Rekitaka na Kalou e Vakabulai Keda

“[Au] na rekitaki Jiova ga, ka’u na marautaki koya na Kalou, na noqui vakabula.”​—APAKUKI 3:18.

1. Na cava a raivotutaka o Taniela ni bera ni bale o Papiloni ena 539 B.S.K.?

NI VO e tini vakacaca na yabaki me qai bale o Papiloni ena 539 B.S.K., a raica na parofita sa kena turaga o Taniela e dua na raivotu vakatubuqoroqoro. E raica kina na veika ena yaco e vuravura me yacova sara na nodra veilecalecavi qaqa na meca i Jiova kei na nona Tui lumuti o Jisu Karisito. E tarai Taniela vakacava oqo? E tukuna o koya: “Ka’u a ciba, . . . ka’u a kidacalataka na raivotu.”​—Taniela 8:27.

2. Na veiraravui cava a raivotutaka o Taniela, e tarai keda vakacava na noda kila ni sa voleka sara na veiraravui oqo?

² Ia, vakacava o keda? Sa da bula donuya tu oqo na gauna e muri sara! E tarai keda vakacava noda kila ni sa voleka sara na veiraravui ena ivalu ni Kalou na Amaketoni a raivotutaka o Taniela? E tarai keda vakacava nida raica na kena sa qai votu mamaca na ca e tukuni ena parofisai i Apakuki, me ivakadei nira na rusa dina ga na meca ni Kalou? E rairai tautauvata na noda rai kei na rai i Apakuki me vaka e vakamacalataki ena ikatolu ni wase ni nona ivola vakaparofisai.

Masuta o Apakuki me Yalololoma na Kalou

3. A masu tiko o Apakuki ena vuku i cei, e tarai keda vakacava na qaqa ni nona masu?

³ E wili me vaka na masu na ka e volai ena Apakuki 3 tikina e 1, e vakatoka me sikionoce, na sere ni lolosi se lele. Na masu ni parofita e vaka me tukuni koya tiko ga. Ia e vosa dina tiko o Apakuki ena vukudra na lewe ni matanitu a digitaka na Kalou. Na qaqa ni nona masu e vakaibalebale sara vakalevu vei ira na tamata ni Kalou edaidai ena nodra oga tiko ena cakacaka vakavunau me baleta na Matanitu ni Kalou. Ke da nanuma na tikina oqori nida wilika na Apakuki wase e 3, eda na ririko, ia eda na reki tale ga. Na masu i Apakuki, se na nona sere ni lolosi, e uqeti keda meda rekitaki Jiova, na Kalou ena vakabulai keda.

4. Na cava e tuburi Apakuki kina na rere, na cava eda kila ni na vakayagataka dina na Kalou?

⁴ Me vaka eda dikeva mai ena rua na ulutaga sa oti, a ca sara tu ga na ituvaki kei Juta ena gauna i Apakuki. Ia ena sega ni vakatara na Kalou me ca tiko ga vaka oqo. Ena yavala o Jiova, me vaka ga nona dau yavala e liu. Sa rauta me osivaka na parofita: “I Jiova, au a rogoca na kemuni rogorogo; ka’u a rere”! Na cava e vakaibalebaletaka? ‘Na kena irogorogo o Jiova,’ oya na itukutuku ni veika veivakurabuitaki e cakava ena veigauna sa oti, me vaka na ka a cakava ena Wasa Damudamu, ena loma ni vanualiwa, kei na koro o Jeriko. E matata tu vei Apakuki na veika kece oqo, e tuburi koya kina na rere ni kila ni na vakayagataka tale o Jiova na nona kaukaua levu vei ira na kena meca. Nida raica gona na ca e vakayacora na tamata edaidai, eda kila tale ga ni na cakava o Jiova na veika a cakava ena gauna makawa. Eda na rivarivabi beka? E dodonu me vaka kina! Ia eda na masu ga vagumatua me vaka e vakayacora o Apakuki: “Mo ni vakabulabulataka na nomuni cakacaka e na veimama ni gauna, e na veimama ni gauna mo ni vakatakila mai; ni kemuni sa ia na cudru, mo ni nanuma na yalololoma.” (Apakuki 3:2) Ena nona gauna lokuci, “e na veimama ni gauna” ena vakayagataka tale mada na Kalou na nona kaukaua mana levu. Ia ena gauna vata oya, me kua mada ga ni guilecava me yalololoma vei ira era lomani koya!

Yabe o Jiova!

