Ni Naica ga Mera Qai Vakarusai Kina na Tamata Ca?

“Sa vakaevei li ni kemuni sa . . . tiko lo [Jiova] ni sa tilomi koya sa yalododonu ko koya na tamata ca?”​—APAKUKI 1:13.

1. E naica ena qai roboti vuravura taucoko kina na kena kilai na lagilagi i Jiova?

ENA vakarusai ira beka na ivalavala ca na Kalou? Ke vaka kina, me vakacava na dede ni noda wawa? Oqo na mataqali taro era taroga e levu ena veiyasa i vuravura. Eda na kunea e vei na isaunitaro oqo? Eda rawa ni kunea ena vosa ni yalayala e tukuni ena veiuqeti ni Kalou me baleta na nona gauna lokuci. E vakadeitaka vei keda na vosa ni yalayala oqo ni sa voleka na gauna me vakatauca kina o Jiova na kedra lewa na tamata ivalavala ca. Ni sa vakayacori oya, sa na qai “roboti vuravura na kena kilai na lagilagi i Jiova, me vaka sa ubia na wasa titobu na wai.” Na vosa ni yalayala oqori e kunei ena Vosa Tabu ni Kalou ena Apakuki 2:14.

2. Na tolu na itukutuku ni veivakarusai cava ni Kalou e volai ena Apakuki?

² A volai rauta na 628 B.S.K. na ivola i Apakuki qai volai kina e tolu na itukutuku ni veivakarusai ni Kalou o Jiova. E rua na vakatulewa sa vakayacori oti. Na imatai, na nona vakatauca o Jiova na lewa ina matanitu lakosese o Juta ena gauna makawa. Vakacava na kena ikarua? Na kena ikarua na nona tauca na Kalou na nona lewa ina matanitu dau veivakasaurarataki o Papiloni. Oqori sara ga na vuna meda vakabauta kina ni na tauca na Kalou na ikatolu ni nona lewa. E rawa nida namaka me vakayacori ena dua na gauna wale ga oqo. Ena vakarusai ira kece na tamata ivalavala ca na Kalou ena vukudra na tamata yalododonu era bula tiko ena iotioti ni veisiga oqo. Era na qai vakarusai na iotioti ni tamata ca e “nai valu ni siga dina ko ya ni Kalou Kaukauwa,” sa roro voleka mai.​—Vakatakila 16:​14, 16.

3. Na cava ena vakatauci dina ga vei ira na tamata ivalavala ca ena noda gauna?

³ Sa voleka sara mai na siga dina ni ivalu ni Kalou. Ena tauca dina ga o Jiova na kedra lewa na tamata ivalavala ca ena noda gauna, me vaka ga na nona a tauca na kedrau lewa o Juta kei Papiloni. Ia, vakacava meda raitayaloyalotaka mada ena gauna oqo ni dua o keda a bula tiko e Juta ena gauna i Apakuki? Na cava e yaco tiko ena vanua oqori?

Yavala na Vanua

4. Na itukutuku ca cava e rogoca o Apakuki?

⁴ Raitayaloyalotaki koya mada na parofita i Jiova, o Apakuki, ni dabe voli ena nona delanivale raraba, qai liwavi koya toka na caucau ni yakavi. E davo koto e yavana na iyaya ni vakatagi. (Apakuki 1:1; 3:​19, NW) Ia e rogoca o Apakuki e dua na itukutuku ca. Sa vakamatei Uraija o Jioiakimi, na Tui Juta, qai buluta na yagona ena nodra ibulubulu na tamata wale. (Jeremaia 26:23) A sega ni vakanuinui tiko ga vei Jiova o Uraija, mani dro me vaqara bula i Ijipita ena levu ni nona domobula. Ia, e kila o Apakuki ni itovo voravora e cakava oqo o Jioiakimi e sega ni baleta nona vinakata me dokai tiko ga o Jiova. E macala oqo mai na nona beca na tui na lawa ni Kalou kei na nona sevaka ni mate na parofita o Jeremaia kei ira na qaravi Jiova tiko.

