουν σε αιώρες οι οποίες είναι στριμωγμένες σε μικρό χώρο. Αυτό εξηγεί επίσης γιατί όλοι τρέχουν να μπουν στο πλοίο που αγκυροβολεί​—θέλουν να βρουν ένα καλό μέρος για να κρεμάσουν την αιώρα τους. Όσοι ταξιδεύουν στο χαμηλότερο κατάστρωμα είναι αναγκασμένοι να μοιραστούν το χώρο με διάφορα εμπορεύματα. Εφόσον οι ταξιδιώτες είναι ομιλητικοί, είναι εύκολο να δημιουργήσει κάποιος φιλίες​—και ο χρόνος δεν αποτελεί πρόβλημα, επειδή τα ταξίδια συνήθως διαρκούν αρκετές ημέρες.

Κοντά στο Μανάους, η ποτάμια κίνηση είναι πολύ μεγάλη εφόσον το λιμάνι του είναι το πιο σημαντικό στην περιοχή του Αμαζονίου. Είναι το σημείο όπου συγκεντρώνονται τα προϊόντα μιας τεράστιας περιοχής, η οποία περιλαμβάνει τμήματα του Περού, της Βολιβίας και της Κολομβίας. Ο οικοτουρισμός ακμάζει επίσης εδώ, προσελκύοντας επισκέπτες από τη Νότια Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο.

Αξέχαστη Επίσκεψη

Ίσως σας δοθεί η ευκαιρία να επισκεφτείτε αυτή την εντυπωσιακή περιοχή που έχει γοητεύσει τους εξερευνητές αλλά εξακολουθεί να κρύβει πολλά μυστικά. Ένα ταξίδι στην περιοχή του Αμαζονίου, εκτός από το ότι αποκαλύπτει τη φυσική ομορφιά του βροχερού δάσους, διεγείρει αισθήματα ευλάβειας για τον Δημιουργό όλων των πραγμάτων​—περιλαμβανομένου και αυτού του μεγαλοπρεπούς ποτάμιου συστήματος.​—Ψαλμός 24:1, 2.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 17]

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΠΟΡΟΡΟΚΑ

Στις εκβολές του Αμαζονίου, το αντάμωμα των νερών του Αμαζονίου με τη θάλασσα δημιουργεί ένα ισχυρό και πολύ καταστροφικό φαινόμενο. Τα κύματα του θαλασσινού νερού απωθούνται από την ορμή με την οποία εκβάλλει ο ποταμός. Η στάθμη της θάλασσας υψώνεται έξω από το στόμιο του ποταμού μέχρις ότου εκείνος δεν μπορεί πια να τη συγκρατήσει. Κατόπιν, το θαλασσινό νερό, με τη μορφή τεράστιου, ορμητικού, όμοιου με τείχος κύματος, χύνεται στον ποταμό, αντιστρέφοντας τη ροή του, αποσπώντας κομμάτια από την όχθη, ξεριζώνοντας δέντρα και καταστρέφοντας ό,τι βρει στο πέρασμά του. Τα πελώρια κύματα που δημιουργούνται από τη δύναμη αυτών των δύο αντίθετων ρευμάτων μπορούν να φτάσουν σε ύψος τα 4 μέτρα, και ο εκκωφαντικός θόρυβος της σύγκρουσής τους μπορεί να ακουστεί σε μεγάλες αποστάσεις. Είναι ο ήχος της πορορόκα, δηλαδή ενός παλιρροϊκού κύματος με απότομο μέτωπο.

[Χάρτες στη σελίδα 13]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΝΔΕΙΣ

Πηγές του Αμαζονίου

Μάτσου Πίτσου, Περού

ΛΕΚΑΝΗ ΤΟΥΑΜΑΖΟΝΙΟΥ

Ικίτος, Περού

Αμαζόνιος (Σουλιμόες)

ΜΑΝΑΟΥΣ

Νέγκρο

Μαντέιρα

Όμπιντους

Αμαζόνιος

Παρά

ΜΠΕΛΕΜ

[Ευχαριστίες]

Υδρόγειος: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνες στη σελίδα 15]

1. Χωριατοπούλα

2. Σπίτια πάνω σε δοκούς στις όχθες του ποταμού

3. Τα σκουρόχρωμα νερά του Νέγκρο ανταμώνουν με τα λασπώδη νερά του Σουλιμόες κοντά στο Μανάους

4. Ο ποταμός Νέγκρο τροφοδοτεί τον Αμαζόνιο

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφίες 1 και 2: Ricardo Beliel / SocialPhotos· φωτογραφίες 3 και 4: Lidio Parente / SocialPhotos

[Εικόνες στη σελίδα 16, 17]

1. Το λιμάνι του Μανάους

2. Επιβάτες πλοίου σε αιώρες

3. Ψάρεμα με κανό

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία 1: Lidio Parente / SocialPhotos· φωτογραφίες 2 και 3: Ricardo Beliel / SocialPhotos

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 17]

Ηλιοβασίλεμα: Ricardo Beliel / SocialPhotos· σέρφερ: AP Photo/Paulo Santos