5. Ena sala cava e ‘lako kina mai Temani na Kalou,’ na cava gona e vakaraitaka me baleta na Amaketoni?

⁵ Na cava ena yaco ni sa rogoca o Jiova na noda masuta me yalololoma vei keda? Na isaunitaro e tiko ena Apakuki 3:​3, 4. Taumada e kaya na parofita: “Sa lako mai Temani na Kalou, io ko koya sa Yalosavasava, mai na ulu-ni-vanua ko Perana.” Ena gauna ni parofita o Mosese era lako siviti Temani kei Perana na Isireli ena nodra ilakolako e loma ni vanualiwa nira gole tiko i Kenani. Nira toso tiko na matanitu vakaitamera o Isireli, e vaka me toso tale tiko ga o Jiova qai sega tale ga ni dua na ka e tarovi koya rawa. E kaya o Mosese, ni voleka tiko ni mate: “Sa lako mai Saineai ko Jiova, ka tu cake mai Sia e na vukudra; sa serau mai ko koya mai na ulu-ni-vanua ko Perana, a sa lako mai na kedra maliwa na le oba [na agilosi] era sa savasava.” (Vakarua 33:2) Ni sa na vorati ira na kena meca o Jiova ena Amaketoni, ena baci vakaraitaka tale na nona kaukaua vakaitamera.

6. Me ikuri ni nodra raica na lagilagi ni Kalou, na cava tale era raica na lotu Vakarisito yalomatua?

⁶ E kaya tale ga o Apakuki: “Sa ubia na mata-ni-lomalagi na nona serau [o Jiova], ia sa sinai ko vuravura e na vakavinavinaka vua. Ia na nona lagilagi sa vaka na rarama.” Sa dua na ka na kena lagilagi! E macala ni sega ni rawa ni bula tiko ga na tamata ke raica na Kalou o Jiova. (Lako Yani 33:20) Ia, vei ira na dauveiqaravi yalodina ni Kalou, era na matalau dina nira raica na nona lagilagi ena matadra vakayalo. (Efeso 1:18) Me ikuri ni nodra raica na lagilagi i Jiova, era raica na lotu Vakarisito yalomatua e dua tale na ka. E tinia na Apakuki 3:4: “Sa cila mai na ligana: ia sa tabonaki ga maikea na nona kaukauwa.” Eda raica e ke ni sa vakarau yavala o Jiova, me vakayagataka na igu kei na kaukaua e koto ena ligana imatau.

7. Ni yabe yani ena qaqa na Kalou, na cava ena yaco vei ira na dau vakaunodra?

⁷ Ni sa yabe yani ena qaqa na Kalou, era na rusa na dau vakaunodra. E kaya na Apakuki 3:5: “Sa liutaki koya na mate dauveiveitauvi, a sa muri koya na qilaiso sa waqa tu.” Ena 1473 B.S.K., nira volekata yani na Isireli na iyalayala ni Vanua Yalataki, e levu sara era vakaunodra ena nodra vakayacora na itovo vakasisila kei na qaravi matakau. E vakavuna me vakamatei ira na Kalou ena mate ca e le 20,000 vakacaca. (Tiko Voli Mai na Lekutu 25:​1-9) Ena dua na gauna lekaleka ga oqo, ni sa na yabe yani o Jiova “ki nai valu ni siga dina ko ya ni Kalou Kaukauwa,” era na sotava na isau ni nodra ivalavala ca na dau vakaunodra. De dua, e so era na ciba sara ga ena so na mate ca.​—Vakatakila 16:​14, 16.

8. Na cava e tukuna na Apakuki 3:6 ni na vakarau yacovi ira na meca ni Kalou?

⁸ Rogoca mada me vakamacalataka na parofita na nona sa yavala o Jiova ni lewe vuqa. Eda wilika ena Apakuki 3:6: “Sa tu ko koya [o Jiova], ka vakarauti vuravura; sa vakararai ko koya, ka sa dui vakasevi ira na veimatanitu; a sa duibiubiuti na veiulu-ni-vanua makawa, ka sa cuva sobu na veiulu-ni-koro ka tu mailiu: sa tawa mudu na nona cakacaka [se, “ilakolako,” NW].” E ‘tu e vakararai’ taumada o Jiova me vaka ga nona vakadikeva na buca ni ivalu e dua na jenerali. Era sautaninini ena rere na kena meca. Nira raica se o cei era na vala kaya, era sokonu sara ga ra qai mai veilecayaki yani ena levu ni nodra domobula. A parofisaitaka o Jisu na gauna “ena qai tagi na mataqali vakaaduaga e vuravura.” (Maciu 24:30) E ke era sa qai vakila ni sega ni dua e rawa ni vorati Jiova. Na isoqosoqo vakatamata mada ga e nanumi nira na sega ni yavalati rawa, me vaka “na veiulu-ni-vanua makawa” se “na veiulu-ni-koro ka tu mailiu” era na kasura kece. Ena vaka ga na ‘ilakolako ni Kalou e liu,’ me vaka e dau vakayacora ena gauna makawa.