5. E vakacava tu na ivakarau ni bula vakayalo mai Juta, e tarai Apakuki vakacava oqo?

⁵ E raica o Apakuki na kubou ni ka boi vinaka ni sa basika mai ena delavuvu ni vale voleka e kea. Era sega ni vakama na ka boi vinaka na tamata mera qaravi Jiova kina. Era sa vakaitavi tiko ena sokalou lasu a tekivuna o Jioiakimi, na tui ca kei Juta. Sa torosobu dina! E tonawanawa sara ga na mata i Apakuki ena nona vakamamasu: “A cava na kena dede, kemuni Jiova, me’u sa tagi, ka kemuni sa sega ni rogoca? au sa tagi vei kemuni e na vuku ni valavala kaukauwa, ia ko ni sa sega ni ia na veivakabulai? A cava ko ni sa vakatakila kina vei au na ca, ka vakaraitaka talega vei au na ka rarawa? ia na veikove kei na veivakacacani sa tu ga e mataqu, a sa ia tiko na veileti, ka sa tubu mai na veivala. O koya oqo sa malumalumu kina na vunau, ka sa sega sara ni vakayacori rawa na lewa dodonu: ia na tamata ca sa lawakicataki koya sa yalododonu; ka sa yaco kina na lewa vakatani.”​—Apakuki 1:​2-4.

6. E vakacava na kena muri na lawa kei na lewadodonu mai Juta?

⁶ Io, sa levu dina na veikove kei na veivakacacani. Na vanua kece ga e rai kina o Apakuki e raica na ca, na veileti kei na veivala. ‘Sa malumalumu na lawa,’ e sa mate. Vakacava na lewadodonu? E sega sara ga ni “vakayacori rawa!” E sega ni kune. Na kena veibasai ga e laurai, era ‘vakavolivoliti ira na tamata yalododonu na tamata ca,’ era ulabaleta na lawa e nakiti me taqomaki ira na yalododonu. E “yaco kina na lewa vakatani.” E sa vakatanitaki na lewadodonu. Sa tu dina ena dua na itutu ca na bula!

7. Na cava e vakadeitaka o Apakuki me na cakava?

⁷ E tu o Apakuki qai vakasamataka na ituvaki oqo. Ena soro beka? Sega sara! Ni oti nona raica lesu na nodra vakacacani na dauveiqaravi yalodina ni Kalou, e vakaukauataki koya tale na tamata yalodina oqo me parofita tiko ga i Jiova. Ena tukuna tiko ga o Apakuki na itukutuku ni Kalou, veitalia sara ga ke mate kina.

Cakava o Jiova na “Cakacaka” e Sega ni Vakadinati

8, 9. Na “cakacaka” cava, e sega ni vakadinati, ena cakava o Jiova?

⁸ Ena raivotu i Apakuki, e raici ira na tamata dau lotu lasu nira beca voli na Kalou. Rogoca na ka e qai tukuna vei ira o Jiova: “Dou rai yani vei ira na veimatanitu, ka vakasamataka, ka mo dou kidacala vakalevu sara.” De kurabuitaka o Apakuki se cava e vosa kina vaka oya na Kalou vei ira na tamata ivalavala ca. E rogoca sara ni tukuna vei ira o Jiova: “Ni’u na kitaka e dua na cakacaka e na nomudou gauna, dou na sega ni vakadinata, kevaka ena tukuni vei kemudou.” (Apakuki 1:5) Io, o Jiova a vakayacora tiko na cakacaka era sega ni vakadinata. Na cava oya?