9, 10. Na cava eda nanuma ena veika e tukuni ena Apakuki 3:​7-​11?

⁹ E waqa nona “cudru” o Jiova vei ira na kena meca. Ia na iyaragi cava ena vakayagataka o Jiova ena nona ivalu levu? Rogoca me vakamacalataka na parofita: “Sa ucuni sara na nomuni dakai titi, me vaka na vosa ni bubului vei ira na veimataqali, io na nomuni vosa. O ni a kasea na vanua me uciwai. Sa raici kemuni na veiulu-ni-vanua, ka sa sautaninini; sa vuabale mai na dobui; sa tabalaka na domona na wasa titobu, sa dodoka kicake na ligana. Na mata-ni-siga kei na vula sa tu vakadua e na nodraui tikotiko, ni sa cila na nomuni gasau era sa lako, ni sa serau na nomuni moto makamakalivata.”​—Apakuki 3:​7-11.

¹⁰ Ena gauna i Josua e cakava o Jiova me tu vakadua na matanisiga kei na vula me ivakaraitaki ni nona kaukaua levu. (Josua 10:​12-14) Na parofisai i Apakuki e vakaraitaka ni vinakati meda nanuma tiko ni na taurivaka tale o Jiova na nona kaukaua levu oqo ena Amaketoni. Ena 1513 B.S.K., e vakaraitaka o Jiova na nona lewa na wai titobu ena nona taurivaka na Wasa Damudamu me vakarusa na mataivalu i Fero. Ni oti tale e 40 na yabaki, a sega ni tarovi ira na Isireli na luvu ni uciwai na Joritani mera cabe bula yani ina Vanua Yalataki. (Josua 3:​15-17) Ena gauna i Tepora na parofita yalewa, a kuitaka laivi na kareti ni mataivalu i Sisira, na kedra meca na Isireli, e dua na uca bi. (Dauveilewai 5:21) Ena Amaketoni, ena rawa ni taurivaka tale ga o Jiova na waluvu, na uca bi, kei na wai titobu. E tu tale ga i ligana na lewa me baleta na kurukuru kei na yaseyase, me vaka ga na moto se na ibinibini gasau ni dakaititi ena kena bola.

11. Na cava ena yaco ni sa na vakaraitaka o Jiova na nona kaukaua vakaitamera?

¹¹ Ena rise na yaloda ni sa na vakaraitaka o Jiova na nona kaukaua vakaitamera. E vaka me tukuna tiko na vosa i Apakuki ni na vuki na bogi me siga, ia na siga ena ramase sara me lailai tale na rarama ni matanisiga. Ke mani dina na ivakamacala vakaparofisai oqo ena Amaketoni, se ivakatayaloyalo wale ga, ia dua ga na ka e macala​—ena qaqa dina o Jiova, ena sega ni dro bula e dua na meca.

Dei Nodra Vakabulai na Tamata ni Kalou!

12. Na cava ena cakava na Kalou vei ira na kena meca, ia o cei ena vakabulai?

¹² E kuria na nona ivakamacala na parofita ena nona vakarusai ira na kena meca o Jiova. Eda wilika ena Apakuki 3:12: “Ko ni a lako voli yani vakacudrucudru e vuravura; ni kemuni sa lesa, ko ni a butuqaqia na veimatanitu.” Ia, ena sega ga ni veivakarusai vakaveitalia o Jiova. E so era na bula. “O ni a lako yani me vakabulai ira na nomuni tamata, me vakabulai ira ko ni a lumuta,” e tukuna na Apakuki 3:13. Io, ena vakabulai ira nona dauveiqaravi yalodina o Jiova. Ena gauna oya, sa na rusa oti o Papiloni na Ka Levu, na isoqosoqo ni lotu lasu e vuravura. Ia edaidai era se saga tiko na veivanua mera vakawabokotaka na sokalou savasava. Sa voleka oqo me vorati ira na tamata ni Kalou o Koki mai Mekoki. (Isikeli 38:1–39:13; Vakatakila 17:​1-5, 16-18) Ena mana beka na nodra veivorati vakasetani oya? E sega! Ena yanaki ira na kena meca o Jiova ena nona cudru, ena qaqi ira ena yavana me vaka ga na iqaqinisila. Ia ena vakabulai ira era lotu vakayalo, era lotu dina vua.​—Joni 4:24.