⁹ E vakarogoca vinaka o Apakuki na ka e qai tukuna tarava na Kalou e volai ena Apakuki 1:​6-11. Oqo na itukutuku i Jiova, e sega ni dua na Kalou lasu se matakau e sega ni cegu rawa ena vakadaroya na kena vakayacori: “Ia raica, ka’u na vakauqeti ira na kai Kalitia, na matanitu yaloca ko ya ka yaloriri, era lakova tiko na veivanua e vuravura, me ra kovea nai tikotiko sa sega ni nodra. Era matanitu vakadomobula ka rerevaki; sa tubu maivei ira ga na nodra lewa kei na nodra ka vakaturaga. Sa totolo na nodra ose ka bera na lepate; ka gu ni daukata vakalevu cake e na wolifa ni bogi: sa kabuacara na nodrai valu e vodo ose [se, “vakabutubutu na ose,” NW], io, era na lako vakayawa mai ko ira na nodrai valu era vodo ose; era sa vuka me vaka na ikeli sa kusakusa yani me kana. Era sa lako ga mai me ra ia kece na veivakacacani; sa taudonu mai na matadra me vaka na cagi mai na tu-i-cake, a ra sa vakasoqona na bobula me vaka na nuku. A ra sa vakalialiai ira na tui, ia na turaga sa nodra ka ni veivakasewasewani: a koro ni valu kecega era sa dredrevaka; ni ra sa viri qele, ka kabata. Sa yalolevu kina ko koya, ka sa lako voli, ka na cala, ka kaya, sa nona kaukauwa mai vua na nona kalou.”

10. O cei o ira ena uqeti ira o Jiova?

¹⁰ Oqori e dua na vosa ni yalayala i koya sa Cecere Sara me na qarauni! O Jiova ena vakauqeti ira na kai Kalitia, na matanitu rerevaki o Papiloni. Ena nona yabeta na “veivanua e vuravura,” ena ravuta o Papiloni e levu sara na itikotiko. Sa vakadomobula dina! O ira na ilala kai Kalitia oqo era “vakadomobula ka rerevaki,” era rairai vakatani, era vakavurere. E kaukaua na lawa era bulia. “Sa tubu maivei ira ga na nodra lewa.”

11. O na vakamacalataka vakacava na nodra ravuti Juta na mataivalu ni Papiloni?

¹¹ Na ose ni Papiloni era totolo, e bera na lepate. O ira na sotia dauvodoose era rairai rerevaki sara, sega soti na olifa waloloi dau vakasasa ena bogi. Era “vakabutubutu na ose” ena nodra wagugu mera lako ina ivalu. Mai na vanuayawa o Papiloni, era sa naulu yani i Juta. Sa voleka sara nira taura na kedra meca na kai Kalitia, me vaka ga na ikeli ni sa vakarau toqova na kena. Oqo beka e dua ga na ilala sotia lailai era kabakoro ena nodra vaqara itokinivalu? Sega sara! “Era sa lako ga mai me ra ia kece na veivakacacani,” me vaka e dua na ilala vakaitamera era lako mai mera vakacaca. E wagugu na irairai ni matadra ena nodra gole yani ina ra, mera vakadodonu i Juta kei Jerusalemi, qai totolo nodra toso me vaka na liwa ni matanicagi mai natuicake. E vaka ga na ‘vakasoqoni nuku na nodra vakasoqoni ira na bobula’ na sotia ni Papiloni.

12. E dau vakacava na nodra itovo na Papiloni, na cava ‘ena qai cala’ kina na meca rerevaki oqo?

¹² Era vakalialiai ira na tui na mataivalu ni Kalitia, ra qai vakasewasewani ira na vakaitutu lelevu, nira sega ni tarova rawa na nodra sa tabili yani. Era ‘dredrevaka na nodra koronivalu kece ga,’ ni sega ni dua na koronivalu me na sega ni bale, nira dau “viri qele” na kai Papiloni mera ravuta rawa kina na koro vakabai. Ena gauna lokuci i Jiova, ena “lako voli” na meca rerevaki oqo me ravuravu. Ni sa na kabai Juta kei Jerusalemi, ‘ena qai cala’ baleta ni vakamavoataki ira na tamata ni Kalou. Ni oti nona ravuravu ena tukuna ena yalodokadoka na nodra turaganivalu na kai Kalitia: ‘Sa vu ni noda kaukaua na noda kalou.’ Ia e sega sara ga!

Vuna Vinaka Meda Vakanuinui Kina

13. Na cava e vu ni nona vakanuinui kei na nona nuidei o Apakuki?

¹³ Na levu ga ni nona kila o Apakuki na inaki i Jiova, na levu tale ga ni nona vakanuinui. E vakalevulevui Jiova me ivakaraitaki ni nona nuidei. E tukuna vaka oqo na parofita ena Apakuki 1:12: “Koi kemuni Jiova, na noqu Kalou na noqu Kalou Yalosavasava ko ni sa bula mailiu sara [se, “oni sa sega ni mate,” NW].” Io, na Kalou o Jiova “e sega ni tubu ka sega ni mudu,” e Kalou tawavakaiyalayala.​—Same 90:​1, 2.

14. Na cava era cakava voli na tamata vukitani kei Juta?

¹⁴ Ni vakasamataka tiko na raivotu e solia vua na Kalou kei na nona marautaka ni dolavi na matana, e kaya tale na parofita: “Kemuni Jiova, ko sa lesi ira me ia na veicudruvi; ia koi kemuni na Uluvatu, ko ni sa tauyavutaki ira me ia na veivunauci.” E bibi sara na lewa e vakatauca na Kalou vei ira na vukitani e Juta, ena vunauci ira qai vakanakuitataki ira vakaukaua o Jiova. E dodonu mera rai tiko ga vua ni nodra Uluvatu, na nodra vale cecere, na nodra idrodro dina, na vu ni nodra bula. (Same 62:7; 94:22; 95:1) Ia, era sega ni toro volekata na Kalou na iliuliu vukitani kei Juta ra qai dau vakararawataki ira tiko ga na dauveiqaravi vinaka i Jiova.

15. Ena sala cava e “savasava” kina na mata i Jiova ‘e dredre kina me raica na ca’?

¹⁵ E vakararawataka vakalevu na parofita i Jiova na ka oqo. E kaya kina: “Sa savasava na matamuni ka sa dredre kina mo ni vakaraica na ca, ia ko ni sa sega ni vosota mo ni raica na ka e ca.” (Apakuki 1:13) Io, e sa rui ‘savasava na mata i Jiova e dredre kina me raica na ca,’ oya me vakalaiva me vakayacori tiko ga.

16. O na umana vakacava na ivakamacala e tiko ena Apakuki 1:​13-17?

¹⁶ E vakavuna me taroga kina o Apakuki e so na taro vakavure vakasama. E taroga: “Sa vakaevei li ni kemuni sa mai raici ira kina na dauvakacaca, ka tiko lo ni sa tilomi koya sa yalododonu ko koya na tamata ca? Ka sa kitaki ira na tamata me ra vaka na ika ni waitui, ka vaka na ka e qasi voli, sa sega e dua na nodra turaga? Sa siwati ira kece sara ga kicake e na nona siwa, ka vakalawataki ira e na nona lawa, io, sa vakasoqona e na nona lawa ni yavi: o koya oqo sa marau kina ko koya ka sa reki. O koya oqo sa soro kina ko koya ki na nona lawa, ka vakama nai madrali boi vinaka ki na nona lawa ni yavi; ni sa ka oqo sa uro kina na nonai votavota, ka vinaka na kena kakana. Sa ka oqo li ena dausova kina na lewe ni nona lawa, ka sa vakamatei ira tikoga na lewe ni veivanua, ka sega ni lomani ira?”​—Apakuki 1:​13-17.

17. (a) Nira ravuti Juta kei Jerusalemi na kai Papiloni, era vakayagataki vakacava mera vakayacora na inaki ni Kalou? (b) Na cava ena vakarau vakaraitaka o Jiova vei Apakuki?