13. Ena vakayacori vakacava na Apakuki 3:​13?

¹³ Na parofisai me baleta na nodra vakarusai vakadua na valavala ca e tukuni vaka oqo: “O ni a vuetaka sara [Jiova] na ulu ni mataqali sai valavala ca, ka vakarairaitaka na vuna, io, ki na vu ni domona.” (Apakuki 3:13) Na “mataqali” oqo, na ituvaki ca e tauyavutaka o Setani na Tevoro. Ena vurumemeataki vakadua. Na “ulu,” se o ira na iliuliu era sega ni vakabauta na Kalou era na butuqaqi. Ena vakarusai na ka kece oqo, me talaraki na kedra yavu. Ena sega tale nira kune vakadua. Sa qai dua na vakacegu levu!

14-16. Na cava e tukuna na Apakuki 3:​14, 15 ni na yaco vei ira na tamata i Jiova kei ira na kedra meca?

¹⁴ Ena Amaketoni, o ira na saga mera vakarusa “na lumuti” i Jiova era na vakasesei mera veilecayaki. Ena Apakuki 3:​14, 15, e vosa tiko vua na Kalou na parofita: “O ni a laubasikataki ira e na nona moto dina na ulu ni nona veikoro qali, sa ra cici vakacovulaca mai me vakasevi au: sa nodra ka ni reki me ra kani ira lo era vakararawataki. O ni a lako ga e na loma ni wasawasa, koi kemuni kei na nomuni ose, e nai soqosoqo ni wai levu.”

¹⁵ Ni tukuna o Apakuki ni so era “cici vakacovulaca mai me vakasevi au,” e vosa tiko na parofita ena vukudra na dauveiqaravi lumuti i Jiova. Me vakataki ira na tamata ca era dau wawa e batinisala mera vakacaca, era na sikabotei ira na tamata ni Kalou na veimatanitu ena nodra via vakarusai ira. Era na “reki,” nira nanuma ni na nodra na qaqa. Era na rairai malumalumu na lotu Vakarisito yalodina, na kedra irairai e vakataki ira na “vakararawataki.” Ia ena gauna mera kabakoro kina na meca ni Kalou, ena qai cakava o Jiova mera veiravuti ga vakataki ira. Era na vakayagataka ga na nodra iyaragi se nodra “moto” mera veivakamatei kina.

¹⁶ E sega ni o koya wale ga oqori. Ena qai taurivaka o Jiova na ibulibuli vakayalo kaukaua mera vakacavara na veivakarusai. Ena liutaka o Jisu Karisito na mataivalu “ose” vakalomalagi ena itosotoso ni qaqa me vakadodonu yani i “wasawasa” kei “nai soqosoqo ni wai levu,” oya o ira na ilala meca vakaitamera era tabili tiko mai. (Vakatakila 19:​11-21) Era na muduki vakadua e ke na tamata ca ena vuravura. Ia, na kena yaco oqo ena votu vinaka kina na kaukaua ni Kalou kei na dodonu ni nona lewa!

Sa Voleka na Siga i Jiova!

17. (a) Na cava eda nuidei kina ni sa vakarau vakayacori na vosa i Apakuki? (b) Me vaka na ka a cakava o Apakuki, na cava meda cakava nida waraka toka na siga levu i Jiova?

¹⁷ Eda nuidei ni sa na vakarau vakayacori na vosa i Apakuki. Ena sega ni berabera. Ia na cava o na cakava o iko ena nomu sa mai kila na veika e se bera ni yaco oqo? Mo nanuma tiko ni a uqeti vakalou o Apakuki me volavola. Ena qai yavala o Jiova, ia o vuravura ena veilecayaki sara vakalevu ena gauna sa na yavala kina. Sa rauta me vola na parofita: “Au a rogoca, ka rise na bati ni ketequ; ni sa rogo mai, sa yavala kina na tebenigusuqu: sa curu ki na suiqu na vuca, ka’u a sautaninini tu e yavaqu: ia ka’u na vakacegu ga e na siga ni rarawa, ni sa lako cake mai ko koya vei ira na lewe ni vanua ena mai kabai ira ko koya.” (Apakuki 3:16) Sa rauta me sautaninini o Apakuki. Ia e bau malumu beka nona vakabauta? E sega sara! E waraka galugalu toka ga na siga levu i Jiova. (2 Pita 3:​11, 12) E vaka tale beka ga oya na noda rai? E vakadina kina! Eda vakabauta ni na vakayacori dina na parofisai i Apakuki. Me yacova na gauna oya, meda tei wawa toka mada ga.