¹⁷ Era na vakayaco lomadra sara ga na kai Papiloni ena nodra ravuti Juta kei na kena koroturaga o Jerusalemi. Era na sega ni kila ni vakayagataki ira tiko na Kalou mera vakatauca na nona lewadodonu ena matatamata tawayalodina. Sa na rawa gona meda raica na vuna e dredre kina vei Apakuki me taura rawa ni na vakayagataka na Kalou na matanitu ca o Papiloni me vakatauca na nona lewa. Era sega ni qaravi Jiova na kai Kalitia tawaloloma oqo. Era okata na tamata me vaka na ‘ika se ka sa qasi voli,’ e dodonu ga mera tobo ra qai vakalolomataka. Ia ena sega ni dede na nona lomatarotaro tiko o Apakuki. Ena sega ni dede sa na vakaraitaka o Jiova vua na nona parofita ni na totogitaki dina ga o Papiloni ena nodra ravuravu kocokoco kei na nodra veivakamatei vakamanumanu.​—Apakuki 2:8.

Vakarau tu Ina Veika Tale Ena Tukuna o Jiova

18. Na cava eda rawa ni vulica mai na ka e cakava o Apakuki me vaka e tukuni tu ena Apakuki 2:1?

¹⁸ Ia e se waraka toka o Apakuki se cava tale ena tukuna vua o Jiova. E tukuna sara ga vakadodonu na parofita: “E na noqui tutu i vakatawa ka’u na tu ga, ia ka’u na tiko ga e na dela ni bai kaukauwa, ia ka’u na vakatawa tiko me’u raica na ka ena kaya mai vei au ko koya, kei na ka me’u kaya yani ni’u sa vunauci.” (Apakuki 2:1) Ni parofita, sa dua na ka na nona vinakata vakalevu o Apakuki me kila se cava ena baci vakayagataki koya kina o Jiova me parofisaitaka. E vakabauta ni o Jiova na Kalou e sega ni dau vakadonuya na ca, ia e kurabuitaka na vuna e yaco tiko ga kina na ca. Ia ena ciqoma ke vakadodonutaki nona rai. Vakacava o keda? Ke da liaca se cava na vuna e vakatarai me yaco tiko ga e so na ka ca, na noda vakabauti Jiova kei na noda vakadeitaka ni o koya e Kalou yalododonu ena vakavuna meda tudei tu ga da qai waraki koya.​—Same 42:​5, 11.

19. Me vaka na nona vosa vei Apakuki na Kalou, na cava e qai yacovi ira na Jiu lakosese?

¹⁹ E dina o Jiova ena nona vosa vei Apakuki, ni a tauca nona lewa ina matanitu Jiu lakosese ena nona vakatarai Papiloni me ravuti Juta. Era vakarusai Jerusalemi kei na kena valenisoro ena 607 B.S.K., ra vakamatei ira na tamatabula kei ira na gone, qai kauti ira vakabobula e lewe levu. (2 Veigauna 36:​17-20) Ni oti e dua na gauna balavu nodra vesu tu e Papiloni, era lesu ina nodra vanua na ivovo ni Jiu yalodina mera lai tara tale na valenisoro. Ia ni toso na gauna era baci sega tale ni yalodina na Jiu vei Jiova, vakauasivi ena nodra cata na Mesaia, o Jisu.

20. E vakayagataka vakacava o Paula na Apakuki 1:5 me baleta na nona cati o Jisu?

²⁰ Ena Cakacaka 13:​38-41, e vakaraitaka kina na yapositolo o Paula vei ira na Jiu mai Anitioki na ka ena yaco kevaka era cati Jisu ra qai beca na nona isoro ni veivoli. E veivakaroti o Paula ena nona cavuta na Apakuki 1:5 mai na vakadewa na Greek Septuagint: “Mo ni qai raici kemuni vinaka, de yaco vei kemuni na ka sa vosa kina ko ira na parofita: Raica, koi kemudou sa daubeca, ia mo dou kidacala, ka rusa: Ni’u sa kitaka e dua na cakacaka e na nomudou gauna, A cakacaka dou na sega sara ni vakadinata, kevaka sa dua e tukuna vei kemudou.” Me salavata kei na ka e cavuta e ke o Paula, e yaco na ikarua ni kena vakayacori na Apakuki 1:5 ena gauna e vakarusai Jerusalemi kina kei na kena valenisoro na mataivalu ni Roma ena 70 S.K.

21. Na cava era nanuma na Jiu ena gauna i Apakuki me baleta na “cakacaka” ni Kalou ena nona vakatarai Papiloni me vakarusai Jerusalemi?

²¹ Vei ira na Jiu ena gauna i Apakuki na “cakacaka” ni Kalou ena nona vakatarai Papiloni me vakarusai Jerusalemi, e sega sara ga nira vakabauta. E vuna ni o Jerusalemi e itikotiko liu ni sokalou vei Jiova, a vakadaberi tale ga kina nona tui lumuti. (Same 132:​11-18) Kuria oya, e se sega tale ga ni bau vakarusai vakadua o Jerusalemi. E se sega tale ga ni bau vakamai vakadua na kena valenisoro. E sega tale ga ni bau vuaviritaki vakadua na vuvale vakatui i Tevita. E sega sara ga ni vakabauti ni na vakatara o Jiova me yaco na ka oqo. Ia ena vuku i Apakuki, sa veivakaroti vinaka kina na Kalou ni na yaco na ka veivakurabuitaki oqo. E vakadinadinataki ena itukutuku ni veigauna ni a yaco dina.

Na “Cakacaka” e Sega ni Vakadinati ni Kalou Ena Noda Gauna

22. Na cava na “cakacaka” e sega ni vakadinati i Jiova ena noda gauna?

²² Ena vakayacora beka o Jiova e dua na “cakacaka” e sega ni vakadinati ena noda gauna o keda? E vinaka mo vakadinata ni na yaco dina, veitalia mada ga ni dredre mera vakabauta na dauvakatitiqa. Na ‘cakacaka e sega ni vakadinati’ i Jiova ena noda gauna na nona na vakarusa na lotu ni Veivanua Vakarisito. Era tukuna tiko nira qarava na Kalou, ia era dukadukali sara tu ga me vakataki Juta ena gauna makawa. Ena raica o Jiova me vakarusai na iwasewase kece ni lotu ni Veivanua Vakarisito, vaka kina na vo tale ni lotu lasu era wili vei “Papiloni na koro levu,” na isoqosoqo ni lotu lasu kece kei vuravura.​—Vakatakila 18:​1-24.

23. Na cava e uqeti Apakuki kina na yalo ni Kalou me cakava mada?

²³ E levu sara na cakacaka e vinakata o Jiova me vakayacora o Apakuki ni bera ni vakarusai o Jerusalemi ena 607 B.S.K. Na cava tale ena tukuna na Kalou vua na nona parofita? Na cava tale, ena rogoca ga o Apakuki na rorogo ena vakavuna me vakayagataka nona iyaya ni vakatagi me qai lagata vei Jiova na nona masu ni lolosi. Ena uqeti mada e liu ena yalo ni Kalou na nona parofita me kacivaka na ca levu sa vakarau yaco. E sega ni vakatitiqataki nida na via kila na ibalebale dina ni vosa ni yalayala ni Kalou oqo me baleta na nona gauna lokuci. Meda tomana sara mada noda vakadikeva na parofisai i Apakuki.

O se Nanuma Tiko?

• E vakacava tu na ivakarau ni bula mai Juta ena gauna i Apakuki?

• Na “cakacaka” cava, e sega ni vakadinati e cakava o Jiova ena gauna i Apakuki?

• Na cakacaka cava e vuni vakanuinui nei Apakuki?

• Na “cakacaka” cava, e sega ni vakadinati ena cakava na Kalou ena noda gauna?

[iYaloyalo ena tabana e 9]

E liaca o Apakuki na vuna e vakatara kina na Kalou me yaco tiko ga na ca. Vakacava o iko?

[iYaloyalo ena tabana e 10]

A parofisaitaka o Apakuki ni na ca na vanua o Juta ena ligadra na kai Papiloni

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Veika makawa e keli ena rusarusa kei Jerusalemi, a vakarusai ena 607 B.S.K.