18. E vakacava na rai i Apakuki, dina ga ni kila ni na sotava na veika dredre?

¹⁸ Na ivalu e dau kauta mai na bula dredre, ena ito sara mada ga e qaqa. Ena rawa ni lailai na kakana. Vakarusai na itikotiko. Lutusobu na ivakatagedegede ni bula. Ke mani yaco oqori vei keda, na cava eda na cakava? E ivakaraitaki vinaka na rai e tu vei Apakuki, ni a kaya: “Ia ke sa sega ni seraki na lolo, ka sega ni vua mai na veivaini, ke sa yali na vua ni olive, ka sa sega talega ni tubura na kakana na veiwere; ke muduki tani mai na bai na qele ni sipi, ka sega na pulumokau e na loma ni bai: ke’u na rekitaki Jiova ga, ka’u na marautaki koya na Kalou, na noqui vakabula.” (Apakuki 3:​17, 18) E sa namaka tiko o Apakuki me sotava na veika dredre, vaka beka na dausiga. Ia e se rekitaki Jiova tiko ga na nona ivakabula.

19. Na bula dredre cava era sotava e levu na lotu Vakarisito, ia na cava e rawa ni vakadeitaki ke da vakaliuci Jiova?

¹⁹ Edaidai, ni se bera mada ga ni valuti ira na tamata ca o Jiova, sa dua na ka na rarawa levu era sotava tiko e vuqa. E sa tukuna tu mai o Jisu ni na yaco na ivalu, na dausiga, na uneune, kei na mate ca e vuqa me ‘ivakatakilakila ni nona sa tiko’ me veiliutaki vakatui. (Maciu 24:​3-14, NW; Luke 21:​10, 11) Era yaluma tu e levu na tacida nira bula ena veivanua e tatara kina vakabibi na veika a tukuna o Jisu. E so tale beka na lotu Vakarisito ena qai tarai ira ena gauna sa tu oqo e liu. Ia e levu vei keda, e rairai eda na sotava ni se bera na icavacava na kena ‘sega ni se mai na lolo.’ Ia ena vakataudeitaka na yaloda na noda kila na vuna e yaco kina na veika oqo. Qai kuria oqori, e dua e tokoni keda tiko. E yalataka o Jisu: “Dou vakasaqara taumada na matanitu ni Kalou, kei na nona yalododonu: ia ena soli me kenai kuri vei kemudou na ka kecega oqo.” (Maciu 6:33) E sega ni yalataki tiko e ke ni na maravu tu ga na bula. Ia e vakadeitaka ga, ke da vakaliuci Jiova ena karoni keda o koya.​—Same 37:25.

20. Na cava meda nakita meda cakava dina nida sotava vakalekaleka na dredre?

²⁰ Se dredre cava ga eda na sotava vakalekaleka, ena sega ni mai lailai kina noda vakabauta ni na rawa ni vakabulai keda o Jiova. E vuqa na tacida tagane kei na yalewa mai Aferika, ena Tokalau kei Urope, kei na veivanua tale e so e dredre sara na ka era sotava, ia era se ‘rekitaki Jiova tiko ga.’ Meda vakatotomuri ira mada ga, ena noda rekitaki Jiova tale tiko ga. Kua ni guilecava ni noda ivurevure ni “kaukauwa” na Turaga Sau, o Jiova. (Apakuki 3:19) Ena sega vakadua ni biuti keda. Ena sega ni sega ni na yaco dina ga mai na Amaketoni, tarava sara mai na vuravura vou sa yalataka tu na Kalou. (2 Pita 3:13) Oqo na gauna me na qai “roboti vuravura na kena kilai na lagilagi i Jiova, me vaka sa ubia na wasa titobu na wai.” (Apakuki 2:14) Me yacova na gauna oya, meda muria mada ga na ivakaraitaki vinaka i Apakuki. Meda ‘marautaki koya tiko ga na Kalou e vakabulai keda.’

O se Nanuma Tiko?

• E tarai keda vakacava na qaqanimasu i Apakuki?

• Na cava e yavala kina o Jiova?

• Na cava e kaya na parofisai i Apakuki me baleta na veivakabulai?

• Na rai cava me tiko vei keda nida waraka toka na siga levu i Jiova?

[iYaloyalo ena tabana e 23]

O kila na kaukaua cava ena vakayagataka na Kalou mera ravuti kina na tamata ivalavala ca ena Amaketoni?